Pobierz Makroekonomia, praca - Notatki - Ekonomia i więcej Notatki w PDF z Ekonomia tylko na Docsity!
BEZROBOCIE - Największy współczesny problem rynku pracy Przegląd niezbędnych definicji do analizy problemu bezrobocia
Zasób siły robocze j – wszyscy ci, którzy pracują lub są zarejestrowani jako chcący i mogący podjąć pracę.
Stopień aktywności zawodowe j – odsetek ludności w wieku produkcyjnym, która deklaruje się jako wchodząca w skład zasobów siły roboczej.
Płaca realna – relacja płacy nominalnej (wyrażonej w pieniądzu) i poziomu cen. Obrazuje ilość dóbr, jakie można nabyć za daną płacę nominalną.
Krańcowa wydajność pracy – jest równa przyrostowi produkcji wynikającemu z zatrudnienia dodatkowego pracownika przy danym zasobie kapitału rzeczowego.
Równowaga na rynku pracy – rynkowa stawka płacy dla ostatniego zatrudnionego równa jest jego kosztowi alternatywnemu. Dla pozostałych zatrudnionych jest ona wyższa od ich kosztu alternatywnego.
Stopa bezrobocia jest to odsetek siły roboczej, która nie ma pracy, a jest zarejestrowana jako chcąca i będąca w stanie pracować.
Bezrobocie długookresowe – osoby bezrobotne, pozostające bez pracy dłużej niż jeden rok.
Bezrobocie oznacza, że gospodarka nie produkuje tyle, ile mogłaby produkować, gdyby wszyscy mieli pracę.
Stawka płac i poziom zatrudnienia siły roboczej na doskonale konkurencyjnym rynku – równowaga
W
S
D
L
R
NIEDOBÓR
BEZROBOCIE
W 2
W 3
W 1
L 1
W – stawka płac L 1 – wielkość pracy równoważąca rynek (w roboczogodzinach) S – podaż D – popyt Stawka płac równoważąca rynek kształtuje się w punkcie przecięcia krzywej popytu D z krzywą podaży S na poziomie W 1 , wielkość zatrudnienia ustala się na poziomie L 1 , równowaga – punkt R. Ustalenie minimalnej stawki płac na poziomie W 2 spowoduje powstanie bezrobocia, wprowadzenie maksymalnej stawki płac W 3 wywoła niedobór rynkowy.
Generowany przez pracodawców wzrost popytu na pracę, przy stałej podaży, spowoduje wzrost stawki płac. Wzrost podaży pracy, przy stałym popycie, wywoła obniżenie stawki płac.
Najważniejs ze przyczyny zróżnicowania stawek płac: niepieniężne korzyści pracy (satysfakcja, bezpieczeństwo socjalne, prestiż → podaż pracy rośnie, spada stawka płacy ) zróżnicowanie rynków pracy
- przy stałej podaży → większy popyt na pracę spowoduje wzrost stawek płac
- przy stałym popycie → większa podaż pracy doprowadzi do obniżenia stawek płac zróżnicowanie kwalifikacji i umiejętności pracowników (wyższe kwalifikacje – wyższe zarobki; inwestowanie w kapitał ludzki) dyskryminacja płacowa (społeczna, rasowa, religijna) niekonkurencyjne grupy zawodowe (lekarze i matematycy – trudne przekwalifikowanie się z pierwszego zawodu na drugi) licencje zawodowe (ograniczana podaż pracy → wpływ na wyższe płace)
- zmniejszenie podaży pracy (np. tylko dla członków związku zawodowego)
- podniesienie płacy w ramach umów zbiorowych (co narusza równowagę, prowadzi do wzrostu bezrobocia)
- zwiększenie popytu na pracę (przez podnoszenie kwalifikacji zawodowych lub włączenie się w kampanie reklamowe w celu zwiększenia popytu na dane produkty)
- przeciwstawianie się monopsoniście (jedyny pracodawca, który z racji swej pozycji na rynku może ograniczać stawki płac – im mniejsza elastyczność podaży tym niższe stawki płac mogą być wprowadzane na rynek) – pole negocjacji płacowych leży między stawką płaconą przez monopsonistę, a stawką żądaną przez związek zawodowy.
Graficzny obraz rynku pracy
RW
LF
LD
N
W 2
W 1
JA
A B C
E F
Ważne cechy bezrobocia :
- w coraz większym stopniu dotyczy młodzieży
- w USA przeważa bezrobocie krótkookresowe, w Europie długookresowe
- w USA obserwuje się następujące zjawisko - bezrobocie długookresowe (ponad 1 rok) wynosi 1%, rynek amerykański jest bardziej elastyczny, społeczeństwo amerykańskie jest bardziej mobilne niż społeczeństwo europejskie
- istnieje naturalna stopa bezrobocia (naturalna nie równa się optymalna z punktu widzenia wykorzystania zasobów dla całej gospodarki) – Milton Friedman twórcą teorii: · naturalna stopa to najniższy poziom bezrobocia nie powodujący impulsu inflacyjnego (wysokie bezrobocie spowalnia inflację, ale nie powoduje jej całkowitego zamrożenia) · naturalna stopa wzrasta (od 2 do 6% w ciągu ostatnich 30 lat) – ponieważ rośnie udział młodzieży na rynku pracy (a u niej procent bezrobocia jest zawsze wyższy oraz z powodu świadczeń socjalnych dla bezrobotnych i wzrostu bezrobocia strukturalnego).
Wpływanie na obniżenie bezrobocia naturalnego:
- synchronizacja rynku pracy (np. komputerowa baza danych o miejscach pracy)
- szkolenia
- obniżka socjalna (płacy minimalnej, zasiłków)
- roboty publiczne (bardzo dyskusyjne, popierał je Keynes; bezpośrednie ingerencje w gospodarkę, zmniejszenie podatków, wzrost wydatków budżetowych, zmniejszenie stóp procentowych).
Przyczyny bezrobocia w Polsce:
- wysokie koszty zatrudnienia
- zmniejszenie przerostów zatrudnienia w przedsiębiorstwach państwowych
- przekształcenia własnościowe
- wzrost wydajności pracy
- zbyt wolny wzrost sektora usług
- boom demograficzny (bezrobocie wśród młodzieży).
Narzędzia polityki zatrudnienia :
- polityka zwiększania popytu na siłę roboczą – subwencjonowanie płac, zwiększanie zatrudnienia w sektorze państwowym, popieranie przedsiębiorczości
- polityka zmniejszania podaży siły roboczej – wcześniejsze emerytury, dłuższa nauka, służba wojskowa, skracanie dnia pracy, wydłużanie urlopów, zmniejszanie liczby godzin nadliczbowych, zatrudnianie na pół etatu
- porozumienia międzynarodowe – transfery siły roboczej.
Pośrednie:
- stymulowanie popytu globalnego przez stopę procentową (ale wpływ wzrostu PKB na obniżenie bezrobocia jest stosunkowo niewielki)
- ustawodawstwo pracy
- kształcenie
- pobudzanie inwestycji prywatnych.
Bezpośrednie:
- państwo zatrudnia bezpośrednio lub inwestuje (np. drogi)
- subsydiowanie masowej konsumpcji (zasiłki rodzinne, dotacje do cen podstawowych środków utrzymania).
Mechanizmy korzystnie pobudzające rynek pracy:
- Zmniejszenie podatków - stosują m.in. Amerykanie i Niemcy. W warunkach polskich jest to bardzo trudne, bo budżet jest bardzo napięty.
- Poprawa obsługi rynku pracy - poszukiwanie pracy wiąże się z pewnymi kosztami transakcyjnymi (np. koszt zakupu gazet, dojazdu na rozmowę kwalifikacyjną, itp.)
- Poprawianie kwalifikacji potencjalnych pracowników - zastępowanie zasiłku dla bezrobotnych pewnego rodzaju formą świadczenia edukacyjnego.
- Obniżanie wskaźnika relacji pomiędzy zasiłkiem dla bezrobotnych a płacą RR (replacement rate) – zastępstwo zasiłku w stosunku do płacy. Im RR mniejszy tym pobudzenie rynku pracy jest silniejsze.
INFLACJA
PRZEGLĄD PODSTAWOWYCH POJĘĆ
Inflacja: Proces ogólnego wzrostu cen i kosztów w pewnym okresie. Inflacja, proces wzrostu poziomu cen, powodujący niekontrolowane i nie akceptowane społecznie zmiany proporcji podziału dochodu narodowego. We współczesnej gospodarce światowej występuje ona powszechnie, choć z różnym nasileniem w poszczególnych krajach. Stopień nasilenia inflacji określa s topa inflacji, wyrażająca w procentach wzrost poziomu cen w okresie badanym w stosunku do okresu ubiegłego.
Deflacja: Proces ogólnego spadku cen i kosztów w pewnym okresie.
Deprecjacja: Spadek siły nabywczej pieniądza.
Aprecjacja: Wzrost siły nabywczej pieniądza.
Dewaluacja: Obniżenie wartości jednostki walutowej danego państwa w stosunku do walut zagranicznych.
Rewaluacja: Podwyższenie wartości jednostki walutowej danego państwa w stosunku do walut zagranicznych.
Denominacja: Formalne zwiększenie siły nabywczej pieniądza.
Nulifikacja: Radykalne zmniejszenie obiegu pieniądza.
Stagflacja: Okres współwystępowania wysokiej inflacji i wysokiego bezrobocia.
Slumpflacja: Wzrost ogólnego poziomu cen i spadek PKB.
Indeksacja: Automatyczne dostosowanie wielkości nominalnych do skutków inflacji.
Polityka dochodowa: Próba bezpośredniego wpływu na wysokość płac i innych dochodów.
Realna podaż pieniądza : Iloraz nominalnej podaży pieniądza M i poziomu cen P.
Ilościowa teoria pieniądza: Zmiany nominalnej podaży pieniądza powodują odpowiadające im zmiany poziomu cen, lecz nie wpływają na produkcję i zatrudnienie.
- wskaźnik inflacji 12-sto- miesięcznej - wskazuje o ile wzrosły ceny np. w marcu 2001 w stosunku do marca
- Przykład: Rada Polityki Pieniężnej zakłada cel inflacyjny 6-8%. Jest to wskaźnik 12- miesięczny grudnia.
- wskaźnik inflacji średniorocznej – wskazuje o ile zmieniał się wskaźnik cen średnio w danym roku w stosunku do poprzedniego roku. Przykład – w budżecie państwa.
TYPOLOGIIA INFLACJI
- Rodzaje inflacji (ze względu na stopy procentowe): a) Pełzająca (do kilku procent w skali rocznej):
- nie powoduje zakłóceń w przebiegu procesów gospodarczych,
- poddająca się kontroli. b) Umiarkowana (mniej niż 10% rocznie):
- ceny rosną powoli,
- ludność niechętnie wydaje pieniądze,
- ludzie nie boją się zawierać umowy pieniężne,
- nieefektywność jest stosunkowo niska. c) Krocząca (z reguły do kilkunastu procent rocznie):
- oczekiwania inflacyjne wywołują określone zachowania podmiotów gospodarczych wzmagające ten proces,
- stopniowo zaczyna się wymykać spod kontroli. d) Galopująca (ceny zaczynają rosnąć powyżej 20%, a nawet 100 lub 200% rocznie):
- pieniądz znacząco traci wartość,
- ludzie niechętnie trzymają pieniądze w gotówce,
- narastające zakłócenia w przebiegu procesów gospodarczych,
- zanikają rynki finansowe
- osłabienie systemów motywacyjnych,
- w rezultacie zahamowanie wzrostu gospodarczego. e) Hiperinflacja (ceny rosną 1000, a nawet 1000000000% rocznie)
- znacząco wzrasta szybkość obiegu pieniądza,
- drastycznie zanika stabilność cen,
- niemożność prowadzenia rachunku ekonomicznego, racjonalnego funkcjonowania podmiotów gospodarczych,
- anarchizacja życia społecznego.
- Przykładem Niemcy w latach 1920-1923, gdzie wskaźnik cen wzrósł z 1 do 10 000 000 000.
- Rodzaje inflacji (ze względu na przyczynę):
- Inercyjna : Ma tendencje do utrzymywania się na poziomie swojej stopy. Zostaje ona wbudowana w umowy, bo wszyscy spodziewają się, iż w następnym roku inflacja będzie na tym samym poziomie. Przykład: Jeśli wiadomo, że w przyszłym roku inflacja będzie na poziomie, np. 6%, to krzywa AS przesunie się w górę o 6%, bo koszty rosną o 6%. Rząd prowadzi politykę tak, by produkcja była na tym samym poziomie, więc AD też wzrośnie o 6%. Czyli z roku na rok krzywe AS i AD przesuwają się w górę w równym tempie.
AD” AS”
AD
AD’
P
Q
AS’
AS
- Popytowa ( demand pull inflation - inflacja ciągniona przez popyt): Występuje przy wzroście wydatków i ograniczonej podaży dóbr, wytwarzanych przy pełnym zatrudnieniu. Przykład: Jeśli występuje inflacja, to ludzie chętniej wydają pieniądze (popyt rośnie), więc krzywa AD przesuwa się w prawo i w górę, ale podaż jest ograniczona, więc AS pozostaje na tym samym poziomie. Przesunięcie wywołuje wzrost ceny z P do P’, czyli wystąpi inflacja ciągniona przez popyt.
Inflacja popytowa jest wynikiem nadmiernej ilości pieniądza w obiegu. Nazywa się ją także inflacją pieniężną. Jej źródłem mogą być nadmierne wydatki państwa, nie znajdujące pokrycia w dochodach (inflacja budżetowa), nadmierna kreacja pieniądza kredytowego (inflacja kredytowa) lub nadmierny w stosunku do wzrostu produkcji wzrost płac (inflacja płacowa).
- Podażowa , kosztowa ( cost push inflation - inflacja pchana przez podaż): Występuje, gdy koszty pchają ceny w górę, nawet w okresach, kiedy zasoby nie są w pełni zatrudnione. Przykład: Jeśli gospodarka jest w recesji i występuje np. wzrost płac, to przesunie to krzywą AS do AS’, a cenę z P do P’, czyli inflacja pchana przez podaż.
Zazwyczaj obydwa ostatnie rodzaje inflacji występują równocześnie.
Mechanizm inflacji przejawia się w występowaniu tzw. spirali inflacyjnej, polegającej na wzajemnym wspomaganiu się ruchów cen, dochodów i kosztów, z których jedne są raz przyczyną, a innym razem skutkiem zmian pozostałych. Wśród wielu płaszczyzn spirali inflacyjnej wymienia się konkurencyjne ceny - płace, płace - płace (wzrost płac w jednych dziedzinach gospodarki staje się przyczyną nacisków na wzrost płac w innych dziedzinach), płace - świadczenia społeczne (żądania waloryzacji świadczeń społecznych w ślad za wzrostem płac), ceny - ceny (wzrost jednych towarów skłania producentów innych towarów do podwyżek cen w celu zachowania ukształtowanych wcześniej proporcji cenowych), ceny - stopa procentowa itp.
- Rodzaje inflacji (ze względu na koszt, ryzyko):
- Zrównoważona: Relacje cen pozostają w dużej mierze nie zmienione.
- Niezrównoważona: Relacje cen są zmienne.
- Antycypowana: Nastąpiło przyzwyczajenie się ludzi do inflacji.
- Nieantycypowana: Gdy inflacja zaskoczy ludzi.
AD
AD’
P
Q
AS
P
P’
AD
P
Q
AS’
AS
P
P’
Jest linią pionową, bo w długim okresie jedynym poziomem bezrobocia, mogącym istnieć ze stabilną stopą inflacji, jest bezrobocie naturalne.
SKUTKI I PRZECIWDZIAŁANIE INFLACJI
Skutki inflacji:
- Redystrybucja dochodu i bogactwa pomiędzy różne klasy społeczne. Jeśli ktoś zaciągnął długoterminowy kredyt, a ceny i dochody rosną dwukrotnie, to zwrot kwoty pożyczki wyniesie ½ zaciągniętego kredytu, bo dochód pieniężny będzie 2 x większy, ale dochód relatywny będzie bez zmian, a właśnie w relatywnych pieniądzach spłaca się kredyt. W długim okresie, kiedy inflacja jest zjawiskiem normalnym (antycypowana) rynek dostosowuje się. Jeśli stopa procentowa początkowo wynosi 3%, a przewiduje się inflację 9%, to oprocentowanie obligacji i długów hipotecznych wzrosnie do 12%.
- Zniekształcenie relatywnych cen oraz wielkości produkcji różnych dóbr. W krótkim okresie inflacja może podwyższyć produkcję, wtedy ze względu na popyt wzrosną ceny, ale podaż obniży produkcję, lecz nie obniży ceny.
- Spadek PNB.
- Wzrost spekulacji.
- Wzrost bezrobocia.
- Rachunek ekonomiczny traci sens. Występuje konieczność indeksacji (koszty podwyższa się o wskaźnik inflacji).
- Spadek możliwości rozwoju produkcji.
- Deprecjacja.
Inflacja oddziałuje na gospodarkę na dwa sposoby:
- Przez redystrybucję dochodu i bogactwa między różne klasy. Wynika to z różnic w rodzaju aktywów i zobowiązań różnych ludzi. Komuś obciążonemu zadłużeniem długoterminowym przy stałej stopie procentowej wzrost cen przyniesie nadzwyczajną korzyść, gdyż płace i ceny wzrosną, a bankowi oddaje się realnie mniej.
Jeżeli jest się pożyczkodawcą, rzecz ma się odwrotnie. Kiedy inflacja utrzymuje się długofalowo, rynki zaczynają się do niej dostosowywać. W rynkową stopę procentową stopniowo wbudowuje się składnik uwzględniający inflację. Gdy nastąpi to dostosowanie, zaniknie proces poważniejszej redystrybucji dochodu i bogactwa.
- Przez zniekształcenia relatywnych cen oraz wielkości produkcji różnych dóbr, a niekiedy produkcji i zatrudnienia w gospodarce jako całości. Okresy rosnącej inflacji są zazwyczaj okresami wysokiego zatrudnienia i wysokiej produkcji. Okresy spadków inflacji były okresami wysokiego bezrobocia.
Sposoby przeciwdziałania inflacji:
Koszty zwalczania inflacji (dezinflacji) są bardzo wysokie, dlatego rządy krajów podejmują różne kroki w celu szybkiego i względnie bezbolesnego obniżenia inflacji. Są to:
- Naprzemienne hamowanie i pobudzanie gospodarki; skutek działań - obniżenie wydajności i poziomu życia (gospodarka brytyjska – lata 60-70).
- Regulacja płac i cen – w krótkim okresie wynik poczynań - skuteczny; w długim okresie nie można było utrzymać takiej regulacji (Skandynawia, Holandia lata 60-70).
- Dobrowolne wytyczne płac i cen.
- Strategia konkurencyjno-rynkowa. Podejście to opiera ograniczenie wzrostu cen i płac na naturalnej dyscyplinie rynków. W tym celu usuwa się ograniczenia wstrzymujące konkurencję, przyspiesza się deregulację takich gałęzi gospodarki, jak: gazu naturalnego, telekomunikacji, użyteczności publicznej, transportu i finansów.
- Polityka dochodowa operująca podatkiem, tzw. POP-iwek lub TIP. Polega to na następującym działaniu, aby obniżyć stopę inflacji ustala się normę wzrostu płac. Jeżeli średnia płaca w firmie wzrośnie więcej niż ten wskaźnik – firma nie może odliczyć tej nadwyżki ze swych zysków jako podstawy opodatkowania podatkiem dochodowym.
- Wytwarzanie większej ilości dóbr i usług.
- Zwiększenie konsumpcji.
- Ujawnienie szarej strefy.
- Kontrola podaży pieniądza przez NBP.
INFLACJA W POLSCE
Inflacja jest zjawiskiem normalnie występującym w gospodarce, które bardzo trudno jest zlikwidować. W zasadzie zjawisko jest do zaakceptowania, gdy inflacja kształtuje się na poziomie 1%-3%. Wyższy poziom inflacji utrudnia rozwój gospodarczy m. in. poprzez wysokie oprocentowanie kredytu.
W Polsce na przestrzeni kilkunastu ostatnich lat mieliśmy do czynienia z różnym poziomem inflacji. W latach osiemdziesiątych występowała kilkunastoprocentowa inflacja, a na początku lat dziewięćdziesiątych, po rezygnacji z niewydolnego systemy socjalistycznego i "regulacji" gospodarki, mieliśmy do czynienia z hiperinflacją. Hiperinflacja bardzo często występuje przy przemianie ustrojowej, ponieważ konieczne jest urealnienie sztucznie zaniżonych, nie odpowiadających rzeczywistości (także jakościowej) cen towarów. Możemy jednak powiedzieć, że plan Balcerowicza i w zasadzie poprawna polityka gospodarcza kolejnych rządów pozwoliła na systematyczne zmniejszanie inflacji, przy stosunkowo wysokim poziomie wzrostu PKB.
GUS dokonuje co kwartał przeszacowania koszyka dóbr – bo zmienia się nieustannie struktura konsumpcji: · w miarę wzrostu zamożności – spadek udziału dóbr żywnościowych · w miarę rozwoju technologii – nowe dobra w koszyku.
Wzrost gospodarczy i cykl koniunkturalny Koniunktura gospodarcza to inaczej stan gospodarki w danym okresie.
Przykładowa typologia wskaźników koniunktury gospodarczej
1. wskaźniki pilotujące: - indeksy giełdowe, liczby i wartości akcji sprzedanych, - liczba zwolnień, - wskaźnik firm (nowo otwarte/upadające), - liczba wydanych pozwoleń na budowę, - wartość zamówień na budowę fabryk, - liczba wybudowanych domów prywatnych,
- wskaźniki współbieżne :
- GDP,
- dochody osobiste,
- inwestycje,
- zatrudnienie,
- wskaźnik bezrobocia,
- zyski netto, 3. wskaźniki działające z opóźnieniem:
- dochody osobiste,
- kredyty konsumpcyjne,
- bankowe stopy procentowe,
- średni czas pozostawania bez pracy.
Cechy cykli koniunkturalnych:
- faza recesji (kryzys) – osłabienie aktywności gospodarczej, produkcja i ceny spadają, wzrost stopy bezrobocia,
- faza depresji (dno) – stabilizacja produkcji i cen na niskim poziomie, wysokie bezrobocie,
- faza ekspans ji (ożywienie) – wzrost produkcji i cen, spadek bezrobocia,
- faza rozkwitu (szczyt, boom) – stabilizacja produkcji i cen na wysokim poziomie, pełne zatrudnienie.
Trend – długookresowa tendencja, graficznie będąca wygładzoną ścieżką rozwoju danego zjawiska po wyeliminowaniu krótkookresowych wahań.
Fazy cyklu koniunkturalnego
Cechy cyklu koniunkturalnego w fazie recesji
We wczesnej fazie recesji na ogół likwiduje się zapasy, następnie występuje spadek inwestycji przedsiębiorstw.
Spada popyt na pracę. W początkowym okresie skraca się średnią długość tygodnia pracy, następnie zwalnia się pracowników, czego efektem jest wzrost bezrobocia.
Spadek niektórych cen oraz niekiedy spadek płac.
Spadają zyski przedsiębiorstw oraz spada popyt na kredyty. Cechy cyklu koniunkturalnego w fazie ekspansji
We wczesnej fazie ekspansji na ogół gromadzi się i uzupełnia zapasy, następnie wzrastają inwestycje przedsiębiorstw.
Wzrasta popyt na pracę. W początkowym okresie wydłuża się średnią długość tygodnia pracy, następnie zatrudnia się nowych pracowników, czego efektem jest spadek bezrobocia.
Wzrost poziomu niektórych cen oraz wzrost płac.
Rosną zyski przedsiębiorstw oraz popyt na kredyty.
RECESJA EKSPANSJA RECESJA
klimat
gospodarczy
czas
dno
szczyt
Cykl klasyczny a współczesny
klasyczny współczesny Liczba faz 4 (kryzys, depresja, ożywienie, rozkwit)
2 (recesja, ekspansja) 3 (depresja, ożywienie, stabilizacja) Czas trwania 8 - 11 lat krótszy Amplituda wahań wokół trendu
duża mniejsza
Rodzaje cykli koniunkturalnych
Juglara zwany cyklem głównym, klasycznym
trwa 8- 11 lat, powodowany jest przez zmiany zachodzące w kapitale trwałym, badania Juglara dotyczyły obrotów banków, stóp procentowych i cen we Francji, Wielkiej Brytanii i USA Kitchina zwany cyklem mniejszym
trwa 3-3,5 roku, powodowany jest przez zmiany w kapitale obrotowym, Kitchin badał transakcje bankowe oraz ceny hurtowe w USA i Wlk. Brytanii Kondratiewa zwany cyklem długim
trwa 40-60 lat, powodowany jest przez innowacje technologiczne (maszyna parowa, kolej, elektryfikacja, samochód), Kondratiew badał wydobycie i wykorzystanie ród żelaza w Wlk. Brytanii i Niemczech
Popyt, podaż a cykle koniunkturalne Przyczyny powstawania cykli
Cykle występują na skutek przesunięcia się krzywych globalnego popytu lub podaży. Kiedy PNB obniża się przez dwa kolejne kwartały, oczekiwać można wystąpienia recesji.
Wpływ popytu i podaży na cykl:
Jeśli założymy, że na początku gospodarka znajdowała się w stanie równowagi krótkookresowej, to po spadku wydatków rządowych lub inwestycji albo w wyniku wzrostu skłonności konsumentów do oszczędzania nastąpi przesunięcie się krzywej AD w lewo. Jeśli przesuniecie jest nagłe, to krzywa AS mało się przesunie lub pozostanie na swoim miejscu. Efektem tego będzie spadek cen i wielkości produkcji, a więc i spadek PNB. Spadek PNB podczas recesji spowodowany jest spadkiem globalnego popytu.
Prawo Okuna - na każde 2% spadku PNB realnego w stosunku do PNB potencjalnego, stopa bezrobocia wzrasta procentowo o 1 punkt.
AD
AD’
P
Q
AS
popyt globalny, co wpływa na uaktywnienie procesów gospodarczych i wzrost dochodu narodowego; albo restrykcyjny – nadmierny popyt globalny jest ograniczany przez zmniejszanie wydatków budżetowych, podwyższanie podatków lub obydwa te instrumenty. SYSTEM BANKOWY I POLITYKA MONETARNA
Przegląd podstawowych pojęć
Bankowość : system instytucji finansowych „pompujących” fundusze od pożyczkodawców do pożyczkobiorców
Bank : pośrednik finansowy, świadczący klientom usługi finansowe
Rezerwy : fundusze lub aktywa, które bank utrzymuje w formie depozytów w banku centralnym
Kredyt lombardowy : pieniądze pod zastaw np. papierów wartościowych, bonów skarbowych i obligacji rządowych
Kredyt refinansowy: źródło zasilania banków w pieniądz, służy głównie do finansowania inwestycji centralnych
Kredyt redyskontowy : związany z obrotem wekslowym, przyjmowanie weksli handlowych do redyskonta
Stopa procentowa nominalna : wartość stopy procentowej widniejącej w ofercie banków
Stopa procentowa realna: = stopa procentowa nominalna – inflacja
Stopa dyskontowa : stopa procentowa stosowana przez bank centralny przy udzielaniu pożyczek bankom komercyjnym
System rozrachunkowy: ogół porozumień, na mocy których wzajemne zobowiązania i należności banków rozlicza się poprzez zestawienie wszystkich transakcji dokonywanych w danym okresie i dokonuje spłaty tylko zobowiązań netto, powstałych w rozliczeniach międzybankowych
Płynność : szybkość i pewność, z jaką dana pozycja aktywów może być z powrotem zamieniana na pieniądz w danym momencie
Panika finansowa: automatycznie spełniająca się prognoza; konsumenci dochodzą do wniosku, że bank nie będzie zdolny do wypłacenia pieniędzy, więc wycofują swoje lokaty, a ponieważ bank nie przechowuje wszystkich pieniędzy, nie jest w stanie wszystkim wypłacić pełnych kwot wkładów
Rodzaje banków:
- bank centralny obsługujący inne banki,
- banki komercyjne obsługujące klientów instytucjonalnych i indywidualnych.
Syntetyczne ujęcie funkcji banku centralnego: Nadzór nad pracą banków komercyjnych (jest bankiem banków). Emisja pieniądza (kreuje pieniądz i politykę pieniężną). Wydaje koncesje na działalność bankową. Ustala zasady obsługi. Ustala instrumenty polityki pieniężnej. Jest „księgowym” budżetu (rozlicza dochody Państwa).
Instrumenty polityki monetarnej Banku Centralnego: Stopy procentowe (bank centralny nie narzuca innym bankom oprocentowania, same ustalają stopę oprocentowania na podstawie stopy dyskontowej; jeśli przykładowo stopa dyskontowa wynosi 15%, to bank komercyjny ustali stopy procentowe powyżej 15% zależnie od konkurencji na rynku, Polityka stopy dyskontowej (określanie poziomu oprocentowania kredytów udzielanych banko m komercyjnym) Operacje otwartego rynku (sprzedawanie i kupowanie obligacji rządowych) Rezerwy obowiązkowe Kredyty refinansowe (pula pieniędzy, jaką mogą pożyczać banki komercyjne od banku centralnego w celu zminimalizowania ryzyka lub uzupełnienia własnych środków i oddziaływania na rynku) Perswazje monetarne (sugestie kierowane do banków, prognozy) Kursy walut (wyższość jednej waluty nad druga i dochód z różnicy) „Krzywe patrzenie” (zniechęcenie banków do zaciągania kredytów). System organizacyjny Narodowego Banku Polskiego
Narodowy Bank Polski występuje w tej funkcji również jako kredytodawca ostatniej instancji. W przypadku wystąpienia przejściowych kłopotów z płynnością bank komercyjny może otrzymać od banku centralnego pomoc finansową: albo w formie kredytu redyskontowego, albo kredytu lombardowego.
Polityka pieniężna NBP Celem polityki pieniężnej realizowanej przez Narodowy Bank Polski jest obniżanie inflacji, a w dalszej perspektywie stabilizacja cen, co jest niezbędne do zbudowania trwałyc h fundamentów długofalowego wzrostu gospodarczego.
System instrumentów polityki pieniężnej NBP
- Operacje otwartego rynku to transakcje prowadzone przez bank centralny z bankami komercyjnymi, dokonywane z inicjatywy banku centralnego. Poprzez operacje otwartego rynku bank centralny staje się aktywnym i równorzędnym uczestnikiem rynku pieniężnego. W zakres operacji otwartego rynku wchodzą: warunkowa i bezwarunkowa sprzedaż lub kupno papierów wartościowych czy dewiz, a także emisje własnych papierów dłużnych przez bank centralny.
Operacje otwartego rynku wpływają na poziom krótkoterminowych stóp procentowych na rynku międzybankowym. W konsekwencji równoważą popyt i podaż środków utrzymywanych przez banki komercyjne w banku centralnym. Zakup papieru wartościowego przez bank centralny dostarcza płynności (dodatkowych środków) systemowi bankowemu, natomiast sprzedaż papieru wartościowego tę płynność absorbuje.
W ramach operacji warunkowych bank centralny może kupić (repo) lub sprzedać (reverse repo) papiery wartościowe. Operacja warunkowego zakupu polega na zakupie papieru przez bank centralny od banku komercyjnego, z jednoczesnym zobowiązaniem banku komercyjnego do odkupienia tego papieru wartościowego po określonej cenie i w określonym terminie. Sprzedaż papieru wartościowego przez bank centralny w ramach operacji warunkowej jest odpowiednikiem lokaty złożonej przez bank komercyjny w banku centralnym. W ramach operacji otwartego rynku bank centralny może także emitować własne papiery dłużne, za pomocą których absorbuje nadwyżki płynnych środków z banków komercyjnych.
- Rezerwa obowiązkowa ma na celu łagodzenie wpływu bieżących zmian płynności systemu bankowego na stopy procentowe rynku międzybankowego. Odgrywa ona również rolę w ograniczaniu nadpłynności sektora bankowego.
Rezerwę obowiązkową stanowi wyrażona w złotych część środków pieniężnych zgromadzonych na rachunkach bankowych, środków uzyskanych ze sprzedaży papierów wartościowych oraz innych środków przyjętych przez bank, podlegających zwrotowi, z wyjątkiem środków przyjętych od innego banku krajowego, a także pozyskanych z zagranicy na co najmniej 2 lata.
Rezerwa obowiązkowa utrzymywana jest na rachunkach w NBP. Środki rezerwy obowiązkowej nie są oprocentowane. NBP może zwolnić bank realizujący program postępowania naprawczego z obowiązku utrzymywania rezerwy obowiązkowej. Za zwolnione środki rezerwy banki zobowiązane są zakupić papiery wartościowe emitowane przez Skarb Państwa lub NBP.
- Operacje kredytowo - depozytowe
W sytuacji prowadzenia przez NBP podstawowych operacji otwartego rynku z 28-dniowym terminem zapadalności może dochodzić do znacznych wahań krótszych, zwłaszcza jednodniowych, stóp rynku międzybankowego.
Łagodzeniu tych wahań służą operacje kredytowo-depozytowe, prowadzone z bankami komercyjnymi z ich inicjatywy: kredyt lombardowy oraz lokaty terminowe banków w NBP (depozyt na koniec dnia). Stopy wykorzystywane w operacjach kredytowo-depozytowych wyznaczają przedział wahań jednodniowych stóp rynku pieniężnego.
3.1. Kredyt lombardowy umożliwia elastyczne pokrywanie krótkookresowych niedoborów płynności w bankach komercyjnych.
Udzielany jest przez NBP na podstawie zawartej z bankami umowy ramowej na następujących zasadach:
- zastawem są skarbowe papiery wartościowe, a wysokość kredytu nie może przekroczyć 80% ich wartości nominalnej,
- termin spłaty kredytu przypada w następnym dniu operacyjnym po dniu jego udzielenia,
- warunkiem udzielenia kredytu jest uprzednia spłata kredytu zaciągniętego w poprzednim dniu operacyjnym.
Górną granicę zadłużenia banków w NBP z tytułu kredytu lombardowego wyznacza zasób możliwych do zastawienia skarbowych papierów wartościowych będących w posiadaniu banków.
Stopa kredytu lombardowego (stopa lombardowa) jako podstawowa stopa banku centralnego z reguły pełni funkcję stopy maksymalnej, określającej krańcowy koszt pozyskania pieniądza na rynku międzybankowym.
3.2. Lokata terminowa banków w NBP (depozyt na koniec dnia) Narodowy Bank Polski oferuje bankom komercyjnym możliwość składania przez nie krótkookresowego (jednodniowego) depozytu w banku centralnym.
Lokaty przyjmowane są przez bank centralny do końca dnia operacyjnego, a zwrot kwoty depozytu wraz z należnymi odsetkami ma miejsce w następnym dniu operacyjnym.
Oprocentowanie lokat (stopa depozytowa) będzie niższe od minimalnego oprocentowania operacji otwartego rynku z 28-dniowym terminem zapadalności (stopy referencyjnej).
Lokaty terminowe w NBP pozwalają bankom komercyjnym na zagospodarowanie nadwyżek płynnych środków. W efekcie przeciwdziałają spadkowi krótkookresowych stóp na rynku międzybankowym poniżej stopy depozytowej.
Lokaty oprocentowane są według stopy zmiennej ustalanej przez Radę Polityki Pieniężnej.
- Polityka kursowa NBP
Kurs złotego jest kursem płynnym i nie podlega żadnym ograniczeniom. Bank centralny nie stawia sobie za cel określonego z góry poziomu kursu złotego do innych walut. NBP nie ma żadnych formalnych zobowiązań dotyczących interweniowania na rynku walutowym. Bank centralny zastrzega sobie jednak prawo do takich interwencji, o ile uzna je za konieczne dla realizacji celu inflacyjnego.
