Literatura okresu romantyzmu, Publikacje z Historia

Pobierz Literatura okresu romantyzmu i więcej Publikacje w PDF z Historia tylko na Docsity! Literatura okresu romantyzmu Wprowadzenie Przeczytaj Film edukacyjny Sprawdź się Dla nauczyciela Przeczytaj Romantyzm powstał jako reakcja na gwałtowne zmiany społeczne i polityczne, wywołane rewolucją przemysłową oraz rewolucją francuską 1789 roku. Był formą buntu przeciwko ustalonym regułom społecznym, które rządziły społeczeństwami epoki oświecenia, szczególnie przeciw ściśle naukowemu podejściu do natury i człowieka. Co ciekawe: to właśnie hasła „oświeceniowej” rewolucji francuskiej – „wolność, równość, braterstwo” stały się drogowskazem dla nowego kierunku myślenia, który zakwestionował podstawy racjonalistycznego, czyli właśnie oświeceniowego pojmowania świata. Przypominało to sytuację, znaną z powiedzenia „rewolucja pożera swoje dzieci”; w tym przypadku utopijne, niezrealizowane postulaty zostały przejęte przez ideowych przeciwników. Dało to początek nowemu prądowi ideowemu, literackiemu i artystycznemu. W Europie Zachodniej lat 90. XVIII w. pojawiła się zaangażowana literatura, czerpiąca ze średniowiecznych legend, posiadająca narodową specyfikę. Dzieła takie jak Giaur George'a Byrona czy Cierpienia młodego Wertera Wolfganga Goethego zawładnęły wyobraźnią tysięcy młodych Europejczyków. Romantyczna miłość Romantycy dzielili świat na to, co widzialne (materialne) i poznawalne zmysłowo oraz na to, co niewidzialne (duchowe) – dające się poznać jedynie za pomocą środków pozarozumowych, takich jak wiara czy intuicja. Zwrócili też uwagę na życie wewnętrzne człowieka – duchowość, uczucia, emocje, a również na odrębność jednostki ludzkiej, jej odmienność i indywidualność. Metodą poznania świata stać się miał nie empiryzm (ze starogreckiego: empeiría czyli „doświadczenie”), ale sztuka i intuicja. Typowy romantyczny bohater literacki to buntownik, miotany wielkimi namiętnościami, takimi jak miłość lub nienawiść. Postać tę zwykle cechuje  nieprzeciętność, konfliktowość; sprzeciwia się zastanym normom społecznym albo heroicznie walczy w obronie ojczyzny. Najważniejszym uczuciem dla romantyka jest wszechogarniająca i potężna miłość. Ciekawostka Uroczyste powitanie lorda Byrona w Messolongi, obraz greckiego malarza Theodorosa Vryzakisa z 1861 roku. Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna. George Gordon Byron (1788‐1824), jeden z największych brytyjskich poetów i dramaturgów, bohater walk o niepodległość Grecji. W 1823 r., w odpowiedzi na prośbę o wsparcie dla idei niepodległości Grecji wypłynął z Genui do Kefalonii na Wyspach Jońskich na statku Herkules. Poświęcił 4 tysiące funtów z własnych funduszy na wyposażenie greckiej floty, a 29 grudnia przybył do Missolungi w zachodniej Grecji, gdzie dołączył do księcia Aleksandra Mawrokordatosa – jednego z przywódców powstańców greckich. Jeszcze przed rozpoczęciem walk z Turkami osmańskimi zmarł na malarię. Śmierć Byrona była długo opłakiwana przez Greków, uznających w nim bohatera swej walki o niepodległość. Zhellenizowana forma nazwiska Byron – Viron, Vironas – jest popularnym greckim imieniem męskim, dała także nazwę jednej z dzielnic Wielkich Aten Vironos – Dzielnica Byrona. Z romantyzmem wiąże się przeświadczenie o konieczności walki z tyranią, ze zniewoleniem człowieka, z uprzedzeniami społecznymi i rasowymi. Przeświadczenie to zaowocowało wieloma zrywami o charakterze rewolucyjnym lub narodowym, jakie miały miejsce niemal w całej Europie (powstanie Greków przeciw Turkom w 1921 r., antycarskie powstanie dekabrystów w Rosji w 1825 r., rewolucja lipcowa we Francji w 1830 r., powstanie listopadowe w Polsce w latach 1830‐31, Wiosna Ludów w latach 1848‐49 czy wreszcie na koniec polskie powstanie styczniowe z lat 1863–1864 w Polsce). Romantyzm hołdował indywidualizmowi i historyzmowi. Romantyczny historyzm pojmował dzieje ludów i narodów, jako przejaw uniwersalnego dążenia ludzkości do postępu; w centrum jego zainteresowania były pytania o sens historii, stosunek wolności do konieczności, jednostki do zbiorowości, postępu do rewolucji, o istnienie granic czynu historycznego. Podstawą estetyki romantycznej były kreacjonizm i symbolizm. Estetyka ta przeciwstawiała się normom klasycyzmu, stawiała na swobodę stylu i kompozycji, operowanie silnymi środkami ekspresji, elementami fantastyki, przekształcenia zastanych i formowanie nowych gatunków literackich, m.in. ballady, powieści poetyckiej czy dramatu poetyckiego. Wspólnota idei romantycznych, łącząca twórców z różnych części Europy dopełniana była lokalnym kolorytem. W literaturze brytyjskiej romantyzm wyrasta z tzw. gotycyzmu czyli nurtu, który dążył on do przywrócenia rangi i znaczenia utworom i budowlom pochodzącym ze średniowiecza (najbardziej znany przykład to powieść The Monk czyli Mnich Matthewa Gregory’ego Lewisa. Za romantyka uważa się również mistyka Williama Blake’a, którego twórczością inspirował się Jim Morrison, twórca legendarnej amerykańskiej grupy rockowej The Doors (1965‐72). Najsłynniejszym brytyjskim romantykiem pozostaje George Byron, autor m.in. Wędrówek Childe Harolda i Giaura. W dziedzinie prozy historycznej wyróżniał się Walter Scott, autor powieści Ivanhoe. Największym osiągnięciem romantycznego powieściopisarstwa są Wichrowe wzgórza Emily Brontë, do klasyki należy też Frankenstein autorstwa Mary Shelley. Za kolebkę europejskiego romantyzmu uznawane są Niemcy. Najważniejsi pisarze tego okresu to Johann Wolfgang Goethe (autor sentymentalnych „Cierpień młodego Wertera”, czołowego dramatu epoki „Faust” czy słynnej ballady „Król Olch”) oraz piewca ideałów wolności i rewolucji Friedrich Schiller (autor „Hymnu do radości” i dramatu „Zbójcy”, w którym pojawia się postać „szlachetnego zbójcy”). Czołowym przedstawicielem romantyzmu we Francji był Victor Hugo, twórca m.in. powieści Nędznicy i dramatu Hernani. Stosunkowo młoda w XIX w. literatura rosyjska w okresie romantyzmu po raz pierwszy dorównała europejskiej, głównie dzięki utworom Aleksandra Puszkina (m.in. Jeździec miedziany, Eugeniusz Oniegin) i Michaiła Lermontowa (m.in. Bohater naszych czasów). Romantyzm to czas rozwoju literatury mniejszych krajów, np. Czech, Portugalii, Słowacji czy Słowenii, a także okres, gdy do głosu doszli anglojęzyczni autorzy, tworzący za oceanem (m.in. mistrz opowiadań grozy Edgar Allan Poe). grozy i moralnych racji ludowego buntu (Seweryna Goszczyńskiego Zamek kaniowski z 1828 r.). W towarzyszących ówczesnej literaturze sporach krytycznych najpełniej romantyczny program literacki sformułował Maurycy Mochnacki w dziele O duchu i źródłach poezji w Polsce z 1825 r., a wyraził poetycko Mickiewicz, wykreowany na wieszcza i duchowego przywódcę narodu. Grzybobranie – ilustracja do III księgi Pana Tadeusza autorstwa Franciszka Kostrzewskiego z 1860 r. Dzieło to jest jedną z dwóch ilustracji do mickiewiczowskiego „Pana Tadeusza” pędzla Kostrzewskiego, znanego XIX-wiecznego artysty. Druga ilustracja przedstawia scenę polowania. Wymień postaci widoczne na obrazie. Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna. Rozwijały się także inne nurty i gatunki twórczości: liryki patriotyczno‐żołnierskiej (Wincentego Pola Pieśni Janusza z 1835 r.), ludowej (Teofila Lenartowicza Polska ziemia z 1848 r., Lirenka z 1855 r.), dramatu historycznego i ironiczno‐baśniowego (Słowackiego Balladyna z 1839 r.) oraz prozy egzotycznej (utwory Zygmunta Krasińskiego). Szczytowymi osiągnięciami epiki romantycznej stały się: Pan Tadeusz Adama Mickiewicza z 1834 r., łączący w epickiej syntezie obraz szlacheckiej przeszłości z wizją kształtowania się nowoczesnego narodu oraz Beniowski Juliusza Słowackiego z 1841 r.  – arcydzieło romantycznej ironii, subiektywizmu i polemiki. Mesjanistyczna idea męki i ofiary znalazła oryginalny kształt w twórczości mistycznej Słowackiego (Genezis z Ducha, powstały 1844 r., wydany w 1866 r., Samuel Zborowski, powstały w 1845 r., wydany w 1903 r., i Król‐Duch pisany od 1845, rapsod wydany w 1847 r.). Stała się uzasadnieniem konieczności społecznej rewolucji (m.in. w Odpowiedzi na Psalmy przyszłości- polemice z Krasińskim z 1845‐46r.). W okresie Wiosny Ludów główną rolę w publicystyce emigracyjnej odegrała mickiewiczowska La Tribune des Peuples czyli Trybuna Ludów. Juliusz Słowacki (1809-1849) wybitny przedstawiciel romantyzmu, dramaturg, mistyk i epistolograf. Słowacki obok Mickiewicza i Krasińskiego określany jest jako jeden z Wieszczów Narodowych. Jego najgłośniejsze dzieła to: „Balladyna” (1834), Kordian (1833), „Lila Weneda” (1839), czy „Mazepa” (1839) Matka Słowackiego, Salomea, prowadziła salon literacki, dzięki czemu młody Słowacki miał kontakt z ówczesną elitą intelektualną. W czasie powstania listopadowego działał w powstańczym Biurze Dyplomatycznym księcia Adama Jerzego Czartoryskiego, ponieważ nie był zdolny do do służby wojskowej. W marcu 1831 r. udał się do Drezna, a stamtąd w lipcu wyruszył z misją dyplomatyczną, zleconą mu przez powstańczy Rząd Narodowy, do polskich przedstawicieli w Paryżu i Londynie. Na emigracji, m.in. w Szwajcarii, we Włoszech i w Paryżu pozostał aż do śmierci. Dużo podróżował. Był renerem. Przysyłane mu przez matkę pieniądze inwestował na paryskiej giełdzie, m.in. w akcje kolei lyońskiej, dzięki czemu dorobił się sporego majątku. Zmarł na gruźlicę w wieku zaledwie 40 lat. Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna. Odrębne miejsce zajmowała twórczość największego komediopisarza polskiego Aleksandra Fredry (w przeciwieństwie do trzech wieszczy czynnie poparł powstanie listopadowe, w 1830 r. brał udział w pracach Obywatelskiego Komitetu Pomocy dla Powstania we Lwowie, a w 1832 r. przechowywał w swoim majątku dwóch powstańców z Wielkopolski, którzy w obawie przed represjami ze strony władz pruskich schronili się w Galicji). Fredro — konserwatysta, programowo obcy metafizycznej i historiozoficznej problematyce romantyzmu, czerpiący z tradycji oświecenia (Pan Geldhab, wystawiony w 1821 r., Mąż i żona, wystawiony w 1822 r.), bliski niekiedy Laurence Sterne'owi w poetyckiej ironii i humorystycznym dystansie wobec świata (Pan Jowialski, wystawiony w 1832 r., pamiętnik Trzy po trzy, powstały w latach 1844–46, wydany w 1917 r.), ze szczególną przenikliwością ukazał w barwnym i otoczonym sentymentem obrazie życia i obyczaju szlacheckiego (Śluby panieńskie, wystawione w 1833 r., Zemsta, wystawiona w 1834 r.) perspektywę nieuchronnego jego rozkładu i upadku pod wpływem pieniądza (Dożywocie, wystawione w 1835 r.). Rozwijający się w przededniu Wiosny Ludów nurt rewolucyjno‐demokratyczny reprezentowali: warszawiak Gustaw Ehrenberg (Szlachta w roku 1831, wydane w 1848 r.) i pochodzący z Wielkopolski Ryszard Berwiński (Księga życia i śmierci , wydana w 1844 r. Ich poezja utrzymana w kanonie tyrtejskim odrzucała bezpłodne marzenia dla walki i zwycięstwa. Twórcą programu rewolucyjnego romantyzmu był Edward Dembowski, poległy w nieudanym powstaniu krakowskim w 1846 r. „Ostatnim wajdelotą” wielkiej poezji patriotycznej stał się Kornel Ujejski (Skargi Jeremiego z 1847 r. i Melodie biblijne z 1852 r.). Słownik ballada (łac. ballare - tańczyć) gatunek literacki łączący w sobie cechy poezji, prozy i dramatu; nawiązuje do pieśni ludowych; popularna w epoce romantyzmu, cechuje ją nastrojowość i tajemniczość Aleksander Fredro (1793-1876) komediopisarz, pamiętnikarz, poeta, ziemianin, oficer i wolnomularz. Tworzył w epoce romantyzmu, ale pozostał obcy tematyce romantycznej. W młodości wziął udział w wyprawie Napoleona na Moskwę, później w latach 1813-1814 walczył u boku cesarza jako oficer ordynansowy w jego sztabie. Po abdykacji Napoleona Fredro powrócił do do rodzinnego majątku, gdzie zaczął pisać. W 1818 r., w wieku zaledwie 25 lat, napisał pierwszą ważną komedię pod tytułem „Pan Geldhab”, która została wystawiona w 1821 r. Fredro cały czas prowadził działalność społeczną i patriotyczną. W 1832 r. ukrył w swoim majątku dwóch powstańców z Wielkopolski, czynił starania o budowę w Galicji pierwszej linii kolejowej, organizował Towarzystwo Kredytowe Ziemskie i Galicyjską Kasę Oszczędności. Od 1861 roku był posłem do Sejmu Krajowego. Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna. Film edukacyjny Polecenie 1 Zapoznaj się z filmami z udziałem prof. Andrzeja Chwalby i wykonaj kolejne polecenia. Film dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D6xEPb0ov Film nawiązujący do treści materiału - dotyczy literatury okresu romantyzmu, część pierwsza. Polecenie 2 Wyjaśnij, dlaczego tak trudno wskazać początek okresu określanego jako romantyzm. Jaką cezurę czasową można przyjąć? Polecenie 3 Scharakteryzuj różnice między klasykami a romantykami. Która z nich jest twoim zdaniem najistotniejsza? Film dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D6xEPb0ov Film nawiązujący do treści materiału - dotyczy literatury okresu romantyzmu, część druga. Twoja odpowiedź Twoja odpowiedź Polecenie 4 Wyjaśnij związki między literaturą romantyczną a wydarzeniami w Europie w połowie XIX wieku. Polecenie 5 Wyjaśnij, dlaczego romantyków można nazwać przewodnikami narodu. Twoja odpowiedź Twoja odpowiedź Sprawdź się Pokaż ćwiczenia: 輸醙難 Ćwiczenie 1 Dopasuj autora do jego dzieła. Kordian Juliusz Słowacki Pan Tadeusz Adam Mickiewicz Fortepian Szopena Cyprian Kamil Norwid Zemsta Aleksander Fredro 輸 Ćwiczenie 4 Każdemu gatunkowi literackiemu charakterystycznemu dla epoki romantyzmu przyporządkuj przedstawiciela. Wybierz go spośród oznaczonych literami A–D. W każdym wierszu tabeli zaznacz właściwą literę. A. Caspar David Friedrich B. Walter Sco C. Adam Mickiewicz D. George Byron Zaznacz odpowiedzi w poniżej tabeli. Gatunek literacki A B C D Dramat romantyczny Powieść poetycka Powieść historyczna Ćwiczenie 5 Zaznacz motywy charakterystyczne dla literatury okresu epoki romantyzmu. orientalne miasto praca biblijne ludowe                  醙 輸 Ćwiczenie 6 Każdemu utworowi przyporządkuj autora. Wybierz go spośród oznaczonych literami A–D. W każdym wierszu tabeli zaznacz właściwą literę. A. Johann Wolfgang Goethe B. Victor Hugo C. Friedrich Schiller D. Aleksander Puszkin Zaznacz odpowiedzi w poniżej tabeli. Utwór A B C D "Cierpienia młodego Wertera" "Borys Godunow" "Nędznicy"             輸 Ćwiczenie 7 Rozstrzygnij, czy zaprezentowany w źródle obraz można użyć do zobrazowania cech literatury okresu romantyzmu. Odpowiedź uzasadnij, odwołując się do treści źródła. Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna. Tak Nie Twoja odpowiedź   醙 Dla nauczyciela Autor: Martyna Wojtowicz Przedmiot: Historia Temat: Literatura okresu romantyzmu Grupa docelowa: Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum Podstawa programowa: Zakres podstawowy Treści nauczania – wymagania szczegółowe Zakres podstawowy XXX. Europa i świat po kongresie wiedeńskim. Uczeń: 4) omawia najważniejsze prądy kulturowe oraz nurty ideowe I poł. XIX wieku, uwzględniając ich przedstawicieli; Kształtowane kompetencje kluczowe: kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji; kompetencje cyfrowe; kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się; kompetencje obywatelskie. Cele operacyjne: Uczeń: wymienia charakterystyczne cechy literatury okresu romantyzmu; wskazuje najwybitniejszych twórców romantycznych; opisuje, jak artyści w pierwszej połowie XIX w. wspierali dążenia narodowowyzwoleńcze. Strategie nauczania: konstruktywizm; konektywizm. Metody i techniki nauczania: rozmowa nauczająca z wykorzystaniem ćwiczeń interaktywnych; analiza materiału źródłowego (porównawcza); dyskusja. Formy pracy: praca indywidualna; praca w parach; praca w grupach; praca całego zespołu klasowego. Środki dydaktyczne: komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu; zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale; tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda; telefony z dostępem do internetu. Przebieg lekcji Przed lekcją: 1. Chętni/wybrani uczniowie przygotowują prezentację na podstawie informacji zawartych w sekcji „Przeczytaj”. Faza wstępna: 1. Wyświetlenie na tablicy uczniom tematu oraz celów lekcji, a następnie określenie kryteriów sukcesu. 2. Raport z przygotowań. Nauczyciel, przy użyciu dostępnego w panelu użytkownika raportu, weryfikuje przygotowanie uczniów do lekcji: sprawdza, którzy uczestnicy zajęć zapoznali się z udostępnionym e‐materiałem. Nauczyciel poleca uczniom, aby zgłaszali swoje propozycje pytań do wspomnianego tematu. Jedna osoba może zapisywać je na tablicy. Gdy uczniowie wyczerpią swoje pomysły, a pozostały jeszcze jakieś ważne kwestie do poruszenia, nauczyciel uzupełnia informacje. Faza realizacyjna: 1. Nauczyciel przypomina o prezentacjach przygotowanych przez uczniów przed lekcją. Poleca wybranej osobie (lub ochotnikowi) zaprezentowanie swojej pracy przed resztą klasy. Po prezentacji uczniowie krótko dyskutują o prezentacji, dodają informacje, które ich zdaniem warto uwzględnić. Prowadzący może korygować odpowiedzi i uzupełniać informacje, udziela też uczniom informacji zwrotnej. 2. Praca z multimedium („Film edukacyjny”). Nauczyciel czyta polecenie 2: „Wyjaśnij, dlaczego tak trudno wskazać początek okresu określanego jako romantyzm. Jaką cezurę czasową można przyjąć?” i poleca uczniom, aby w parach wykonali zadanie w oparciu o wskazówki zawarte w e‐materiale. 3. Nauczyciel czyta polecenie 3: „Scharakteryzuj różnice między klasykami a romantykami. Która z nich jest twoim zdaniem najistotniejsza?” i poleca uczniom, aby wykonali je w parach. Wybrana osoba prezentuje propozycję odpowiedzi, a pozostali uczniowie ustosunkowują się do niej. Nauczyciel w razie potrzeby uzupełnia ją, udziela też uczniom informacji zwrotnej. 4. Utrwalanie wiedzy i umiejętności. Nauczyciel przechodzi do sekcji „Sprawdź się”. Zapowiada uczniom, że w kolejnym kroku będą rozwiązywać ćwiczenia od 1 do 6 – od najprostszych do najtrudniejszych – i będą to robić wspólnie. Wybrana osoba czyta po kolei polecenia. Po każdym przeczytanym poleceniu nauczyciel daje uczniom określony czas na przygotowanie się, a następnie ochotnik udziela odpowiedzi. Reszta uczniów ustosunkowuje się do niej, proponując swoje pomysły. Nauczyciel w razie potrzeby koryguje odpowiedzi, dopowiada istotne informacje, udziela uczniom informacji zwrotnej. Faza podsumowująca: 1. Uczniowie, pracując w parach, tworzą krzyżówkę podsumowującą zajęcia. Pary siedzące obok siebie wymieniają się krzyżówkami i je rozwiązują. 2. Nauczyciel omawia przebieg zajęć, wskazuje mocne i słabe strony pracy uczniów, udzielając im tym samym informacji zwrotnej. Praca domowa: 1. Wykonaj ćwiczenia interaktywne nr 7 i 8. Przygotuj uzasadnienia poprawnych odpowiedzi. Materiały pomocnicze: Problemy polskiego romantyzmu, seria I‐III, red. M. Żmigrodzka, Wrocław 1971‐1981. R. Przybylski, A.Witkowska, Romantyzm, Warszawa 1997 (seria: „Wielka Historia Literatury Polskiej”). G.G. Byron, Giaur, Wrocław, 2017. M. Janion, Romantyzm i historia, Gdańsk, 2001. M. Lermontow, Wiersze i poematy, Warszawa, 1980. Wizje romantyzmu w literaturze i publicystyce polskiej XX wieku, oprac. zbiorowe, Kraków, 2020. Wskazówki metodyczne: