Pobierz Literaturoznawstwo - podstawowe elementy tekstu literackiego i więcej Notatki w PDF z Historia i teoria literatury tylko na Docsity!
1. Podmiot literacki Pojęcie podmiotu (filozofia, literaturoznawstwo). Status podmiotu w dziele literackim. Znaki podmiotu utworu w utworze literackim (punkt widzenia, strategia, zachowania). Kanały komunikacji podmiotu: bezpośredni (przez własną wypowiedź) i pośredni – implikacyjny. Rodzaje podmiotu literackiego (empiryczny i transcendentalny, eksplicytny i implikowany, zewnętrzny i wewnętrzny, jednorodny i polifoniczny, statyczny i dynamiczny). Wypowiedzi podmiotu i wypowiedzi innych postaci (werbalne i parawerbalne). Podmiot wobec elementów struktury dzieła. Podmiot literacki a bohater: relacje tożsamości i nietożsamości; relacje równorzędności, partnerstwa, podrzędności. Dystans podmiotu wobec bohatera i przestrzeni. Semiotyka podmiotu literackiego. Wypowiedź a typy podmiotu literackiego: podmiot liryczny, podmiot epicki, podmiot dramatu. Podmiot literacki a autor. Autor jako postać realna i jako „figura” tekstowa. Autor jako podmiot gry komunikacyjnej. Pisanie jako akt gry, kreacji i autokreacji. 2. Postać. Status postaci w dziele literackim. Bohater w koncepcji Arystotelesa (etyczny charakter postaci, bohater a fabuła) i koncepcji Horacego (bohater a zachowanie, bohater statyczny). Psychologiczne koncepcje bohatera: bohater jako typ, charakter, osobowość. Formalistyczna koncepcja bohatera: funkcje bohatera w fabule (Szkłowski), bohater jako wynik układów narracyjnych (Ejchenbaum), role bohatera w fabule wg. Propa (bohater właściwy, przeciwnik, donator, magiczny pomocnik, osoba poszukiwana (ofiara), władca (postać wyprawiająca bohatera), bohater fałszywy (uzurpator) i wg Greimasa w strukturze (nadawca-przedmiot-odbiorca, pomocnik-podmiot-przeciwnik). Alegoryczność postaci w koncepcji U Eco. Postaci alegoryczne i symboliczne. Semiotyczna koncepcja bohatera Ph. Hamona: postać jako znak signifiant i signifie postaci, (etykieta, atrybuty), typy postaci referencyjne, łącznikowe, anaforyczne nazwa bohatera, atrybuty bohatera (płeć, wiek, wykształcenie, pozycja, poglądy). Sposób przedstawienia bohatera: bezpośredni, pośredni. Sposób ujęcia bohatera (amorficznyustrukturowany, statyczny-dynamiczny, pasywny, aktywny, typowy-nietypowy, historycznyuniwersalny). Bohater a podmiot literacki (tożsamość, nietożsamość). Bohaterowie a fabuła: główni, poboczni, epizodyczni, aktanci i aktorzy. Antagoniści i rotagoniści. Semiotyka bohatera (relacje z psychologią). 3. Przestrzeń. Status przestrzeni w dziele literackim. Semiotyka przestrzeni: nazwa, atrybuty, opozycje: natura - kultura, wieś - miasto, społeczeństwo: sytuacja międzyosobowa, grupa, klasa, naród. Typy przestrzeni (sacrum – profanum). Symbolika przestrzeni. Sposoby ukazywania przestrzeni: bezpośredni-pośredni. Rodzaje kształtowania przestrzeni: amorficzna-ustrukturowana, otwarta-zamknięta, panoramiczna- fragmentaryczna, statyczna-dynamiczna, pasywna (tło akcji) aktywna, historyczna, uniwersalna. Tematyka przestrzeni w poetykach Arystotelesa, Horacego i klasycyzmu (koncepcja trzech jedności). Przestrzeń jako mimesis. Relacje z socjologią i antropologią.
4. Kompozycja. Status kompozycji w dziele literackim. Kompozycyjne funkcje monologu, dialogu, opisu, opowiadania. Pojęcia fabuły i akcji. Rodzaje kompozycji: liryczna, epicka, dramaturgiczna Kompozycja cyklu literackiego. Problematyka czasu w utworze literackim. Problematyka związków przyczynowych. Funkcje kompozycji. Rodzaje kompozycji. Kompozycja liryki. Chwyty kompozycji lirycznej: asocjacja, wyliczenie, stopniowanie, powtórzenie, rytm. Kompozycyjne funkcje opisu i monologu. Kompozycja epicka. Autonomiczny charakter fabuły. Składniki fabuły: sytuacja interpersonalna: relacje interpersonalne (nadrzędność, podrzędność, partnerstwo), motyw (rodzaje motywów: główny, wolny), schematy fabularne, Funkcje fabularne wg Proppa (zakaz-złamanie zakazu), Levi-Straussa i Barthesa. Sekwencje elementarne. Segmentacja fabuły: prolog, akcja, epilog. Problematyka czasu fabularnego: chronologia/ inwersja czasu trwania akcji, historyczny czas akcji. Retrrospekcja a antycypacja. Problematyka kauzalności fabularnej. Kompozycyjne właściwości opowiadania. Fabuła a opowiadanie. Kompozycja dramatyczna. Sytuacja interpersonalna a sytuacja sceniczna, sytuacja - scena, warunki akcji (protagonista – antagonista, konflikt, działanie). Segmentacja akcji: zawiązanie akcji, rozwinięcie, punkt kulminacyjny, perypetie, zakończenie. 5. Adresat. Status adresata, implikacyjny sposób istnienia adresata. Bezpośredni i pośredni sposób istnienia adresata. Impikacje formalne czytelnika wirtualnego. Programowane typy odbioru (intelektualny – emocjonalny, aktywny – pasywny). Semiotyka adresata: atrybuty adresata jako determinanta struktury dzieła literackiego. Paradygmaty odbiorcy: czytelnik, odbiorca wirtualny, odbiorca modelowy, czytelnik jako odbiorca i jako twórca (odbiór bierny/ odbiór czynny). Style odbioru a konwencje literackie. Lektura a konkretyzacja w koncepcji Ingardena. Reinterpretacja Jakobsonowskiej struktury sytuacji komunikacyjnej. Lektura a interpretacja.. Ujęcie problematyki adresata R. Barthesa i U. Eco. Teorie hermeneutyczne a dekonstrukcjonizm. Problemy lektury a teoria komunikacji literackiej. Koncepcje adresata i lektury. Adresat a czytelnik. 6. Rodzaje wypowiedzi: monolog, dialog, opowiadanie, opis. Monolog. Cechy monologu. Gatunki monologu: literacki, liryczny, wewnętrzny, gawęda, sceniczny: na stronie, tyrada, praktyczny, przemówienie, wykład, dyskurs, obrzędowy: modlitwa, litania, obyczajowy: oracja, toast, laudacja, soliloąuium, praktyczne: przemówienie, wykład, dyskurs. Funkcje monologu: ekspresywna, komunikacyjna, impresywna. Funkcje monologu w liryce, epice i dramacie. Dialog. Cechy dialogu. Relacje replik: przeciwstawienie, korekta, dopełnienie, porównanie, pytanie- odpowiedź: Rodzaje dialogu: heureza, synkreza, anakreza. Formy dialogowe: sokratyczny: dydaktyczny, dialogi fikcyjne, rozmowy zmarłych, rozmowa, konwersacja, pogawędka,dyskusja, polemika, kłótnia, wywiad, spowiedź, egzamin. Funkcje dialogu w dramacie (tekst główny – tekst poboczny), w epice (formy przytoczenia, dialogowa struktura narracji) i liryce. Funkcje dialogu:
Kryteria psychologiczne, epika mówi o świecie zewnętrznym, liryka wyrażą świat wewnętrzny zaś dramat ukazuje świat bezpośrednio). Synkretyzm gatunkowy: średniowieczny, barokowy, romantyczny, neoidelistyczny (Croce). Strukturalna koncepcja rodzajów literackich (wg formy wypowiedzi, podmiotu wypowiedzi, kompozycji, typu świata przedstawionego).
3. Liryka Strukturalne cechy liryki: dominacja podmiotu lirycznego, główna forma wypowiedzi: monolog liryczny wypowiadany w czasie teraźniejszym, aluzyjność wypowiedzi, metaforyzacja języka, ekwiwalencja językowa (rytm), odbiorca liryczny (aktywny, emocjonalny), dominacja funkcji poetyckiej. Poeta a podmiot liryczny, kreacja autorska, biografia kreowana Podmiot liryczny: punkt widzenia, stosunek do świata przedstawionego (apologetyczny, ironiczny), role podmiotu lirycznego: poeta, prosty człowiek. Typy podmiotu lirycznego wg. J.Levina (własny, cudzy, uogólniony). Rodzaje podmiotu lirycznego: określony, konkretny, autorski, nieokreślony, fikcyjny, kreowany, indywidualny/ zbiorowy. Rodzaje sytuacji lirycznych: wyznania: apelu, uogólnienia, adoracji, itd; Typy liryki:
- Bezpośrednia (osobista). Cechy liryki bezpośredniej: podmiot liryczny jawny, dominacja zaimka „ja”, monolog liryczny, rodzaje monologu lirycznego: wyznanie, wypowiedź potoczna;
- Liryka zwrotu do adresata : „ty” liryczne, dominacja zaimka „ty”, transpozycja form osobowych: „ty” jako „ja”, „on” jako „ty”, rodzaje liryki zwrotu do adresata: liryka inwokacyjna, apelu, formy wypowiedzi: inwokacja, wezwanie, przemówienie, manifest, apele, pouczenia, oskarżenia, prośby, pytania, uwielbienia), dominacja apostrofy;
- Liryka pośrednia (nieosobista): dominacja zaimka „on”, podmiot liryczny nieokreślony, funkcje podmiotu: opowiada, opisuje, funkcja poznawcza form mowy.
Rodzaje liryki pośredniej: a. liryka narracyjna, cechy liryki narracyjnej: podmiot liryczny jako narrator liryczny monolog narracyjny, elementy typowe opowiadania: czas przeszły, bohater, następstwo zdarzeń, fabuła. b. liryka opisowa: dominacja opisu, utajenie podmiotu litycznego, obrazowanie: realistyczne, deformujące, fantastyczne, c. liryka sytuacyjna (dialogowa), cechy liryki sytuacyjnej: monolog udramatyzowany, dialog bohaterów, utajenie podmiotu lirycznego.
Tradycyjne klasyfikacje liryki: a)wg tematu: miłosna, patriotyczna, filozoficzna, religijna b)wg czasu powstania: antyczna: elegia, epitafium, oda, hymn, tren, epigramat, epitafium, dytyramb, sielanka, renesansowe: fraszka, pieśń, sonet, barokowe: madrygał, komplement, klasycy styczne: satyra, list poetycki, bajka, romantyczne: ballada, baśń poetycka, współczesne: stylizacje
4. Epika
Strukturalne cechy epiki. Komunikacyjna sytuacja w epice: podmiot mówiący: narrator, bohater, przestrzeń, narracja, fabuła, adresat opowiadania. Narrator (opowiadacz). Forma narratora konkretny/ abstrakcyjny. Typy narratora wg Stanzela (auktoralny, personalny, pierwszoosobowy).
A. – Model powieści auktorialnej. Narrator auktorialny (wszechwiedzący), określony punkt widzenia, dominacja nad bohaterami i światem przedstawionym. Funkcje narratora auktorialnego: opowiada, przedstawia, referuje, komentuje, ocenia, bezpośrednie zwroty do adresata. Role narratora auktorialnego: autorytet moralny. Narracja auktorialna: opowiadanie, komentowanie, wyjaśnianie, ocenianie. Narracja. Dominacja narracji nad dialogiem bohaterów, sposoby przytaczania dialogu w narracji: mowa zależna, niezależna, pozornie zależna. Postaci aktywne/ pasywne, aktanci i aktorzy. Rozbudowana fabuła wielowątkowa: akcja, wątki, epizody, prolog (przedakcja) epilog. Panoramiczność przestrzeni. Adresat narracji auktorialnej: tożsamość norm z narratorem auktorialnym, odbiór akceptujący, pasywny. Proza auktorialna: romantyczna, realistyczna 2 p. XIX wieku). Dążenie do jednoznaczności. Przykłady: Hugo, Sienkiewicz, Tołstoj
B. – Model powieści personalnej (polifonicznej), Narrator personalny (abstrakcyjny), drastyczne ograniczenie kompetencji: rezygnacja z komentarza i ocen na rzecz przedstawiania postaci. Bohater: autonomia, dominacja bohaterów bezosobowym narratorem. Polifoniczność punktów widzenia. Technika punktów widzenia. Formy wypowiedzi: brak komentarza i ocen, wprowadzenie mowy pozornie zależnej, monolog wewnętrzny. Adresat aktywny.
C. l – Klasycystyczna powieść pierwszosobowa: narracja pierwszoosobowa. Narrator element świata przedstawionego. Konkretność narratora. Ograniczenie wiedzy narratora do autopsji. Dwoistość ról narratora: opowiadacz i uczestnik akcji. Nietożsamość narratora i bohatera. Dystans czasowy: czas narracji nietożsamy z czasem zdarzeń. Forma wypowiedzi: opowiadanie, pamiętnik, gawęda, wspomnienie. Fabuła prosta, l jednowątkowa. Chronologiczność zdarzeń. Postaci pozytywne/ negatywne. Fragmentaryczność przestrzeni.
C. 2 – Współczesna powieść pierwszoosobowa. Monolog wewnętrzny: tożsamość roli narratora, bohatera i odbiorcy. Strumień świadomości, inwersyjność fabuły. Monolog wypowiedziany. Rezygnacja z fabuły. Inwersyjność zdarzeń. Postacie amorficzne. Aktywność czytelnika. Czytelnik jako współtwórca. Gatunki prozy: epos, epopeja, nowela, poemat epicki, opowieść, opowiadanie, gawęda, anegdota, powieść: kryminalna, sensacyjna, obyczajowa, społeczno-obyczaj owa, autotematyczna, historyczna, fantastyczno-naukowa, fantasy.
