Pobierz Malarstwo baroku: sztuka, która inspiruje i więcej Notatki w PDF z Sztuka tylko na Docsity!
Malarstwo baroku: sztuka, która inspiruje
Wprowadzenie Przeczytaj Gra dydaktyczna Sprawdź się Dla nauczyciela
Bibliografia:
Grochowiak Stanisław, Lekcja anatomii (Rembrandta), [w:] tegoż, Wiersze wybrane, Warszawa 1978. Szymborska Wisława, Kobiety Rubensa, [w:] tejże, Nic dwa razy. Wybór wierszy, Kraków
Morsztyn Jan Andrzej, Do tejże, [w:] Helikon sarmacki, wątki i tematy polskiej poezji barokowej, wybór A. Vincenz. Naborowski Daniel, Krótkość żywota, [w:] Poezja polska w szkole średniej. Od średniowiecza do współczesności. Antologia, wybór J. Polanicki, Warszawa 1993. Morsztyn Jan Andrzej, O swej pannie, [w:]. Zagajewski Adam, Malarze Holandii, [w:] tegoż, Wiersze wybrane, Kraków 2010. Harasymowicz Jerzy, Barokowy kościół, [w:] tegoż, Wiersze miłosne, Kraków 1982.
Barok to styl w sztuce europejskiej od końca XVI do połowy XVIII wieku. Należałoby teraz wymienić jego cechy, ale… Z barokiem nie jest łatwo. Nie jest to epoka, w której rozwijał się i utrwalał jednolity, prosty do scharakteryzowania styl artystyczny architektury, malarstwa i rzeźby, choć oczywiście można w nim dostrzec ustalone konwencje. Złożoność baroku wynika z trudnych, burzliwych czasów, w których się kształtował. Przede wszystkim zaś z doświadczenia wojny trzydziestoletniej, kryzysu wiary chrześcijańskiej, reformacji i kontrreformacji, rozłamu między wiarą a rozwijającymi się naukami przyrodniczymi, nowych nurtów filozoficznych – wszystkich zachodzących ówcześnie zmian, które znalazły swoje odbicie w różnych dziedzinach, w tym także w sztuce i w literaturze.
Nie bez znaczenia jest fakt, iż na gruncie estetycznym barok odrzuca wynikajace z tendencji powrotu do wzorców antycznych klasyczne teorie piękna, głosząc ideę względności.
Barok to zatem głównie kontrasty i sprzeczności: racjonalizm i angażujący w poznanie świata wszystkie zmysły empiryzm, blask złota i ciemność, rozkosze hołdujące przyjemnościom ziemskim oraz asceza wynikająca z pamięci o kresie życia, a wreszcie sam triumf śmierci.
Jan Vermeer van Del , Szklanka wina, ok. 1661
Malarstwo baroku: sztuka, która inspiruje
Przeczytaj
Bogactwo formy, obfitość treści
Sztukę baroku cechuje wielotorowość: mnogość podejmowanych tematów i sposobów realizacji, zależnych nie tylko od kraju, w którym żyli artyści, ale także od okresu, w którym tworzyli.
Malarze baroku, np. Michelangelo Merisi da Caravaggio , Pieter Paul Rubens , Anton van Dyck , Rembrandt van Rijn czy Diego Rodríguez de Silva y Velázquez sięgali głównie po tematykę religijną i mitologiczną. Zdarzało się, że stawała się ona pewnego rodzaju pretekstem do przedstawień kobiecego aktu. Piękno nagiego ciała interpretowali malarsko m.in. Rembrandt, Velásquez i przede wszystkim Rubens. Akty jego autorstwa dały początek określeniu „rubensowskie kształty” dla opisu pełnych sylwetek kobiecych.
Peter Paul Rubens, Sąd Parysa, między 1632 a 1635 Źródło: domena publiczna.
Tematyce religijnej i mitologicznej hołdował także francuski malarz Nicolas Poussin. W jego twórczości nie brakowało przedstawień alegorycznych, opowiadających historię. W epoce baroku popularne było również malarstwo portretowe, podkreślające cielesne atrybuty portretowanych. Próbom realistycznego przedstawienia postaci towarzyszyły reprezentacje w znacznym stopniu wyidealizowane. Podobne przykłady odnajdziemy w poezji tamtego czasu. Afirmacja zmysłowości i kobiecego piękna były często tematami utworów Jana Andrzeja Morsztyna.
Barokowa stylistyka inspiruje także współczesnych twórców. Bogactwo formy, bujne kształty postaci kobiecych w dynamicznych ujęciach, a przede wszystkim zmysłowość obecna na obrazach Rubensa stała się tematem jednego z wierszy Wisławy Szymborskiej :
Jan Andrzej Morsztyn
Do tejże Oczy twe nie są oczy, ale słońca jaśnie Świecące, w których blasku każdy rozum gaśnie; Usta twe nie są usta, lecz koral rumiany, Których farbą każdy zmysł zostaje związany; Piersi twe nie są piersi, lecz z nieba surowy Kształt, który wolą nasze zabiera w okowy; Tak oczy, piersi, usta, rozum, zmysł i wolą, Blaskiem, farbą i kształtem ćmią, wiążą, niewolą. Źródło: Jan Andrzej Morsztyn, Do tejże, [w:] Helikon sarmacki, wątki i tematy polskiej poezji barokowej, wybór A. Vincenz, s. 22–23.
“
Wisława Szymborska
Kobiety Rubensa Waligórzanki, żeńska fauna, jak łoskot beczek nagie. Gnieżdżą się w stratowanych łożach, śpią z otwartymi do piania ustami. Źrenice ich uciekły w głąb i penetrują do wnętrza gruczołów, z których się drożdże sączą w krew. Córy baroku. Tyje ciasto w dzieży, parują łaźnie, rumienią się wina, cwałują niebem prosięta obłoków, rżą trąby na powietrzny alarm.
O rozdynione, o nadmierne i podwojone odrzuceniem szaty
“
Rembrandt van Rijn, Lekcja anatomii doktora Tulpa, 1632 Źródło: domena publiczna.
Do słynnego obrazu Rembrandta, Lekcji anatomii doktora Tulpa, nawiązuje w swoim utworze współczesny poeta Stanisław Grochowiak :
Stanisław Grochowiak
Lekcja anatomii (Rembrandta) Panowie człowiek ten Ozdobny barwą rzeczy Dostojny niby owoc odjęty delikatnie Uprzejmie Poda wam Świecenie swego wnętrza
[...]
Panowie Nic ponadto
I pora już spóźniona Zapada zmierzch Jest szaro Za chwilę śnieg upadnie
“
Poeta w szczególny sposób starał się oddać właściwy stylowi Rembrandta światłocień. Świecenie wnętrza koresponduje z wyeksponowanym na obrazie ciałem poddawanym badaniu. Z kolei obecny w dziele flamandzkiego malarza mrok Grochowiak utożsamia z porą dnia i roku.
Marność nad marnościami
Malarze holenderscy, tacy jak Frans Snyders , Jan Fyt czy Pieter Claesz , malowali martwe natury w typie vanitas, nawiązujące do przemijalności czasu i ostatecznej śmierci każdego stworzenia. W kompozycjach tych pojawiały się nie tylko martwe zwierzęta, owady, owoce w różnych stadiach dojrzewania, kwiaty (rozkwitające - w pełnym rozkwicie - przekwitające), ale też pojedyncze obiekty, które symbolizowały ulotność chwili bądź śmierć. Mogły się wśród nich znaleźć np. instrumenty muzyczne, czaszka, klepsydra, muszla.
Motyw vanitas był również obecny w literaturze okresu baroku. Jednym z poetów, którzy sięgali do niego szczególnie chętnie, był Daniel Naborowski.
Źródło: Stanisław Grochowiak, Lekcja anatomii (Rembrandta), [w:] tegoż, Wiersze wybrane, Warszawa 1978, s. 127–128.
Frans Snyders, Martwa natura kuchenna, 1614 Źródło: domena publiczna.
Daniel Naborowski
Krótkość żywota
Obrazy twórców niderlandzkich stały się tematem wiersza Adama Zagajewskiego pt. Malarze Holandii. Nawiązuje on do czterech popularnych gatunków malarstwa tego okresu, rekonstruując codzienne życie mieszczan uwiecznionych na XVII‐wiecznych obrazach niderlandzkich mistrzów.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D38vZeCvx Wiersz Malarze Holandii czyta autor. Źródło: Strony poezji, licencja: CC BY-NC-ND 3.0.
Nagranie dźwiękowe wiersza "Malarze Holandii".
Jan Vermeer van Del , Dziewczyna czytająca list, 1657–
Adam Zagajewski
Malarze Holandii Cynowe misy ciężarne i ciężkie metalem. Grube okna puchnące od światła. Materialność ołowianych obłoków. Suknie jak kołdry. Wilgotne ostrygi. Rzeczy są nieśmiertelne ale nie służą nam. Drewniane chodaki potrafią iść same. Kafle podłogi nie nudzą się nigdy,
Adam Zagajewski w swoich utworach niejednokrotnie przywołuje mistrzów różnych dziedzin: poetów, filozofów, kompozytorów, a także malarzy. W wierszu Mistrzowie Holandii miniony świat namalowany przez niderlandzkich artystów postrzegany jest jako niedościgniony wzór dla przyszłych pokoleń twórców, ale też jako niezwykła tajemnica piękna życia skrywana w relacjach międzyludzkich, najprostszych sprzętach, mijających chwilach codzienności.
czasem grają w szachy z księżycem. Brzydka dziewczyna studiuje list napisany sympatycznym atramentem. Czy idzie o miłość czy o bogactwo? Obrusy pachną krochmalem i moralnością. Powierzchnia nie łączy się z głębią. Tajemnica? Nie ma tajemnicy, jest tylko błękit, niespokojny i gościnny jak krzyk mewy. Kobieta obiera w skupieniu czerwone jabłko. Dzieci marzą o starości. Ktoś czyta książkę (książka jest czytana), ktoś śpi i zamienia się w ciepły przedmiot, który oddycha (jak akordeon). Lubili mieszkać. Mieszkali wszędzie, w drewnianym oparciu krzesła i w strużce mleka wąskiej jak Cieśnina Beringa. Drzwi były szeroko otwarte, wiatr przyjazny, miotły odpoczywały po sumiennej pracy. Domy odsłonięte. Malarstwo kraju, w którym nie było tajnej policji. Tylko na twarzy młodziutkiego Rembrandta pojawił się przedwczesny cień. Czemu? Powiedzcie, malarze Holandii, co będzie, gdy jabłko zostanie obrane, gdy zgaśnie jedwab, gdy wszystkie kolory będą zimne. Powiedzcie, czym jest ciemność. Źródło: Adam Zagajewski, Malarze Holandii, [w:] tegoż, Wiersze wybrane, Kraków 2010, s. 150–151.
luminizm
(łac. lumen – światło) sposób ujęcia kompozycji malarskiej za pomocą mocnego, wyrazistego światła, wydobywającego z tła najważniejsze elementy przedstawienia
tenebryzm
(łac. tenebrae – mrok) rodzaj luminizmu, kształtowanie kompozycji malarskiej za pomocą kontrastu światła i cienia, jasnych i ciemnych barw
rokoko
(fr. rocaille – kamienisty) styl w sztuce europejskiej XVIII w., charakterystyczny zwłaszcza dla ornamentyki wykorzystującej motyw muszli, kamieni, skał, liści, koguciego grzebienia, architektury wnętrz i meblarstwa, ale także dla malarstwa; o lekkich i dekoracyjnych formach, swobodnej kompozycji i wielu motywach egzotycznych. Rokoko uważane jest przez niektórych badaczy za ostatnią fazę baroku
weduta
(wł. veduta – widok, panorama) przedstawienie ogólnego, panoramicznego widoku lub fragmentu miasta w malarstwie, rysunku i grafice
Gra dydaktyczna
Polecenie 1
Rozwiąż interaktywny quiz i sprawdź swoją wiedzę na temat sztuki baroku.
Test
Sprawdź swoją
wiedzę
Poziom trudności:
łatwy
Limit czasu:
4 min
Twój ostatni wynik:
Uruchom
Sprawdź się
Pokaż ćwiczenia: (^) 輸 醙 難
Ćwiczenie 1
Połącz w pary artystów i charakterystyczne dla nich cechy malarstwa bądź rodzaje przedstawień malarskich.
Michelangelo Merisi da Caravaggio tematyka mitologiczna i religijna
Jan Vermeer van Del światłocień
Rembrandt van Rijn statyczne sceny rodzajowe we wnętrzach
Pieter Claesz vanitas
Peter Paul Rubens tenebryzm
輸
Ćwiczenie 2
Do jakich typów przedstawień malarskich nawiązuje utwór Adama Zagajewskiego Malarze Holandii?
pejzaż
weduta
akt
marina
scena rodzajowa
martwa natura
portret
Ćwiczenie 3
Antonio da Pereda, Sen szlachcica, ok. 1655 Źródło: domena publiczna.
Ćwiczenie 4
Wyjaśnij krótko, dlaczego według ciebie zaznaczone powyżej motywy wiążą się z tematyką przemijania. Zapisz odpowiedzi.
Symbol Wyjaśnienie
輸
輸
輸
Ćwiczenie 7
Odpowiedz na pytania dotyczące wiersza Adama Zagajewskiego Malarze Holandii.
Który fragment utworu nawiązuje do malarskich przedstawień życia codziennego w XVII-wiecznych Niderlandach? Zapisz odpowiedni cytat.
Wskaż elementy wiersza mające związek z moralnością. Wyjaśnij ten związek.
Wskaż fragmenty wiersza odwołujące się do przemijania, nietrwałości. Zapisz odpowiednie cytaty.
Co oznacza fragment: „Tajemnica? Nie ma tajemnicy, jest tylko błękit, niespokojny i gościnny jak krzyk mewy”?
Na czym polega odmienność Rembrandta?
Ćwiczenie 8
Ćwiczenie 9
Zastanów się i powiedz, na czym polega zawarta w wierszu Wisławy Szymborskiej ironia. Zapisz swoje wnioski poniżej.
難
醙
難
Polecenie 1
Przyjrzyj się poniższym obrazom w galerii, a następnie wykonaj ćwiczenie.
Caravaggio, Nawrócenie w drodze do Damaszku, 1600
Ćwiczenie 10
Uzupełnij definicję.
Tenebryzm to sposób budowania malarskiej. Polega on na zastosowaniu ciemnych, mrocznych i punktowego źródła. To umożliwia ostry modelunek , dzięki któremu i przedmioty będące obrazu zostają wydobyte z ciemnego za pomocą ostrego światłocienia.
światłocieniowy motywem planu postaci tematem mroku światła barw techniki tła kompozycji kolorów
輸
醙
