LITERATURA POZYTYWIZMU I MŁODEJ POLSKI, Publikacje z Historia

Pobierz LITERATURA POZYTYWIZMU I MŁODEJ POLSKI i więcej Publikacje w PDF z Historia tylko na Docsity! 1 LITERATURA POZYTYWIZMU I MŁODEJ POLSKI LI. POWSTANIE STYCZNIOWE – HISTORIA I LEGENDA - Powstanie styczniowe jako przeżycie pokoleniowe; obraz i ocena powstania w twórczości Grottgera, Kraszewskiego, Orzeszkowej, Świętochowskiego i Prusa; powstanie jako sacrum, powstanie jako trauma; powstanie jako ofiara i całopalenie; powstanie jako misja; powstanie wobec stosunków Polski i Rosji; powstanie w oczach Rosjan; „wallenrodyzm” powstania styczniowego. - Konwencje opisu powstania w poezji i prozie postyczniowej (konwencje postromantyczne, realistyczne, symboliczne). - Groteskowo-parodystyczny obraz powstania w twórczości Lama; o powstaniu w Tece Stańczyka. - Echa powstania styczniowego w literaturze XIX i XX wieku; Kryjaki Wielopolskiej; powstańcze utwory Żeromskiego, Żuławskiego, wątki powstańcze w prozie Dąbrowskiej, Kuncewiczowej, Rembeka, Iwaszkiewicza, Terleckiego. Powstanie jako prefiguracja i spełnienie polskiego losu. Powstanie jako próba odwrócenia historycznej karty. - Powstanie styczniowe w publicystyce historycznej Jasienicy, Cata-Mackiewicza, (Tomasza) Łubieńskiego. Spór o powstanie a „sprawa polska”. Utwory: Józef Ignacy Kraszewski (Bolesławita) Dziecię Starego Miasta, Szpieg, Moskal, My i oni (przynajmniej dwie z wymienionych powieści); Eliza Orzeszkowa Nad Niemnem, Gloria victis; Bolesław Prus Lalka, Omyłka; Aleksander Świętochowski: felietony, z tomów Liberum veto; Jan Lam Koroniarz w Galicji; Jerzy Żuławski Dyktator; Maria J.Wielopolska Kryjaki; Stefan Żeromski Wierna rzeka, Echa leśne, Nokturn; Maria DąbrowskaNoce i dnie; Maria Kuncewiczowej Leśnik; Stanisław Rembek Ballada o wzgardliwym wisielcu oraz dwie gawędy styczniowe; Jarosław Iwaszkiewicz Heydenreich; Władysław Terlecki Spisek, Dwie głowy ptaka, Powrót z Carskiego Sioła; Paweł Jasienica Dwie drogi; Stanisław Cat- Mackiewicz Bismarck i Grottger z tomu: Był bal; Tomasz Łubieński Bić się czy nie bić. Kontekst historyczny: S. Kieniewicz, Powstanie styczniowe, Warszawa 1987. A. Michnik, Szanse polskiej demokracji. Artykuły i eseje, Londyn 1984. 2 J. Prokop, Szczególna przygoda żyć nad Wisłą, Londyn 1985. Opracowania: J. Bachórz, Wstęp, w: E. Orzeszkowa, Nad Niemnem, Wrocław 1996, BN, s. I, nr 292. J. Bachórz, Kraszewski - Bolesławita a następcy, czyli o narodzinach legendy powstania styczniowego, „Rocznik Towarzystwa Literackiego im. Adama Mickiewicza” 1981. J. W. Borejsza, Wokół stereotypu polskiego powstańca, w: Mity i stereotypy w dziejach Polski, red. J. Tazbir, Warszawa 1991. G. Borkowska, Pozytywiści i inni, Warszawa 1996 (rozdz. I: Przed bitwą i po bitwie). S. Burkot, Powieści współczesne (1863-1887) J.I. Kraszewskiego, Kraków 1967. Dziedzictwo literackie powstania styczniowego, red. J.Z. Jakubowski, J. Kulczycka-Saloni; S. Frybes, Warszawa 1964 (przede wszystkim obie rozprawy Kulczyckiej-Saloni, a także szkic J. Krzyżanowskiego i J. Detki). M. Janion, Iwaszkiewicza „mit powstania” i ironia czynu dziejowego, w: O twórczości Jarosława Iwaszkiewicza, red. A. Brodzka. Materiały konferencji IBL, Kraków 1983. Tejże, Pośmiertne życie Konrada Wallenroda, Warszawa 1990 (rozdz. VI: Wallenrodowie powstania styczniowego i Kraszewski). J. Jedlicki, Kwestia nadprodukcji inteligencji w Królestwie Polskim po powstaniu styczniowym, w: Inteligencja polska pod zaborami, red. R. Czepulis-Rastenis, Warszawa 1978. J. Maciejewski, Powstanie styczniowe a przełom kulturowy połowy wieku, w: Literatura południa wieku. Twórczość lat sześćdziesiątych XIX stulecia wobec romantyzmu i pozytywizmu, red. J. Maciejewski, Warszawa 1992. A. Michnik, 1863, Polska w oczach Rosjan, w: Szkice, Kraków 1981, przedruk w: Szanse polskiej demokracji. Artykuły i eseje, Londyn 1984. W. Okoń, Alegorie narodowe. Studia z dziejów sztuki w XIX wieku, Wrocław 1992. B. Osmólska-Piskorska, Powstanie styczniowe w twórczości J.I. Kraszewskiego, Toruń 1963. Powstanie styczniowe. 1863-1864. Wrzenie - Bój - Europa - Wizje, red. S. Kalembka, Warszawa 1990. J. Prokop, „My i oni” Józefa Ignacego Kraszewskiego, w: Literatura południa wieku, Warszawa 1992 F. Ramotowska, Tajemne państwo polskie w powstaniu styczniowym. Struktura organizacyjna, Warszawa 1999. J. Rusin, Człowiek świętego imienia. Legenda Traugutta w piśmiennictwie polskim XIX i XX wieku, Rzeszów 2002. LII. ŻYCIE CODZIENNE W CZASACH NIEWOLI 5 - Porozumienie z czytelnikiem; jego umiejętność czytania „między wierszami”; polityczno- patriotyczne nadinterpretacje: ten okropny język ezopowy! - Zdradliwy pragmatyzm autocenzury: piszę o tym, o czym wolno pisać. Utwory: Eliza Orzeszkowa: Rodzina Brochwiczów, Nad Niemnem, Dwa bieguny, Australczyk, opowiadania antyczne, np. Tytan, faun i nimfa z tomu Przędze (Pisma zebrane red. J. Krzyżanowski, t. 34, Warszawa 1950) oraz opowiadania: Co mówił stary Klon, Wesele Wiesiołka, z tomu Chwile (Pisma zebrane, t. 32, Warszawa 1951); Henryk Sienkiewicz: Humoreski z teki Worszyłły; Bolesław Prus: Lalka, Faraon; Maria Konopnicka: Nowele i opowiadania. Konteksty historyczne i teoretycznoliterackie: I. Dąmbska, O funkcjach semiotycznych milczenia, w: Znaki i myśli. Wybór prac z semiotyki, teorii nauki i historii filozofii, Warszawa 1975. F. Ramotowska, Sto lat „cenzury rządowej” pod zaborem rosyjskim (1815-1915) - podstawy normatywne, instrumenty wykonawcze, w: Piśmiennictwo - systemy kontroli - obiegi alternatywne, red. J. Kostecki i A. Brodzka, Warszawa 1992, t. 1. S. Skwarczyńska, Przemilczenie jako element strukturalny dzieła literackiego, w: Z teorii literatury cztery rozprawy, Łódź 1947. Opracowania: H. Bałabuch, Nie tylko cenzura. Prasa prowincjonalna Królestwa Polskiego w rosyjskim systemie prasowym w latach 1865-1916, Lublin 2001. M. Dąbrowska, Szkice myśli o Bolesławie Prusie, „Twórczość” 1954, nr 7; przedruk w: Myśli o sprawach i ludziach, Warszawa 1956. Przedruk fragm. w: Pisma rozproszone, red. E. Korzeniewska, Kraków 1964, t. 2 pod tytułem „Lalka”. Humor, styl, człowiek myślący. G. Kucharczyk, Cenzura pruska w Wielkopolsce w czasach zaborów 1815-1914, Poznań 2001. A. Martuszewska, Porozumienie z czytelnikiem (o „ezopowym języku” powieści pozytywistycznej), w: Problemy odbioru i odbiorcy. Studia, red. T. Bujnicki i J. Sławiński, Wrocław 1977. A. Martuszewska, Pozytywistyczna mowa ezopowa w kontekście literackich kategorii dotyczących milczenia i przemilczenia, w: Z domu niewoli. Sytuacja polityczna a kultura literacka w drugiej połowie XIX wieku, red. J. Maciejewski, Wrocław 1988. A. Martuszewska, Motywy patriotyczne w pozytywistycznej powieści tendencyjnej, w: Literatura południa wieku. Twórczość lat sześćdziesiątych XIX stulecia wobec romantyzmu i pozytywizmu, red. J. Maciejewski, Warszawa 1992. A. Martuszewska, Pozytywistyczne parabole, Gdańsk 1997. B. Mazan, Interpretacje przepisów cenzuralnych oraz piśmiennictwa polskiego i obcego przez Warszawski Komitet Cenzury w okresie pozytywizmu. Syndrom „kawa z mlekiem”, 6 w: Piśmiennictwo - systemy kontroli - obiegi alternatywne, red. J. Kostecki i A. Brodzka, Warszawa 1992, t. 1. B. Mazan, Wpływ cenzury carskiej na twórczość młodego Świętochowskiego, w: Z domu niewoli. E. Paczoska, „Lalka”, czyli rozpad świata, Białystok 1995. P. Szreter, Cenzura rosyjska w Warszawie między powstaniem styczniowym a rewolucją 1905-1907. Strategie działania, w: Piśmiennictwo - systemy kontroli - obiegi alternatywne, red. J. Kostecki i A. Brodzka, Warszawa 1992 M. Szydłowska, Cenzura teatralna w Galicji w dobie autonomicznej, 1860-1914, Kraków 1995. Świat pod kontrolą. Wybór materiałów z archiwum cenzury rosyjskiej w Warszawie, wybór, przekł. i oprac. M. Prussak, Warszawa 1994. M. Płachecki, Wojny domowe: szkice z antropologii słowa publicznego w dobie zaborów (1800-1880), Warszawa 2009 (wybrane fragmenty, zwł. Makrospołeczna sytuacja komunikowania w dobie niewoli) LIV. NARCYZA ŻMICHOWSKA - Biografia jako rama: brak matki, związki rodzinne (ojciec, siostry, bracia), dojrzewanie, edukacja. - Koło Entuzjastek – stowarzyszenie patriotyczne czy grupa „wolnych” kobiet. - Miejsce Żmichowskiej na mapie kultury międzypowstaniowej; stosunek do romantyzmu; poglądy Żmichowskiej na konspirację i geniusz artysty. - Twórczość literacka Żmichowskiej; hybrydyczność i „dziwność” jej utworów; literatura jako przestrzeń pytań, a nie odpowiedzi; eksperyment literacki; próba. - Porządek życia; nadrzędność porządku egzystencji wobec porządku artystycznego; przyjaźń i miłość. - Żmichowska a kwestia kobieca; celem samorealizacja, a nie równouprawnienie; błyskotliwa polemika ze stanowiskiem Klementyny Hoffmanowej. - Żmichowska a literatura europejska (George Sand, George Eliot). Utwory: N. Żmichowska: Pisma, t. 1-5, Warszawa 1885-1886; Wybór powieści, oprac. M. Olszaniecka, Warszawa 1953, t. 1-2 (Poganka, Biała Róża, Czy to powieść?); wybór korespondencji z: Listy, oprac. M. Romankówna, Wrocław 1957-1967; t. 1-3, t. 4: Listy. Rozmowy z Julią. Z rękopisu wydała B. Winklowa, Warszawa 2008, t.5: Listy. Narcyssa i Wand, wydały B. Winklowa i H. Żytkowicz, Warszawa 2007; N. Żmichowska, J. Baranowska, Ścieżki przez życie. Wspomnienia, oprac. M. Romankówna, wstęp Z. Kossak, Wrocław 1961. Konteksty teoretycznoliterackie - krytyka feministyczna: 7 G. Borkowska, Córki Miltona (o krytyce feministycznej ostatnich piętnastu lat), w: Po strukturalizmie. Współczesne badania teoretycznoliterackie, red. R. Nycz, Wrocław 1992. G. Borkowska, Krytyka feministyczna wobec sztuki i teorii kultury. Rekonesans, w: tejże, Cudzoziemki. Studia o polskiej prozie kobiecej, Warszawa 1996. E. Kraskowska, Kilka uwag na temat powieści kobiecej, „Teksty Drugie” 1993, nr 4-5-6. Opracowania: G. Borkowska, Cudzoziemki. Studia o polskiej prozie kobiecej, Warszawa 1996. T. Boy-Żeleński, Żmichowska, w: Pisma, red. H. Markiewicz, t. 3: Ludzie żywi, Warszawa 1956. P. Chmielowski, Narcyza Żmichowska, w: tenże, Autorki polskie wieku XIX. Studium literacko-obyczajowe. Seria 1, Warszawa 1885. M. Mann, „Poganka” Narcyzy Żmichowskiej. Geneza, źródła, artyzm i idea utworu, Warszawa 1916. E. Owczarz, Między retoryką a dowolnością. Wśród romantycznych struktur powieściowych w okresie międzypowstaniowym, Toruń 1993. U. Phillips, Narcyza Żmichowska. Feminizm i religia. tłum. K. Bojarska. Warszawa 2008 M. Stępień, Narcyza Żmichowska, Warszawa 1968. Z. Wasilewski, Aspazja i Alcybiades. Z dziejów powieści warszawskiej, Warszawa 1935. B. Winklowa, Narcyza Żmichowska i Wanda Żeleńska, Kraków 2004 M. Woźniakiewicz-Dziadosz, Między buntem a rezygnacją. O powieściach Narcyzy Żmichowskiej, Warszawa 1978. LV. ELIZA ORZESZKOWA - Akces Orzeszkowej do pozytywizmu, poczucie obcości wobec doktryny i jednoczesne przekonanie o jej nieodzowności; powieści tendencyjne, publicystyka, wypowiedzi krytycznoliterackie; filozofia samoograniczenia. - Ewolucja Orzeszkowej, poszerzanie pozytywistycznego kręgu i wychodzenie poza ten krąg. - Nad Niemnem - arcydzieło sztuki epickiej. - Schyłek życia i odkrycie prywatności; etyka obowiązku wobec etyki miłości. - Orzeszkowa i kwestia kobieca. - „Swoi” i „obcy” - na wielonarodowych Kresach. Utwory: E. Orzeszkowa Pan Graba, Marta, Rodzina Brochwiczów, Meir Ezofowicz, Nad Niemnem, Niziny, Dziurdziowie, Cham; zbiory nowel z różnych okresów twórczości ze szczególnym uwzględnieniem nowel „późnych”, np. z tomów Iskry, Chwile, Przędze, Gloria victis (zalecane wydanie zbiorowe dzieł Orzeszkowej: Pisma zebrane, t. 1-52 red. J. Krzyżanowski, 10 i rec. z Ogniem i mieczem), T. Sobieraj, Prus versus Świętochowski: w sporze o naukowość, krytykę pozytywną i "Lalkę", Poznań 2008. Opracowania: J. Bachórz, Wstęp, w: Lalka, Wrocław 1991, BN, s. I, nr 262., wyd. 2 przejrz., Wrocław 1998. B. Bobrowska, Bolesław Prus - mistrz pozytywistycznej kroniki, Białystok 1999. B. Bobrowska, Małe narracje Prusa, Warszawa 2003, Gdańsk cop. 2004. Bolesław Prus - pisarz - publicysta - myśliciel, red. M. Woźniakiewicz-Dziadosz, S. Fita, Lublin 2002. Bolesław Prus: Pisarz nowoczesny, red. J.A. Malik, Lublin 2009. T. Budrewicz, Wiersze pozytywistów: interpretacje, Katowice 2000. M. Dąbrowska, Szkice myśli o Bolesławie Prusie, w: Myśli o sprawach i ludziach, Warszawa 1956. S. Eile, Dialektyka „Lalki” Bolesława Prusa, „Pamiętnik Literacki” 1973, z. 1. S. Fita „Pozytywista ewangeliczny" : studia o Bolesławie Prusie, Lublin 2008. M. Gloger, Bolesław Prus i dylematy pozytywistycznego światopoglądu, Bydgoszcz 2007. S. Godlewski, L.B. Grzeniewski, H. Markiewicz, Śladami Wokulskiego. Przewodnik literacki po warszawskich realiach „Lalki”, Warszawa 1957. Jubileuszowe „żniwo u Prusa”, red. Z. Przybyła, Częstochowa 1998. J. Kulczycka-Saloni, Bolesław Prus, Warszawa 1959, wyd. zmienione i poszerzone 1967, 1975. J. Kulczycka-Saloni, Nowelistyka Bolesława Prusa, Warszawa 1967. W. Labuda, Studium o „Antku” Prusa. Recepcja, konstrukcja, konteksty, Wrocław 1982. „Lalka” i inne. Studia w stulecie polskiej powieści realistycznej, red. J. Bachórz i M. Głowiński, Warszawa 1992 (wybrane rozprawy). H. Markiewicz, „Lalka” Bolesława Prusa, Warszawa 1967. H. Markiewicz, Co się stało z „Lalką”?, w: Literatura i historia, Kraków 1994. 11 E. Paczoska, „Lalka”, czyli rozpad świata, Białystok 1995, wydanie 2, Warszawa 2008. E. Paczoska, Dojrzewanie, dojrzałość, niedojrzałość. Od Bolesława Prusa do Olgi Tokarczuk, Warszawa 2004 (wybrane studia). M. Płachecki, Bohaterowie i fabuła w powieściach Bolesława Prusa (Od „Anielki” do „Lalki”), „Przegląd Humanistyczny” 1983, nr 9-10. Prus i inni : prace ofiarowane profesorowi Stanisławowi Ficie, red. J. A. Malik, E, Paczoska, Lublin 2003. T. Sobieraj, Prus versus Świętochowski : w sporze o naukowość, krytykę pozytywną i "Lalkę", Poznań 2008. W. Sonczyk, Bolesław Prus - publicysta, redaktor, teoretyk prasy, Warszawa 2000. L. Szaruga, „Faraon” jako powieść o państwie, „Teksty” 1975, nr 5. Z. Szweykowski, Twórczość Bolesława Prusa, wyd. 2, Warszawa 1972. J. Tomkowski, Mój pozytywizm, Warszawa 1993. LVII. ALEKSANDER ŚWIĘTOCHOWSKI - Biografia Świętochowskiego: długie pracowite życie, niepowodzenia osobiste, infamia i charyzma. - Program polityczny, społeczny i literacki; publicystyka - racje merytoryczne, temperament, stylistyka. - Głośne eseje: Dumania pesymisty, Wskazania polityczne. - Liberał i wolterianin - dramaty Antea, Na targu, Helvia. - Konflikt jednostki ze społeczeństwem - trylogia sceniczna. Nieśmiertelne dusze; miejsce jednostki wybitnej, problem elit - powieści Nałęcze, Twinko. - Konflikt prawdy i kłamstwa - Tragikomedia prawdy. - Konflikt uczuć i konwenansów - nowele i opowiadania, cykl Bajki. 12 - Świętochowski w wolnej Polsce. Utwory: Dumania pesymisty, oprac. E. Paczoska, Warszawa 2002; Dusze nieśmiertelne, oprac. S. Sandler, Wrocław 1957, BN, s. I, nr 165; felietony z: Liberum veto, wybór i wstęp S. Sandler, oprac. M. Brykalska, t. 1-2, Warszawa 1976; Nowele i opowiadania, oprac. S. Sandler, Wrocław 1965, BN, s. I, nr 185; Nałęcze, Warszawa 1929; Twinko, Warszawa 1936 (dwie ostatnie pozycje b. trudno dostępne); Wybór pism krytycznoliterackich, wybór S. Sandler, wstęp i przypisy M. Brykalska, Warszawa 1973; Filozofia i myśl społeczna w latach 1865-1895, wybór, wstęp i oprac. A. Hochfeldowa i B. Skarga, Warszawa 1980, cz. 1 (tu fragmenty Dumań pesymisty); tekst Wskazań politycznych, w: Ognisko. Księga ku czci T.T. Jeża, Warszawa 1882 (pozycja trudno dostępna); Wspomnienia, oprac. i wstęp S. Sandler, Wrocław 1969, 2006. A. Świętochowski, Dumania pesymisty, oprac. i wstęp E. Paczoska, Warszawa 2002. Opracowania: B. Bobrowska, Twarze i maski: kreacja autora i czytelnika wewnętrznego w kronikach Sienkiewicza, Prusa, Konopnickiej i Świętochowskiego, w: Miasto słów. Studia z historii literatury i kultury drugiej połowy XIX wieku, red. E. Paczoska i J. Sztachelska, Białystok 1991. G. Borkowska, Pozytywiści i inni, Warszawa 1996 (wybrane rozdziały). M. Brykalska, Aleksander Świętochowski. Biografia, t. 1-2, Warszawa 1987. M. Brykalska, Aleksander Świętochowski, poseł „Prawdy” i walka o prawdę, w: Warszawa pozytywistów, red. J. Kulczycka-Saloni i E. Ihnatowicz, Warszawa 1992. S. Kołaczkowski, Artystyczna i publicystyczna działalność Aleksandra Świętochowskiego, w: Pisma wybrane, t. 1: Portrety i zarysy literackie, oprac. S. Pigoń, Warszawa 1968. J. Kulczycka-Saloni, Aleksander Świętochowski, w: Obraz literatury polskiej XIX i XX wieku, seria IV: Literatura polska w okresie realizmu i naturalizmu, red. J. Kulczycka-Saloni, H. Markiewicz, Z. Żabicki, Warszawa 1966, t. 2. M. Król, Aleksander Świętochowski, w: Sylwetki polityczne XIX wieku, Kraków 1974. B. Mazan, Wczesne dramaty Aleksandra Świętochowskiego: „Niewinni”, „Ojciec Makary”, „Piękna”: zarys monograficzny, Łódź 1991. Z. Szweykowski, Aleksander Świętochowski, w: Nie tylko o Prusie. Szkice, Poznań 1967. M. Gloger, Liberalizm pozytywistyczny - dwie drogi myśli (Prus - Świętochowski), „Roczniki Humanistyczne” 2005 z. 1. Ł. Książyk, Pesymistyczny epikurejczyk : „Dumania pesymisty: czyli notatki z podziemia Aleksandra Świętochowskiego, „Przeglad Filozoficzno-Literacki” 2009 nr 2. LVIII. ADAM ASNYK 15 A. Brodzka, Maria Konopnicka, w: Obraz literatury polskiej XIX i XX wieku, seria IV: Literatura polska w okresie realizmu i naturalizmu, red. J. Kulczycka-Saloni, H. Markiewicz, Z. Żabicki, Warszawa 1965, t. 1. A. Brodzka, Maria Konopnicka, Warszawa 1965. A. Brodzka, O nowelach Marii Konopnickiej, Warszawa 1958. T. Budrewicz, Wiersze pozytywistów: interpretacje, Katowice 2000. T. Budrewicz, Konopnicka. Szkice historycznoliterackie, Kraków 2000. J. Cieślikowski, Baśń Konopnickiej „O krasnoludkach i o sierotce Marysi”, „Pamiętnik Literacki” 1963, z. 1. T. Czapczyński, Tułacze lata Marii Konopnickiej, Łódź 1957. M. Dłuska, Pod znakiem sylabotonizmu. Rzecz o wierszu Konopnickiej, w: Studia i rozprawy, t. 2, Kraków 1970. S. Fita, Maria Konopnicka, w: Warszawa pozytywistów, red. J. Kulczycka-Saloni i E. Ihnatowicz, Warszawa 1992. D. Kicińska, Baśń i baśniowość w twórczości Marii Konopnickiej, Kraków 2000. B. Kuczera-Chachulska, Przemiany form i postaw elegijnych w liryce polskiej XIX wieku. Mickiewicz - Słowacki - Norwid - Faleński - Asnyk - Konopnicka, Warszawa 2002. B. Leśmian, Maria Konopnicka, w: Szkice literackie, oprac. J. Trznadel, Warszawa 1959. L. Magnone, Maria Konopnicka. Lustra i symptomy, Gdańsk 2010. B. Mazan, Wstęp, w: M. Konopnicka, Umiem być ptakiem. Wybór poezji, Łódź 1990. „O krasnoludkach i sierotce Marysi” Marii Konopnickiej. W stulecie pierwszego wydania. Studia i szkice, red. T. Budrewicz i Z. Fałtynowicz, Suwałki 1997 (tu: artykuły Paczoskiej, Bobrowskiej, Ihnatowicz). Miejsca Konopnickiej : przeżycia, pejzaż, pamięć, Kraków 2002, red. T. Budrewicz i M. Zięba. E. Paczoska, Marysia i osieroceni, w: Sto lat baśni polskiej, red. G. Leszczyński, Warszawa 1995. J. Sztachelska, „Reporteryje” i reportaże: dokumentarne tradycje prozy w II połowie XIX i na początku XX wieku (Prus, Konopnicka, Dygasiński, Reymont), Białystok 1997. 16 M. Szypowska, Konopnicka, jakiej nie znamy, wyd. 5, Warszawa 1977 i następne. LX. ADOLF DYGASIŃSKI - Dygasiński jako typowy przedstawiciel pokolenia Szkoły Głównej (egzystencja ubogiego inteligenta; etos pracy i służby społecznej; inicjatywy wydawnicze, działalność przekładowa). - Stosunek do obozów ideologicznych (konserwatystów i pozytywistów); postulat budowania wspólnej świadomości społecznej (artykuł My i nasze sztandary). - Opisywacz ziemi ojczystej i przyrody (As, Zając, Gody życia); Dygasiński a Kipling. - Beldonek - arcydzieło sztuki epickiej; gwara w utworach Dygasińskiego. - Naturalizm Dygasińskiego (związki z „Wędrowcem”, inspiracje Zolą i Darwinem) - Powieści miejskie Dygasińskiego Utwory: Pisma wybrane, red. B. Horodyski, t. 1-24, Warszawa 1949-1953 (t. 1 - Beldonek; t. 3 - Zając; t. 4 - Gody życia; t. 6, 8, 9, 16, 18, 20-23: Nowele i opowiadania (wybór) lub nowele z innych wydań, t. 12 - Von Molken); Listy, oprac. T. Nuckowski, Wrocław 1972. Opracowania: D. Brzozowska, Adolf Dygasiński, w: Obraz literatury polskiej XIX i XX wieku, seria IV: Literatura polska w okresie realizmu i naturalizmu, red. J. Kulczycka-Saloni, H. Markiewicz, Z. Żabicki, Warszawa 1971, t. 4. D. Brzozowska, Adolf Dygasiński, Warszawa 1957. J. Detko, Warszawskie utwory Dygasińskiego, w: Warszawa naturalistów, Warszawa 1980. J. Detko, Adolf Dygasiński i tajemnice Warszawy, w: Warszawa pozytywistów, red. J. Kulczycka-Saloni i E. Ihnatowicz, Warszawa 1992. D. Knysz-Rudzka, Europejskie powinowactwa naturalistów polskich, Warszawa 1992 (wybrane rozdziały). S. Kołaczkowski, O Adolfie Dygasińskim, w: Pisma wybrane, t. 1: Portrety i zarysy literackie, oprac. S. Pigoń, Warszawa 1968. 17 „Litteraria Copernicana” 2/2009 – numer monograficzny poświęcony Dygasińskiemu. H. Markiewicz, Zakres i treść pojęcia „naturalizm” w badaniach literackich i estetycznych XX wieku, w: Nowe przekroje i zbliżenia, Warszawa 1974. E. Paczoska, Adolf Dygasiński - drogi i bezdroża naturalizmu, w: J. Kulczycka-Saloni, D. Knysz-Rudzka, E. Paczoska, Naturalizm i naturaliści w Polsce. Doświadczenia, poszukiwania, kreacje, Warszawa 1992. J. Sztachelska, „Reporteryje” i reportaże: dokumentarne tradycje prozy w II połowie XIX i na początku XX wieku (Prus, Konopnicka, Dygasiński, Reymont), Białystok 1997. H. Wolny, Folklor w twórczości Adolfa Dygasińskiego, Kielce 2001. LXI. MICHAŁ BAŁUCKI - Smutna biografia komediopisarza; udział w powstaniu, uwięzienie, życie na gruzach; nieszczęścia domowe. - Ewolucja ideologiczna: radykał - pozytywista - obywatel miasta Krakowa. - Dramat mieszczański Bałuckiego; komedie Bałuckiego a dramaturgiczne wzorce epoki; dramat a teatr; rozterki autora; recenzje i powodzenie sztuk; zmienne gusta publiczności. - Bałucki jako autor satyryczny. - Korespondencja Bałuckiego; samopoczucie, lęki, wyzwania; Bałucki w oczach pisarzy Młodej Polski. Utwory: M. Bałucki, Pisma wybrane, red. T. Drewnowski, J. Skórnicki, A. Zyga, t. 1-12, Kraków 1956 (t. 1 - Przebudzeni, t. 2 - Błyszczące nędze. Powieść współczesna, t. 6 - Pan burmistrz z Pipidówki, t. 8 - Typy i obrazki krakowskie, t. 12 - Ciężkie czasy); Grube ryby. Dom otwarty, oprac. T. Weiss, Wrocław 1981, BN, s. I, nr 236; Korespondencja teatralna Michała Bałuckiego, wybór i oprac. D. Szczęśna, Warszawa 1981. Opracowania: Z. Jasińska, Smutne oblicze komediopisarza (oraz M. Bałucki:) Listy, „Roczniki Humanistyczne” 1976, nr 1. 20 LXIII. KLUCZE DO ARCYDZIEŁ: CHAM ORZESZKOWEJ - Dwudzielność Chama: studium psychologiczne z natury czy utwór pisany według wzorów literackich (z jednej strony naturaliści, z drugiej - Renan i Tołstoj)? - Dwudzielność Chama: historia Pawła czy historia Franki? - Dwudzielność Chama - ciąg dalszy: pęknięcie powieściowej mimesis. - Cham jako powieść o miłości; problem inności i „różnicy seksualnej”, „bovaryzm” Chama. - Struktura narracyjna Chama a sens powieści. Konteksty teoretycznoliterackie - krytyka feministyczna: G. Borkowska, Córki Miltona (o krytyce feministycznej ostatnich piętnastu lat), w: Po strukturalizmie. Współczesne badania teoretycznoliterackie, red. R. Nycz, Wrocław 1992. G. Borkowska, Krytyka feministyczna wobec sztuki i teorii kultury. Rekonesans, w: tejże, Cudzoziemki. Studia o polskiej prozie kobiecej, Warszawa 1996. E. Kraskowska, Kilka uwag na temat powieści kobiecej, „Teksty Drugie” 1993, nr 4-5-6. Opracowania: G. Borkowska, Wstęp, w: E. Orzeszkowa, Cham, „Biblioteka Polska”, Kraków 1998. T. Budrewicz, „Cham” i problemy porozumienia, „Rocznik Komisji Historycznoliterackiej” XXIX - XXX, 1992-1993, Kraków 1994. T. Bujnicki, Pogranicza etniczne i kulturowe w „powieściach chłopskich” Elizy Orzeszkowej („Niziny”, „Dziurdziowie”, „Cham”), w: Twórczość Elizy Orzeszkowej, red. K. Stępnik, Lublin 2001. St. Brzozowski, Eliza Orzeszkowa, w: tenże, Współczesna powieść i krytyka, wstęp T. Burek, Kraków-Wrocław 1984 (prwdr. 1893). P. Chmielowski, Powieści ludowe Elizy Orzeszkowej, w: Pisma krytycznoliterackie, oprac. H. Markiewicz, Warszawa 1961, t. 1 (prwdr. 1891). M. Głowiński, „Cham”, czyli pani Bovary nad brzegami Niemna, w: „Lalka” i inne: studia w stulecie polskiej powieści realistycznej, red. J. Bachórz, M. Głowiński, Warszawa 1992 K. Kłosiński, „Mimesis” w chłopskich powieściach Orzeszkowej, Katowice 1990. J. Krzyżanowski, O „Chamie” Orzeszkowej, w: W kręgu wielkich realistów, Kraków 1962 (prwdr. 1947). S. Pigoń, Uwłaszczenie literackie chłopa, I: „Cham” Elizy Orzeszkowej , w: Drzewiej i wczoraj. Wśród zagadnień kultury i literatury, Kraków 1966 (prwdr. 1938). 21 LXIV. FRAGMENTY DYSKURSU EMANCYPACYJNEGO - Poglądy Klementyny Hoffmanowej, Pamiątka po dobrej matce. - Narcyza Żmichowska i jej model emancypacji; związki z saint-simonizmem i zandyzmem (od nazwiska George Sand); polemika Żmichowskiej z poglądami Hoffmanowej. - Kwestia kobieca w pozytywizmie; emancypacja jako temat publicystyczny (artykuły Orzeszkowej, Świętochowskiego, Prusa); emancypacja w powieści; argumenty za i przeciw; emancypacyjne zdobycze i ograniczenia. - Kobiety i świat wartości; obrazy kobiet w utworach pozytywistów: Marta i Seweryna Orzeszkowej, Madzia i Jadwiga (Dzieci) Prusa. Miłość i konwenans - nowele Świętochowskiego. - Opresywny charakter relacji erotycznych. Miłość a moralność dziewiętnastowieczna. Powściągliwość pisarzy. „Wiktorianizm”. - Orzeszkowa - wizerunek publiczny; Orzeszkowa - jej kobiecość i jej prywatność. Utwory: K. Hoffmanowa: Pamiątka po dobrej matce, w: Dzieła. Warszawa 1875-1877, t. 8 (pozycja b. trudno dostępna); N. Żmichowska: Poganka, Biała Róża, Czy to powieść?, w: Wybór powieści, oprac. M. Olszaniecka, Warszawa 1953, t. 1-2, fragmenty korespondencji w: Listy, oprac. M. Romankówna, Wrocław 1957-1967, t. 1-3; E. Orzeszkowa: Marta, Maria, Nad Niemnem, Ad astra, Gloria victis; fragmenty korespondencji, w: Listy zebrane, red. E. Jankowski, t. 1-9, Wrocław 1954-1981; B. Prus: Emancypantki, Dzieci; J. I. Kraszewski: Szalona; Świętochowskiego nowele (Nowele i opowiadania, oprac. S. Sandler, Wrocław 1965) oraz dramaty. Opracowania: G. Borkowska, Cudzoziemki. Studia o polskiej prozie kobiecej, Warszawa 1996. G. Borkowska, Solidarne i samotne, „Res Publica Nowa” 1993, nr 10 (skrócona wersja w „Pełnym głosem” 1993, nr 1). T. Boy-Żeleński, Żmichowska, w: Pisma, red. H. Markiewicz, t. 3: Ludzie żywi, Warszawa 1956. M. Janion, Szalona, w: Kobiety i duch inności, Warszawa 1996. E. Jankowski, Eliza Orzeszkowa, Warszawa 1980, wyd. 4. K. Kłosińska, Ciało, ubranie, pożądanie. O wczesnych powieściach Gabrieli Zapolskiej, Kraków 1999. 22 Kobieta i edukacja na ziemiach polskich w XIX i XX wieku, red. A. Żarnowska, A. Szwarc, Warszawa 1992. M. Romankówna, Na nowych drogach. Studia o Elizie Orzeszkowej, Kraków 1948. D. Wierzchołowska, Świat kobiecy w „Emancypantkach” Bolesława Prusa, Zielona Góra 2001. LXV. ŻYDACH I KWESTII ŻYDOWSKIEJ - Problem asymilacji; propagowanie wzorców asymilacyjnych; krytyka asymilacji. - Obraz Żydów w literaturze pozytywistycznej Prusa, Orzeszkowej, Świętochowskiego, Szaniawskiego, Konopnickiej; stosunek do judaizmu; wzorce, obciążenia, stereotypy. - Filosemityzm i antysemityzm; wyjątkowość Meira Ezofowicza. - Żyd jako Inny. Historia i etyka. Utwory: E. Orzeszkowa: Eli Makower, Meir Ezofowicz, opowiadania Ogniwa z tomu Melancholicy, t. 2; Rotszyldówna, w: Pisma zebrane, red. J. Krzyżanowski, t. 52; Drobiazgi, t. 2; Silny Samson z tomu: Z różnych sfer, t. 2; rozprawa O Żydach i kwestii żydowskiej, 1882, przedruk w: E. Orzeszkowa, Pisma. Wydanie zbiorowe zupełne, red. A. Drogoszewski, Warszawa 1913, t. 9; B. Prus: Lalka, wybór kronik z: Kroniki, t. 1-20, red. Z. Szweykowski, Warszawa 1956-1970; Listy podróżnika Nordenskjolda do podróżnika Andersona, w: tenże, Wczoraj - dziś - jutro. Wybór felietonów, oprac. Z. Szweykowski, Warszawa 1973; A. Świętochowski: nowele: Chawa Rubin, Sam w sobie, z tomu Nowele i opowiadania, oprac. S. Sandler, Wrocław 1965; M. Konopnicka: nowele: Jakton, Mendel Gdański, w: tejże, Nowele, wybór i oprac. A. Brodzka, Warszawa 1968, t. 1; Szaniawskiego (pseud. Junosza) opowiadania Froim, Łaciarz z: Obywatel z Tamki, wybór i wstęp J. Rurawski, Warszawa 1960. Konteksty historyczne i filozoficzne: 25 Warszawa, 1900, s. 131-132; O genezie Quo vadis. List do Ange Galdemara, 1901, s. 137- 138; W Sztokholmie na uroczystości rozdawnictwa Nagród im. Nobla, 1905, s. 140; O powstaniu i przekładach Quo vadis. List do J. Boyer d Agen, 1912, s. 141-142; Dlaczego mogłem czytać Szekspira? 1916, s. 148-150; Podziękowanie za uczczenie siedemdziesiątej rocznicy urodzin, 1916, s. 156-157]. Szkice literackie I, tom 45, Warszawa 1951 [O powieści historycznej, s. 102- -124; O Tołstoju, s. 159-164; Słowacki-Helios, s. 165-172]. Uzupełnienia I, t. 53, Warszawa 1952 [„Hołd pruski”. Obraz Jana Matejki, s. 94-97; O gwałtach pruskich. [Września], s. 124-126; List otwarty do JCM cesarza Wilhelma II, s. 137-140; Przemówienie podczas procesji narodowej w Warszawie dnia 5 listopada 1905 (z balkonu w Alejach Ujazdowskich), s. 171- -172; Trzeci Maj, s.173-175; Dom polski i jego znaczenie, s. 176-179; Do ludów ucywilizowanych, s. 203-205; W sprawie Komitetu Generalnego w Vevey (Pomocy Ofiarom Wojny w Polsce), s. 224-227; Literatura polska, s. 238-241. Uzupełnienia II, tom 54, Warszawa 1952 [„Krzyk Polski”, s.191-195]. Ostatni apel Sienkiewicza - nowy nieznany artykuł Sienkiewicza, podany do druku przez Jerzego R. Krzyżanowskiego na podstawie „American Red Cross Magazine”, jesień 1916 r., zamieszczony w „Zeszytach Historycznych”, Paryż, listopad 1996. 4. Korespondencja, tom 55-56, Warszawa 1951 [t. 55 - listy do Adama Krechowieckiego; t. 56 - listy do Antoniego Osuchowskiego, Karola Potkańskiego, Antoniego Wodzińskiego]. H. Sienkiewicz, Listy, t. I, oprac. M. Bokszczanin, wstęp J. Krzyżanowski, Warszawa 1977, cz. 1 (Marian Albiński - Cyprian Godebski); cz. 2 (Mścisław Godlewski - Władysław Jabłonowski); [odczytać listy do: papieża Benedykta XV, Ignacego Chrzanowskiego, Jeremiaha Curtina, Pietro Gasparriego, Mścisława Godlewskiego, Konstantego Marii Górskiego, Juliana Horaina]. H. Sienkiewicz, Listy, t. II, oprac. M. Bokszczanin, cz. 1-3, Listy do Jadwigi i Edwarda Janczewskich, Warszawa 1996 [przeczytać całość, stanowiącą rodzaj pamiętnika pisarza, prowadzonego od r. 1879 do r. 1916 (sam pamiętnik spłonął w Powstaniu Warszawskim), zawierającego wypowiedzi na tematy literackie, społeczne, polityczne, osobiste, jest to najcenniejsza część całej korespondencji pisarza]. H. Sienkiewicz, Listy, oprac. M. Bokszczanin, t. III-V, Warszawa 2007-2009 (wybór). 5. Kalendarz życia i twórczości Henryka Sienkiewicza, oprac. J. Krzyżanowski, w: H. Sienkiewicz, Dzieła, t. 57, Warszawa 1954. Opracowania: I.M. Bocheński, Religia w „Trylogii”, Kraków 1993. M. Bokszczanin, Julian Krzyżanowski – badacz i miłośnik twórczości Sienkiewicza, „Przegląd Humanistyczny” 1987, nr 5. 26 G. Borkowska, Pozytywiści i inni, Warszawa 1996, (seria Mała Historia Literatury Polskiej). T. Bujnicki, Między naturalizmem a powieścią historyczną (z problemów świadomości pisarskiej Sienkiewicza), w: Problemy literatury polskiej okresu pozytywizmu, red. E. Jankowski, J. Kulczycka-Saloni, Wrocław 1984. T. Bujnicki Tadeusz, Sienkiewicz i historia. Studia, Warszawa 1981. T. Bujnicki, Portret pisarski Henryka Sienkiewicza, Kraków 1966. T. Bujnicki, Sienkiewicza „Powieści z dawnych lat”. Studia, Kraków 1996. Z. Falkowski, Przede wszystkim Sienkiewicz, Warszawa 1959. O. Górka, „Ogniem i mieczem” a rzeczywistość historyczna, oprac. W. Majewski, wstęp J. Sikorski, Warszawa 1986. Henryk Sienkiewicz - twórczość i recepcja, red. L. Ludorowski, Lublin 1991. Henryk Sienkiewicz - twórczość i recepcja światowa. Materiały konferencji naukowej, listopad 1966, red. A. Piorunowa i K. Wyka, Kraków 1968. Henryk Sienkiewicz, materiały zebrała i wstępem opatrzyła J. Kulczycka-Saloni, Warszawa 1966. Henryk Sienkiewicz w kulturze polskiej, red. K. Stępnik, T. Bujnicki, Warszawa 2007. T. Jodełka [Burzecki], „Trylogia” Henryka Sienkiewicza, Warszawa 1962. A. Kersten, Sienkiewicz - „Potop” - historia, Warszawa 1974. M. Kosman, Na tropach bohaterów „Trylogii”, Warszawa 1986. J. Krzemińska, Albumy do „Trylogii” Henryka Sienkiewicza, w: Dzieła czy kicze, red. E. Grabska i T.S. Jaroszewski, Warszawa 1981. J. R. Krzyżanowski, Na kalifornijskim szlaku Sienkiewicza, „Pamiętnik Literacki” 2003, z. 2. J. Krzyżanowski, Twórczość Henryka Sienkiewicza, Warszawa 1976. R. Koziołek, Ciała Sienkiewicza. Studia o płci i przemocy, Katowice 2009. R. Legutko, Sienkiewicz i jego wrogowie, „Nowe Państwo” 1996, nr 34 z 23 sierpnia. L. Ludorowski, Sztuka opowiadania w „Ogniem i mieczem” Henryka Sienkiewicza, Warszawa 1977. L. Ludorowski, O wartościach uniwersalnych „Trylogii” H. Sienkiewicza, w: Między literaturą a historią. Z tradycji idei niepodległościowych w literaturze polskiej XIX i XX wieku, red. E. Łoch, Lublin 1986. 27 Nowe stulecie trójcy powieściopisarzy (Prusa, Sienkiewicza, Orzeszkowej), praca zbiorowa pod red. A.Z. Makowieckiego, Warszawa 1992. Po co Sienkiewicz? Sienkiewicz a tożsamość narodowa: Z kim i przeciw komu?, red. T. Bujnicki, Warszawa 2007. Sienkiewicz. Pamięć i współczesność, red. L. Ludorowski, H. Ludorowska, Z. Mokranowska, Lublin 2003. Sienkiewicz żywy, red. W. Günther, Londyn 1967. Sienkiewicz dzisiaj. Studia i szkice, wybór i oprac. T. Jodełka [Burzecki], Warszawa 1968. A. Stawar, Pisarstwo Henryka Sienkiewicza, Warszawa 1960. J. Szczublewski, Żywot Sienkiewicza, Warszawa 1989. Z. Szweykowski, „Trylogia” Sienkiewicza. Szkice, Poznań 1961. J. Tazbir, Świat panów Pasków, Łódź 1986. „Trylogia” Henryka Sienkiewicza. Studia, szkice, polemiki, oprac. T. Jodełka [Burzecki], Warszawa 1966. „Trylogia” Sienkiewicza i inne szkice o twórczości pisarza, Poznań 1973. T. Witczak, Sienkiewicz - pisarz nieuważny, w: Prace w literaturze i teatrze ofiarowane Zygmuntowi Szweykowskiemu, Wrocław 1966. K. Wyka, Sprawa Sienkiewicza, w: tenże, Szkice literackie i artystyczne, t. 1, Kraków 1956. S. Zabierowski, Niektóre źródła popularności „Trylogii” Sienkiewicza, Kraków 1970. K.W. Zawodziński, Stulecie trójcy powieściopisarzy. Studia nad społecznym i artystycznym znaczeniem dzieła Orzeszkowej, Prusa, Sienkiewicza, Łódź-Wrocław 1947. T. Żabski, Poglądy estetyczno-literackie Henryka Sienkiewicza, Wrocław 1979. LXVII. MIASTA PEŁNE TAJEMNIC. METROPOLIE REALISTÓW, NATURALISTÓW I MODERNISTÓW - Dziewiętnastowieczne „procesy przeciwko miastu”: romantycy, pozytywiści, naturaliści - specyfika relacji. - Miasto jako wyzwanie poznawcze według Charlesa Baudelaire’a. 30 M. Głowiński, Ekspresja i empatia. Studia o młodopolskiej krytyce literackiej, Kraków 1997 (rozdz. I. 3: Młodopolski ekspresywizm). R. Nycz, Język modernizmu. Doświadczenie wyobcowania i jego konsekwencje, w: tenże, Język modernizmu. Prolegomena historycznoliterackie, Wrocław 1997. R. Nycz, „Wyrażanie niewyrażalnego” w literaturze nowoczesnej (wybrane zagadnienia), w: Literatura wobec niewyrażalnego, red. W. Bolecki i E. Kuźma, Warszawa 1998. M. Popiel, Oblicza wzniosłości. Estetyka powieści młodopolskiej, Kraków 1999. P. Próchniak, Sen nożownika. O twórczości Ludwika Stanisława Licińskiego, Lublin 2001. M. Puchalska, Posłowie, w: A. Mueller, Henryk Flis, Kraków 1976 (lub w: tejże, Wokół Młodej Polski. Szkice i sylwetki, Warszawa 2008). K. Sadkowska, Irzykowskiego rozumienie formy, [w:] tejże, Irzykowski i inni. Twórczość Fryderyka Hebbla w Polsce 1890-1939, Kraków 2007. L. Szaruga, Język Młodej Polski, w: tenże, Milczenie i krzyk. Pięć esejów z powodu Młodej Polski, Lublin 1997. LXIX. PŁEĆ I PROBLEMY TOŻSAMOŚCI - Młodopolski mizoginizm: źródła i inspiracje (A. Schopenhauer, O. Weininger). - Erotyzm: sfera rewelacji na temat egzystencji i sfera zagrożeń; bestiarium młodopolskiej erotyki. - Obraz kobiety w utworach pisarzy i pisarek; kobieca wersja młodopolskiego indywidualizmu. - Mit Androgyne jako odpowiedź epoki na problemy płci. Utwory: O. Weininger, Płeć i charakter (Warszawa 1996); wiersze S. Korab-Brzozowskiego, K. Przerwy-Tetmajera (seria II i III), J. Kasprowicza (Hymny seria I); S. Przybyszewski, Requiem aeternam, Androgyne; M. Komornicka, Baśnie. Psalmodie; Z. Nałkowska, Narcyza, opowiadania z tomu Koteczka albo białe tulipany. Opracowania: 31 E. Boniecki, Modernistyczny dramat ciała. Maria Komornicka, Warszawa 1998. G. Borkowska, Cudzoziemki. Studia o polskiej prozie kobiecej, Warszawa 1996 (rozdz. VII i VIII). B. Chołuj, Gdyby nie miłość. Rzecz o utopii Stanisława Przybyszewskiego, w: Ciało, płeć, literatura, red. M. Hornung, M. Jędrzejczak, T. Korsak, Warszawa 2001. W. Gutowski, Nagie dusze i maski. O młodopolskich mitach miłości, Kraków 1992. M. Janion, Kobiety i duch inności, Warszawa 1996 (studia o M. Komornickiej). E. Kraskowska, Niebezpieczne związki. O prozie Zofii Nałkowskiej, „Teksty Drugie” 1995, nr 3-4. E. Paczoska, W cieniu dojrzewających dziewcząt, w: tejże, Dojrzewanie, dojrzałość, niedojrzałość. Od Bolesława Prusa do Olgi Tokarczuk, Warszawa 2004. M. Podraza-Kwiatkowska, Wolność i transcendencja. Studia i eseje o Młodej Polsce, Kraków 2001 (rozdz. Młodopolska femina). M. Podraza-Kwiatkowska, Schopenhauer i chuć [w:] tejże, Somnambulicy, dekadenci, herosi: studia o literaturze Młodej Polski, Kraków 1985. M. Podraza-Kwiatkowska, Wstęp, w: M. Komornicka, Wybór wierszy, Kraków 1996. M. Podraza-Kwiatkowska, Salome i Androgyne, w: Symbolizm i symbolika w poezji Młodej Polski. Teoria i praktyka, Kraków 1994. D. Sajewska, Choroba jako metafora epoki, w: tejże, „Chore sztuki”. Choroba/ tożsamość/dramat. Przemiany podmiotowości oraz formy dramatycznej w utworach scenicznych przełomu XIX i XX wieku, Kraków 2005. M. Stala, Pejzaż człowieka. Młodopolskie myśli i wyobrażenia o duszy, duchu i ciele, Kraków 1994. LXX. POWIEŚĆ MŁODOPOLSKA: PROBLEM FORMY - Przemiany w prozie europejskiej i polskiej na przełomie XIX i XX w.: kryzys reprezentacji, konsekwencje naturalizmu, metamorfozy czasu i przestrzeni w powieści. 32 - Przemiany rzeczywistości a forma powieści. - Powieść młodopolska wobec odziedziczonych wzorców: zmiana formuły realizmu. - Formy pośrednie: między dramatem a powieścią. - Inspiracje filozoficzne: bergsonizm. - Powieść i psychologia na początku XX w. (początki freudyzmu). - Tropy nowoczesności: ekspresjonizm, groteska, „powieść-worek”, powieść jako „model do składania”. - Powieść młodopolska i przemiany powieści europejskiej: ku „modern fiction” Wirginii Woolf. Utwory: K. Irzykowski, Pałuba; W. Berent, Próchno, Ozimina; S. Przybyszewski, Dzieci szatana; S. I. Witkiewicz, 622 upadki Bunga. Opracowania: W. Bolecki, Od potworów do znaków pustych. Z dziejów groteski: Młoda Polska i Dwudziestolecie międzywojenne, w: tenże, Pre-teksty i teksty. Z zagadnień związków międzytekstowych w literaturze polskiej XX wieku, Warszawa 1991. S. Brzozowski, Współczesna powieść i krytyka literacka, Warszawa 1971 (tu: Słowo wstępne i Kilka słów z teorii powieści). P. Dybel, Urwane ścieżki. Przybyszewski, Freud, Lacan, Kraków 2000. M. Głowiński, Powieść młodopolska, Wrocław 1969. M. Głowiński, Labirynt - przestrzeń obcości, w: tenże, Mity przebrane, Kraków 1994. B. Leśmian, Rozmyślania o powieści polskiej, w: tenże, Szkice literackie, oprac. J. Trznadel, Warszawa 1959. G. Matuszek, Stanisław Przybyszewski – pisarz nowoczesny. Eseje i proza – próba monografii, Kraków 2008 (rozdz. III Rozwinięcie: powieści). Modernizm: spotkania. Antologia (red. E. Paczoska i L. Magnone), Warszawa 2008 (tu: B. Leśmian, Przemiany rzeczywistości, V. Woolf, Powieść współczesna). 35 - Fantastyka młodopolska jako świadectwo nowych zainteresowań człowiekiem. - Opowieści o triumfie i kryzysie poznania naukowego. - „Niesamowite” a fascynacja nieświadomością i tajemnicami jaźni. - Konstrukcje oniryczne i sobowtórowe. - Sposoby budowania nastroju grozy i niezwykłości, opisy odmiennych stanów świadomości, fantastyka a przemiany powieści młodopolskiej. - Konstrukcje utopijne: utopia jako język epoki. - W stronę powieści „fantasy”. Utwory: S. Grabiński, opowiadania (np. ze zbiorów: Utwory wybrane, t. 1., Nowele, Kraków 1980 lub Demon ruchu, Warszawa 1999); A. Lange, Miranda; W. Reymont, Wampir, nowele fantastyczne (Burza, W palarni opium, Krzyk, Senne dzieje); J. Żuławski, Na Srebrnym Globie. Opracowania: R. Caillois, Od baśni do science-fiction, w: tenże, Odpowiedzialność i styl, wstęp i tłum. J. Błoński, Warszawa 1967. A. Hutnikiewicz, Twórczość literacka Stefana Grabińskiego, Toruń 1959. E. Ihnatowicz, J. Tomkowski, Witraż z wampirem, „Twórczość” 1987, nr 10. D. Knysz-Rudzka, W stronę niepoznawalnego. Nowele Reymonta w kontekście opowiadań fantastycznych Guy de Maupassanta, w: Inny Reymont, red. W. Książek-Bryłowa, Lublin 2002. K. Kłosińska, Stefana Grabińskiego Kochanka Szamoty, czyli o tym, jak mężczyzna rodzi kobietę, w: tejże, Fantazmaty. Grabiński – Prus – Zapolska, Katowice 2004. E. Piasecka, „Dolina mroku”. Groza i niesamowitość w prozie polskiej lat 1890-1918, Opole 2006. M. Podraza-Kwiatkowska, Somnambulicy. O młodopolskiej konwencji onirycznej, w: tejże, Somnambulicy, dekadenci, herosi, Kraków 1985. J. Szcześniak, Pozytywistyczne inne światy. Utopia i antyutopia w refleksji pisarzy postyczniowych, Lublin 2008 (rozdz. IV Nauka i utopia). 36 D. Trześniowski, „Wampir” Reymonta: upiorne sny zmęczonej Europy, w: Inny Reymont, red. W. Książek-Bryłowa, Lublin 2002. D. Trześniowski, Młodopolskie źródła „fantasy”. „Trylogia księżycowa” Jerzego Żuławskiego, w: Fantastyka XIX i XX wieku. Granice i pogranicza, red. J. Szcześniak, Lublin 2007. B. Utkowska, Poza powieścią. Małe formy epickie Reymonta, Kraków 2004 (rozdz. VI: W kręgu zjawisk niezwykłych). P. Wojciechowski, Logos, byt, harmonia. Antoniego Langego czytanie kultury, Lublin 2010, rozdz. IV. LXXIII. STANISŁAW BRZOZOWSKI: KRYTYK I PISARZ WOBEC HISTORII I WSPÓŁCZESNOŚCI - Polemista i krytyk: wobec romantyzmu i Młodej Polski. - Choroby polskiej współczesności w artykułach i powieściach Brzozowskiego. - Zadania krytyki i sztuki: filozofia „czynu” i projekty przebudowy świadomości. - Bohater Brzozowskiego: bunt i potrzeba wiary. - Brzozowski - eseista. Utwory: S. Brzozowski, Legenda Młodej Polski; Współczesna powieść i krytyka; powieści: Dębina, cz. I: Sam wśród ludzi oraz Płomienie; Pamiętnik. Opracowania: B. Baczko, Brzozowski - filozofia czynu i pracy, w: Problemy literatury polskiej lat 1890- 1939, seria I, Wrocław 1972. M. Głowiński, Wielka parataksa. O budowie dyskursu w „Legendzie Młodej Polski” S. Brzozowskiego, w: tenże, Ekspresja i empatia. Studia o młodopolskiej krytyce literackiej, Kraków 1997. J.Z. Maciejewski, W kłębowisku przeciwieństw. Obraz idei w prozie narracyjnej Stanisława Brzozowskiego, Warszawa 1974. 37 H. Markiewicz, Wstęp, w: S. Brzozowski, Eseje i studia o literaturze, oprac., H. Markiewicz, t. I, Wrocław 1990, BN, s. I, nr 258. A. Mencwel, Stanisław Brzozowski, Kształtowanie myśli krytycznej, Warszawa 1976. R. Nycz, Wywoływanie świata. Zadania krytyki i sztuki w pisarstwie filozoficznym Stanisława Brzozowskiego w: tenże, Język modernizmu. Prolegomena historycznoliterackie, Wrocław 1997. P. Pieniążek, Brzozowski. Wokół kultury: inspiracje nietzscheańskie, Warszawa 2004. A. Walicki, Stanisław Brzozowski - drogi myśli, Warszawa 1977. M. Wyka, Brzozowski i jego powieści, Kraków 1981. M. Wyka, Światopoglądy młodopolskie, Kraków 1996. LXXIV. GABRIELA ZAPOLSKA - PISARKA, ARTYSTKA, KOBIETA W POSZUKIWANIU SWOJEGO MIEJSCA - Biografia Zapolskiej i jej twórczość: związki i paralele, „skandale” w życiu i literaturze. - Czy rzeczywiście „Zola w spódnicy”? Między naturalizmem a melodramatem. - Kobiety i mężczyźni w twórczości Zapolskiej: walka płci, „mężczyzna - Ahaswer”, obraz małżeństwa, matki i córki. - Język kobiet w prozie i dramatach Zapolskiej: między milczeniem a krzykiem. Utwory: G. Zapolska: powieści: Kaśka Kariatyda, Sezonowa miłość, Córka Tuśki; nowele: Menażeria ludzka; dramaty: Panna Maliczewska, Żabusia, Skiz; wybór listów, wybór publicystyki. Opracowania: A. Chałupnik, Sztandar ze spódnicy. Zapolska i Nałkowska o kobiecym doświadczeniu ciała, Warszawa 2004. I. Gubernat, Przedsionek piekła. O powieściopisarstwie Gabrieli Zapolskiej, Słupsk 1998. 40 T. Sivert, Mickiewicz na scenie, Warszawa 1957 (rozdz. poświęcone inscenizacji Dziadów). S. Srebrny, Sami nie wiecie, co posiadacie, w: Teatr grecki i polski, Warszawa 1984. J. Walaszek, Walka o mit żywy, „Dialog” 1981, nr 5. R. Węgrzyniak, Wokół „Wesela” Stanisława Wyspiańskiego, Wrocław 1990. „Wesele” we wspomnieniach i krytyce, oprac. A. Łempicka, Kraków 1970. K. Wyka, Długie narodowe noce, w: Łowy na kryteria, Warszawa 1965. St. Wyspiański, Wesele. Tekst i inscenizacja z roku 1901, oprac. J. Got, Warszawa 1977. Wyspiański: Kraków miastem snów i widziadeł, pomysł i wybór M. Rydlowa, Kraków 1995. Wyspiański w oczach współczesnych, oprac. i komentarz L. Płoszewski, Kraków 1971. F. Ziejka, W kręgu mitów polskich, Kraków 1977. LXXVI. WACŁAW BERENT – KULTUROWE I HISTORYCZNE POKŁADY TEKSTOWE W 140. rocznicę urodzin pisarza TEMAT KONKURSOWY, XLIII OLiJP Uwaga: Temat składa się z dwóch części, które obowiązują wszystkich wybierających temat konkursowy: 1) listy lektur (Bibliografia podmiotowa) i 2) części ogólnej, zawierającej podstawowe zagadnienia (Zagadnienia), oraz dwóch propozycji do wyboru (a. Pokłady tekstowe... i b. W stronę nowego historyzmu...). Bibliografia podmiotowa: W. Berent, Fachowiec (dowolne wydanie); W. Berent, Próchno, wstęp i oprac. J. Paszek, Wrocław 1979, BN, s. I, nr 234; W. Berent, Ozimina, wstęp i oprac. M. Głowiński, Wrocław 1974, BN, s. I, nr 213; W. Berent, Żywe kamienie, wstęp i oprac. M. Popiel, Wrocław 1992, BN, s. I, nr 280; W. Berent, Nurt, w: W. Berent, Opowieści biograficzne, wstęp i oprac. W. Bolecki, wyd. 2, Kraków 2000; (uwaga: szczególną uwagę należy zwrócić na wstęp autora dotyczący formy Opowieści biograficznych); W. Berent, Pisma rozproszone. Listy, wstęp i oprac. R. Nycz, W. Bolecki, Kraków 1992 (tu: Idea w ruchu rewolucyjnym; Onegdaj. Mowa miana przy otwarciu Polskiej Akademii 41 Literatury; Listy – wybór); Zagadnienia: - Okruchy biograficzne – co wiemy o życiu Wacława Berenta i okolicznościach powstawania kolejnych utworów; - Na czym polega elitarność twórczości Berenta; - Wpływ tendencji epoki na twórczość pisarza; - Reakcja współczesnych i krytyki na powieści Berenta; - Przestrzeń w tekstach Wacława Berenta; - Struktury językowe i narracyjne; - Proza Berenta wobec innych form literackich i gatunkowych oraz wobec innych tekstów literackich i tekstów kultury. Bibliografia przedmiotowa: M. Baranowska, „Miasto – wszechświat”. „Ozimina” Berenta, „Teksty Drugie” 1992, z. 3; W. Bolecki, Wstęp poświęcony Idei w ruchu rewolucyjnym i Onegdaj, w: W. Berent, Pisma rozproszone. Listy, wstęp i oprac. R. Nycz, W. Bolecki, Kraków 1992; M. Danielewiczowa, Pierścień z Herkulanum i płaszcz pokutnicy, Londyn 1960; M. Głowiński, Wstęp, w: W. Berent, Ozimina, Wrocław 1974, BN, s. I, nr 213; K. Kłosiński, Przestrzeń w „Oziminie”, w: Studia o Berencie, red. J. Paszek, Katowice 1984; Cz. Miłosz, Rozpacz Berenta, w: tenże, Prywatne obowiązki, Paryż 1980, s. 125-127; H. Mortkowicz-Olczakowa, Wspomnienia o Wacławie Berencie, taż, Bunt wspomnień, Warszawa 1959; H. Naglerowa, Pisał nie spiesząc się, w: Wspomnienia o pisarzach, Londyn 1960; Nowaczyński i Brzozowski o Berencie. Inedita z archiwum „Przeglądu Tygodniowego”, „Teksty Drugie” 1992, nr 4; R. Nycz, Homo irrequietus. Nietzscheanizm w twórczości Wacława Berenta, w: tenże, Język modernizmu. Prolegomena historycznoliterackie, Wrocław 1997; R. Nycz, Wstęp, w: W. Berent, Pisma rozproszone. Listy, wstęp i oprac. R. Nycz, W. Bolecki, Kraków 1992; J. Paszek, Jak powstawało „Próchno”?, w: W kręgu przemian polskiej prozy XX w.: zbiór studiów, red. T. Bujnicki, t. 1, Wrocław 1978; J. Paszek, Wacław Berent – pisarz elitarny, seria Spotkania z literaturą, Wrocław 1990; J. Paszek, Wstęp, w: W. Berent, Próchno, Wrocław 1979, BN, s. I, nr 234; M. Podraza-Kwiatkowska, Rozdział piąty. Proza w: taż, Literatura Młodej Polski, Warszawa 1992; M. Popiel, Ironia, paradoks i „człowiek dostojny”. „Próchno” Wacława Berenta, w: tejże, Oblicza wzniosłości. Estetyka powieści młodopolskiej, Kraków 1999; 42 M. Popiel, Wstęp w: W. Berent, Żywe kamienie, Wrocław 1992, BN, s. I, nr 280; E. Rybicka, Formy labiryntu w prozie polskiej XX wieku, Kraków 2000, rozdział II: „Szukać szukaniem”: „Ozimina” Wacława Berenta, s. 72 – 101; W. Studencki, O Wacławie Berencie, cz. 1: 1873 – 1918, Opole 1968, W. Studencki, O Wacławie Berencie, cz. 2:1918 – 1940, Opole 1969; A. Wójtowicz, O zagadnieniach związanych z edycją dzieł Wacława Berenta, w: Problemy tekstologii i edytorstwa dzieł literackich, t. II, Rozmaitości warsztatowe, red. M. Strzyżewski, M. Lutomierski, J. Zyśk, Toruń 2010; M. Wyka-Hussakowska, O „Próchnie” Wacława Berenta, w: Z problemów literatury polskiej XX w., Młoda Polska, t. I, red. J. Kwiatkowski i Z. Żabicki, Warszawa 1965; A. Pokłady tekstowe – konteksty mitologiczne, filozoficzne i kulturowe Uwaga: Uczeń, przygotowujący się do omówienia tej części tematu, powinien zapoznać się także z tekstami: W. Berent, Źródła i ujścia nietzscheanizmu, w: tenże, Pisma rozproszone, s. 127-155; Tekst pierwodruku, „Chimera” 1905, t. IX, z. 25; W. Berent, Przedmowa do drugiego wydania „Dzieł” Fryderyka Nietzschego, w: tenże, Pisma rozproszone, s. 196-197; Tekst pierwodruku, F. Nietzsche, Tako rzecz Zatratustra. Książka dla wszystkich i dla nikogo, przeł. W. Berent, Warszawa 1908; W. Berent, Wstęp do tłumaczenia Upaniszad, w: tenże, Pisma rozproszone, s. 182-195. Zagadnienia: - Miejsce i funkcja mitu w prozie Berenta; - Figura Dionizosa nośnikiem symboliki kulturowej; - Problematyka kultury: przemiany kultury, koncepcja zakorzenienia w kulturze, w poszukiwaniu nowych wzorców; - Nietzscheanizm w twórczości Wacława Berenta; - Pierwiastki Schopenhauerowskie w twórczości Wacława Berenta; - Kreacja artysty i kobieta – sztuka; Bibliografia przedmiotowa: A. Brodzka, Poszukiwanie ciągłości w przemianach: próby ocalenia wartości współtworzących tradycje kultury, podrozdział Wacław Berent, w: Literatura polska 1918- 1932, red. A. Brodzka, H. Zaworska, S. Żółkiewski, Warszawa 1975, s. 600-614; 45 - Humor i groza w poezji Leśmiana. - Rola groteski. - Ballada i inne narracje Leśmianowskie. - Swobody i rygory w podejściu Leśmiana do słowa i wiersza. - Twórczość prozatorska Leśmiana: eseje, recenzje, opowiadania, baśnie. - Leśmian: nowator czy tradycjonalista? Utwory: Wiersze z tomów: Sad rozstajny, Łąka, Napój cienisty, Dziejba leśna, wybrane teksty eseistyczne i krytycznoliterackie z tomu Szkice literackie (1959). Opracowania: E. Balcerzan, Pełno rozwiśleń i udniestrzeń, w: Oprócz głosu, Warszawa 1971. E. Balcerzan, Poezja filozoficzna. Bolesław Leśmian (i wielu innych), „Poznańskie Studia z Filozofii Humanistyki” 1996, t. 3 (16). E. Boniecki, Archaiczny świat Bolesława Leśmiana. Studium historycznoliterackie, Gdańsk 2008. M. Głowiński, Zaświat przedstawiony. Szkice o poezji Leśmiana, Warszawa 1981. M. Głowiński, Wiersze Bolesława Leśmiana. Interpretacje, Warszawa 1972. M. Głowiński, „Spotykam go codziennie” Bolesława Leśmiana - trzy kategoryzacje świata, w: Językowa kategoryzacja świata, red. R. Grzegorczykowa i A. Pajdzińska, Lublin 1996. W. Kubacki, Komentarz do Leśmiana, w: Lata terminowania, Kraków 1963. J. Kwiatkowski, Leśmian - artysta, w: Szkice do portretów, Warszawa 1960. L. Libera, Romantyczność i folklor. O twórczości Jacka Malczewskiego i Bolesława Leśmiana, Poznań 1994. L. Nowak, (Unitarna) metafizyka Bolesława Leśmiana, „Poznańskie Studia z Filozofii Humanistyki” 1996, t. 3(16). 46 J. Opacki, Poetyckie dialogi z kontekstem. Szkice o poezji XX wieku, Katowice 1979, Uroda i żałoba czasu, s. 5-154. S.K. Papierkowski, Bolesław Leśmian. Studium językowe, Lublin 1964. M. Podraza-Kwiatkowska, Gdzie umieścić Leśmiana? Próba lokalizacji historycznoliterackiej, w: Młodopolskie harmonie i dysonanse, Warszawa 1969. A. Sandauer, Filozofia Leśmiana, w: Moje odchylenia, Kraków 1956 (lub w innych przedrukach). A. Sandauer, Pośmiertny tryumf Młodej Polski (Rzecz o B. Leśmianie), w: Poeci czterech pokoleń, Kraków 1977 (lub w innych przedrukach). R. Stone, Wstęp, w: B. Leśmian, Skrzypek opętany, Warszawa 1985. Studia o Leśmianie, red. M. Głowiński i J. Sławiński, Warszawa 1971. A. Szczerbowski, Bolesław Leśmian, Warszawa 1938. J. Trznadel, Wstęp, w: B. Leśmian, Poezje wybrane, Wrocław 1974, BN, s. I, nr 217. K. Wyka, Czytam Leśmiana, w: tenże, Łowy na kryteria, Warszawa 1965.