Pobierz Makroekonomia - wykłady i notatki i więcej Formularze w PDF z Prawoznawstwo tylko na Docsity! Makroekonomia - teoria Keynesa i model AD-AS Makroekonomia - Notatki z wykładu Definicja makroekonomii Makroekonomia jest działem ekonomii zajmującym się analizą gospodarki jako całości. Bada ona wzajemne zależności pomiędzy agregatowymi wielkościami ekonomicznymi oraz czynniki wpływające na ich kształtowanie się. Makroekonomia koncentruje się na analizach wzrostu gospodarczego oraz cyklicznych wahań koniunktury gospodarczej. Do podstawowych wielkości makroekonomicznych należą: produkcja globalna, zagregowany popyt, zagregowana podaż, inflacja, bezrobocie, konsumpcja, inwestycje, bilans płatniczy, kurs walutowy, podaż pieniądza i stopy procentowe. Główne płaszczyzny zainteresowań makroekonomii Problematyka wzrostu gospodarczego i równowagi w ujęciu makroekonomicznym: Mierzenie efektów działalności gospodarczej Czynniki wpływające na poziom i wzrost tych efektów Równowaga pomiędzy globalną podażą i globalnym popytem w procesie wzrostu oraz czynniki kształtujące tę równowagę Cykliczność wahań koniunktury gospodarczej: Determinanty cykliczności Polityka antycykliczna Problematyka inflacji: Istota inflacji Sposób pomiaru Przyczyny Skutki Sposoby przeciwdziałania Problematyka zatrudnienia i bezrobocia: Przyczyny Skutki Metody przeciwdziałania Makroekonomiczna polityka państwa: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. Kierunki i instrumenty oddziaływania państwa na gospodarkę w celu złagodzenia niekorzystnych efektów działania mechanizmu rynkowego i przyspieszenia rozwoju gospodarki Rola państwa w oddziaływaniu na procesy gospodarcze Stosunki międzynarodowe: Polityka handlu zagranicznego Kursy walutowe Cele makroekonomiczne Wysoki poziom i szybki wzrost produkcji (produkcja) Wysoki poziom zatrudnienia przy niskim przymusowym bezrobociu (zatrudnienie) Stabilność poziomu cen przy swobodnej grze sił rynkowych Równowaga eksportu i importu oraz stabilność kursu walutowego (bilans zagraniczny) Narzędzia realizacji celów makroekonomicznych Polityka pieniężna (kontrola podaży pieniądza wywierająca wpływ na stopy procentowe) Polityka fiskalna (wydatki budżetu państwa oraz podatki) Polityka dochodowa (od swobodnego kształtowania relacji płac i cen do środków kontroli; płace, świadczenia pieniężne, dochody firm) Polityka handlu zagranicznego oraz interwencjonizmu w odniesieniu do kursów walutowych (polityka handlowa, kurs wymiany walut, bilans handlowy i płatniczy) Podstawowe kategorie makroekonomiczne Makrowielkości są agregatami powstałymi dzięki połączeniu odpowiednich wielkości mikroekonomicznych. Zabieg łączenia wielkości mikroekonomicznych w celu otrzymania makrowielkości gospodarczych nazywa się agregacją. Agregacja Agregacja polega na łączeniu wielkości mikroekonomicznych w celu otrzymania makrowielkości gospodarczych. Makrowielkości gospodarcze można podzielić na zasoby i strumienie. Zasoby i strumienie Zasób to nagromadzony stan danej wielkości w określonym momencie, np. zatrudnienie, bezrobocie, majątek produkcyjny. Strumień ukazuje wartość pewnych wielkości ekonomicznych w jakimś przedziale czasu, np. produkcja, dochód, wydatki, sprzedaż, konsumpcja, inwestycje. 19. 20. 21. 22. 23. 1. 2. 3. 4. 1. 2. 3. 4. Produkcja faktyczna to produkcja rzeczywiście wytwarzana w gospodarce. W gospodarce rynkowej jej poziom wyznaczany jest przez możliwości opłacalnej sprzedaży. Funkcja produkcji faktycznej wyznaczana jest przez przebieg cyklu koniunkturalnego. Popyt zagregowany (łączny, globalny) Agregatowy popyt to łączna ilość towarów, jaką nabywcy decydują się zakupić w danych warunkach i czasie. Agregatowy popyt zależy od ogólnego poziomu cen oraz wysokości dochodów ludności. Agregatowy popyt jest malejącą funkcją ogólnego poziomu cen i rosnącą funkcją dochodów ludności. Podaż zagregowana (globalna, łączna) Agregatowa podaż oznacza łączną ilość towarów, jaką producenci decydują się wytworzyć w danych warunkach i czasie i dostarczyć na rynek. Agregatowa podaż zależy od zasobów czynników produkcji i efektywności ich wykorzystania, ogólnego poziomu cen towarów oraz kosztów produkcji ponoszonych przy wytwarzaniu towarów. Agregatowa podaż jest rosnącą funkcją ogólnego poziomu cen i malejącą funkcją kosztów produkcji. Krzywa zagregowanego popytu (AD) i krzywa zagregowanej podaży (AS) Krzywa AD ukazuje zależność agregatowego popytu od ogólnego poziomu cen towarów. Krzywa AS określa zależność agregatowej podaży od ogólnego poziomu cen. Główne stanowiska teoretyczne Kształt krzywej AD nie budzi istotnych kontrowersji, na ogół przyjmuje się, że krzywa popytu jest nachylona ujemnie. Kształt krzywej AS wywołuje spory w teorii ekonomii. Wyróżnić można dwa skrajne stanowiska: Ekstremalne stanowisko neoklasyczne zakładające pionową krzywą AS. Ekstremalne stanowisko keynesistowskie - krzywa AS ma kształt odwróconej litery L. Ekstremalne stanowisko neoklasyczne Krzywa AS jest linią pionową odpowiadającą poziomowi produkcji potencjalnej - Yp. Kształt krzywej wynika z neoklasycznego przekonania o doskonałej giętkości cen i dużej skuteczności działania mechanizmu rynkowego. • • • • • • • • • • • • • • • • Dzięki tym czynnikom stany nierównowagi na poszczególnych rynkach są szybko likwidowane i faktyczna produkcja ustala się na poziomie odpowiadającym pełnemu wykorzystaniu czynników produkcji. Zmiany agregatowego popytu nie pociągają za sobą zmian faktycznej produkcji. Ekstremalne stanowisko keynesistowskie Krzywa AS ma kształt odwróconej litery L. Keynesiści odrzucają założenie o doskonałej giętkości cen i skuteczności działania mechanizmów rynkowych. Zakładają tzw. lepkie ceny, a w krańcowym przypadku ceny sztywne. Krzywa AS jest całkowicie płaska aż do osiągnięcia poziomu produkcji potencjalnej. Po przekroczeniu tego poziomu AS ma kształt pionowej linii prostej. Keynesiści nie wierzą w gwarantowanie przez samoczynne mechanizmy rynkowe poziomu popytu na poziomie odpowiadającym Yp. Uważają, że agregatowy popyt ustala się na poziomie niższym odpowiadającym produkcji przy niepełnym wykorzystaniu czynników produkcji. Stanowisko kompromisowe Krzywa AS jest krzywą rosnącą (najpierw bardziej płaską, a potem po przekroczeniu poziomu produkcji potencjalnej bardziej stroma). Model AD-AS - Zagregowany popyt i zagregowana podaż. Równowaga makroekonomiczna. Popyt zagregowany (łączny, globalny) Agregatowy popyt to łączna ilość towarów, jaką nabywcy decydują się zakupić w danych warunkach i czasie. Agregatowy popyt zależy od ogólnego poziomu cen oraz wysokości dochodów ludności. Agregatowy popyt jest malejącą funkcją ogólnego poziomu cen i rosnącą funkcją dochodów ludności. Podaż zagregowana (globalna, łączna) Agregatowa podaż oznacza łączną ilość towarów, jaką producenci decydują się wytworzyć w danych warunkach i czasie i dostarczyć na rynek. Agregatowa podaż zależy od zasobów czynników produkcji i efektywności ich wykorzystania, ogólnego poziomu cen towarów oraz kosztów produkcji ponoszonych przy wytwarzaniu towarów. Agregatowa podaż jest rosnącą funkcją ogólnego poziomu cen i malejącą funkcją kosztów produkcji. • • • • • • • • • • • • • • Krzywa zagregowanego popytu (AD) i krzywa zagregowanej podaży (AS) Krzywa AD ukazuje zależność agregatowego popytu od ogólnego poziomu cen towarów. Krzywa AS określa zależność agregatowej podaży od ogólnego poziomu cen. Produkcja potencjalna (produkcja naturalna) Produkcja, którą można by wytworzyć w gospodarce przy racjonalnym (przy pełnym) wykorzystaniu wszystkich czynników bez uruchamiania mechanizmów inflacjogennych. Rozmiary produkcji potencjalnej zależą od wielkości zasobów czynników produkcji występujących w gospodarce oraz efektywności wykorzystania tych czynników. Produkcja potencjalna nie jest produkcją maksymalną. Produkcja faktyczna Produkcja rzeczywiście wytwarzana w gospodarce. W gospodarce rynkowej jej poziom wyznaczany jest przez możliwości opłacalnej sprzedaży. Funkcja produkcji faktycznej wyznaczana jest przez przebieg cyklu koniunkturalnego. Model AD-AS Model stosowany przez większość ekonomistów w celu objaśnienia wahań poziomu aktywności gospodarczej wokół długookresowego trendu. Model pokazuje krótkookresowe skutki zdarzeń i działań w zakresie polityki gospodarczej. Poziom aktywności gospodarczej zmienia się z roku na rok. Wahania (cykl koniunkturalny) są nieregularne i trudne do przewidzenia. Większość wskaźników makroekonomicznych waha się w podobny sposób. Zmiany dotyczące produkcji dóbr i usług są skorelowane za zmianami wielkości zatrudnienia. Krzywa zagregowanego popytu (aggregate demand curve) Pokazuje całkowitą ilość dóbr i usług nabywanych przez gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa i państwo przy różnych poziomach cen. Krzywa AD wykreślana jest przy założeniu ceteris paribus (podaż pieniądza jest stała). Ujemne nachylenie krzywej AD oznacza, że spadek cen powoduje zwiększenie się całkowitego zapotrzebowania na dobra i usługi. • • • • • • • • • • • • • • • • Negatywny szok popytowy, np. Wielki Kryzys 1929-1933 lub kryzys z 2008 r., prowadzi do niższego poziomu cen i do niższego zagregowanego popytu oraz niższej wielkości produkcji. Równowaga długookresowa Gospodarka osiąga stan równowagi długookresowej w punkcie, w którym krzywa zagregowanego popytu przecina się z długookresową krzywą zagregowanej podaży. W tym punkcie produkcja osiąga swój naturalny poziom, a płace, ceny i oczekiwania cenowe dostosowały się w pełni do wymogów równowagi długookresowej. Skutki krótkookresowych wahań gospodarczych Skutki zmian zagregowanego popytu W krótkim okresie zmiany zagregowanego popytu powodują wahania poziomu produkcji dóbr i usług w gospodarce. W długim okresie zmiany zagregowanego popytu zmieniają poziom cen, ale nie zmieniają wielkości produkcji. Skutki zmian zagregowanej podaży Wzrost kosztów produkcji na skutek nieprzewidzianych czynników powoduje przesunięcie krzywej SAS w lewo, co prowadzi do stagflacji (spadku produkcji przy równoczesnym wzroście cen). Rząd może podjąć działania w ramach polityki budżetowej i monetarnej, aby przesunąć krzywą AD w prawo i zrekompensować niekorzystną zmianę zagregowanej podaży, utrzymując produkcję na naturalnym poziomie, przy wzroście cen. Wzrost gospodarczy a rozwój Wzrost gospodarczy Wzrost gospodarczy to trwały proces powiększania zdolności produkcyjnych gospodarki, skutkiem czego zwiększa się roczna produkcja dóbr i usług w kraju. Mierniki wzrostu gospodarczego to m.in. PKB, PKB per capita, PNB, PNN, DN. Stopa (tempo) wzrostu gospodarczego g = (PKB1 - PKB0) / PKB0 * 100%. • • • • • • • • • • Rozwój gospodarczy Rozwój gospodarczy jest zjawiskiem szerszym, dotyczy nie tylko zmiany ilościowej (wzrost gospodarczy), ale również przekształceń jakościowych gospodarki. Rozwój zrównoważony (sustainable development) to taki rozwój, który pozwala na zaspokojenie potrzeb bieżącego pokolenia bez uszczerbku dla szans na zaspokojenie takich potrzeb w przyszłości. Determinanty wzrostu gospodarczego W krótkim okresie głównymi czynnikami wzrostu są czynniki popytowe i pieniężne. W długim okresie kluczowe są zmiany podażowe i strukturalne, poszerzające zdolności wytwórcze przedsiębiorstw. Produktywność czynników wytwórczych Produktywność jest głównym czynnikiem długookresowego wzrostu gospodarczego. Produktywność to ilość dóbr i usług, jaką można wyprodukować w określonym czasie dzięki wykorzystywanym lub zużytym zasobom wejściowym. Wzrost zasobów kapitału fizycznego, kapitału ludzkiego oraz postęp technologiczny są źródłem rosnącej produktywności. Funkcja produkcji Cobba-Douglasa Y = A * Kα * Lβ, gdzie Y to wielkość produkcji, L to zatrudniona siła robocza, K to wielkość zaangażowanego kapitału, A to stan techniczny, a α i β to parametry mierzące wpływ kapitału i pracy na produkcję. Funkcja produkcji zagregowanej PKB na 1 pracownika = T * (kapitał fizyczny na 1 pracownika)0,4 * (kapitał ludzki na 1 pracownika)0,6 Gdzie T to oszacowany poziom zaawansowania technologicznego. Cecha: malejąca produktywność kapitału fizycznego przy niezmienionej technologii i kapitale ludzkim. Postęp technologiczny przesuwa krzywą produktywności w górę, zwiększając całkowitą produktywność. Warunki wstępne dla ekonomicznego wzrostu i rozwoju Ilość oraz jakość pracy Sama obecność dużej siły roboczej nie gwarantuje wzrostu i rozwoju gospodarczego. Kluczowe są odpowiednie wykształcenie oraz umiejętności • • • • • • • • • • • • zawodowe pracowników, szczególnie w kontekście nowoczesnych metod produkcji. Ilość oraz jakość kapitału Odpowiednia ilość kapitału w postaci surowców i wyposażenia jest niezbędna. Podaż kapitału zależy od poziomu zgromadzonych oszczędności (S=Y-C). Niska stopa oszczędności oznacza niską podaż kapitału. Zasoby naturalne Odpowiednia ilość i jakość zasobów naturalnych jest istotna, choć nie determinująca. Przykładem jest Japonia, która mimo niskich zasobów naturalnych kompensuje to wykwalifikowaną siłą roboczą i wysoką stopą oszczędności. Poziom technologii Technologia ma zazwyczaj większy wpływ na efektywność produkcji niż na wprowadzanie nowych lub ulepszanie istniejących produktów. Uwarunkowania społeczno-kulturowe Czynniki społeczno-kulturowe, takie jak etos pracy, oszczędności i zapobiegliwość, mogą mieć istotny wpływ na rozwój gospodarczy, czego przykładem jest rewolucja gospodarcza w XVII-wiecznej Wielkiej Brytanii. Kapitał, technologia i różnice we wzroście Różnice w tempie wzrostu gospodarczego mają kluczowe znaczenie dla długookresowego rozwoju. Kluczowe działania to: - zwiększanie kapitału rzeczowego poprzez wzrost wydatków inwestycyjnych, - rozwój i wdrażanie nowych technologii, - poprawa jakości zasobów ludzkich poprzez inwestycje w edukację i szkolenia. Rola wiedzy we wzroście gospodarczym Źródła wiedzy Wiedza jest podstawą i źródłem wszystkich elementów techniki. Wyróżnia się cztery rodzaje wiedzy: know-what (znajomość faktów) know-why (zrozumienie czegoś) know-how (umiejętności i doświadczenie) know-who (znajomość ludzi, np. ekspertów, polityków) Źródłem tej wiedzy oraz kreatorem innowacji jest nauka. Nauka pozwala na tworzenie określonego rezerwuaru skumulowanej wiedzy, a także pełni funkcję edukacyjną. • • • • roboczej, niższymi wydatkami państwa czy obawami firm przed starzeniem się produktów i technologii. Wahania koniunktury gospodarczej Wahania cykliczne to regularne zmiany wielkości makroekonomicznych oscylujące wokół długookresowego trendu. Wyróżnia się również wahania sezonowe i przypadkowe. Trend to długookresowa ścieżka wzrostu produkcji po wyeliminowaniu krótkoterminowych wahań. Cykle polityczne i gospodarcze Cykle polityczne Cykle polityczne są powodowane zmianami priorytetów ekonomicznych władzy politycznej w okresach poprzedzających wybory. Władza dokonuje tych zmian w celu pozyskania głosów wyborców. Cykle specjalne Cykle specjalne przebiegają niezależnie od ogólnych wahań koniunktury i mają swój własny mechanizm. Przykładem są cykle świńskie, które odpowiadają wahaniom produkcji żywca wieprzowego. Cechy cyklu Cykl klasyczny Cykl współczesny Zasięg geograficzny Cykl światowy Cykl regionalny Cykl narodowy Długość cyklu Cykle krótkie Cykle średnie Cykle długie Teorie wyjaśniające cykl Cykle egzogeniczne Cykle endogeniczne • • • • • • • • • • Cykl klasyczny Faza I: Kryzys (recesja) Charakteryzuje się nadprodukcją, czyli rozpiętością między popytem a podażą Przedsiębiorstwa gromadzą za dużo zapasów w stosunku do słabnących możliwości popytu Następuje zaostrzenie konkurencji między producentami, silny spadek cen, ostry brak środków płatniczych Spadek cen papierów wartościowych, bankructwa, krachy giełdowe Spadek zamówień na urządzenia wytwórcze, spadek produkcji, spadek płac, wzrost bezrobocia Faza II: Depresja Trwa od 6 miesięcy do 5 lat Charakteryzuje się zahamowaniem spadku produkcji, a także najczęściej stabilizacją zatrudnienia, cen, zysku Gospodarka osiąga równowagę na najniższym poziomie Stabilizacja produkcji na niskim poziomie Faza III: Ożywienie Trwa od kilku miesięcy do 2-3 lat Charakteryzuje się wzrostem ogólnego poziomu aktywności gospodarczej (realnego PNB, zatrudnienia) Wzrost wydatków inwestycyjnych, wzrost popytu Wzrost produkcji i dochodów, zwiększanie się skali inwestycji, wzrost wydatków konsumpcyjnych Atmosfera optymizmu - wzrost cen dóbr i papierów wartościowych Może trwać aż do momentu, gdy gospodarka zbliży się do poziomu pełnego zatrudnienia lub też może zostać szybko zahamowane przez kolejną recesję Faza IV: Rozkwit Trwa od kilku miesięcy do 2 lat Gospodarka w rozkwicie osiąga najwyższy poziom produkcji Wzrost zdolności produkcyjnych gospodarki narodowej Wzrost kosztów produkcji Wygasanie optymistycznych nastrojów wśród przedsiębiorstw Szczyt koniunktury pojawia się, gdy ogólny poziom aktywności gospodarczej przestaje się podnosić i gospodarka wkracza w kolejny kryzys Współczesny cykl koniunkturalny Po II wojnie światowej klasyczny czterofazowy cykl koniunkturalny przekształcił się w dwufazowy cykl (w krajach rozwiniętych): • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • Faza spadku Łączy fazę kryzysu i depresji Faza wzrostu (ekspansji) Łączy fazy ożywienia i rozkwitu (trudne do rozgraniczenia) Asymetria między fazami: fala wzrostowa obejmuje ok. 75-90% całkowitej długości cyklu, długotrwały i stabilny wzrost vs. krótka recesja. Amplituda wahań jest mniejsza niż w klasycznym cyklu, rzadko występuje absolutny spadek aktywności gospodarczej. Liczba faz 4 fazy (kryzys, depresja, ożywienie, rozkwit) 2 fazy (recesji, ekspansji) lub 3 fazy (depresja, ożywienie, stabilizacja) Punkty zwrotne Gwałtowna zmiany Łagodne zmiany Czas trwania 8-11 lat (klasyczny) 3,5-5 lat (współczesny) Częstotliwość Niska (klasyczny) Wysoka (współczesny) Amplituda wahań Duża (klasyczny) Mniejsza (współczesny) Interwencja państwa Znikoma interwencja państwa (klasyczny) Silny interwencjonizm państwowy w ramach polityki stabilizacyjnej (współczesny) Przyczyny pojawiania się cyklu współczesnego Działania interwencyjne państwa i aktywna polityka gospodarcza (wysokie wydatki państwa) Skuteczniejsza polityka monetarna pozwalająca na niewielki poziom inflacji i stabilny system bankowy • • • • • • • • • • • • • • Krzywa Laffera Krzywa Laffera to statystycznie wykazana zależność między wysokością stopy opodatkowania a wielkością dochodów podatkowych budżetu państwa Zwiększanie stóp podatkowych początkowo wpływa korzystnie na sytuację finansową państwa oraz zakres udostępnianych dóbr publicznych i społecznych Po przekroczeniu pewnej granicy, zwiększenie obciążeń podatkowych będzie powodowało zmniejszenie dochodów z powodu zjawiska przeciążenia podatkowego Dopóki wzrost stopy podatkowej wiąże się ze wzrostem produktu społecznego, przychody budżetowe rosną proporcjonalnie do obciążeń podatkowych Po przekroczeniu przez stopę podatkową pewnego poziomu, przychody budżetowe będą maleć Wydatki budżetowe Wydatki budżetowe obejmują m.in. finansowanie administracji państwowej, wymiaru sprawiedliwości, ochrony porządku publicznego, obronności, służby zdrowia, oświaty, nauki i sfery socjalnej Mogą one obejmować także finansowanie rozwoju gospodarki narodowej, poszczególnych procesów lub podmiotów gospodarczych Struktura wydatków z budżetu państwa obejmuje m.in. obsługę długu krajowego i zagranicznego, rozliczenia z budżetem UE, dotacje dla Funduszu Emerytalno-Rentowego i Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, subwencje ogólne dla jednostek samorządu terytorialnego Prawo Wagnera Prawo Wagnera mówi, że wydatki państwa mają tendencje wzrostowe Wydatki państwa są elastyczne w porównaniu do wpływów budżetowych - wzrost wpływów o 1% powoduje wzrost wydatków o więcej niż 1% Wzrost wydatków może mieć charakter ekstensywny (coraz nowsze obszary objęte kasą publiczną) lub intensywny (większe nakłady na dane obszary) Deficyt i nadwyżka budżetowa Deficyt budżetowy to niedobór dochodów budżetu państwa w stosunku do jego wydatków Nadwyżka budżetowa to nadwyżka dochodów nad wydatkami Analiza wpływu deficytu budżetowego na gospodarkę musi uwzględniać stan koniunktury gospodarczej, stopień wykorzystania zdolności produkcyjnych oraz sposób finansowania deficytu Niewielki deficyt budżetowy może mieć korzystny wpływ na gospodarkę, zwłaszcza w okresie recesji, natomiast przekroczenie • • • • • • • • • • • • • • • 'bezpiecznej' granicy (5% produktu narodowego brutto) może wywołać poważne zaburzenia, takie jak inflacja Budżet zrównoważony i deficyt budżetowy w Polsce oraz Unii Europejskiej Budżet zrównoważony Budżet zrównoważony oznacza, że dochody budżetowe są równe wydatkom budżetowym (435,3 mld zł). Deficyt/nadwyżka budżetowa w Polsce i UE-28 w latach 2007-2018 W latach 2007-2018 Polska i większość krajów UE-28 doświadczały deficytu budżetowego, który wahał się od około -1% do -7% PKB. Tylko w niektórych latach odnotowywano niewielkie nadwyżki budżetowe. Koncepcje równowagi budżetowej Teoria Keynesa - budżet państwa nie musi być zrównoważony, umożliwia to prowadzenie aktywnej polityki antycyklicznej. Monetaryści - podważają celowość i skuteczność wykorzystania deficytu budżetowego jako narzędzia polityki stabilizacyjnej, uważają, że budżet powinien być zrównoważony. Neokeynesiści - uważają, że budżet państwa powinien być zrównoważony w okresie cyklu koniunkturalnego. Obostrzenia dotyczące deficytu budżetowego Próg ostrożnościowy - 5% PKB. Kryteria konwergencji z Maastricht - deficyt nie może przekraczać 3% PKB. Źródła finansowania deficytu budżetowego Emisja papierów wartościowych (obligacji, weksli, bonów skarbowych) - najbardziej neutralne źródło. Zadłużenie budżetu w bankach - zmniejsza możliwości kredytowe banków i wpływa na podwyższanie stóp procentowych. Prywatyzacja - najkorzystniejsza dla gospodarki, ale możliwości są ograniczone. Finansowanie przez bank centralny - oznacza dodatkową emisję pieniądza, co wywołuje presję inflacyjną. Nadwyżki budżetu państwa z lat wcześniejszych. Podwyższenie stóp podatkowych. Ograniczenie wydatków. • • • • • • • • • • • • • • • Skutki deficytu budżetowego Wysoki deficyt i nadmierny dług publiczny hamują rozwój gospodarczy. Wzrost obciążenia budżetu płatnościami z tytułu obsługi długu publicznego. Presja inflacyjna w gospodarce. Ograniczenie dostępnego potencjału produkcyjnego w przyszłości. Efekt wypychania wydatków inwestycyjnych przedsiębiorstw. Zagrożenie nadania gospodarce statusu kraju z nadmiernym deficytem budżetowym. Dług publiczny w Polsce Dług publiczny to nominalne zadłużenie podmiotów sektora finansów publicznych. Konstytucyjny limit długu publicznego w Polsce wynosi 60% PKB. Przekroczenie 2. i 3. progu ostrożnościowego (55% i 60% PKB) może pociągać za sobą konieczność podjęcia drastycznych działań dostosowawczych. Rodzaje polityki fiskalnej Pasywna polityka fiskalna - opiera się na automatycznych stabilizatorach, które reagują na zmiany sytuacji gospodarczej. Aktywna (dyskrecjonalna) polityka fiskalna - wymaga dostosowywania wyznaczników polityki fiskalnej do zmian w cyklu gospodarczym poprzez zmiany stawek i struktury podatków oraz wydatków budżetowych. Luka recesyjna i inflacyjna Luka recesyjna stanowi przesłankę do wprowadzenia polityki fiskalnej ekspansywnej. Luka inflacyjna stanowi przesłankę do wprowadzenia polityki fiskalnej restrykcyjnej. Ewolucja form pieniądza Od pieniądza towarowego, przez pieniądz metalowy, po współczesne formy pieniądza, które ulegają ciągłej dematerializacji. Pieniądz papierowy, symboliczny (fiducjarny) Geneza pieniądza papierowego Praktyka z XII w. w miastach włoskich przyjmowania złota w kruszcu przez złotników i wydawania w zamian kwitów depozytowych (papierowych) Kwity funkcjonowały w obrocie jako środek regulowania zobowiązań Z czasem złotnicy wprowadzali do obrotu kwity bez pokrycia • • • • • • • • • • • • • • • • • Może być wyrażona za pomocą różnych miar (agregatów pieniężnych) Regulowana przez bank centralny, stanowi główny element polityki pieniężnej Zasób pieniądza Suma wszystkich zidentyfikowanych form pieniądza posiadanych przez ludność w danym momencie czasu Poszczególne składniki zasobu pieniądza zaliczane są do jednej z miar pieniądza w zależności od stopnia płynności Formy pieniądza w obiegu Pieniądz gotówkowy: monety, papierowe znaki pieniężne, banknoty wymienialne na kruszec monetarny Pieniądz bezgotówkowy: depozyty a vista, pozostałe depozyty bankowe Miary podaży pieniądza M0 – najwęższa miara zasobów pieniądza (baza monetarna, pieniądz wielkiej mocy) M1 – pieniądz transakcyjny (gotówka w obiegu, depozyty bieżące) M2 – M1 + depozyty terminowe do 2 lat, depozyty terminowe z terminem wypowiedzenia do 3 miesięcy M3 – M2 + operacje z przyrzeczeniem odkupu, dłużne papiery wartościowe do 2 lat Koszt posiadania pieniędzy Oczekiwany koszt posiadania pieniądza Równy nominalnej stopie procentowej (np. oprocentowania obligacji państwowych) Wynika z utraconego dochodu, który wiązałby się z alternatywnymi formami przechowywania bogactwa Popyt na pieniądz Czynniki kształtujące popyt na pieniądz Poziom cen – wpływa na popyt na pieniądz realny, a nie na jego wartość nominalną Dochód realny – wyznacza rozmiar transakcji Nominalne stopy procentowe – stanowią koszt alternatywny przechowywania majątku w formie płynnej (pieniężnej) Wielkość produkcji, liczba transakcji, przeciętny poziom cen, oczekiwania inflacyjne Koszt posiadania pieniądza oraz koszt zamiany jednych aktywów na inne • • • • • • • • • • • • • • • • • Dochód do dyspozycji (bogactwo - majątek), oczekiwania co do zmiany stóp procentowych, stopień ryzyka posiadania aktywów, czynniki instytucjonalne Motywy trzymania pieniądza Motyw transakcyjny, motyw przezornościowy (ostrożnościowy), motyw spekulacyjny Teorie pieniądza Teoria ilościowa Podkreśla związek między ilością pieniądza w obiegu a poziomem cen Opiera się na neoklasycznym twierdzeniu o neutralności pieniądza Zgodnie z teorią ilościową przeciętny poziom cen w gospodarce jest proporcjonalny do nominalnego zasobu pieniądza w obiegu Teoria preferencji płynności Keynes analizował rolę czynników związanych z produkcją, które mogą zakłócić prostą zależność między poziomem cen a ilością pieniądza w obiegu Przyjął, że część pieniądza jest tezauryzowana, co może prowadzić do niedostatecznego popytu w gospodarce Szybkość krążenia pieniądza nie jest stała, a podaż pieniądza zależy od popytu na niego Polityka pieniężna Narodowy Bank Polski Podmiot polityki pieniężnej w Polsce Podstawowym zadaniem jest utrzymywanie stabilnego poziomu cen Od 1998 r. stosuje strategię bezpośredniego celu inflacyjnego, z ciągłym celem 2,5% (+/- 1 p.p.) Bank centralny Bank centralny to bank emisyjny, który ma nadrzędny stosunek do pozostałych banków. Wpływa on na ich działalność i jest odpowiedzialny za prowadzenie bieżącej polityki pieniężnej państwa. Funkcje banku centralnego Bank emisyjny - odpowiedzialny za emisję pieniądza. Bank banków - pełni funkcję banku dla pozostałych banków komercyjnych. Prowadzi bieżącą politykę pieniężną państwa. • • • • • • • • • • • 1. 2. 3. Podaż pieniądza Podaż pieniądza to ilość pieniądza wprowadzana do gospodarki, która podlega regulacji państwa. Na podaż pieniądza wpływają: Ludność - decyduje o podziale posiadanych pieniędzy na gotówkę i depozyty. Banki komercyjne - określają stosunek swoich rezerw do posiadanych pieniędzy. Bank centralny - decyduje o wielkości bazy monetarnej, składającej się z gotówki oraz rezerw banków komercyjnych trzymanych w banku centralnym. Kreacja pieniądza kredytowego w systemie bankowym Banki komercyjne są przedsiębiorstwami, których celem jest maksymalizacja zysku. Przyjmują one depozyty, z których udzielają kredytów, lokują wolne środki w różne aktywa i realizują usługi finansowe. Mechanizm kreacji kredytu Wkład bankowy a vista (na żądanie) - bank przekazuje rezerwę obowiązkową do banku centralnego, a pozostałą część udziela jako kredyt. Kwota udzielonego kredytu trafia do banku komercyjnego jako wkład, a mechanizm się powtarza. Transakcje realizowane przez właścicieli rachunków opiewają na kwoty przekraczające początkowy wkład. Baza monetarna M0 jest znacznie niższa niż M1. Współczynnik kreacji depozytów (mnożnik depozytowy) Współczynnik ten jest odwrotnością stopy obowiązkowych rezerw bankowych i informuje o tym, ile razy zwiększy się suma depozytów bankowych w wyniku pojawienia się depozytu pierwotnego. kdp = 1/ro ro - stopa rezerwy obowiązkowej Rezerwy obowiązkowe i współczynnik kreacji depozytów Sk = Nd1 * 1/ro Nd1 - pierwsza nadwyżka depozytu w banku A, ro - stopa rezerwy obowiązkowej, Sk - suma możliwych kredytów, 1/ro - odwrotność stopy rezerwy obowiązkowej (mnożnik depozytowy). 1. 2. 3. 1. 2. 3. 4. Jednym z warunków przystąpienia do strefy euro jest spełnienie kryterium stabilności kursu walutowego. Dlatego w okresie poprzedzającym przyjęcie euro kurs złotego do euro zostanie, na co najmniej dwa lata, usztywniony w ramach systemu kursowego ERM II (ang. Exchange Rate Mechanism II). Oznacza to, że w tym czasie Narodowy Bank Polski będzie utrzymywał rynkowy kurs złotego wobec euro w przedziale dopuszczalnych wahań w stosunku do ustalonego kursu centralnego. Kryteria konwergencji z Maastricht Warunki przystąpienia do strefy euro: Kryterium fiskalne: - deficyt budżetowy – 3% PKB - dług publiczny – 60% PKB Kryterium monetarne: - stopa inflacji – nie przekracza 1,5% inflacji 3 najstabilniejszych cenowo państw członkowskich - długoterminowe stopy procentowe - nie przekraczają 2% średniej 3 najstabilniejszych pod tym względem państw członkowskich Kryterium stabilności kursu walutowego: - w okresie poprzedzającym przyjęcie euro kurs waluty krajowej zostaje, na co najmniej dwa lata, usztywniony w ramach systemu kursowego ERM II; kursy rynkowy musi utrzymać się zasadniczo w przedziale +/-15% Polityka pieniężna W stanie równowagi na rynku pieniężnym zapotrzebowanie na pieniądz jest równe wielkości jego podaży. Aby ceny były stabilne, bank centralny dąży do utrzymania realnej podaży pieniądza na stałym poziomie (w danym okresie, przy danym poziomie PKB). Wzrost podaży pieniądza wpływa na spadek stóp procentowych, natomiast spadek podaży pieniądza wpływa na wzrost stóp procentowych. Rodzaje polityki pieniężnej banku centralnego Ekspansywna (miękka) polityka pieniężna - wpływa na zwiększanie podaży pieniądza w celu pobudzenia aktywności gospodarczej. Instrumenty: obniżanie stopy redyskontowej, zakupy w ramach operacji otwartego rynku, obniżanie poziomu rezerw obowiązkowych. Restrykcyjna (twarda) polityka pieniężna - powoduje zmniejszanie podaży pieniądza w celu obniżenia popytu agregatowego. Instrumenty: podwyższanie stopy dyskontowej, sprzedaż w ramach operacji otwartego rynku, podwyższanie poziomu rezerw obowiązkowych. Selektywna polityka kredytowa - polega na modyfikowaniu zachowania instytucji kredytowych w celu ułatwienia bądź ograniczenia dostępu do kredytów dla określonych obszarów gospodarki (kredyty preferencyjne, gwarancje kredytowe, racjonowanie kredytów). • • • • Nadrzędnym celem Banku Centralnego jest stabilny poziom cen. W przypadku wysokiej inflacji bank centralny ogranicza podaż pieniądza (polityka restrykcyjna), a w przypadku niskiej inflacji bądź deflacji zwiększa podaż pieniądza (polityka ekspansywna). Ograniczenia skuteczności polityki pieniężnej Konflikty celów: zewnętrznych z wewnętrznymi (np. bilans płatniczy, stopa procentowa) oraz wewnętrznych (np. inflacja, bezrobocie). Problemy z realizacją polityki pieniężnej. Niedostateczna elastyczność struktur ekonomicznych i społecznych. Ograniczenia swobody kształtowania polityki pieniężnej przez organizacje międzynarodowe. Inflacja Geneza pojęcia: - Terminologia medyczna - łac. Inflacio – rozdęcie, nadęcie. - Początkowo określano tym terminem nadmiar pieniędzy w obiegu w stosunku do masy towarowej na rynku, co wywoływało wzrost cen. - Obecnie: proces wzrostu ogólnego poziomu cen w gospodarce. Aby wzrost cen miał charakter inflacyjny, muszą być spełnione 3 warunki: - Wzrost ogólnego poziomu cen = średniego. - Zmiany mają charakter ciągły (inflacją nie jest krótkotrwały wzrost cen). - Czynnikiem determinującym inflacyjny charakter wzrostu cen w gospodarce jest pojawienie się jego negatywnych skutków w społecznym procesie gospodarowania. Największe hiperinflacje w historii Przykład: Węgry 1946 r. Sposoby pomiaru inflacji w latach 20-tych XX wieku w Republice Weimarskiej Indeks CPI (Consumer Price Index CPI) - Wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych Indeks cen konsumenta, ustalany na podstawie koszyka wybranych dóbr i usług reprezentatywnych dla zakupów indywidualnych konsumentów. Indeks PPI (Producer Price Index) Wskaźnik cen producentów; indeks cen produkcji przemysłowej, wskaźnik zmiany cen dóbr przemysłowo-inwestycyjnych (indeks cen producenta). Koszyk dóbr przemysłowo-inwestycyjnych to koszyk dóbr pośrednich i finalnych konsumowanych przez odbiorców instytucjonalnych. Wskaźnik wyprzedzający. • • • • • • • • Deflator PKB Wskaźnik zmian cen wszystkich dóbr wchodzących w skład PKB. Różnice między PPI a CPI PPI może być traktowany jako „wyprzedzający" wskaźnik zmian cen, ponieważ szybciej wykazuje zmiany niż CPI. Wynika to z faktu, że PPI mierzy zmiany cen dóbr pośrednich (surowce, półprodukty), a więc towarów na wczesnym etapie łańcucha wartości dodanej. Inflacja bazowa Obrazuje długookresowy trend kształtowania się wskaźnika cen towarów i usług konsumpcyjnych, będącego miarą inflacji. Ilustruje kształtowanie się zmian cen po wyeliminowaniu wahań o charakterze sezonowym oraz wahań powstałych wskutek przejściowych szoków podażowych. W porównaniu ze wskaźnikiem CPI, indeksy bazowe charakteryzują się bardziej wyrównanym przebiegiem, co czyni je użytecznym narzędziem analitycznym do badania zjawisk inflacyjnych. Rodzaje inflacji bazowej Inflacja bazowa po wyłączeniu cen administrowanych Inflacja bazowa po wyłączeniu cen o największej zmienności Inflacja bazowa po wyłączeniu cen żywności i energii 15% średnia obcięta Typologia procesów inflacyjnych Kryterium przyczyn Inflacja popytowa - "ciągniona przez popyt" (występuje gdy globalny popyt jest większy od możliwości jego zaspokojenia) Inflacja kosztowa - "popychana przez koszty" - związana ze wzrostem kosztów produkcji Inflacja płacowa - może wpływać na wzrost procesów inflacyjnych zarówno od strony kosztów produkcji, jak i od strony rosnącego popytu Kryterium przejawów i skutków procesów inflacyjnych Inflacja otwarta (cenowa) - nieskrępowany wzrost poziomu cen do poziomu równoważącego strumienie popytu i podaży Inflacja ukryta - niewykazywanie w statystykach faktycznego wzrostu cen niektórych dóbr i usług Inflacja tłumiona (zasobowa, odroczona, odłożona, zawieszona) - administracyjna kontrola cen uniemożliwia regulowanie procesów rynkowych przez mechanizm cenowy; nadwyżkowy strumień popytu • • • • • • • • • • • • • • • Ustalanie cen określonych produktów - państwo może bezpośrednio ustalać ceny niektórych dóbr i usług, np. energii, leków, transportu publicznego. Zwiększanie lub ograniczanie spożycia niektórych dóbr i usług - poprzez system podatkowy, dotacji lub regulacji. Polityka indeksacji Polityka indeksacji polega na automatycznym powiązaniu wzrostu dochodów ze wzrostem wskaźnika inflacji i wysokości świadczeń społecznych: Indeksacja płac - dostosowanie wzrostu wynagrodzeń do wzrostu cen i kosztów utrzymania. Indeksacja pożyczek - kwota podlegająca zwrotowi powiększa się odpowiednio do wzrostu cen. Polityka płacowa i cenowa Polityka płacowa - wymaga od związków zawodowych rezygnacji z nadmiernych roszczeń płacowych i ograniczania automatycznej waloryzacji wynagrodzeń. Polityka cenowa - narzędzie oddziaływania na politykę cenową przedsiębiorstw, mające przeciwdziałać praktykom monopolistycznym i zawyżaniu cen. Sprzyja tworzeniu konkurencyjnej struktury gospodarki poprzez: Pobudzanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw Ustalanie tych samych reguł działalności dla wszystkich Tworzenie ram prawnych przeciwdziałających praktykom monopolistycznym Rynek pracy i bezrobocie Popyt i podaż na rynku pracy Rynek pracy określa relację między podażą pracy a popytem na pracę: Podaż pracy - liczba osób zdolnych do pracy i poszukujących jej przy danym wynagrodzeniu. Zależy od czynników demograficznych, ekonomicznych i psycho-społecznych. Popyt na pracę - ilościowe i jakościowe zapotrzebowanie na ludzką zdolność do pracy, mierzone liczbą miejsc pracy. Zależy od koniunktury gospodarczej, przemian w sektorach produkcyjnych i usługowych, wydajności pracy, mechanizacji i automatyzacji. • • • • • • • • • • • Równowaga na rynku pracy i naturalna stopa bezrobocia Brak równowagi na rynku pracy powoduje niedobór podaży siły roboczej bądź bezrobocie. Punkt przecięcia krzywej popytu (D) i krzywej skłonności do podjęcia pracy (S2) wyznacza płacę równowagi. Definicje bezrobotnego Definicje bezrobotnego według: Głównego Urzędu Statystycznego (BAEL) Eurostatu Ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy Kluczowe cechy bezrobotnego według ustawy: - Osoba w wieku produkcyjnym - Zdolna i gotowa do podjęcia pracy - Pozostająca bez pracy pomimo poszukiwań Bezrobocie Definicja bezrobocia Bezrobocie polega na niemożności znalezienia pracy zarobkowej przez ludzi w wieku produkcyjnym, zdolnych i chętnych do pracy oraz aktywnie jej poszukujących. Bezrobocie jest zasobem, bo jego wielkość mierzy się w określonym momencie. Aktywni zawodowo i bierni zawodowo Aktywni zawodowo (zasób siły roboczej) to osoby w wieku produkcyjnym, które są zdolne do pracy i gotowe do jej podjęcia na typowych warunkach (zwłaszcza płacowych) dla danej gospodarki. Pozostałe osoby w wieku produkcyjnym tworzą grupę biernych zawodowo. Bierni zawodowo to: - uczniowie - emeryci i renciści - osoby dobrowolnie rezygnujące z pracy, w tym: gospodynie domowe, matki wychowujące dzieci, bogaci żyjący z zysku od kapitału lub dochodów współmałżonka, leniwi, zniechęceni do poszukiwania pracy. Czynniki wpływające na rozmiary bezrobocia Rozmiary bezrobocia zależą od trzech czynników: - współczynnika aktywności zawodowej - liczby ludności w wieku produkcyjnym - rozmiarów zatrudnienia Współczynnik aktywności zawodowej Współczynnik aktywności zawodowej (az) to stosunek liczby aktywnych zawodowo, a więc zasobów siły roboczej (Sr) do liczby ludności w wieku produkcyjnym (Lp): az = Sr / Lp • • • Mierniki poziomu bezrobocia Mierniki poziomu bezrobocia to: - wielkości absolutne - określają liczbę osób bezrobotnych - wielkości relatywne (procentowe) - miarą jest wskaźnik stopy bezrobocia Stopa bezrobocia Stopa bezrobocia to procentowy udział bezrobotnych w zasobach siły roboczej. Można ją zapisać jako: b = B / Sr gdzie B to liczba bezrobotnych, a Sr to zasób siły roboczej. Rodzaje bezrobocia Wyróżnia się następujące rodzaje bezrobocia: Kryterium przyczyny występowania: Bezrobocie strukturalne Bezrobocie frykcyjne Bezrobocie sezonowe Bezrobocie koniunkturalne (cykliczne) Bezrobocie technologiczne Kryterium czasu trwania: Bezrobocie krótkookresowe (do 3 miesięcy) Bezrobocie średniookresowe (od 3 do 12 miesięcy) Bezrobocie długookresowe (powyżej 12 miesięcy) Inne rodzaje bezrobocia Wyróżnia się również bezrobocie ukryte, które dotyczy osób, które w myśl ustawy nie mogą zarejestrować się jako bezrobotne, albo wykonywana przez nich praca nie jest niezbędna z punktu widzenia zatrudniającego. Występuje ono głównie na wsi (nadmiar rąk do pracy, dawniej - przerost administracji). Bezrobocie i jego przyczyny Bezrobocie rejestrowane i bezrobocie naturalne Bezrobocie rejestrowane to liczba osób bezrobotnych, czyli posiadających określone w ustawie cechy i zarejestrowanych w urzędach pracy. Bezrobocie naturalne (natural rate of unemployement) to typowy dla danej gospodarki poziom bezrobocia, wokół którego oscyluje bezrobocie rzeczywiste. Bezrobocie to nie ustępuje automatycznie nawet w długim okresie; to bezrobocie równowagi (tzn. występuje nawet w sytuacji równowagi na rynku pracy). • • • • • • • • • • •