Literatura średniowieczna i renesansu - egzamin - Historia literatury polskiej - Część 2, Notatki z Filologia polska

Pobierz Literatura średniowieczna i renesansu - egzamin - Historia literatury polskiej - Część 2 i więcej Notatki w PDF z Filologia polska tylko na Docsity! 11 1) Biskup Samuel Maciejowski, 2) Jego brat, kasztelan Stanisław Maciejowski, 3) Stanisław Wapowski, 4) Wojciech Kryski, dyplomata, studiował w Padwie, 5) Andrzej Kostka, studiował w Padwie, dworzanin biskupa Maciejowskiego, 6) Aleksander Myszkowski, dworzanin i żołnierz, 7) Stanisław Bojanowski, 8) Stanisław Lupa Podlodowski, stolnik sandomierski, 9) Jan Derśniak, student z Lipska, Wittenbergi, Padwy, dworzanin królewski. TEMATY ROZMÓW: - O IDEALNYM dworzaninie, o gracji – naturalniej, niewyuczonej niedbałości; - o czystości języka polskiego; - anegdoty i facecje – ponad 100. Często powtarza się: WM. (Wasz Mość), trefny, trefnie. 7. Jan Kochanowski [1530-1584]:  Fraszki 1584 Fraszki nie są datowane powstały w okresie całej 20-letniej twórczości poety. I i II księgi – fraszki okresu dworskiego. Większość fraszek: Do kogoś lub Do czegoś, bądź Na kogoś, coś, Komuś je przeznacza, o kimś lub o czymś w nich opowiada. Zapożyczenia kwituje: „Z....” Fraszki mają pointę. Wielostylowość: antyczność, wysoki-niski – charakterystyczna jest dla fraszek erotycznych.  Pieśni 1586 Pieśni napisano w różnych okresach. Służyły do czytania, nie do śpiewania. Są wierszowane: regularna strofa 7+6, rym AABB. W pieśniach Jan Kochanowski pisze o sprawach mniej błahych, niż we „Fraszkach”, wysoka jest samoświadomość twórcy. Tematy pieśni są rozliczne, ale spięte wspólną kanwą parenetyczną. Motyw quasi-biografii poety. Elementy poezji obywatelskiej. Skład: - 25 pieśni ksiąg pierwszych; - 24 pieśni ksiąg wtórych; - Pieśń świętojańska o Sobótce; - Hymn „Czego chcesz od nas, Panie”; - „o śmierci Jana Tarnowskiego”; - „Pamiątka” Janowi Baptyście hrabi na Tęczynie. Aluzje antyczne (Amfion, Orfeusz). Fortuna – personifikowana, jako brak wolności. „Pieśń o potopie”. W „Pieśni o Sobótce” napisanej regularnym 8-zgłoskowcem mamy 12 Panien. Ważna cecha: wszystkie Pieśni (oprócz VII) napisane CZTEROWERSOWYMI STROFAMI. Są raczej długie - po 4, 6 strof i więcej. Rym AABB.  Odprawa posłów greckich 1578 Tragedia teatralna wystawiona w Warszawie w zamku w Jazdowie. docsity.com 12 Temat: porwanie Heleny przez Aleksandra, żądanie posłów greckich jej wydania. Rzecz dzieje się w Troi. Motyw patriotyczny – w pieśniach chóru („Wy, którzy pospolita rzeczą władacie..”)  Psałterz Dawidów 1579 Doniosłość przekazu, Dawid król, ale jednocześnie poeta. Pochwała Boga i jego dzieła, psalmy pokutne, MOTYWY WYŁĄCZNIE BIBLIJNE. Bóg nie jest nazywany inaczej, jak tylko: BÓG, PAN, BOŻE WIECZNY, PANIE, OJCZE, OBROŃCA – i nigdy z imienia.  Treny 1580 Układ: Wielkość straty – I, II Żal – III, IV, V Pochwała Orszulki – VI Okazywanie straty – VII, VIII Napomnienie – IX, XI Pochwała wraz z ukazaniem wielkosci straty – XII, XII Gniew i bunt – XVI Żal – XIV Ton psalmiczny – XVII i XVIII Tren kluczowy – XIX – sen. Treny charakteryzuje duża ilość pytań retorycznych i podniosły nastrój.  Z łacińska śpiewa Słowian Muza 2 połowa XVI Wydane w 1584 r. – Elegie różne, miłosne. Lidia – imię konwencjonalne kochanki. Motywy antyczne.  Dzieła polskie:  Muza 1567 Wiersz - manifest poetycki. Temat: duma twórcza. Sława i cnota –są razem na szali.  Szachy 1566 Poemat. Romans rozstrzygnięty zamiast pojedynku rycerskiego partią szachów. Archaiczne nazewnictwo figur szachowych: rocha, pop, piechota.  Satyr 1564 „Satyr albo dziki mąż” – nazwa poematu, a zarazem narratora. Satyr wypędzony z lasu stukiem siekier, dziwi się, wyraża zadumę nad współczesnymi stosunkami, wreszcie ostro je krytykuje.  Zgoda 1564 Powstał w 1562, wydany w 1564 r. Utwór poetycko-publicystyczny. Przemawia w nim personifikowana ZGODA.  Broda 2 połowa XVI Utwór poetycki zawierający motyw IDEI PLATOŃSKICH – Broda w Niebie, jej spór z Wąsem, który Wodnik rozstrzyga.  Jezda do Moskwy po 1581 docsity.com 15 Cechą charakterystyczną są: krótkie cząstki w strofice, tok bliski pieśni. 6. Jan Andrzej Morsztyn [1621-1693]: Polityk, poeta. Piewca nurtu POEZJI URODY ŚWIATA.  Kanikuła 1647 Kanikuła albo Psia Gwiazda. Słowa kluczowe: psia gwiazda, pies, kanikuła.  Lutnia 1661 Pisana na wzór włoskiego poety Giambattisty Mariniego. Opiewał kult urody życia, widziany i postrzegany przez zmysły. „Lutnia” liczy ponad 200 wierzy, jest podzielona na II księgi. Zawiera bardzo rozbudowane wyliczenia-porównania, np. w wierszach „Niestatek”, „Zapust”, „O swej pannie”. Zawiera rozbudowane porównania i technikę zaprzeczenia: „Do tejże”, „Na trupa”, „Na zausznice w dzwonki”. Jan Andrzej Morsztyn pokazał libertynizm w literaturze, częścią składową którego był naturalizm. Krótkie utwory w „Lutni” często są przesadnie frywolne.  wiersze religijne 1647-1652 Wiersze religijne: „Poci się...” (1647-1652) 7. Zbigniew Morsztyn [1628-1689] - Wybór wierszy 1680 Poeta ariański, wyjechał na wygnanie do Prus. W jego poezji zawarta jest ironia poetycka i heroizm niedoli. „EMBLEMATY” – ok. 1680 r. Zawierają inskrypcje – krótką sentencje innego tekstu (Biblii), opatrzone są alegoryczną ryciną, wuieńczy je subsktybcja – krótki wiersz epigramatyczny. Cecha: ALEGORIE. Pisał także wiersze religijne, żołnierskie. 8. Wacław Potocki [ok. 1620-1696]: Pochodził z rodziny ariańskiej. Od 1658 r., gdy Sejm uchwalił konstytucję w sprawie arian, przeszedł na katolicyzm i został w Polsce. Był nadzwyczaj płodnym poetą, pozostawił po sobie ok. 7000 str. różnych dzieł.  Transakcyja wojny chocimskiej 1670 Napisana została 50 lat po wojnie. Jest to poemat lub kronika wierszowana. Inwokacja do Boga, opisy batalistyczne, mowy wodzów (rekonstruowane). Opisuje wojnę z Turkami (polskie oddziały hetmana Jana Karola Chodkiewicza pokonały wojska sułtana Osmana), udaremnienie podbicia kraju przez Tuków. Autor sam siebie przywołuje do porządku: „Lecz do rzeczy..” etc. Opis zdarzeń jest CHRONOLOGICZNY. Przerywana jest „DYGRESTAMI” poświęconymi analizie wartości stanu szlacheckiego, dawniej i dziś. Cała rzecz poematu dzieje się nad Dniestrem. Rym AABB.  Ogród, ale nie plewiony 1691 Składa się z 5 części. Jest to zbór różnorodnych tekstów: - „ethica” do cnoty; - „sacra” do nauki; - „seria” do przestrogi; oraz fraszki i żarty. Zbiór łączy osoba narratora - „Ja”. Fraszki: - o talerze i balwierzu, docsity.com 16 - o jabłoni i gospodarzu na niej; - na łakomych księży: - o bijącym zegarze; - o bielonym płótnie i 10 tyś.; - ma fraszki Kochanowskiego - nierządem Polska stoi; - topienie pachołka – napitek po dobrym kąsku.  Moralia 1694 To zbiór ponad 2100 utworów. Podstawa – Adagia Erazma z Rotterdamu. Przysłowia z komentarzami. Cecha: ostre sądy, pesymizm obywatelski, refleksje. Krytyka kościoła. Ogólnie panuje w cyklu ton przygnębienia. „MORALIA” nie były przeznaczone do druku. „Śpi świat pijany winem” „Kruk krukowi” 9. Wespazjan Kochowski [1633-1700]:  Niepróżnujące próżnowanie 1674 Utwór podzielony na 2 części: Sztuka poetycka – to łaska Boga. Inwokacja do Boga. Kult Maryi, przeciwstawienie chrześcijaństwa i antyku. Tematy: Cz. I: Ks. 1 i 4 - sprawy publicystyczne; Ks. 2 – dewocyjno-religijna; Ks. 3 – swawolna, opisuje uroki życia. Cz. II.: epody, wiersze końcowe – współczesna historia. Wiersze nie są dzielona na strofy, dziwne „uskoki”. Epizod z ręką – dotknął krwi, która wypływała z krzyża, potem, został w nią zraniony – posłużyło powodem do tematyki religijno-dewocyjnej w poezji.  Psalmodia polska 1695 Zawiera 36 psalmów. Wykład antropologii sarmackiej; Bóg – jednostka; społeczeństwo Sarmacji. Obecna jest postać narratora. Swobodny tok zdarzeń – brak wyraźnego metrum. Ukazana małość człowieka przed Bogiem: „Cóż jest człowiek? Kawalec błota.” Szczególna wartość – Sarmacja, lud wybrany – stąd PSALMODIA POLSKA, nie żydowska. Cechy utworu: - żołnierski, prosty i dosadny język, nieudolność w posługiwaniu się mitologicznymi odniesieniami. - poeta kreował się na prostaka żołnierza-szlachcica. 10. Krzysztof Opaliński [1612-1655] – Satyry 1650 „SATYRY” składają się z 5 ksiąg. Przedmowa traktuje o WYBORZE, o czym poeta ma pisać: fraszki, czy rymy, bajki, albertusy... Stanowisko katolickie jest jasno wyrażone w przedmowie. Satyry: - O złym wychowaniu dziatek (Jaś) – krytyka zbyt troskliwego wychowania, drogiej edukacji zagranicznej. - Kto jest wolnym szlachcicem; - Na ucisk chłopów nadmierny; -Na wystawne pogrzeby; - Na zbytki w bankietach; - Na zepsowanie białychgłów Wtrącenia łacińskie – makaronizmy - które autor sam krytykuje. Częsty zwrot w tekście: Polaku, Polacy. docsity.com 17 Satyry napisane są prostym, nieraz dosadnym językiem. Krytyka szlachty i zepsutych jej obyczajów – niezgody, próżności, tego, że „Żaden król nie dogodzi”. „Nierządem Polska stoi”. Krytyka głównie SZLACHTY i KLERU oraz ZŁYCH OBYCZAJÓW. Wiersze są wyrazem rozgoryczenia i oburzenia poety. 11. Łukasz Opaliński [1612-1662]:  Poeta nowy 1650 Traktat poetycki o funkcji poezji i poecie. „Ile słów – tyle rzeczy”. Poeta naśladuje naturę, tak jak malarz, i wyraża „istotę rzeczy”, tj. sąd o rzeczywistości. Zasada racjonalnej dyscypliny słowa, wymierzona przeciw barokowej rozrzutności w poezji. Obrona stylu prostego i naturalnego przez braci Opalińskich.  Coś nowego... ok. 1652 Satyra opisuje rozmowę kilku towarzyszy o sprawach aktualnych (Ktoś, Coś), wpleciony jest obraz ucieczki spod Piławiec. Brak jest zwartej kompozycji. Utwór napisany: Białym wierszem, prozą, rymowanym 13- i 8-zgłoskowcem. Liczne makaronizmy. Utwór tytułowany w sposób sowizdrzalski: „Coś nowego [...] pisanego w Koziej Głowie”. Napisany w tradycji t. zw. Satyry menippejskiej. 12. Jan Chryzostom Pasek [1636-1701] – Pamiętniki 1690 „PAMIĘTNIKI” zawierają 2 części: 1656-1666 – wojenne losy autora 1667-1688 – gospodarz i obywatel. Początek: wzruszające i naturalnie opisane rozstanie z koniem – dereszem: „Nie takie nasze miało być rozstanie”. Opowieść o pobycie w Danii w czasach wojennych, w oddziałach Stefana Czarneckiego. Ukazuje zwyczaje lokalne, dziwuje się morzu i jego mieszkańcom. Opowieść o [powrocie do kraju; ożenek z zamężną dzieciatą wdową, życie w folwarku. Druga część „Pamiętników” – narrator powoli znika ze sceny, tak samo jak ustatkowany poeta pogrąża się w życiu domowym. 13. Stanisław Herakliusz Lubomirski [1641-1702]:  Rozmowy Artaksesa i Ewandra 1683 Utwór składa się z 136 rozmów napisanych prozą (wykładów). Rozmowa toczy się w pałacu nad Wisłą. Artakes i Ewander – są to osoby „znacznego urodzenia”. Tematy: - o naukach i prostocie - o kreaturach - o stylu mówienia i pisania - o sposobie traktowania ludzi Pojawia się w rozmowie król (pośrednio), życie dworskie ukazane jako tło.  De vanitate consilorium (O bezskuteczności rad) 1699 Dialog, osoby: PRAWDA i ZŁUDA, napisane P. i Z. Rozmowy: I - o Radzie i konsyliarzach; II – o stanowieniu praw i statutów; XII – o Sejmie walnym koronnym; XVI – o wybieraniu podatków, Łącznie jest 25 rozmów. docsity.com