Pobierz Kwalifikacje i kompetencje nauczycieli - Notatki - Psychologia i więcej Notatki w PDF z Psychologia tylko na Docsity! Kwalifikacje i kompetencje nauczycieli Kwalifikacje zawodowe ogół wiedzy o zawodach, umiejętności i doświadczenia z pracy warsztatowej jako przesłanki do kwalifikowanego uczestnictwa w społecznym procesie pracy. Przez uwzględnianie fizjologicznych i psychologicznych możliwości osiągnięć pracujących, kwalifikacje określają możliwości pracujących. Powstają one w ścisłym związku ze świadomością odpowiedzialności, postawą wobec pracy i moralna dojrzałością pracownika.Wg O.Lange:Kwalifikacje umiejętność, zręczność, wprawa, wysiłek cielesny, umysłowy, wymagane przy wykonywaniu prac przez poszczególne zawody.Wg T. Nowacki:Kwalifikacje zawodowe opanowane przez dana osobę lub grupę osób, jednego lub więcej układu umiejętności umysłowych, praktycznych opartych na odpowiadających im układom wiedzy teoretycznej, praktycznej, dostosowanych do skutecznego rozwiązywania różnych lecz określonych klas zadań zawodowych, wspieranych przez odpowiednie układy osobowości.Kwalifikacje:Rozważania formalne, akty prawne, stanowiska pedagogów w odniesieniu do sylwetek zawodowych absolwentów.Związek z kształceniem instytucjonalnym.Nowe dyscypliny naukowe.Postrzeganie człowieka pracującego jako złożonego, funkcjonalnego subsystemu.Analiza użyteczności systemu na kontinuum: sukces niepowodzenie. Kompetencje są to ogólne dyspozycje jednostki sprawiające, że jest ona uznana za zdolną do wykonywania zadań bądź pełnienia funkcji. Kompetencje to cechy bycia funkcjonalnie przystosowanym do wypełniania ról i zadań, które wyłaniają się podczas działalności produkcyjnej człowieka, a wynikają z przemian w danym zawodzie i samym pracowniku oraz z przyjęcia właściwej postawy zgodnie z wiedzą, sprawnością, sądami i niezbędnymi wartościami. Dwa wymiary:Wymiar statyczny cechy osobowe absolwenta w chwili ukończenia uczelni niezbędne do wykonywania zawodu, w sposób gwarantujący osiągnięcie dobrej sprawności.Wymiar dynamiczny dotyczy przemian dokonujących się w samym pracowniku, który dział w określonym środowisku pracy na danym stanowisku, który nieustannie nabywa nowe doświadczenia.Kompetencje zdolność do czegoś zależna od znajomości wchodzących w nią umiejętności, sprawności, jak i od przekonania o możliwościach posługiwania się zdolnością.Kompetencja swoista dyspozycja do poprawnego spełniania jakiejś roli, rozwiązywania problemów, analizowania nieznanych wcześniej sytuacji. Dwa wymiary kwalifikacji profesjonalnych nauczyciela w obrębie kompetencji:psychologicznyprakseologiczny Właściwości kompetencji:to kategoria podmiotowa (czyje kompetencje nas interesują)mają ograniczony zasięg podmiotowy i społeczny (wskazują czego dotyczą, wobec kogo są przejawiane)należą do dyspozycji wyuczanychproces ich nabywania zachodzi w określonym kontekściemają charakter dynamiczny, podlegają przeobrażeniom w toku życia jednostkiistnieje ich możliwość przenoszenia się na inne dziedziny aktywności jednostki i tworzenia nowych kompetencji (generatywność i transferowalność).Kompetencje praktyczno moralne:interpretacyjne zdolności rozumiejącego odnoszenia się do światamoralne zdolność prowadzenia refleksji moralnejkomunikacyjne zdolność do bycia w dialogu ze sobą i z innymi (empatia i akceptacja bezwarunkowa drugiej osoby)Kompetencje techniczne:postulacyjne umiejętność opowiadania się za pewnymi celami pojętymi instrumentalnie, umiejętność identyfikowania się z nimimetodyczne umiejętność działania według reguł określających optymalny porządek czynnościrealizacyjne umiejętność doboru środków i tworzenia warunków sprzyjających realizacji celuKompetencje wg M. Czerepaniak Walczak:kompetencje w warstwie pracy z młodzieżąkompetencje w warstwie pracy z innymi podmiotami szkołykompetencje w warstwie pracy nad sobąKompetencje wg S. Dylak:kompetencje bazowe odpowiedni poziom rozwoju moralno społecznego, intelektualnegokompetencje konieczne nabyte w toku przygotowania do zawodu: interpretacyjne autokreacyjne realizacyjne kompetencje pożądane pozwalają na rozbudzenie, ukierunkowanie i zachęcenie do rozwoju opierając się na mocnych stronach osobowości Zaangażowania nauczycieli pozytywne: Misjonarz wnosi coś nowego Urzędnik ochrania to, co jest zastane, pilnuje Ogrodnik pielęgnuje, interwencja wychowawcy Przewodnik wie lepiej, pokazuje drogę, przywódca Zaangażowania autonomiczne:Arbiter niezależny, pilnujący reguł, broniący procedur Tłumacz jest biernym przekaźnikiem kultury jednej do drugiej, często dokonuje przeinaczeń Aranżer organizuje spotkani osób o różnych poglądach Obserwator ma na celu dokonanie opisu Zaangażowania negatywne:Ironista śmieje się z zastanej sytuacji, nie ma pomysłu jak ją poprawić Tropiciel zakłada, że wszyscy są bandytami i trzeba ich wytępić Cynik nie uznaje wartości, przyjmuje zło świata jako normalne Demon ktoś, kto przyjmuje różne tożsamości Nauczyciel jako (wg A. Cichockiego):Fachowiec (kompetencje merytoryczne, posiadana wiedza, umiejętności)Menadżer (kompetencje organizacyjne, techniczne)Inspirator (kompetencje klimatu motywacyjnego)Integrator (kompetencje do osiągania porozumienia)Standardy kompetencji zawodowych:Prakseologiczne (kontrola, planowanie, ocenianie)Komunikacyjne (skuteczność zachowań nad poprawą warunków ekonomicznych ( ) i kulturalnych człowieka także poza szkołą. Mam nadzieję, że poprawa warunków ekonomicznych sprowadza się do kształcenia człowieka tak, aby radził sobie także w sferze ekonomicznej, jakże inaczej nauczyciel mógłby wpłynąć na warunki ekonomiczne ucznia Nauczyciel winien też dbać o podnoszenie swych kwalifikacji zawodowych przez ogół społeczeństwa (Projekt Kodeksu, s. 4) i o ogólny rozwój społeczeństwa oraz propagowanie osiągnięć nauki. Ważne jest, aby wychowawca uczestniczył w życiu środowiska lokalnego, a także by trzymać się z dala od lokalnych rozgrywek klik i grup (Projekt Kodeksu, s. 4) a co z klikami funkcjonującymi w szkołach Kozakiewicz przypomina, iż nauczyciel ma zwierzchnika i musi być wobec niego lojalny, winien przestrzegać prawa i przepisów szkolnych. Ad. 3. Obowiązki moralne nauczyciela względem swojej grupy zawodowej sprowadzone (w nieco patetycznych słowach) do obowiązku podnoszenia poziomu i jakości pracy szkół, systemu oświatowego i samokształcenia. Obowiązkiem moralnym jest też właściwa organizacja pracy zespołu (zwanego zresztą kolektywem ) nauczycielskiego, aby (...) pobyt w szkole był (...) napawającą radością życie twórczością, a nie urzędniczo odrobionym obowiązkiem (Projekt Kodeksu, s. 4). Nauczyciel obowiązany jest postępować zgodnie z wysokim powołaniem i autorytetem społecznym wychowawcy i nauczyciela (Projekt Kodeksu, s. 4). Oprócz moralności obowiązującej całe społeczeństwo, obowiązują nas normy moralne wynikające ze specyfiki naszego zawodu. Każdy nauczyciel winien starać się być wzorem postępowania w sferze wykształcenia i kultury.Kolejnym obowiązkiem jest dbanie o perspektywy swojej grupy zawodowej, należy więc starać się przyciągnąć do zawodu najlepszych wychowanków oraz ułatwić nowym nauczycielom wrastanie w pracę zawodową (Projekt Kodeksu, s. 4). Na zewnątrz dbać o to, by nauczyciele byli traktowani sprawiedliwie w zakresie praw im przysługujących ( wspomnień czar) oraz byli jednolicie w zgodzie z możliwościami obciążeni obowiązkami (Projekt Kodeksu, s. 4).Ważna jest też solidarność zawodowa. Kozakiewicz jest przeciwny zastępstwom, zwłaszcza dla własnej wygody i korzyści (Projekt Kodeksu, s. 7), preferuje kolektywność nad jednostkowością (duch czasu). Przypomina o obowiązku dochowania tajemnicy zawodowej, właściwym organizowaniu czasu lekcji. Nakazuje lojalnie i obiektywnie ocenić efekty pracy innych nauczycieli oraz nie kalać własnego gniazda , czyli pilnować, aby wszelkie krytyczne opinie o szkole i oświacie wypowiadane publicznie były starannie wyważone pod względem korzyści i strat, jakie szkoła może odnieść (Projekt Kodeksu, s. 7). Dbać o godność zawodu, nie przyjmować żadnych indywidualnych podarków i prezentów, zaproszeń na prywatne przyjęcia u rodziców uczniów, nie dawać płatnych korepetycji własnym uczniom (Projekt Kodeksu, s. 7). Kwestie te nie budzą wątpliwości. Problem kompetencji porusza też Karta Nauczyciela, konkretnie art. 6 w rozdz. 9. Wśród obowiązków zawodowych wylicza się rzetelne realizowanie funkcji dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych. Dbanie o rozwój osobowości własnej i ucznia. Przekazanie wychowankom treści patriotycznych. Kształcenie w duchu humanizmu, tolerancji, wolności sumienia, sprawiedliwości społecznej i szacunku dla pracy (Karta Nauczyciela). Problematyk kompetencji (rozumianej jako odpowiedzialność) nie zawęża się oczywiście do zawodu nauczyciela, chociaż zawód ten należy do tych, gdzie pojęcie odpowiedzialności ma kluczowe znaczenie obok odpowiedzialności za siebie, za młodszych (mniej doświadczonych) dochodzi nauczycielowi odpowiedzialność za uczniów i wychowanków. Szeroko rzecz ujmując ogół nauczycieli jest odpowiedzialny za ogół młodych ludzi wzrastające pokolenie, chociaż pojęcie odpowiedzialności rozpatrujemy raczej w kontekście jednostkowym: konkretny nauczyciel jest odpowiedzialny za konkretnego ucznia. Nie uczniów, gdyż tylko w procesie indywidualizacji możemy mówić o pełni odpowiedzialności. Czy nauczyciel, który ma trzydziestu uczniów i spotyka się z nimi dwa razy w tygodniu (45 minut) jest odpowiedzialny za to, że nie zdobyli umiejętności np. posługiwania się językiem obcym Jest to oczywiście pytanie retoryczne. Generalnie rzecz ujmując na nauczycielu spoczywa odpowiedzialność za wyposażenie ucznia w umiejętności związane z programem realizowanym w szkole(Włodarski, 1992, s. 12). Przeładowanie programu sprawia, że nie zawsze mamy czas, aby pracować nad rozwojem ucznia co przecież jest głównym celem edukacji (Włodarski, 1992, s. 13). Niewątpliwie jest to dylemat natury etycznej. Jak go rozwiązać, by być uczciwym wobec siebie, ucznia, jego rodzica i programu Na ogół udaje się nam wypośrodkować, między indywidualnymi potrzebami rozwojowymi wychowanka, a tempem realizacji programu, jednak czasami pozostaje uczucie dyskomfortu nie wystarczyło czasu dla dziecka.Zdajemy sobie sprawę z tego, że uczeń nie musi posiadać wiedzy, ma zdobyć umiejętności. Rola nauczyciela sprowadza się do troski o optymalny rozwój ucznia. Za to jest odpowiedzialny. Łączy się to oczywiście z doborem i realizacją odpowiednich środków stymulujących rozwój ucznia. Jest więc nauczyciel odpowiedzialny za swój warsztat pracy, za swoje umiejętności dydaktyczno wychowawcze. Wiedza, którą przekazujemy uczniom nie może być celem samym w sobie. Jest ona przyczynkiem do ich rozwoju. Tu właśnie mówimy o kompetencjach nauczyciela. Jest to odpowiedzialność nie tylko wobec ucznia, jest to też odpowiedzialność wobec społeczeństwa (Włodarski, 1992, s. 14). Deontologia zawodu nauczyciela, jego obowiązki moralne dałyby się sprowadzić do dyrektywy: dobrze uczyć i być życzliwym dla dzieci. Z trzech sfer kompetencji nauczyciela: wobec dzieci, społeczeństwa i grupy zawodowej, priorytetowe znaczenie mają bez wątpienia te pierwsze. Odpowiedzialność wobec ucznia jest bezpośrednia. Źle kształcony, niedostatecznie pobudzony do rozwoju, zaniedbany traci swe życiowe szanse. I odwrotnie prowadzony prawidłowo, może osiągnąć pełnię swojego rozwoju. Wpływ na los człowieka jest tu jednoznacznie zauważalny. Sytuacja, gdy w licznej klasie uczeń słaby zostaje zostawiony bez właściwej pomocy jest naganne etycznie, jednak nie jest niestety rzadkością. Rzeczywistość szkolna zmusza nauczyciela do wyboru: albo pracuje ze zdolną czołówką (egzamin), resztę zostawiając samym sobie, albo zajmuje się najsłabszymi kosztem lepszych, którzy nudzą się i w konsekwencji obniżają swój poziom. Nie jest to norma, ale jest to zjawisko spotykane tak często, że należy wreszcie zastanowić się nad liczebnością klasy. Dzielenie dzieci na lepsze i gorsze nie przynosi niczego dobrego w sferze emocjonalnej żadnym z nich. Praca na zróżnicowanym poziomie jest oczywiście możliwa, ale w trzydziesto- osobowej klasie jest to raczej praca syzyfowa. Jak ma się do tego uczciwość wobec dzieci Dyrektywa życzliwości dla dzieci obejmuje (a nie dla wszystkich jest to oczywiste) wszystkie dzieci zdolne i niezdolne, miłe i przykre, czyste i brudne. Nauczyciel życzliwy odróżni czyn od sprawcy. O ile zawsze na potępienie zasługuje zły postępek, o tyle nigdy uczeń. Brak życzliwości w stosunku do ucznia to równocześnie brak szacunku. Jest to wyraźne wystąpienie przeciwko normom deontologii zawodu nauczyciela.Realizowanie obowiązków moralnych nauczyciela jest znacznie ułatwione, gdy jest on dla uczniów autorytetem. Nic nie buduje go lepiej niż fachowość w swojej dziedzinie. Nauczyciel musi mieć gruntowną wiedzę. Poza tym dobry nauczyciel staje się wzorem dla swoich uczniów. Sposób bycia wychowawcy staje się najlepszą inspiracją dla człowieka. Niedopuszczalne jest życie niezgodne z głoszonymi poglądami.Uczeń natychmiast rozpoznaje dwulicowość i odrzuca nauczyciela, wraz z głoszonymi przezeń prawdami.Prawidłowo przebiegający, skuteczny proces edukacyjny wymaga od nauczyciela zaangażowania emocji. Tylko nauczyciel emocjonalnie zaangażowany pociągnie za sobą uczniów w świat wiedzy, umiejętności, ale także wartości i idei. Nauczyciel, który pracując przestrzega norm etycznych potrafi łagodzić nieprzystosowanie społeczne, tak często spotykane wśród uczniów. Jego postępowanie nie jest schematyczne. Zależy od celów, do których dąży; dzieci, z którymi pracuje; warunków pracy; poglądów; uczuć i pragnień.Nauczanie jest procesem indywidualnym i zależy od osobistych właściwości i możliwości nauczyciela (Kwiatkowski, 1988, s. 30).Efektywny, a więc odpowiedzialny (kompetentny) nauczyciel świadomie posługuje się własnym zasobem intelektualnym i uczuciowym w celu zindywidualizowanego rozwiązywania problemów pedagogicznych. podchodzić do swej pracy niekonwencjonalnie, innowacyjnie, samodzielnie rozwiązywać zagadnienia z praktyki życia szkoły, modyfikować własne sposoby działania. Być otwartym na dialog z uczniami. W ten sposób manifestuje się osobowość, postawę, ideały i wartości nauczyciela. Musi on mieć świadomość, iż wszystkie jego działania zawodowe pozostawią trwały ślad w postawach wychowanków. Uczniowie identyfikują treści z osobą podającego je wychowawcy. Jeśli odrzucą wychowawcę odrzucą też to, co chciał im przekazać, jeśli zaakceptują, jeśli zaakceptują proces dydaktyczno wychowawczy będzie z pewnością efektywny (Żebrowski 1993).Jak widzimy, osobowość nauczyciela, jako drugiego podmiotu w procesie dydaktyczno wychowawczym, jest niezwykle istotna. Nauczyciel powinien traktować swoją pracę jako służbę innym (chociaż jest to zawód) mówi się o takim człowieku nauczyciel z powołania . Nauczyciel to człowiek z określonymi zainteresowaniami, dbający o ich rozwój. W tym co robi jest autentyczny, ale panuje nad swoimi odruchami, jest aktywny, nie pozostaje obojętny wobec sytuacji, które są niezgodne z uznawanymi przez niego wartościami. Potrafi realnie ocenić swoje sukcesy i niepowodzenia. Prawdziwy nauczyciel nigdy nie jest w pełni zadowolony z siebie, zawsze pracuje nad swoim rozwojem i warsztatem dydaktycznym. Jest człowiekiem poszukującym nowych metod i sposobów realizowania celów.Jest otwarty na potrzeby drugiego człowieka, przychylny dla ludzi, cechuje go empatia. Rozumie potrzeby dzieci, rozpoznaje ich zainteresowania. Potrafi udzielać porad, trafnie ocenia środowisko, z którego wywodzi się uczeń. Posiada umiejętności prowadzenia pracy profilaktycznej oraz kompensacyjnej (ew. resocjalizacyjnej).Ważne jest, aby nauczyciel umiał przekazać wiedzę w interesujący sposób, łatwo nawiązywał kontakt z dziećmi, radził sobie z problemami wychowawczymi, umiał wykorzystywać własne doświadczenie, niezależność w myśleniu i działaniu, inteligentny, świadomy kształtowania i rozwijania struktur osobowości tak własnej, jak i innych (tzn. uczniów, na których wpływa w procesie dydaktyczno wychowawczym) (Żebrowski 1993). Bardzo ważne jest, by wychowawca posiadał wiedzę o człowieku oraz wrażliwość etyczną.Sposób pracy, jej efekty, opinie środowiska, w którym pracuje nauczyciel wszystko to kształtuje status nauczyciela (Żebrowski 1993). Są to czynniki zależne od jego postawy; jest jednakże jeszcze jeden czynnik wpływający na status zawodu są to pieniądze, ale cóż nie mówimy o nieobecnych. Zresztą jak wykazują badania niskie uposażenia i niski status społeczny to źródła największych frustracji nauczyciela (Szymański 1995, s. 19). Zresztą stres jest ciągle obecny w naszym zawodzie. Jesteśmy stale oceniani przez innych ludzi (dzieci, rodziców, innych nauczycieli, zwierzchników). Ocena jest wpisana w zawód nauczyciela. Społeczeństwo oczekuje i wymaga od nauczyciela efektywności i ocenia go. Jest to naturalne i konieczne w tym zawodzie, szkoda tylko, że oczekiwania i ocena to wszystko co społeczeństwo ma do zaoferowania nauczycielowi. Często stresująca jest też codzienność w klasie. Nauczyciel stawiany jest w trudnych sytuacjach decyzyjnych, konfliktowych, wymagających szybkiego i skutecznego działania, myślenia całościowego. Nauczyciel angażuje więc w pracę w szkole nie tylko swą wiedzę merytoryczną (...), umiejętności zawodowe, ale angażuje cały swój intelekt, emocje, umiejętności związane z nawiązywaniem i podtrzymywaniem więzi z innymi ludźmi, swój światopogląd pracuje więc całą swoją osobą (Małecka 1990). Wykorzystuje w swojej pracy intuicję, kieruje się systemem wartości i norm. Nie posiada idealnych, adekwatnych w każdej sytuacji narzędzi pracy. To właśnie jest przyczyna popełnianych błędów, czyli zaburzenie lub zerwanie kontaktów z dzieckiem, zwiększające ryzyko pojawienia się szkodliwych dla jego rozwoju skutków (Małecka, 1990, s. 138). Nie ma nauczycieli, którzy nie popełniają błędów. Są one bardzo różne. Często nauczyciele bezwzględnie egzekwują swoje polecenia, nie pozostawiają swobody działania, utożsamiają dziecko z zadaniem. Zdarza się, że słownie lub fizycznie atakują wychowanka, hamują jego aktywność własną, narzucają mu sposób działania, nie doceniają samodzielności..Nie wolno okazywać dziecku obojętności, braku zainteresowania tym, co robi i czyni. Smutna i żałosna jest chęć imponowania dziecku, obrażania się na nie, wywyższania się. Błędem jest też uleganie zachciankom, okazywania bezradności, strachu przed nauczaniem i zastępowanie dziecka w wykonywaniu zadań.Nie należy traktować dziecka jak osoby niezdolnej do samodzielności oraz przenosić znaczenia zadania nad dziecko. Negatywne skutki ma też idealizowanie dziecka ciągłe zajmowanie się nim i brak krytycyzmu (Małecka 1990). Proces nauczania to spotkanie osobowości nauczyciela i ucznia, jest to też ingerowanie we wnętrze drugiego człowieka oddziaływanie na jego poglądy, zachowanie.Pozycję dominującą ma tu nauczyciel. Może on korzystając ze swoich praw egzekwować swoje wymagania. Czyni to, często zapominając o konsekwencjach takich zabiegów. Może to być źródło poczucia zagrożenia i lęku nie jest ono obce musimy przyznać naszym uczniom.Jest to poważne zakłócenie w realizowaniu obowiązków etycznych nauczyciela.W procesie dydaktyczno wychowawczym należy koncentrować się nie tyle na jego celu, co na samym przebiegu, bo tu właśnie mamy kontakt z uczniem. Tu można go wrażliwie, wnikliwie obserwować, stymulować jego aktywność. Jest to (...) kształtowanie kompetencji i wiary w siebie, które będą owocowały później w szkole i w życiu (Małecka 1990, s. 140).Nauczyciel musi rozumieć dziecko i świat według dziecka posiadać umiejętność współodczuwania z innymi. Tylko w ten sposób może kompetentnie współtworzyć drugiego człowieka.W szkole nie można po prostu realizować celu, gnać do przodu z programem , poganiać siebie i dzieci, ponieważ w takiej sytuacji wszystkim stawia się podobne wymagania i gdzieś gubi się proces indywidualizacji. Proces indywidualizacji jest konieczny, tak ze względu na różne potrzeby emocjonalne, jak i intelektualne dzieci. Praca z uczniem winna byś dostosowana do jego inteligencji (Więckowski 1996). Dzieci posiadające zdolność myślenia słowami najlepiej uczą się widząc, mówiąc i słysząc mowę, ich rozwój stymuluje środowisko bogate językowo.Uczniowie stosujący element myślenia naukowego uczą się na podstawie myślenia pojęciowego, szukają wzorów i kategorii, porządkują postrzegane wzory czy obiekty. Dzieci te powinny mieć czas na badanie nowych przedmiotów i zjawisk, stymuluje je także aktywne manipulowanie przedmiotami.Niektórzy uczniowie uczą się wykorzystując własne ciało. Ważne są dla nich doznania. Posiadają zdolności motoryczne, komunikują się za pomocą gestów i tzw. mowy ciała. Uczą się przez dotyk, manipulację ruchową. Stymulująco wpływa na nie granie ról, dram, ruch twórczy.Są też dzieci, które uczą się wykorzystując melodię, rytm, rym, powtórzenie przenoszą informacje na język muzyki. Lubią śpiewać, brzęczeć, mruczeć, poruszać się rytmicznie, są wrażliwe na dźwięki. Reagują na melodyczność języka, mowy, słyszą oraz czują rytm i rym. Naukę ułatwia im stosowanie rytmu i melodii.Dzieci posiadające inteligencję opartą na własnym samopoczuciu, związanym z zadowoleniem z pracy samotnej, w pojedynkę, najlepiej uczą się pozostawione same sobie. Posiadają wewnętrzną motywację. Mają też świadomość swoich snów, marzeń, uczuć, idei. Posługują się intuicją. Rozwijają własną wewnętrzną mowę i wyobraźnię. Najlepiej uczą się gdy są niezależne, tempo pracy nie musi być dostosowane do grupy, wymagają dużej prywatności.Ich przeciwieństwem są dzieci doskonale uczące się w grupie, (często są to przywódcy grup). Satysfakcję i radość sprawia im umiejętność zbiorowego rozwiązywania problemów. Wykazują pomysłowość i intuicję w zbiorowej pracy poznawczej.W rzeczywistości szkolnej pełnię rozwoju umożliwia się dzieciom o inteligencji lingwistycznej i logiczno matematycznej (myślące słowami oraz pojęciami, z elementami myślenia naukowego). Pozostałe często są zaniedbane nie mieszczą się w ramach typowego procesu dydaktycznego, często nie mogą osiągnąć odpowiednich postępów (Więckowski 1996).Istota edukacji zindywidualizowanej sprowadza się do tego, że każde dziecko powinno być aktywne, ponieważ w ten sposób proces uczenia się przynosi efekty. Wprowadzenie takiej edukacji wymaga przede wszystkim doskonałej znajomości dzieci. Można ją zdobyć tylko w toku długotrwałej obserwacji, w trakcie której nauczyciel poznaje rodzaje rozwoju dzieci oraz sposoby najłatwiejszej percepcji. Każde dziecko, wykształcenie, wiedzę zawodową, umiejętności zawodowe i cechy psychofizyczne (2000, s. 61). Zgodnie z literaturą przedmiotu, wyodrębnia się cztery rodzaje kwalifikacji zawodowych:- kwalifikacje ponadzawodowe, które stanowią podstawowe wymagania potrzebne w każdej pracy, zarówno zawodowej, jak i w pracach pozazawodowych (np. społecznych) i wyrażają się w pozytywnych nastawieniach i pozytywnym stanie fizycznym oraz są wyrazem ukształtowania podstawowych umiejętności działania praktycznego i umysłowego; kwalifikacje te nie są ukierunkowane i nie uprawniają do wykonywania żadnego konkretnego zawodu;- kwalifikacje ogólnozawodowe charakterystyczne dla pewnego obszaru zawodowego, na które składa się zwykle grupa zawodów;- kwalifikacje podstawowe dla zawodu przyporządkowane do konkretnego zawodu i zawierające główne umiejętności potrzebne do efektywnego wykonywania zadań;- kwalifikacje specjalistyczne stanowiące o umiejętnościach dodatkowych, specyficznych dla danego zawodu, które należy utożsamiać ze specjalizacjami zawodowymi lub specjalnymi zakresami pracy.Odnosząc to do grupy zawodowej nauczycieli należy przyjąć, iż kwalifikacje ponadzawodowe będą równoznaczne z pasją, poczuciem posłannictwa i pozytywnym nastawieniem do zawodu. Towarzyszyć im będzie umiejętność wykorzystania całego doświadczenia osobowego, a nie tylko kwalifikacji instrumentalnych (kwalifikacje ogólnozawodowe). Podłożem kwalifikacji podstawowych będzie wiedza merytoryczna o procesie kształcenia, zaś kwalifikacji specjalistycznych znajomość specyficznego charakteru pracy nauczyciela, tj. świadomość, iż nauczyciel działa w sytuacjach niepowtarzalnych, zawsze otwartych i nieschematycznych oraz, iż jego praca ma charakter komunikacyjny. Mimo wielu elementów stałych, i mimo wytwarzanych przez nie pozorów stabilności, sytuacje edukacyjne są niepowtarzalne, ponieważ w każdej z nich nauczyciel ma do czynienia nie z rzeczami lecz z ludźmi. (...) Uczeń gdy pojmować go jako osobę jest całością indywidualną, niepowtarzalną, nie można więc z góry przewidzieć, przed jakim zadaniem postawi nauczyciela, jaki problem zada mu do rozwiązania jako osoba zdana na jego pomoc, jako osoba, której nauczyciel pomaga w rozwoju. (...) Doświadczenie zawodowe nauczyciela, nawet najbardziej bogate, okazuje się zawsze prowizoryczne i niepełne w obliczu faktu, że każdy uczeń jest inny, i że każdy z osobna z dnia na dzień staje się kimś innym zmieniając się (rozwijając) w nie dającym się ściśle zaplanować, ani do końca przewidzieć kierunku. (...) Praca ta, mimo że jej efektem są zmiany dokonujące się w osobowości ucznia, nie jest jednak działaniem technicznym. Nie jest działaniem, które podlega nakazom racjonalności instrumentalnej, opartej na logice celu i środka, lecz jest działaniem podlegającym imperatywom racjonalności komunikacyjnej, odwołującej się do etyki mowy i logiki dialogu (Kwaśnica, 2004, s. 294 295). Kompetencje zawodowe to zdolność wykonywania czynności w zawodzie dobrze lub skutecznie, zgodnie ze standardami wymaganymi na stanowisku pracy, wspierana określonymi zakresami umiejętności, wiadomości i cechami psychofizycznymi, jakie powinien posiadać pracownik (Kwiatkowski, Sepkowska, 2000, s. 13). Przywołując definicję T. Oleksyna możemy powiedzieć, iż kompetencje to te czynniki leżące po stronie pracownika, które zapewniają zdolność do skutecznego działania (2000, s. 61 62).Kompetencje zawodowe to pojęcie szersze, obejmujące zarówno potrzebne do wykonywania zawodu kwalifikacje, jak i zdolność przystosowania się do nowych sytuacji, wymagających wiele własnej inicjatywy i zaangażowania, prowadzących do skutecznego działania. Skuteczność to domena kompetencji odróżniająca je od kwalifikacji (Konecki, 2002). Zatem kompetencje to zdolność skutecznej realizacji określonych zadań związanych z pracą lub osiągania pożądanych wyników. Kompetencje związane z wiedzą to przygotowanie do wykonywania konkretnych zadań w ramach zawodu, specjalizacji, stanowiska czy organizacji. W tej kategorii mieszczą się kompetencje, które opisują to, czego pracownik nauczył się do tej pory i co może zastosować w odpowiedniej sytuacji. Wiedza może dotyczyć faktów, wydarzeń, procedur, teorii. Kompetencje związane z wiedzą łączą się z wiedzą techniczną nauczycieli. Wiedza techniczna jest doświadczeniem ukazującym świat (...) jako przedmiot naszych sprawczych oddziaływań. Intencją tej wiedzy (...) jest pytanie o możliwość osiągania ustanawianych przez człowieka celów: Co i jak można sprawić, by przeobrazić świat wedle celów, które ustanawiamy (...) Wiedza techniczna okazuje się użyteczna w trojaki sposób: po pierwsze wskazuje cele, które należy osiągnąć (cele rozumiane są przez tę wiedzę w sposób techniczny jako zamierzone skutki działania), po drugie dostarcza wiadomości o metodach, rozumianych jako sprawdzone i powtarzalne sposoby osiągania celów, po trzecie określa środki i warunki, od których zależy możliwość osiągnięcia celów (Kwaśnica, 2004, s.299). Kompetencje związane z umiejętnościami i zdolnościami dotyczą czynników niezbędnych dla odniesienia sukcesu w konkretnym zadaniu w pracy. Należą tu dobrze znane od dawna kompetencje komunikacyjne, umysłowe, interpersonalne, organizacyjne, techniczne, biznesowe, przywódcze, samozarządzania itp.W przypadku zawodów nauczycielskich należy mieć tu na myśli wiedzę praktyczno moralną, czyli ten rodzaj doświadczenia, który nabywamy w praktyce komunikacyjnej, w szeroko pojętym dialogu, i które daje znać o sobie w trojaki sposób. Po pierwsze, z niego czerpiemy całościowe wizje świata, dzięki którym rozumiemy świat i siebie samych jako całość jakoś uporządkowaną i mającą sens, a także potrafimy odróżnić to co dla nas (w ramach wspólnoty komunikacyjnej, do której należymy) ma moc obowiązującą, od tego, co nie mieści się w zaakceptowanym przez nas porządku i co jak sądzimy pozbawione jest sensu.Po drugie, wiedza praktyczno moralna określa reguły stanowienia sensu i dostarcza zasad moralnych ustalających nasz stosunek do siebie samych i do innych ludzi oraz normuje nasze postępowania.Po trzecie, wiedza ta umożliwia dialogowe porozumiewanie się z innymi ludźmi (...) i jednocześnie żyje dzięki temu dialogowaniu. Umożliwia dialog w tym sensie, że zobowiązuje do przestrzegania etyki mowy, etyki, która daje uczestnikom komunikacji równe uprawnienia i nakłada na nich wspólny obowiązek znoszenia blokad komunikacyjnych powodowanych przez stosunki panowania, podległości i przemocy. Wiedza ta żyje dzięki dialogowi w tym znaczeniu, że tematem dialogu są pytania tworzące tę wiedzę: pytanie o rozumienie świata odnajdujące sens wszystkiego, co się wydarza , pytanie o reguły stanowienia sensu i zasady moralne normujące nasze postępowanie , pytanie o warunki umożliwiające dialogowe porozumiewanie się . (tamże, s. 299). Autorytet nauczyciela Współczesna cywilizacja stawia przed oświatą szereg złożonych i trudnych zadań. Analizując proces wychowania we współczesnej szkole, coraz wyraźniej zwraca się uwagę na rolę nauczyciela, któremu stawia się duże wymagania, nie tylko co do jego wiedzy i umiejętności pedagogicznych, ale również co do moralnego poziomu jego własnej osobowości. Przedmiotem moich rozważań jest nauczyciel, który kieruje procesem rozwoju uczniów w szkole, ocenia ich postępy oraz stanowi dla nich wzór osobowy. W nim to tkwi potencjał wyzwalający największe możliwości wszechstronnego rozwoju dziecka. Zakładam, iż bardzo ważnym aspektem w pracy dydaktyczno - wychowawczej nauczyciela jest osobisty kontakt z uczniami oraz wypracowanie sobie autorytetu. Charakterystyczne właściwości dzieci w wieku wczesnoszkolnym jak wiadomo wymagają swoistego, fachowego podejścia pedagogicznego nauczyciela, który winien być specjalnie przygotowany od strony merytorycznej, jak i psychologicznej. Powstają zatem pytania dotyczące kształtowania się autorytetu nauczyciela klas początkowych, a w szczególności, jaki nauczyciel odpowiada małym uczniom i rodzicom i jakiego uznaliby za swój autorytet. Każde dziecko podejmując naukę, przynosi swoje oczekiwania i własne wyobrażenia o szkole, w tym także o nauczycielu. Dziecko, zanim samo zbuduje sobie obraz nauczyciela w swoim umyśle, spotyka się najpierw z obrazem nauczyciela ukazywanym przez rodziców czy też przez media. To rodzice przez swoje opowieści o szkole, własne wspomnienia, świadomie - a często nieintencjonalnie - oferują dziecku elementy, z których buduje ono obraz swojego przyszłego nauczyciela.Ogromną rolę odgrywa tutaj również obraz nauczycieli kreowany przez media. Warte analizy pod tym względem byłyby artykuły w prasie, programy w radiu i telewizji oraz bajki proponuje koncepcję nauczyciela "używającego" swej osobowości jako podstawy niepowtarzalnych, podmiotowych stylów działania pedagogicznego. Istotnym więc stało się znalezienie odpowiedzi na pytanie: Jakie cechy określają pozytywną sylwetkę nauczyciela Pragnąc odpowiedzieć na powyższe pytanie, przeprowadziłam wśród uczniów klas młodszych oraz ich rodziców badania ankietowe. Z analizy danych wynika, iż za najważniejsze cechy osobowe nauczyciela uznali sprawiedliwość, obiektywizm a także posiadanie autorytetu wśród uczniów. By uzyskać odpowiedź na pytanie: Jakie cechy osobowe nauczyciela warunkują kształtowanie się jego autorytetu, zwróciłam się do uczniów z pytaniem: Jakich nauczycieli szanujesz Uczniowie wymieniali cechy osobowe nauczyciela, które wg nich wpływają na kształtowanie się jego autorytetu. Niżej wymieniam wykaz cech, które podaję w kolejności od najczęściej występujących.Nauczyciel w opinii uczniów powinien być: miły, sprawiedliwy, mieć poczucie humoru, łagodny, spokojny, życzliwy, mądry, dobry, wyrozumiały, cierpliwy, służący pomocą, troskliwy, prawdomówny. Nauczyciel jako osoba kierująca procesem pedagogicznym w szkole jest głównym obiektem różnorodnych sądów, krytyki, opinii wydawanych o nim przez jego wychowanków. Które z cech osobowych nauczyciela uznawane są przez uczniów za najmniej pożądane, zobrazuje zestawienie cech nauczyciela negatywnego w opinii uczniów. Tak wiec w budowaniu autorytetu nauczyciela, przeszkodą stają się następujące cechy: krzykliwy, surowy, groźny, niesprawiedliwy, złośliwy, podejrzliwy i nudny. Uszeregowane przez uczniów cechy negatywne nauczyciela świadczą o wrażliwości dzieci i trafnym spostrzeganiu tych cech, których nawet osoby dorosłe nie akceptują, mając na uwadze pozytywna sylwetkę nauczyciela.Jednym z celów wychowawczych, które ma osiągnąć szkoła jest przygotowanie uczniów do zgodnego współżycia i współpracy. Wzorem takich stosunków powinny być miedzy innymi pozytywne stosunki miedzy nauczycielami a uczniami. Uczniowie pragną kontaktów z nauczycielem tylko wówczas, gdy widzą w nich osoby zaufane i bliskie, traktujące ich problemy poważnie. Uważam, ze wyrażane opinie uczniów o nauczycielach zależą w dużym stopniu od niego samego, od atmosfery jaką wokół siebie wytwarza sam nauczyciel. Osoba i osobowość nauczyciela, jego światopogląd, etyka zawodowa, akceptowany system wartości, przygotowanie i umiejętności zawodowe, a w konsekwencji jego autorytet, odgrywają decydującą rolę w procesie kształcenia i wychowania. W konkluzji przeprowadzonych badań, z których przytoczyłam tylko cześć danych, wynika, iż pozytywny nauczyciel edukacji wczesnoszkolnej to serdeczny, kompetentny opiekun dzieci. W jego sylwetce, będącej złożonym zespołem cech osobowościowych, na pierwszy plan należy wysunąć cechę kontaktowości, która przejawia się z jednej strony w pogodzie ducha i optymizmie pedagogicznym, a z drugiej, w przyjaznym zainteresowaniu każdym uczniem i jego problemami. Obustronna akceptacja nauczyciela przez uczniów i uczniów przez nauczyciela jest jednym ze szczególnie ważnych czynników motywujących dzieci do efektywnej nauki szkolnej w klasach początkowych. Tylko tacy nauczyciele mogą cieszyć się autentycznym autorytetem u swoich uczniów i stanowić dla nich wzór do naśladowania i identyfikacji. Jeszcze raz pragnę podkreślić, że nauczyciel edukacji wczesnoszkolnej powinien mieć charakter dynamiczny, cechy, które posiada powinny się rozwijać, doskonalić, ponieważ nauczyciel jest dobry i można go uważać za wzór jedynie wtedy, kiedy kształtuje szkołę jutra.Wiedza na temat zależności efektów oddziaływań dydaktycznych, wychowawczych, opiekuńczych od cech nauczycieli - czeka na nieustające jej wzbogacanie, a także na "przenoszenie" wyników badań do świadomości pedagogicznej nauczycieli. Być prawdziwym nauczycielem - w czasach wielkiej zmiany społecznej i edukacyjnych wyzwań - nie jest łatwo. Przemiana wartości i stylów życia spiętrza trudności w pracy pedagogicznej. Może to zniechęcać do pracy, ale także wyzwalać inicjatywę i motywować do niej. W zawodzie nauczycielskim nadal nie straciła na aktualności myśl Seneki: "Najmniej działa się tym, co się mówi, więcej tym, co się robi, a najwięcej tym, kim się jest". Rola nauczyciela we współczesnej szkole jest wieloaspektowa. Dotyczy ona realizacji trzech podstawowych funkcji szkoły: funkcji kształcącej, funkcji wychowawczej i funkcji opiekuńczej. Niemałe znaczenie mają kwalifikacje nauczycielskie.W. Okoń definiuje kwalifikacje zawodowe jako zakres i jakość przygotowania niezbędnego do wykonywania jakiegoś zawodu. Na kwalifikacje zawodowe składają się następujące czynniki: poziom wykształcenia ogólnego, wiedza zawodowa, umiejętności zawodowe, a zwłaszcza stopień wprawy oraz umiejętność organizowana i usprawnienia pracy, uzdolnienia i zainteresowania. 1 Pojęcie kwalifikacji łączy się zawsze z profesjonalnością człowieka, z wyuczonym i wykonywanym zawodem ,,jest to zasób wiedzy, umiejętności do wykonywania jakiegoś zawodu lub zajmowania jakiegoś stanowiska. 2 Kwalifikacje zawodowe łączy się również z analizą grup czynności i zadań wykonywanych w toku pracy. Często są one kojarzone z kształceniem formalnym i umiejętnościami wtedy też na plan pierwszy wysuwa się pojęcie kompetencji. Pojęcia te są bliskoznaczne wzajemnie warunkują się uzupełniają, lecz ich zawartość treściowa zależy od jakości kształcenia, bywa różnie rozumowana. Życie zawodowe nauczycieli wiąże się zawsze z obowiązkiem doskonalenia swego mistrzostwa i z ciągłym ustawicznym kształceniem się. ,,Każdy nauczyciel pozostaje w tym działaniu sam w obliczu własnej odpowiedzialności za rozwój ucznia, za prowadzenie go ku dorosłości, ku stawaniu się indywidualnością osobową. 3 Obowiązki zawodowe wymagają od nauczyciela takich zalet, jak autorytet, empatia, skromność, cierpliwość oraz różnorodne kompetencje pedagogiczne.Istnieje wiele definicji kompetencji i zależnie od potrzeb akcentowane są poszczególne jego komponenty składowe są to: zdolności, cechy osobowości, wiedza i doświadczenie. Na przykład definicje, w których akcentuje się działanie ,,jest to zdolność i gotowość do wykonywania zadań, na określonym poziomie lub wyuczona umiejętność robienia rzeczy dobrze, rozwinięte sprawności niezbędne do radzenia sobie z problemami. 4 Inna definicja akcentuje interakcje komunikacyjne ,,to zdolność do zachowań językowych w sytuacjach koniecznych różnego typu adekwatne do warunków, wymogów oraz oczekiwań uczestników tych sytuacji. 5 Można stwierdzić, że gdy człowiek może wykonać jakieś zadanie oznacza to, że posiada sprawność. Gdy to zadanie może wykonać w konkretnych warunkach (czas, liczba czynności, tempo, miejsce, sytuacja itp.) i gdy jest tego świadom, wtedy posiada określoną kompetencję. Priorytetowe kompetencje nauczyciela to otwartość na zmianę. Oznacza to otwartość na podmiotowość, twórczy rozwój dziecka, na nowości i innowacje, radzenie sobie ze stresem, zdolność i gotowość rozstrzygania napięć i k0nfliktów w grupie szkolnej. Otwartość na zmianę to również tolerancja. Kompetencje nauczyciela łączy się również z ,,poczuciem wartości zawodowych, z poczuciem bycia ekspertem w podejmowaniu decyzji i odpowiedzialność za rozwój ucznia. 6 Kompetentny nauczyciel to taki, który posiada rozległą wiedzę, umiejętności pedagogiczne, jest refleksyjny, rzeczowy, zna się na sprawach wychowania i kształcenia, charakteryzuje się fachowością, nauczyciel musi wiedzieć-umieć-chcieć. 7 Poziom kompetencji wśród nauczycieli jest różny. Młody nauczyciel zdobywający kwalifikacje w toku studiów, posiada kompetencje wyjściowe. Należą do nich ogólno kulturowe i ogólno humanistyczne kwalifikacje i kompetencje oraz psychologiczne i pedagogiczne związane z umiejętnościami metodologicznymi i dydaktycznymi. Stanowią one podstawę kwalifikacji nauczycielskich. Wraz z upływem lat w toku praktyki pedagogicznej kształtują się dojrzałe kompetencje, które uwidaczniają się w samodzielnym doborze treści kształcenia, tworzeniu programów autorskich, innowacyjnej i twórczej ich realizacji, krytycyzmem ocen, refleksyjności w czasie ewaluacji procesów edukacyjnych. Jednak esencję zawodu nauczycielskiego stanowią kompetencje komunikacyjno- interpretacyjne oraz kompetencje społeczne związane z umiejętnościami wychowawczymi. Nauczyciel posiadający takie kompetencje w sposób umiejętny potrafi współpracować z innymi, skutecznie rozwiązuje konflikty. Umiejętności uznawane są jako jedne z najważniejszych zalet współczesnego nauczyciela. Kwalifikacje zdobyte w toku kształcenia formalnego nie wystarczają na całe życie. Należy aktualizować wiedzę i umiejętności,