Pobierz Materiały do egzaminu z finansów publicznych - Notatki - Administracja i więcej Notatki w PDF z Administracja biznesu tylko na Docsity!
Materiały do egzaminu z finansów publicznych
- Podstawowe pojęcia prawa finansowego 9 w tym środki publiczne, budżet, plan finansowy, państwowy dług publiczny, dług skarbu państwa, deficyt, nadwyżka budżetowa) Deficyt (art.7) Deficyt rzeczywisty faktyczna różnica między wydatkami i dochodami w danym okresie (roku budżetowym). Deficyt strukturalny jest wielkością hipotetyczną występującą w warunkach pełnego wykorzystania zdolności wytwórczych gospodarki (pełne zatrudnienie, potencjalne PKB). Deficyt cykliczny różnica między d. Strukturalnym a rzeczywistym. Jest rezultatem cyklu koniunkturalnego, gospodarka nie funkcjonuje przy pełnym wykorzystaniu zdolności wytwórczych. Dług publiczny (art. 9-10) Rodzaje:
- globalny, wewnętrzny, zewnętrzny
- krótkoterminowy (operacje otwartego rynku)płynny, długoterminowy (wydatki majątkowe) fundowany
- brutto (zobowiązania władz publicznych wobec podmiotów spoza sektora), netto
- nominalny, realny (uwzględnia inflację),
- rzeczywisty (tylko bilansowe), potencjalny (również gwarancje i poręczenia) Bon Skarbowy krótkoterminowy instrument rynku pieniężnego. Emitentem jest Skarb Państwa. Na podstawie tego papieru wartościowego Skarb Państwa obowiązuje się do jego wykupu w określonym terminie. Podstawową regulacją prawną emisji b. s. jest Ustawa o finansach publicznych. Podmiotem upoważnionym do wydawania decyzji o emisji b.s. jest Minister Finansów. warunki emisji określa się w trybie Rozporządzenia, natomiast szczegółowe informacje o danej emisji ogłasza się w liście emisyjnym. Jest on ogłaszany pod koniec każdego miesiąca i zawiera informacje:- jaka jest łączna wartość nominalna b.s. oferowanych do przetargu w następnym miesiącu,- jakie są daty przetargu,- jaka jest data zapłaty. Wartość nominalna wszystkich b.s. w danym roku nie może przekroczyć kwoty ustalonej w ustawie budżetowej. Agentem emisji jest NBP, który zajmuje się organizacją i rozliczeniem (kupna i sprzedaży) transakcji. Celem emisji jest finansowanie deficytu budżetu państwa.Cena nominalna b.s. obejmuje cenę emisji oraz wartość dyskonta. Cechy bonu skarbowego:
- bezpieczeństwo Skarb Państwa gwarantuje wykup b.s. w określonym terminie,
- charakter dyskontowy bony sprzedawane są po ich cenie niższej od ich wartości nominalnej, natomiast wykupywane po cenie nominalnej,
- wysoka płynność wynika z istnienia rynku wtórnego (możliwość wejścia i wyjścia z rynku w dowolnym momencie bez dodatkowych strat). Jest to możliwe, gdy b.s. są: emitowane na okaziciela, w postaci zdematerializowanej, rynek wtórny jest rozwinięty (łatwość dostępu do kwotowań banku).Okres wykupu dla polskich bonów skarbowych to 1- tygodni. Wykup b.s. ma miejsce zgodnie z wcześniej ustalonym terminem zapadalności danego b.s. Odkup b.s. ma miejsce przed faktycznym terminem wykupu (okresem zapadalności) i odbywa się na zasadzie przetargu.Obligacje skarbowe papiery wartościowe, które zawierają zobowiązanie emitenta do zapłaty posiadaczowi obligacji jej nominalnej wartości wraz z oprocentowaniem, za przedstawieniem kuponów odsetkowych na warunkach podanych w obligacji lub w ogólnych warunkach subskrypcji.Mogą być z oprocentowaniem zmiennym lub stałym (kwartalne, półroczne, roczne), zerokuponowe.Pierwsza emisja w 1989. Rynek ten jest dobrze rozwinięty w Polsce.
- Istota tworzenia, uchwalania i wykonywania ustawy budżetowej bardzo szczegółowo. Główny ciężar opracowywania budżetu spoczywa na Mi nisterstwie Finansów. Prace rozpoczynają się w połowie ro ku poprzedzającego rok budżetowy i obejmują następujące etapy: opracowanie założeń budżetu państwa, przygotowanie wstępnego projektu budżetu państwa przez Ministerstwo Finansów, zatwierdzenie wstępnego budżetu przez Radę Ministrów, opracowanie projektów części budżetowych, konsultacje międzyresortowe, przygotowanie ostatecznej wersji projektu ustawy bud żetowej, zatwierdzenie projektu przez Radę Ministrów. Minister Finansów przedstawia Radzie Ministrów założenia projektu budżetu państwa na dany rok. Obejmują one prognozy dotyczące podstawowych wskaźników makroekonomicznych, takich jak: szacunki produkcji sprzedanej i produktu krajowego brutto, prognozę cen, kursu walutowego, bezrobocia i płac, dochodów przedsiębiorstw, prognozę handlu zagranicznego i bi lansu płatniczego, prognozę dochodów budżetowych i możliwo ści sfinansowania deficytu budżetowego (o ile taki występuje). Na ich podstawie oraz materiałów przygotowanych przez poszcze gólnych dysponentów części budżetowych, Minister Finansów opracowuje wstępny projekt budżetu państwa i po zatwierdzeniu przez kierownictwo Ministerstwa Finansów przedstawia go Radzie Ministrów. Po kilkudniowej dyskusji i wprowadzeniu korekt Rada Ministrów przyjmuje wstępny projekt budżetu.Następna faza obejmuje opracowywanie szczegółowego pla nu dochodów i wydatków w formie niezbędnej dla projektu ustawy budżetowej. Ministrowie-koordynatorzy po licznych kon sultacjach z dysponentami części budżetowych dokonują po działu kwot przewidzianych dla poszczególnych działów. Po podziale środków ich
Komisję Obrony Narodowej, Ministerstwa Spraw Zagranicznych przez Komisją Spraw Zagranicznych itd. W odrębnym trybie rozpatrywane są budżety organów władzy państwowej nie podlegające Radzie Ministrów. 2.3. Rozpatrywanie przez Komisję Finansów Publicznych opinii i propozycji poprawek zgłaszanych przez poszcze gólne komisje. 2.4. Analiza części tekstowej projektu budżetu. 2.5. Głosowanie poprawek dotyczących dochodów i wydat ków budżetowych.
- Drugie czytanie projektu budżetu na posiedzeniu Sejmu. 3.1. Sprawozdanie Komisji Finansów Publicznych z prac nad projektem budżetu. 3.2. Debata sejmowa oraz zgłaszanie poprawek.
- Rozpatrywanie przez Komisję Finansów Publicznych poprawek zgłaszanych w trakcie drugiego czytania.
- Trzecie czytanie projektu budżetu na posiedzeniu Sejmu. 5.1. Dodatkowe sprawozdanie Komisji Finansów Publicz nych zawierające rekomendacje przyjęcia lub odrzucenia poprawek zgłoszonych do budżetu w trakcie drugiegoczytania. 5.2. Głosowanie poprawek.
- Uchwalenie ustawy budżetowej przez Sejm i przekazanie jej Senatowi.
- Rozpatrzenie przez Komisję Finansów Publicznych poprawek do ustawy budżetowej proponowanych przez Senat. 8.Przedłożenie Sejmowi przez Komisję Finansów Publicznych sprawozdania z rozpatrywania poprawek Senatu i ostateczne głosowanie nad ich przyjęciem lub odrzuceniem. W trakcie pierwszego czytania Rząd prezentuje i uzasadnia projekt budżetu, który jest przedmiotem debaty sejmowej. Na tym etapie przede wszystkim przedstawiciele klubów ustosun kowują się najczęściej do prognoz makroekonomicznych oraz głównych założeń polityki budżetowej. Ta debata ujawnia różnice występujące w diagnozowaniu stanu gospodarki oraz ocenie proponowanej przez rząd polityki społeczno-gospodarczej. Staje się ona także okazją do całościowej oceny działalności Rządu. W ostatnich latach najwięcej kontrowersji budziły założenia Rządu dotyczące inflacji, bilansu handlu zagranicznego, wzro stu PKB, dynamiki dochodów budżetowych, a także strukturywydatków.Podczas prac w komisjach sejmowych poszczególne części budżetu podlegają analizie mającej różny stopień szczegółowo ści, która staje się podstawą do zgłaszania poprawek dotyczących przede wszystkim wydatkowania środków publicznych i kal-kulowania prognozowanych dochodów. Wszystkie te poprawki są przekazywane do Komisji Finansów Publicznych, która po ich rozpatrzeniu i zbiorczym zestawieniu poddaje je pod gło sowanie. Te z nich, które uzyskują akceptację są następnie rekomendowane do przyjęcia przez Sejm. Regulacją ogranicza jącą
możliwość zmian wprowadzanych przez Sejm jest kon stytucyjny zakaz zmiany przez władzę ustawodawczą wysokości deficytu proponowanego przez Radę Ministrów. Sejm może więc dokonywać zmian w strukturze i wysokości wydatków jedynie wtedy, gdy znajdzie źródło pokrycia dla nich. W praktyce więc może on zwiększyć wydatki na określony cel albo poprzez obniżenie innego rodzaju wydatków, albo poprzez podwyższe nie dochodów. Doświadczenie ostatnich dziewięciu lat wska zuje, że zakres zmian wprowadzanych przez Sejm nie przekracza zazwyczaj 0,5-1,0% wydatków ogółem budżetu państwa.Po przyjęciu budżetu przez Sejm zostaje on przekazany Senatowi. Senat zaś w ciągu 20 dni, od dnia otrzymania, może uchwalić poprawki do ustawy budżetowej. Poprawki te podle gają jednak głosowaniu przez Sejm i mogą być odrzucone bezwzględną większością głosów. Rola Senatu w procesie opra cowywania budżetu jest więc mocno ograniczona. Ograniczenie to wynika głównie z faktu, iż prace w Senacie nad budżetem trwają bardzo krótko ł pozwalają jedynie na powierzchowną jego ocenę. Zakończenie prac nad budżetem w Parlamencie łączy się bez pośrednio z przekazaniem go Prezydentowi Rzeczypospolitej przez Marszałka Sejmu. Prezydent może podpisać ustawę w cią gu 7 dni lub zwrócić się do Trybunału Konstytucyjnego w spra wie jej zgodności z Konstytucją. Nie może natomiast, w prze ciwieństwie do regulacji obowiązujących przed wejściem w życie obecnie obowiązującej Konstytucji z dnia 2 kwietnia 1997 r., odmówić podpisania ustawy i przekazać ją Sejmowi do ponow nego rozpatrzenia. Wykonywanie budżetu państwa podlega nadzorowi sprawo wanemu przez Radę Ministrów. Wśród organów wykonawczych budżetu państwa szczególne miejsce zajmuje Minister Finansów, który sprawuje ogólną kontrolę realizacji dochodów i wydatków budżetu oraz poziomu deficytu.W tym celu dysponenci części budżetowych przedstawiają szczegółowy plan dochodów i wydatków danej części budżetowej. Rola Ministra Finansów w procesie wykonywania budżetu pań stwa polega również na tym, iż podejmuje on decyzje o bloko waniu wydatków budżetowych w związku z przypadkami stwier dzenia niegospodarności, opóźnień w realizacji zadań, nadmiaru środków lub naruszenia zasad gospodarki finansowej w od niesieniu do całego budżetu.Każdy z dysponentów części budżetowych sprawuje nato miast nadzór nad całością gospodarki finansowej podległych im jednostek. W tym celu powinni oni przeprowadzać okresowe oceny wykonywania zadań i wykorzystywania środków publicz-nych przez podległe im jednostki. Dysponenci części budżetowych mogą dokonywać przeniesień wydatków między rozdziałami i paragrafami w ramach danej części i działu budżetu państwa (w ramach ograniczeń narzuconych Ustawą o finansach publicznych). Etapy prac nad budżetem państwa w Polsce I. Ministerstwo Finansów, Rada Ministrów
są tu podatki dochodowe i majątkowe. podatki pośrednie - obciążają podatnika jako podatki ukryte, są zawarte w cenie produktów nabywanych przez podatnika i często nie zauważane przez niego.
- kryterium władztwa podatkowego - (kto je nakłada) podatki nakładane przez państwo - czyli klasycznego podatkobiorcę który zazwyczaj jest łączony z czerpaniem dochodów za pomocą systemu podatkowego, który kształtuje strukturę systemu podatkowego w kraju, podatki nakładane przez władze samorządowe - nowa grupa podatków obejmująca zazwyczaj podatki lokalne nakładane przez samorząd terytorialny na mieszkańców danego obszaru, Technika podatkowa i jej elementyTechnika podatkowa - jest to określony sposób formułowania bądź konstrukcji podatków. Składa się ona z takich elementów jak:
- Podmiot opodatkowania - jest to osoba, przedsiębiorstwo, organizacja podlegająca obowiązkowi podatkowemu - czynną stroną jest tu podatkobiorca (państwo, gmina) bierną natomiast podatnik.
- Przedmiot podatku - jest to każda rzecz lub sytuacja której zaistnienie pociąga za sobą powstanie obowiązku podatkowego,
- Podstawa opodatkowania - jest to przeważnie wartościowo określony ekwiwalent przedmiotu opodatkowania,Technika podatkowa i jej elementy
- Stawka podatkowa - będąca relacją kwoty podatku do podstawy opodatkowania. Występują dwa rodzaje stawek podatkowych:
- kwotowe - gdzie określony jest bezpośrednio wielkość podatku należnego do zapłacenia, procentowe - gdzie podatek stanowi określony procent podstawy opodatkowania. Do stawek procentowych zaliczamy : stałe - kwotowe, proporcjonalne - o liniowym i wprostproporcjnalnym stopniu wzrostu w stosunku do podstawy opodatkowania, progresywne - o wzroście szybszym niż podstawa opodatkowania, regresywne - o wzroście wolniejszym od podstawy opodatkowania, degresywne - łączone stawki progresywne z proporcjonalnymi (najpierw progresywna potem proporcjonalna) Skala podatkowa - jest to odzwierciedlenie ilości stawek podatkowych w systemie - może być jedna stawka lub kilka. Obrazuje ona jaką stawkę należy stosować w przypadku poszczególnych podatników. Zwolnienia podatkowe - są to wyłączenia pewnej części podatników na określony czas z obowiązku zapłacenia podatku. Mogą być to zwolnienia podmiotowe - grup podatników lub przedmiotowe zależne od zaistnienia pewnych okoliczności zwalniające od zapłacenia części podatku, Ulgi podatkowe
- jako częściowe ograniczenia ciężaru podatkowego. Z reguły mamy do czynienia z ulgami systemowymi dotyczącymi ogółu podatników - wbudowanymi na stałe w system podatkowy. Pełnią one zazwyczaj rolę stymulującą wobec podatników. Obok nich mogą występować ulgi indywidualne dostosowane do potrzeb i sytuacji poszczególnych
podatników. Ulgi te z kolei są przyznawane uznaniowo na wniosek podatnika.Ewolucja państwowości trwająca wiele wieków doprowadziła do aktualnego stanu rzeczy stwierdzającego, że państwo odpowiada za zaspokajanie potrzeb publicznych. Państwo nie posiada jednak żadnych autonomicznych dochodów i nie podejmuje działań, które mogłyby prowadzić do ich uzyskania. Państwo nie ponosi ryzyka gospodarczego, ani wysiłku prowadzenia działalności czy też świadczenia pracy. Jest to podmiot w pewnym sensie abstrakcyjny, z którym identyfikujemy wszystkie jednostki reprezentujące władzę centralną, bądź lokalną. Z samej natury i posiadanych uprawnień państwo powinno jednak być wyłączone z uczestnictwa w klasycznych rynkach konkurencyjnych. Uprawnienia władcze powodowałyby zakłócenie procesu konkurowania na rynku. Podmioty funkcjonujące w gospodarce można podzielić najogólniej na trzy typy:
- przedsiębiorstwa,
- gospodarstwa domowe,
- państwo. Powiązania w oddziaływaniu na dochody poszczególnych typów podmiotów są dość jasne; np. zatrudnienie osób z poszczególnych gospodarstw domowych w przedsiębiorstwach, pobieranie podatków przez państwo zarówno od przedsiębiorstw, jak i od gospodarstw domowych, realizowanie zamówień publicznych przez przedsiębiorstwa itd. Gospodarstwa domowe są ostatecznym źródłem dochodów państwa, a jednocześnie beneficjentem działania państwa. Popyt państwa na pieniądz może zostać zaspokojony na dwa sposoby:- przymusowe sięganie do dochodów innych podmiotów,- zaciąganie pożyczek.Dochody publiczne definitywne, czyli bezzwrotne, zasilanie finansowe władz publicznych. Źródłem są dochody innych podmiotów. Wpływy publiczne a dochody Kredyty z banku centralnego i komercyjnych,Pożyczki od rządów zagr. i banków zagr.Wpływy ze sprzedaży bonów, obligacji skarbowych,Wpłaty banku centralnego. Rodzaje:
- Daniny publiczne podatek, akcyza, cło. Brak bezpośredniego świadczenia, korzyści w zamian za daninę.
- Dochody z majątku i praw majątkowych rezultat zaangażowania majątku (skarb państwa, majątek komunalny).
- Pozostałe dochody opłaty, składki na ubezpieczenie zdrowotne, społeczne, składki na fundusze publiczne (Fundusz Pracy, Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych). Podatek Z punktu widzenia związku między ciężarem podatkowym a ponoszącym go podatnikiem rozróżnia się: podatki bezpośrednie, podatki pośrednie.
stopnia pilności.Dobra pożądane mogłyby być efektywnie wytwarzane przez gospodarkę prywatną i rozdzielane za pomocą mechanizmu rynkowego. Jednak korzyści z wytwarzania w ramach gospodarki publicznej i dostarczanie tych dóbr bezpłatnie lub za częściową odpłatnością są większe. (przykład edukacja, opieka zdrowotna). Cechy wydatków publicznych: Arbitralność podejmowania decyzji dotyczących struktury i poziomów wydatków publicznych, Kreują popyt, Ryzyko marnotrawstwa środków publicznych, Efekt wypychania (im wyższe wydatki sektora finansów publicznych, to mniej inwestuje w dane przedsięwzięcia sektor prywatny) Konieczność stosowania procedury przewidzianej ustawą o zamówieniach publicznych KLASYFIKACJA: KRYTERIUM FUNKCJONALNE (według poszczególnych działów gospodarki) KRYTERIUM WYKORZYSTANIA PKB:
- realne zakup towarów, usług, inwestycje
- transferowe: w ramach sektora FP (dotacja dla budżetu miasta Wrocławia, subwencje, fundusze celowe) spoza sektora FP (PKP dotacje, subwencje) KRAJ I ZAGRANICA
- krajowe
- zagraniczne (obsługa długu zagranicznego) ZADANIA
- Bieżące
- inwestycyjne KRYTERIUM ELASTYCZNOŚCI (możliwość oddziaływania władzy publicznej na wydatkowanie środków publicznych i kreowanie wzrostu)
- sztywne
- zmienne PRAWO WAGNERA:Prawo Wagnera (Adolf Wagner) prawo stałego wzrostu wydatków publicznych ( w następstwie stałego wzrostu zapotrzebowania finansowego państwa i samorządu).(dotyczy granicy wydatków) O stałym wzroście zapotrzebowania finansowego władz rządowych i samorządowych w ramach zadań realizowanych, rozpoczynania nowych, wzrostu ich kosztów.Dolna granica wydatków która nie powoduje ożywienia GNGórna granica, która powoduje załamanie sektora prywatnego z tytułu zbyt wysokich obciążeń podatkowych.Od czego zależy wielkość wydatków publicznych w konkretnym miejscu i czasie prowadzonej polityki gospodarczej ( w krajach prowadzących szeroką politykę interwencjonizmu państwowego wydatki publiczne mają szeroki zakres) sytuacji międzynarodowej( wojny, napięcie międzynarodowe skutkują gwałtownym wzrostem wydatków publicznych) koniunktury ekonomicznej ( w okresach kryzysów recesji państwo wydatkuje więcej środków publicznych) postępu technicznego ( w okresie wielkich skoków technologicznych wydatki publiczne gwałtownie rosną)
PRZYCZYNY WZROSTU WYDATKÓW PUBLICZNYCH:
- historyczne (zadłużanie się w latach poprzednich)
- socjologiczne ( presja wyborców)
- polityczna ( kadencyjność, polityka doktryna ) WYDATKI PUBLICZNE OKREŚLONE W USTAWIE BUDŻETOWEJ: Cechy: Są limitami i co do zasady nie mogą być przekraczane, Mogą być przeznaczone tylko na cele i w wysokościach ustalonych w ustawie budżetowej, Niektóre wydatki dokonywane są zgodnie z procedurami ustawy o zamówieniach publicznych, Powinny być dokonywane w sposób celowy i oszczędny, z zachowaniem zasady uzyskiwania najlepszych efektów z danych nakładów Gwarancja terminowej realizacji zadań przewidywanych na dany rok budżetowej, Umożliwia finansowanie zaciągniętych wcześniej zobowiązań finansowych ( poręczeń i gwarancji) Przeznaczenie: wydatki realizowane przez podmioty sektora FP, subwencje ogólne dla JST dotacje celowe na zadania z zakresu administracji rządowej, dotacje dla podmiotów spoza sektora FP, dotacje wynikające z innych ustaw, wydatki na współfinansowanie przedsięwzięć realizowanych ze środków pieniężnych pochodzących z zagranicy nie podlegających zwrotowi Klasyfikacja:-> WYDATKI BIEŻĄCE: subwencje ogólne dla JST dotacje:DOTACJE CELOWE na finansowanie lub dofinansowanie zadań JST, jednostek nie zaliczanych do sektora FP, fundacji i stowarzyszeń oraz kosztów realizacji inwestycji DOTACJE PODMIOTOWE- dofinansowanie działalności bieżącej ustawowo wskazanego pomiotu DOTACJE PRZEDMIOTOWE dopłaty do określonych rodzajów wyrobów lub usług kalkulowanych wg stawek jednostkowych DOTACJE mające formę dopłat do oprocentowania kredytów bankowych DOTACJE na pierwsze wyposażenie w środki obrotowe nowo tworzonych zakładów wynagrodzenia i uposażenia oraz składki od nich naliczane zakupy towarów i usług inne wydatki związane z funkcjonowaniem Jednostek budżetowych lub realizacją ich statutowych zadań-> WYDATKI MAJĄTKOWE wydatki na zakup i objęcie akcji oraz wniesienie wkładów do spółek prawa handlowego, wydatki inwestycyjne PJB oraz dotacje obce na finansowanie lub dofinansowanie kosztów-> WYDATKI NA OBSŁUGĘ DŁUGU SKARBU PAŃSTWA: oprocentowanie i dyskonta od skarbowych papierów wartościowych oprocentowanie zaciągniętych kredytów i pożyczek wypłat związanych z udzielonymi przez Skarb Państwa poręczeniami, gwarancjami.Pożyczki z budżetu państwa: mogą być udzielane w zakresie ustalonym w ustawie budżetowej. Udzielane są: dla JST w ramach postępowania naprawczego, na podstawie umów międzynarodowych, na podstawie ustaw innych niż ustawa budżetowa
samorządzie terytorialnym oraz ustawą z dnia 22 marca 1990 r. o terenowych organach rządowej administracji ogólnej w Rzeczpospolitej Polskiej został ukształtowany dualistyczny model ustroju administracji publicznej w terenie. Wyodrębniono dwa piony administracji terenowej: rządowy (zbudowany na zasadzie centralizmu i oparty na zawodowym aparacie urzędniczym) oraz samorządowy (ukształtowany na zasadzie decentralizacji). Gmina, będąca jednocześnie jednostką samorządu terytorialnego, stała się jednostką zasadniczego podziału terytorialnego stopnia podstawowego, województwo natomiast jednostką zasadniczego podziału terytorialnego dla wykonywania zadań administracji rządowej i nie uzyskało statusu samorządowego. Zgodnie z postulatem decentralizacji, samorząd terytorialny, jako podstawowa i najpełniejsza forma decentralizacji administracji, powoływany jest do wykonywania zadań publicznych w sposób samodzielny. W związku z tym należy wydzielić z administracji niezależną od rządu, sferę lokalną i regionalną, podporządkować ją samorządowi terytorialnemu i przyznać jej prymat kompetencyjny. Przy rozłożeniu zadań między szczeblem centralnym i niższymi, nie następuje hierarchiczne podporządkowanie organów, ani w zakresie osobowym, ani rzeczowym. Jednocześnie organy szczebli niższych korzystają z ustanowionej prawem samodzielności i niezależności, podlegając jedynie nadzorowi sprawowanemu według kryterium legalności. Z kolei postulat decentralizacji nakazuje w obrębie ograniczonej sfery podlegającej administracji rządowej wyposażyć w możliwie szerokie uprawnienia lokalne i regionalne agendy rządowe.Podstawowe przepisy konstytucyjne dotyczące samorządu terytorialnego zostały zamieszczone w rozdziale I. W art. 16 ustrojodawca definiuje na poziomie konstytucyjnym wspólnotę samorządową. Tworzy ją ogół mieszkańców określonej jednostki podziału terytorialnego państwa, a zatem także cudzoziemcy i bezpaństwowcy, nie zaś jedynie obywatele polscy. Wspólnota samorządowa powstaje z mocy samego prawa. Przynależność do wspólnoty samorządowej nie jest równoznaczna z prawem wyborczym. Prawo wybierania ustawodawca bowiem przyznaje w ustawie z dnia 16 lipca 1998 r. Ordynacja wyborcza do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw, wyłącznie obywatelowi polskiemu, który najpóźniej w dniu wyborów kończy 18 lat i stale zamieszkuje na obszarze działania danej jednostki samorządu terytorialnego, o ile nie został pozbawiony praw publicznych prawomocnym orzeczeniem sądowym i praw wyborczych orzeczeniem Trybunału Stanu, ani też nie został ubezwłasnowolniony prawomocnym orzeczeniem sądowym.Samorząd terytorialny wykonuje zadania publiczne nie zastrzeżone przez Konstytucję lub ustawy dla organów innych władz publicznych.
Podstawową jednostką samorządu terytorialnego jest gmina, przysługuje jej domniemanie kompetencji wobec tworzonego powiatu i województwa. Gmina wykonuje wszystkie zadania samorządu terytorialnego nie zastrzeżone dla innych jednostek samorządu terytorialnego. Konstytucja przyznaje jednostkom samorządu terytorialnego osobowość prawną. Jednostka taka jest odrębnym podmiotem prawa zarówno w sferze prawa cywilnego (prawa własności i innych praw majątkowych) jak i w sferze prawa publicznego. Samodzielność jednostek samorządu terytorialnego podlega ochronie sądowej, realizowanej, w zależności od naruszenia granic samodzielności, zarówno przez sądy powszechne, jak i sądy administracyjne. Wśród zadań publicznych wyróżnia się zadania własne i zlecone. Jako zadania własne jednostka samorządu terytorialnego wykonuje zadania publiczne służące zaspokajaniu potrzeb wspólnoty samorządowej. Kompetencje przekazane samorządowi terytorialnemu powinny być rozdzielone między trzy szczeble samorządu: gminę, powiat, województwo, zgodnie z zasadą pomocniczości, co oznacza przekazanie kompetencji i zadań tej społeczności lokalnej lub regionalnej, która jest w stanie udźwignąć rozwiązanie problemu. Jednostki samorządu terytorialnego wykonują swoje zadania za pośrednictwem organów stanowiących są powszechne, równe, bezpośrednie i odbywają się w głosowaniu tajnym. Działalność samorządu terytorialnego jest poddana nadzorowi z punktu widzenia legalności. Organami nadzoru nad działalnością jednostek są: Prezes Rady Ministrów i wojewodowie, w zakresie spraw finansowych regionalne izby obrachunkowe. Konstytucja przyznaje jednostkom samorządu terytorialnego (nie zaś ich organom) prawo zrzeszania się. Podstawowymi aktami prawnymi dotyczącymi ustroju jednostek samorządu terytorialnego są: ustawa o samorządzie terytorialnym, ustawa o samorządzie powiatowym oraz ustawa o samorządzie województwa. Przyjęte w regulacjach ustawowych rozwiązania nie naruszają statusu gminy, jako jednostki podstawowej samorządu terytorialnego. Nowy ustrój samorządowy nie jest hierarchiczny. Struktury samorządowe mają się uzupełniać, a nie nakładać. Ani samorząd powiatowy, ani wojewódzki nie będą sprawować nadzoru nad samorządem gminnym. Do gminy należy to wszystko, co nie zostało wyraźnie zastrzeżone dla innych organów. GMINA Gmina jest prawnie zorganizowanym terytorialnym związkiem osób określonym w ustawie jako wspólnota samorządowa. Ma odrębną od państwa osobowość prawną. Zasady i tryb przeprowadzania konsultacji z mieszkańcami gminy określa uchwała rady gminy. Gmina wykonuje zadania publiczne w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność, na zasadach określonych przez ustawy, korzystając z samodzielności chronionej na drodze sądowej. Państwo nie może, poza wypadkami
aktywizacji lokalnego rynku pracy, ochrony praw konsumenta, utrzymania powiatowych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej oraz obiektów administracyjnych, obronności, promocji powiatu, współpracy z organizacjami pozarządowymi. Mieszkańcy powiatu podejmują rozstrzygnięcia w głosowaniu powszechnym (poprzez wybory i referendum powiatowe) lub za pośrednictwem organów powiatu. Organami powiatu są: rada powiatu i zarząd powiatu. Rada powiatu jest organem kolegialnym. Składa się z radnych tworzących ten organ powiatu na zasadach równości każdego z nich. Wybory do rad powiatu są powszechne, równe, bezpośrednie i odbywają się w głosowaniu tajnym. Liczba radnych uzależniona jest od liczby mieszkańców powiatu, nie może jednak przekraczać 60 radnych. SAMORZĄD WOJEWÓDZTWA Mieszkańcy województwa tworzą z mocy prawa regionalną wspólnotę samorządową. Województwo jako element ustroju terytorialnego państwa oznacza zarówno jednostkę samorządu terytorialnego jak i największą jednostkę zasadniczego podziału terytorialnego kraju do wykonywania administracji publicznej. Zasadniczym celem nowego województwa jest kreowanie rozwoju regionu oraz wykonywanie usług publicznych o charakterze i zasięgu regionalnym. W celu wykonania zadań województwo tworzy wojewódzkie samorządowe jednostki organizacyjne i może zawierać umowy z innymi podmiotami. Samorząd województwa prowadzi politykę rozwoju województwa (kreowanie rynku pracy, utrzymanie i rozbudowa infrastruktury społecznej, pozyskiwanie środków finansowych itd.). Samorząd województwa określa strategię rozwoju województwa. Województwo jako osoba prawna działa poprzez swoje organy. Organami samorządu województwa są sejmik województwa oraz zarząd województwa. Aktualny podział terytorialny obciążony jest licznymi wadami. Analiza stanu i struktury administracji publicznej od dłuższego czasu wskazuje na konieczność przeprowadzenia istotnych zmian w zakresie kompetencji, struktury organów i sposobu ich funkcjonowania. Niezbędna staje się kontynuacja reformy samorządowej zapoczątkowanej w 1990 r. umożliwiająca: dalszą decentralizację zarządzania sprawami publicznymi; rozbudowę mechanizmów społeczeństwa obywatelskiego, demokracji i społecznej kontroli działania administracji; większą efektywność instytucji świadczących usługi publiczne zarówno w skali ogólnokrajowej, jak i lokalnej; wzrost racjonalności wydatków publicznych oraz przebudowę systemu kompetencyjnego administracji publicznej i poprawę przepływu informacji; wykreowanie instrumentów prowadzenia polityki regionalnej; usprawnienie mechanizmów funkcjonowania rządu, modernizację rządowej administracji centralnej i terenowej; możliwość naturalnego awansu elit politycznych (od gminy, przez powiat i województwo do skali całego kraju);
a także przystosowanie organizacji terytorialnej kraju do standardów Unii Europejskiej. Reforma administracji publicznej była warunkiem koniecznym dalszych reform społecznych i gospodarczych w Polsce. Istota reformy samorządowej polega na decentralizacji, czyli przekazaniu samorządowi gminnemu, powiatowemu i wojewódzkiemu zadań, obowiązków i uprawnień administracyjnych rządu oraz administracji centralnej i związanych z nimi środków finansowych. Celem reformy było przystosowanie struktur samorządu do standardów Unii Europejskiej. Gmina Powiat Województwo Zadania danego poziomu samorządowego Ład przestrzenny, gospodarka terenami, ochrona środowiska, Gminne drogi, ulice, mosty, place oraz organizacja ruchu drogowego, Wodociągi, zaopatrzenie w wodę, kanalizacja, usuwanie i oczyszczanie ścieków komunalnych, utrzymywanie czystości i porządku oraz urządzeń sanitarnych, wysypisk, zaopatrzenie w energię elektryczną i cieplną, Lokalny transport zbiorowy, Ochrona zdrowia i pomocy społecznej, Komunalne budownictwo mieszkaniowe, Oświata szkoły podstawowe, ponadpodstawowe, przedszkola, inne placówki oświatowo-wychowawcze, Kultura w tym biblioteki, placówki rekreacyjne i sportowe, Zieleń komunalna, zadrzewienie, targowiska, hale targowe, Cmentarze komunalne, Porządek publiczny, ochrona przeciwpożarowa, Utrzymanie gminnych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej oraz obiektów administracyjnych. Inicjowanie i finansowanie prac interwencyjnych, robót publicznych i szkoleń, Inicjowanie tworzenia dodatkowych miejsc pracy, udzielanie pomocy bezrobotnym w podejmowaniu działalności na własny rachunek, Udzielanie pomocy bezrobotnym i innym osobom poszukującym pracy, Współdziałanie z powiatowymi radami zatrudnienia w sprawach dotyczących ograniczania bezrobocia, a zwłaszcza rozdziału i wykorzystania środków z Funduszu Pracy oraz Państwowego Funduszu rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych. Pobudzanie aktywności gospodarczej, Podnoszenie poziomu konkurencyjności i innowacyjności gospodarki województwa, Zachowanie wartości środowiska kulturowego i przyrodniczego z uwzględnieniem potrzeb przyszłych pokoleń, Kształtowanie i utrzymanie ładu przestrzennego.13.Dochody budżetów jednostek samorządu terytorialnego bardzo szczegółowo Klasyfikacja podatków I. wg kryterium przedmiotu opodatkowania-dochodowe-konsumpcyjne (od wydatków)-majątkowe-przychodowe II. wg kryterium stosunku przedmiotu opodatkowania do źródła podatku- bezpośrednie-pośrednie III. wg władztwa podatkowego-rządowe (centralne)-samorządowe-wspólne Funkcje podatków
darowizny na rzecz gminy; 6) dochody z kar pieniężnych i grzywien określonych w odrębnych przepisach; 7) 5,0 % dochodów uzyskiwanych na rzecz budżetu państwa w związku z realizacją zadań z zakresu administracji rządowej oraz innych zadań zleconych ustawami, o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej; 8) odsetki od pożyczek udzielanych przez gminę, o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej; 9) odsetki od nieterminowo przekazywanych należności stanowiących dochody gminy; 10) odsetki od środków finansowych gromadzonych na rachunkach bankowych gminy, o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej;
- dotacje z budżetów innych jednostek samorządu terytorialnego; 12) inne dochody należne gminie na podstawie odrębnych przepisów.2. Wysokość udziału we wpływach z podatku dochodowego od osób fizycznych, od podatników tego podatku zamieszkałych na obszarze gminy wynosi 39,34 %, z zastrzeżeniem art. 89.3. Wysokość udziału we wpływach z podatku dochodowego od osób prawnych, od podatników tego podatku, posiadających siedzibę na obszarze gminy, wynosi 6,71 %.Art. 5. 1. Źródłami dochodów własnych powiatu są: 1) wpływy z opłat stanowiących dochody powiatu, uiszczanych na podstawie odrębnych przepisów; 2) dochody uzyskiwane przez powiatowe jednostki budżetowe powiatu oraz wpłaty od powiatowych zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych powiatowych jednostek budżetowych; 3) dochody z majątku powiatu; 4) spadki, zapisy i darowizny na rzecz powiatu; 5) dochody z kar pieniężnych i grzywien określonych w odrębnych przepisach; 6) 5,0 % dochodów uzyskiwanych na rzecz budżetu państwa w związku z realizacją zadań z zakresu administracji rządowej oraz innych zadań zleconych ustawami, o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej; 7) odsetki od pożyczek udzielanych przez powiat, o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej; 8) odsetki od nieterminowo przekazywanych należności stanowiących dochody powiatu; 9) odsetki od środków finansowych gromadzonych na rachunkach bankowych powiatu, o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej; 10) dotacje z budżetów innych jednostek samorządu terytorialnego; 11) inne dochody należne powiatowi na podstawie odrębnych przepisów.2. Wysokość udziału we wpływach z podatku dochodowego od osób fizycznych, od podatników tego podatku zamieszkałych na obszarze powiatu wynosi 10,25 %.3. Wysokość udziału we wpływach z podatku dochodowego od osób prawnych, od podatników tego podatku, posiadających siedzibę na obszarze powiatu, wynosi 1, %.Art. 6. 1. Źródłami dochodów własnych województwa są: 1) dochody uzyskiwane przez wojewódzkie jednostki budżetowe oraz wpłaty od wojewódzkich zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych wojewódzkich jednostek budżetowych; 2) dochody z majątku województwa; 3) spadki, zapisy i darowizny na rzecz województwa; 4)
dochody z kar pieniężnych i grzywien określonych w odrębnych przepisach; 5) 5,0 % dochodów uzyskiwanych na rzecz budżetu państwa w związku z realizacją zadań z zakresu administracji rządowej oraz innych zadań zleconych ustawami, o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej; 6) odsetki od pożyczek udzielanych przez województwo, o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej; 7) odsetki od nieterminowo przekazywanych należności stanowiących dochody województwa; 8) odsetki od środków finansowych gromadzonych na rachunkach bankowych województwa, o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej; 9) dotacje z budżetów innych jednostek samorządu terytorialnego; 10) inne dochody należne województwu na podstawie odrębnych przepisów.2. Wysokość udziału we wpływach z podatku dochodowego od osób fizycznych, od podatników tego podatku zamieszkałych na obszarze województwa wynosi 1,60 %.3. Wysokość udziału we wpływach z podatku dochodowego od osób prawnych, od podatników tego podatku, posiadających siedzibę na obszarze województwa, wynosi 15,90 %.Art. 7. 1. Subwencja ogólna składa się z części: 1) dla gmin:a) wyrównawczej,b) równoważącej; 2) dla powiatów:a) wyrównawczej,b) równoważącej; 3) dla województw:a) wyrównawczej,b) regionalnej; 4) oświatowej - dla gmin, powiatów i województw.2. Jednostki samorządu terytorialnego dokonują, na zasadach określonych w ustawie, wpłat do budżetu państwa.3. O przeznaczeniu środków otrzymanych z tytułu subwencji ogólnej decyduje organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego. Art. 8. 1. Dochodami jednostek samorządu terytorialnego mogą być dotacje celowe z budżetu państwa na: 1) zadania z zakresu administracji rządowej oraz na inne zadania zlecone ustawami; 2) zadania realizowane przez jednostki samorządu terytorialnego na mocy porozumień zawartych z organami administracji rządowej; 3) usuwanie bezpośrednich zagrożeń dla bezpieczeństwa i porządku publicznego, skutków powodzi i osuwisk ziemnych oraz skutków innych klęsk żywiołowych; 4) finansowanie lub dofinansowanie zadań własnych; 5) realizację zadań wynikających z umów międzynarodowych.2. Dochodami powiatu są dotacje celowe z budżetu państwa na realizację zadań straży i inspekcji, o których mowa w ustawie z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1592, z późn. zm.4)).3. Dochodami jednostek samorządu terytorialnego mogą być środki z funduszy celowych, pozyskiwane na podstawie odrębnych przepisów. GMINA Dochody własne stanowią szczególny rodzaj dochodów jednostek samorządu terytorialnego, gdyż przesądzają o rzeczywistych możliwościach finansowych i ekonomicznej samodzielności władz samorządowych. Z ekonomicznego punktu widzenia dochody własne gmin dzielą się na:
