Pobierz Lektury Antyku -opracowanie i więcej Notatki w PDF z Język polski tylko na Docsity!
(przypomnienie):
Mit – gatunek:
- Jan Parandowski "Mitologia grecka": Mitologia grecka to zbiór mitów – opowieści o bóstwach i herosach. Pierwotnie mity były związane z wierzeniami. W starożytności mówiły o tym: w jaki sposób powstali bogowie, człowiek i świat, jaka jest genealogia (pochodzenie) bogów i rodów, jak czcić bogów, skąd biorą się określone zjawiska przyrodnicze. Mit to opowieść o konkretnych wydarzeniach, która niesie ogólny sens, odnoszący się do porządku świata, ludzkiego postępowania, życia i śmierci, dobra i zła itp. Pierwotnie przekazywano go ustnie. Wyraża i porządkuje wierzenia społeczności – przede wszystkim archaicznej. W starożytności pomagał odpowiedzieć na fundamentalne pytania, jak powstał świat i człowiek, jacy są bogowie i jak ich czcić (religia), tłumaczył zjawiska przyrodnicze, oswajał ludzkie lęki. Opowieść mityczna ma dwie warstwy: dosłowną i ukrytą symboliczną, która podlega interpretacji. Zbiór mitów nazywamy mitologią. Dla przyszłych pokoleń mity stały się źródłem toposów i archetypów. Funkcje mitów: Wyróżniamy następujące funkcje mitów: pozwalały wyobrazić sobie świętą przestrzeń (Olimp, Hades) i rządzące nią reguły ( O początkach świata), mówiły, jak czcić bogów ( O Prometeuszu ), zawierały opis rytuałów religijnych, np. grzebania zmarłych ( O Antygonie ), wyjaśniały funkcjonowanie świata, np. odradzanie się przyrody na wiosnę ( O Demeter i Persefonie ) pomagały budować więzi społeczne oraz tożsamość wspólnoty ( O Tezeuszu ), tworzyły wzorce osobowe i wzory postępowania ( O Heraklesie ).
(przypomnienie):
Podział mitów:
Rozróżniamy następujący podział mitów: kosmogoniczne – o powstaniu świata, antropogeniczne – o stworzeniu człowieka ( O Prometeuszu ), genealogiczne – o historii rodów ( O Labdakidach ), teogoniczne – o narodzinach bogów ( O Afrodycie ), heroiczne – o czynach herosów i bohaterów ( O Heraklesie ).
Mity źródłem toposów:
Toposy to motywy powtarzające się w późniejszych epokach w różnych tekstach kultury – w dziełach sztuki, literaturze, filmie. Mitologia grecka dała początek wielu tego typu toposom, np.: podziemna kraina zmarłych (Hades), pojedynek herosów (Achilles z Hektorem), tułaczka (wędrówka Odyseusza), ukochana ojczyzna i dom ojczysty (Itaka), labirynt (Minotaura), kraina wiecznej szczęśliwości (Arkadia), elita, przestrzeń dla wybrańców (Olimp), bunt (Prometeusz).
Mity źródłem archetypów:
Archetypy to uniwersalne (typowe dla wszystkich epok i kultur) wzorce postaw ludzkich. W Mitologii greckiej Jana Parandowskiego znajdziemy wiele postaci, które mają charakter archetypów, np.: cierpiąca matka (Demeter, Niobe), wierna żona (Penelopa), buntownik (Prometeusz), człowiek skazany na bezowocną pracę (Syzyf), zwiastunka katastrofy (Kasandra), niepoprawny marzyciel (Ikar), zakochany w sobie (Narcyz).
(przypomnienie):
Budowa Iliady:
Za autora Iliady (i Odysei ) uważa się legendarnego greckiego wędrownego poetę (aojdę) Homera. Najprawdopodobniej była przekazywana ustnie. Najwcześniejsze zachowane kompletne rękopisy pochodzą ze średniowiecza. Iliada Homera składa się z 24 pieśni. Pieśni zostały napisane heksametrem. Utwór rozpoczyna inwokacja. Styl utworu jest uroczysty.
Cechy eposu homeryckiego w Iliadzie:
Iliada Homera jest przykładem eposu, czyli dzieła epickiego przedstawiającego dzieje bohaterów na tle wydarzeń ważnych dla danej społeczności. W Iliadzie można odnaleźć charakterystyczne cechy eposu: zaczyna się inwokacją (zwrot do muzy z prośbą o natchnienie), światy bogów i ludzi przenikają się, narrator obiektywny i wszechwiedzący, dłuższy utwór wierszowany (Iliada została napisana heksametrem), przedstawione losy legendarnych bohaterów (np. Achillesa) na tle przełomowych wydarzeń (wojny trojańskiej), bohaterowie są heroizowani, uroczysty, podniosły styl, epitety stałe (np. Achilles prędkonogi, Zeus gromowładny), porównania homeryckie (np. porównanie ataku Achillesa na Hektora do ataku orła na spłoszoną gołębicę), realizm szczegółu (drobiazgowe opisy, np. tarczy Achillesa), retrospekcje, dygresje, retardacje (wstrzymywanie akcji za pomocą retrospekcji i dygresji).
Czas i miejsce akcji Iliady :
Akcja Iliady obejmuje wydarzenia klilku dni ostatniego roku 10- letniej wojny trojańskiej. Wydarzenia rozgrywają się pod murami Troi, w obozie Greków, trojańskim pałacu i na Olimpie.
(przypomnienie):
Bohaterowie Iliady :
Bohaterami Iliady są zarówno ludzie, jak i ingerujący w ich sprawy bogowie. Bohater Iliady to też zbiorowości: Grecy i Trojanie. Achilles – heros, największy wojownik grecki, syn Peleusa (stąd przydomek Pelida, Pelej) i boginki Tetydy, która chcąc zapewnić synowi nieśmiertelność, zanurzyła noworodka w wodach Styksu (wrażliwym miejscem pozostała pięta herosa) Patroklos – najlepszy przyjaciel Achillesa Menelaos – król Sparty, mąż porwanej Heleny Agamemnon – brat Menelaosa, naczelny wódz Greków Grecy: Bogowie sprzyjający Grekom: Zeus, Posejdon, Hera, Atena, Hermes, Hefajstos. Trojanie: Hektor – starszy brat Parysa, syn Priama; najdzielniejszy z Trojan Parys – młocdszy syn Priama Priam – król Troi Bogowie sprzyjający Trojanom: Apollo, Ares, Afrodyta, Artemida
Etos rycerza w Iliadzie:
Spośród bohaterów Iliady przede wszystkim Hektor i Achilles uosabiają wzór (etos) starożytnego rycerza. Ich cechy zostały wyidealizowane i wyolbrzymione: pochodzą z wysokiego rodu (duże znaczenie genealogii bohaterów), mają nadludzką siłę fizyczną, są wyjątkowo urodziwi, pokonują swoje słabości (Achilles gniew, Hektor strach), walczą do końca, są wierni w przyjaźni, dążą do zwycięstwa za wszelką cenę, nie zawsze uczciwymi metodami, rządzą nimi namiętności, bywają mściwi, dbają o przychylność bogów, ich duma graniczy z pychą, najważniejsza jest dla nich pośmiertna sława.
(przypomnienie):
dłuższy utwór wierszowany ( Odyseja została napisana heksametrem), przedstawione losy legendarnych bohaterów (np. Odyseusza) na tle przełomowych wydarzeń (wojny trojańskiej), bohaterowie są heroizowani, uroczysty, podniosły styl, epitety stałe (np. boski Odys, cna Penelopa), porównania homeryckie (np. porównanie budowy tratwy przez Odysa do budowy okrętu), realizm szczegółu (drobiazgowe opisy), retardacje (wstrzymywanie akcji za pomocą retrospekcji i dygresji).
Czas i miejsce akcji Odysei:
Wydarzenia rozgrywają się w miejscach fantastycznych (np. kraina Feaków) i realistycznych (Itaka, Sparta).
Bohaterowie Odysei :
Akcja Odysei obejmuje wydarzenia po zakończeniu wojny trojańskiej, a konkretnie – losy 10-letniego powrotu do domu sprytnego Odyseusza, którego podstęp (koń trojański) dał Grekom zwycięstwo. Bohaterowie Odysei to zarówno ludzie, jak i istoty fantastyczne
- bogowie, nimfy, olbrzymy, syreny. Odyseusz : Król Itaki. Sprytny, uparty. Mściwy – po powrocie do domu z pomocą syna zabił zalotników. W czasie wędrówki stracił wszystkich towarzyszy. Penelopa: Żona Odyseusza. Rozumna, roztropna i cnotliwa. Sprytna – wymyśliła podstęp, dzięki któremu odwlekała wybór kolejnego męża. Telemach: Syn Odyseusza i Penelopy. W wieku 20 lat wyruszył na poszukiwanie ojca.
(przypomnienie):
Polifem – okrutny cyklop, syn Posejdona. Eol – władca wiatrów; polubił Odysa i zamknął dla niego niekorzystne wiatry w worze. Lajstrygonowie – ludożercy, którzy zniszczyli okręty Odysa (uratował się tylko jeden statek). Kirke – czarodziejka; na jej wyspie towarzysze Odysa zostali zamienieni w świnie, a on sam, dzięki roślinie od Hermesa, zachował swoją postać. Syreny – pół kobiety, pół ptaki, których śpiew zwodził wędrowców – ich statki rozbijały się o skały. Scylla i Charybda – morskie potwory. Kalipso – nimfa zakochana w Odyseuszu; nie chciała wypuścić Odysa ze swojej wyspy przez 7 lat. Feakowie – lud, który pomógł Odysowi w dotarciu do Itaki.
Toposy i archetypy w Odysei:
Pozostałe postacie: Odyseja , podobnie jak Iliada , jest źródłem wielu toposów i archetypów.
Motyw (topos) wędrówki w Odysei :
Podróż Odysa można czytać jako metaforę życia człowieka, który w poszukiwaniu swego miejsca na ziemi musi pokonać przeciwności losu, ale też liczne pokusy i własne słabości. Z czasem coraz lepiej je rozpoznaje, zdobywa doświadczenie, dojrzewa duchowo, odkrywa, co jest naprawdę ważne. To podróż przez życie i jednocześnie w głąb siebie. Dziś słowem odyseja określa się długą, pełną dramatycznych przygód wędrówkę.
Motyw ojczyzny w Odysei:
Najważniejsza siła, która nie pozwala Odyseuszowi się poddać, to tęsknota za rodziną i ojczyzną. Bohater odrzuca miłość Kalipso i rezygnuje z daru wiecznej młodości, bo jego miejsce jest w domu. Epos jest afirmacją ojczyzny i rodzinnego domu, do których zawsze się w końcu powraca.
(przypomnienie):
Budowa tragedii antycznej na przykładzie Antygony:
zaczyna się od prologu, chór śpiewa parodos, dzieli się na epejsodii, epejsodia są poprzedzielane stasimonami, sztukę kończy exodos.
Cechy tragedii antycznej na przykładzie Antygony:
Kompozycja Antygony jest wzorcowym przykładem budowy tragedii antycznej: W Antygonie są obecne cechy tragedii antycznej: przestrzega zasady trzech jedności: miejscem akcji są Teby, wydarzenia trwają jeden dzień, akcja ogranicza się do jednego wątku – czynu Antygony i jej ukarania; zgodnie z zasadą decorum jej bohaterami są tylko członkowie wysokiego rodu (Labdakidzi), brutalnych zdarzeń nie pokazuje się na scenie, tylko o nich mówi; nie ma w niej scen zbiorowych (maksymalnie trzech aktorów jednocześnie); działania bohaterów charakteryzuje ironia tragiczna (Kreon uparcie trwa przy swojej decyzji, nie wiedząc, że z tego powodu straci bliskich i władzę); bohaterowie grzeszą hybris (Kreon swoim uporem doprowadza do śmierci syna, żonę i siostrzenicę) ważną rolę odgrywa hamartia (nad Antygoną ciąży przekleństwo winy jej ojca); życiem człowieka kieruje fatum (bohaterowie nie mogą uciec przed swym losem).
Bohaterowie Antygony:
W charakterystyce bohaterów Antygony ważną rolę odgrywa klątwa ciążąca nad rodem.
Antygona:
Córka Edypa i Jokasty, siostra Ismeny, Polinejkesa oraz Eteoklesa. Najważniejsze dla niej jest przestrzeganie prawa boskiego – niezależnie od winy zmarłego należy go pogrzebać. Istotny jest dla niej jest los jednostki.
(przypomnienie):
Kreon:
Córka Edypa i Jokasty, siostra Ismeny, Polinejkesa oraz Eteoklesa. Najważniejsze dla niej jest przestrzeganie prawa boskiego – niezależnie od winy zmarłego należy go pogrzebać. Istotny jest dla niej jest los jednostki. Kieruje się emocjami. Kocha Hajmona, ale rezygnuje z tej miłości, decydując się pochować brata. Popełnia samobójstwo. Jest postacią tragiczną – jej wiara i przekonania skłaniają ją do złamania prawa, a wie, że za to spotka ją kara. Brat Jokasty, mąż Eurydyki, ojciec Hajmona, wuj Antygony, Ismeny, Eteoklesa i Polinejkesa. Po śmierci braci przyjmuje władzę w Tebach. Wydaje zakaz pogrzebania zdrajcy Polinejkesa. Jest przedstawicielem państwa i dba o jego dobro. Kieruje się rozumem, nie dopuszczając racji wynikających z wiary, współczucia. Jest postacią tragiczną – swoimi decyzjami i uporem sprowadza nieszczęście na siebie (traci władzę) i swoją rodzinę (przyczynia się do samobójczej śmieci siostrzenicy, syna i żony).
Tyrezjasz (Tejrezjasz):
Niewidomy wróżbita, starzec. Jest przedstawicielem wiary – tego, co niepojęte rozumowo. Wie, do czego doprowadzi Kreona jego upór i zaleca królowi zmianę decyzji.
Hajmon:
Syn Kreona i Eurydyki. Narzeczony Antygony. Stara się przekonać ojca, że nie jest nieomylny, a kiedy mu się to nie udaje, odchodzi zagniewany. Uważa, że mądrość nie jest cechą tylko osób starszych. Jest orędownikiem racji Antygony i przedstawicielem młodego pokolenia. Z rozpaczy po śmierci Antygony porywa się z mieczem na ojca. Popełnia samobójstwo, czym wypełnia przepowiednię Tejrezjasza.
(przypomnienie):
Horacy – kim był autor Pieśni?
Horacy to jeden z największych poetów rzymskich. Pieśń (łac. carmen, lm. carmina) to najstarszy gatunek poezji lirycznej. Mimo że był synem wyzwolonego niewolnika, zrobił wielką karierę. W młodości walczył po stronie republiki przeciw Oktawianowi, później przeszedł do obozu zwolenników cesarza. Wiele zawdzięczał przyjaźni Mecenasa – bogatego i wpływowego polityka, który wspierał go finansowo, dzięki czemu poeta mógł się poświęcić wyłącznie literaturze (stąd pochodzi określenie mecenas). Twórczość Horacego wpłynęła na wielu poetów przyszłych pokoleń, a cytaty z jego utworów funkcjonują dziś jako złote myśli.
Pieśń – definicja gatunku:
Porusza różnorodną tematykę (pieśni biesiadne, miłosne, autotematyczne, religijne, refleksyjne, filozoficzne, pochwalne, okolicznościowe, patriotyczne). Początkowo pieśni wykonywano przy akompaniamencie muzyki i z towarzyszeniem tańca (jako element obrzędów), dlatego mają rytmiczną budowę. Regularna budowa: podział na zwrotki (strofy) i powracający refren, wyrazisty rytm wynikający z użycia paralelizmów (powtórzeń) i często rymów. Z czasem pieśni stały się samodzielną formą literacką. W pieśniach Horacy stosuje się do założeń sztuki klasycznej, według których poeta ma porządkować świat i wprowadzać harmonię w życie człowieka. Ład powinien też panować w wierszu. Między treścią a formą należy zachować równowagę – przez zachowanie zasady decorum i oszczędne stosowanie środków stylistycznych. Równie oszczędnie należy wyrażać w wierszu emocje.
(przypomnienie):
Oda – cechy gatunku:
Pieśni Horacego badacze z czasem zaczęli określać odami.
Horacjanizm:
Gatunek wywodzący się z greckiej liryki chóralnej związanej z obrzędami religijnymi. Oda to pieśń o charakterze pochwalnym lub dziękczynnym, utrzymana w podniosłym stylu, opiewająca wybitną postać, wydarzenie, uroczystość, ideę. Horacjanizm to określenie wpływu Horacego na poetów późniejszych epok. Idee oraz wzorce stylistyczne charakterystyczne dla jego poezji ukształtowały wielu następców rzymskiego poety. Są to szczególnie takie elementy, jak: dążenie do prostoty, jasności języka, powściągliwość w wyrażaniu uczuć, stoicki stosunek do świata, radość życia, pogodzenie się z tym, co nieuniknione, porzucenie pogoni za dobrami materialnymi, dokładne i wierne opisywanie rzeczywistości, obecność scen i wątków z mitologii, autorefleksja nad rolą poezji i poety.
Złote myśli z Pieśni Horacego:
Poezja Horacego stała się źródłem powszechnie znanych sformułowań oraz zwrotów, czyli złotych myśli. Używamy cytatów z utworów rzymskiego poety, na ogół nie uświadamiając sobie, kto był ich autorem. Wśród nich: non omnis moriar ( nie wszystek umrę ), carpe diem ( chwytaj dzień ), sapere aude ( miej odwagę być mądrym , dewizę rozsławił niemiecki filozof Immanuel Kant i uczynił ją hasłem oświecenia), naga prawda, rzadki ptak, łączyć przyjemne z pożytecznym.
