Liść – budowa i funkcje, Schematy z Biologia

Pobierz Liść – budowa i funkcje i więcej Schematy w PDF z Biologia tylko na Docsity! Liść – budowa i funkcje Wprowadzenie Przeczytaj Animacja Grafika interaktywna Dla nauczyciela Największe na świecie liście występują u palm iglastych (Raphia) należących do roślin okrytonasiennych jednoliściennych. Rafie mają postać małych drzew o prostym, nierozgałęzionym pniu, na szczycie którego znajduje się pióropusz pierzasto podzielonych liści. Osiągają one długość około 22 m, z czego w przybliżeniu 4 m mierzy sam ogonek liściowy. Twoje cele Przedstawisz budowę morfologiczną i anatomiczną liścia właściwego roślin okrytonasiennych. Opiszesz główne funkcje liścia właściwego. Scharakteryzujesz budowę morfologiczną i anatomiczną liścia roślin szpilkowych. Rafia włóknodajna (Raphia ruffia) to gatunek palmy iglastej uprawiany w Ameryce Południowej, Afryce i Azji. Roślina ta dostarcza włókna zwanego rafią, będącego skórką młodych liści. Surowiec jest wykorzystywany we florystyce do dekoracji kompozycji kwiatowych. Źródło: Andrew Massyn, Wikimedia Commons, domena publiczna. Liść – budowa i funkcje Ogonek liściowy łączy blaszkę liściową z nasadą liścia. Jest podobny w budowie morfologicznej i anatomicznej do międzywęźla łodygi. Głównymi funkcjami ogonka liściowego są: przewodzenie substancji odżywczych oraz oddalenie blaszki liściowej od łodygi i ustawienie jej w pozycji jak najlepszego dostępu do światła. Budowa anatomiczna liścia Budowa wewnętrzna liści jest zróżnicowana i zależna od warunków środowiska. Typowy liść właściwy zbudowany jest z trzech pierwotnych tkanek stałych: okrywającej, miękiszowej i przewodzącej. Przekrój poprzeczy przez liść właściwy ligustru pospolitego (Ligustrum vulgare). Gatunek należy do roślin okrytonasiennych dwuliściennych. Ligustr pospolity jest wykorzystywany do nasadzeń i formowania żywopłotów. Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna. Skórka (epiderma) Tkanka okrywająca liść ma postać skórki (epidermy), która pokrywa górną i dolną stronę blaszki liściowej. Najczęściej skórka liścia jest tkanką jednowarstwową, zbudowaną z żywych, ściśle do siebie przylegających komórek pozbawionych chloroplastów. Ściany zewnętrzne komórek skórki są często zgrubiałe na skutek odkładania się w nich wielu warstw celulozy i dodatkowo pokryte kutykulą. Ściany wewnętrzne i promieniste takich cech nie wykazują. Skórka często wytwarza włoski i komórki wydzielnicze chroniące przed żerowaniem zwierząt roślinożernych. W skórce obecne są aparaty szparkowe – zwykle skórka górna jest ich pozbawiona, natomiast skórka dolna zawiera ich wiele Skórka dolna typowego liścia rośliny dwuliściennej z widocznymi aparatami szparkowymi. Komórki skórki widziane od góry mają faliste zarysy. Taki kształt sprawia, że ściślej do siebie przylegają. Źródło: Science and Plants for Schools, Flickr, licencja: CC BY-NC-SA 2.0. Najczęściej aparat szparkowy tworzą dwie komórki szparkowe, pomiędzy którymi znajduje się szczelina, tzw. szparka. Komórki szparkowe są żywe, zawierają chloroplasty i liczne ziarna skrobi. Ich ściany komórkowe są nierównomiernie zgrubiałe, co pozwala na zamykanie lub otwieranie szparki. Liczba aparatów szparkowych zależy od warunków środowiska, przeciętnie wynosi od 100 do 400 na 1 mm . Rośliny lądowe najczęściej mają aparaty szparkowe w skórce dolnej. Z kolei rośliny wodne (całkowicie zanurzone w wodzie) nie mają ich w ogóle, natomiast u roślin o liściach pływających po powierzchni wody aparaty szparkowe znajdują się w skórce górnej liścia. Liście roślin występujących w środowisku suchym mają najczęściej wielowarstwową skórkę, której komórki charakteryzują silnie zgrubiałe i skutynizowane ściany komórkowe. Liście roślin wodnych mają najczęściej jednowarstwową skórkę, której komórki zawierają chloroplasty i cienkie ściany komórkowe pozbawione kutykuli. Miękisz (mezofil) Tkanka miękiszowa ma postać miękiszu asymilacyjnego, który wypełnia przestrzeń między skórką górną i skórką dolną. Najczęściej miękisz asymilacyjny jest zróżnicowany morfologicznie na dwa rodzaje. Pod skórką górną obecny jest miękisz palisadowy, a po stronie dolnej liścia – miękisz gąbczasty. Komórki miękiszu palisadowego mają kształt cylindryczny, a pomiędzy nimi znajdują się niewielkie przestwory międzykomórkowe. Zazwyczaj miękisz palisadowy tworzy pojedynczą warstwę komórek, ułożonych prostopadle do górnej powierzchni liścia. Komórki miękiszu gąbczastego mają kształt nieregularny, a pomiędzy nimi znajdują się liczne przestwory międzykomórkowe. Komórki obu rodzajów miękiszu asymilacyjnego zawierają chloroplasty i są zdolne do przeprowadzania fotosyntezy. Ze względu na budowę i położenie komórek oraz charakterystyczny ruch chloroplastów w miękiszu palisadowym tkanka ta pełni dodatkową funkcję – ochronną. Komórki miękiszu palisadowego zabezpieczają chlorofil komórek miękiszu gąbczastego przed fotouszkodzeniem. Liście roślin występujących na stanowiskach silnie nasłonecznionych są grubsze i mają więcej warstw komórek miękiszu palisadowego. Z kolei liście roślin występujących na stanowiskach zacienionych są cieńsze i mają tylko jedną warstwę komórek miękiszu palisadowego. Liście roślin wodnych są w ogóle pozbawione miękiszu palisadowego, a obecny w nich miękisz gąbczasty zawiera silnie rozwinięty system przestworów międzykomórkowych funkcjonujących jako tkanka powietrzna (miękisz powietrzny). Wiele gatunków roślin ma miękisz asymilacyjny niezróżnicowany. Użyłkowanie (nerwacja) 2 Tkanka przewodząca ma postać wiązek przewodzących, które rozprzestrzeniają się i tworzą sieć w całej blaszce liściowej. Wiązki przewodzące są najczęściej kolateralne i zamknięte. Obecne w nich elementy drewna (przewodzące wodę i sole mineralne) znajdują się po górnej stronie liścia, a elementy łyka (przewodzące produkty fotosyntezy) występują po stronie dolnej. W większych wiązkach przewodzących współtworzących nerw główny, pomiędzy drewnem a łykiem znajduje się cienka warstwa kambium (wiązki kolateralne otwarte). Dzięki obecności wtórnej tkanki merystematycznej wykazują one niewielki przyrost na grubość. Wiązki przewodzące otoczone są pochwą, zbudowaną z komórek miękiszu zasadniczego, która oddziela je od komórek miękiszu asymilacyjnego. Większe wiązki przewodzące mają pochwę dodatkowo wzmocnioną pasmami kolenchymy lub sklerenchymy. Obecność tkanki wzmacniającej w wiązkach przewodzących nadaje blaszce liściowej odporność na zginanie i rozerwanie. Dolna strona liścia właściwego lipy drobnolistnej (Tilia cordata) z widocznym użyłkowaniem. Większe wiązki przewodzące wystają na dolnej powierzchni blaszki liściowej i tworzą charakterystyczne żeberka. Drobniejsze odgałęzienia nerwów stają się widoczne, gdy powierzchnię liścia ogląda się pod światło. Źródło: Gmihail, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 4.0. Źródło: Aleksandra Ryczkowska, Agnieszka Kwiecień, Derek Ramsey, Obsidian Soul, Willow, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 2.5. Liście roślin szpilkowych inaczej hypoderma, skórnia; warstwa komórek tkanki wzmacniającej (kolenchymy i sklerenchymy) położona pod skórką (epidermą), pełniąca funkcje ochronne kutykula u roślin zewnętrzna warstwa ściany komórkowej przesycona kutyną, pokrywająca powierzchnię skórki na liściach, łodygach i owocach; chroni przed promieniowaniem ultrafioletowym i nadmierną transpiracją łyko (floem) (gr. phlóios – łyko) niejednorodna tkanka przewodząca zbudowana z komórek sitowych lub rurek sitowych, komórek towarzyszących, miękiszu łykowego i włókien łykowych; występuje u roślin naczyniowych; transportuje substancje pokarmowe przestwory międzykomórkowe wolne przestrzenie między sąsiadującymi komórkami, mające postać połączonych ze sobą komór lub kanałów różnej wielkości; najczęściej wypełnione powietrzem przylistek organ wykształcający się po obu stronach nasady ogonka liściowego lub liścia siedzącego u wielu przedstawicieli roślin okrytonasiennych; pełni funkcje fotosyntetyczne, ochronne, może mieć postać cierni rośliny naczyniowe grupa obejmująca rośliny, które w pokoleniu bezpłciowym (sporoficie) wykształciły tkankę przewodzącą wodę i sole mineralne; należą do nich paprotniki, rośliny nagonasienne (nagozalążkowe) i rośliny okrytonasienne (okrytozalążkowe) rośliny nasienne Spermatophyta; grupa roślin, które wykształciły nasiona jako twory służące do rozmnażania i rozprzestrzeniania się; należą do nich współcześnie występujące rośliny nagonasienne (nagozalążkowe) i okrytonasienne (okrytozalążkowe) sporofit pokolenie diploidalne (2n) u roślin i protistów roślinopodobnych, u których występuje przemiana pokoleń; organizm rozmnażający się bezpłciowo za pomocą haploidalnych zarodników (n) powstających na drodze mejozy; u mszaków na ogół niewielki i krótkotrwały; u paprotników i roślin nasiennych silnie rozwinięty, samodzielny i stosunkowo długowieczny organizm tkanka transfuzyjna inaczej tkanka przetokowa; tkanka roślinna otaczająca wiązki przewodzące w liściach roślin nagonasiennych (nagozalążkowych); pośredniczy w wymianie wody i substancji odżywczych między nierozgałęzionymi wiązkami przewodzącymi a miękiszem asymilacyjnym transpiracja parowanie wody z powierzchni roślin; głównym organem transpiracji są liście, z których para wodna uchodzi przez szparki (transpiracja szparkowa) lub przez skórkę i kutykulę (transpiracja kutykularna) wierzchołek (stożek) wzrostu szczytowa część łodygi i korzenia zawierająca tkanki merystematyczne; odpowiada za wzrost łodygi i korzenia na długość; wierzchołek wzrostu pędu wytwarza ponadto zawiązki: pędów bocznych, kwiatów i liści Animacja Budowa liścia rośliny nagonasiennej i okrytonasiennej Polecenie 1 Film dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DxwWIqqtJ Liść – budowa i funkcje. Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0. Film nawiązujący do treści materiału Polecenie 2 Polecenie 3 Obejrzyj animację dotyczącą budowy liścia roślin nago- i okrytonasiennych. Następnie porównaj budowę anatomiczną liści obu grup roślin, wskazując na ich podobieństwa i różnice. Wymień cztery cechy liścia roślin nagonasiennych, które wskazują na przystosowanie tej grupy roślin do znoszenia suszy. Poszukaj informacji w dostępnych źródłach i podaj definicję pojęcia „susza fizjologiczna”. Na podstawie animacji i własnej wiedzy określ, dlaczego w liściach roślin nagonasiennych występuje miękisz wieloramienny i jaka funkcję pełnią inwaginacje ściany. rozmowa kierowana; ćwiczenia interaktywne; mapa myśli; animacja; analiza grafiki interaktywnej; prezentacja. Formy pracy: praca indywidualna; praca w parach; praca w grupach; praca całego zespołu klasowego. Środki dydaktyczne: komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu; zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale; tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda. Przed lekcją: 1. Nauczyciel dzieli klasę na trzy grupy. Każdy zespół otrzymuje zagadnienia do opracowania: – grupa I: budowa morfologiczna liścia roślin okrytonasiennych dwuliściennych; – grupa II: budowa anatomiczna liścia roślin okrytonasiennych dwuliściennych; – grupa III: budowa liścia iglastego roślin nagonasiennych. Uczniowie wyszukują informacje oraz przynoszą materiały, które wykorzystają podczas prezentacji (m.in. okazy liści różnych gatunków roślin, zdjęcia, informacje i ciekawostki z wiarygodnych źródeł internetowych). Przebieg lekcji Faza wstępna: 1. Nauczyciel wyświetla na tablicy lub za pomocą rzutnika zawartość sekcji „Wprowadzenie”. Uczniowie wspólnie z nauczycielem omawiają cele lekcji i określają kryteria sukcesu. 2. Odwołanie do wcześniejszej wiedzy. Nauczyciel, odwołując się do wiedzy uczniów zdobytej na wcześniejszych zajęciach, zadaje pytania: – Jakie rodzaje liści wyróżnia się ze względu na liczbę blaszek liściowych? – Jakie rodzaje liści wyróżnia się ze względu na ułożenie wiązek przewodzących? – Jakie rodzaje liści wyróżnia się ze względu na pełnioną funkcję? Jakie to są funkcje? – Czym różnią się liście roślin nagonasiennych i okrytonasiennych? Faza realizacyjna: 1. Prezentacje uczniów. Część właściwa lekcji zaczyna się od prezentacji i omówienia przez poszczególne grupy materiałów przygotowanych w domu. Nauczyciel z całą klasą wybiera najlepszą prezentację, tzn. taką, która w skondensowany i poprawny sposób przedstawia informacje na temat danego zagadnienia. 2. Mapa myśli. Uczniowie, pracując w parach, tworzą na podstawie tekstu w sekcji „Przeczytaj” notatkę w zeszycie w postaci mapy myśli porządkującą wiadomości na temat funkcji liści. 3. Praca z animacją pt. „Budowa liścia rośliny nagonasiennej i okrytonasiennej”. Uczniowie dzielą się na zespoły i na podstawie przeczytanego tekstu oraz informacji zawartych w animacji układają pytania quizowe dla innych grup. Nauczyciel wraz z uczniami określa zasady rywalizacji i punktowania dobrych odpowiedzi (np. gra na czas lub na liczbę poprawnych odpowiedzi). Przeprowadzenie gry w klasie. Nauczyciel lub wybrany uczeń dba o prawidłowy przebieg quizu zgodnie z wcześniejszymi ustaleniami. Nauczyciel nagradza zwycięską drużynę, np. ocenami z aktywności. 4. Nauczyciel wprowadza uczniów w treść polecenia nr 2, dotyczącego cech liścia roślin nagonasiennych, które wskazują na przystosowanie do znoszenia suszy. Uczniowie wykonują je w parach, a następnie porównują swoje rozwiązanie z innym zespołem. 5. Praca z grafiką interaktywną pt. „Wytwarzanie rozmnóżek jako przykład ewolucyjnego przystosowania liści”. Nauczyciel czyta treść polecenia nr 1, dotyczącego typu rozmnażania występującego u żyworódki Daigremonta, i prosi uczniów, aby w parach przygotowali rozwiązanie na podstawie materiału, który zaraz zostanie wyświetlony na tablicy. Faza podsumowująca: 1. Chętni uczniowie podsumowują wiedzę zdobytą na zajęciach. 2. Nauczyciel dokonuje podsumowania najważniejszych informacji przedstawionych na lekcji, a także wyjaśnia wątpliwości uczniów. Praca domowa: 1. Wykonaj polecenie nr 1 z sekcji „Animacja” oraz polecenie nr 2 z sekcji ,,Grafika interaktywna”. 2. Dla chętnych: Wykonaj polecenie nr 3 z sekcji „Animacja”. Materiały pomocnicze: Neil A. Campbell i in., „Biologia Campbella”, tłum. K. Stobrawa i in., Rebis, Poznań 2019. „Encyklopedia szkolna. Biologia”, red. Marta Stęplewska, Robert Mitoraj, Wydawnictwo Zielona Sowa, Kraków 2006. Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania animacji: Animację można wykorzystać w fazie wstępnej zajęć, w celu wzbudzenia zaciekawienia uczniów.