Docsity
Docsity

Przygotuj się do egzaminów
Przygotuj się do egzaminów

Studiuj dzięki licznym zasobom udostępnionym na Docsity


Otrzymaj punkty, aby pobrać
Otrzymaj punkty, aby pobrać

Zdobywaj punkty, pomagając innym studentom lub wykup je w ramach planu Premium


Informacje i wskazówki
Informacje i wskazówki

Matura 2025, język polski, notatki z antyku, zakres podstawowy i rozszerzony, Notatki z Język polski

Notatki zawierają: wprowadzenie do epoki filozofia Mity: Demeter i Kora, Dedal i Ikar, Minotaur, Pięta Achillesa, Echo i Narcyz, powstanie świata, puszka Pandory, Prometeusz, Orfeusz i Eurydyka, Syzyf, Niobe Mit założycielski Rzymian Iliada i Odyseja - Homer Teatr grecki, cechy tragedii antycznej Król Edyp i Antygona Sofokles Chmury Arystofanes Państwo Platon Retoryka i Poetyka - Arystoteles Horacy: Wybudowałem pomnik (Exegi monumentum), Do Deliusza, Do Leukonoe Eneida - Wergiliusz Kontynuacje i nawiązania: Apollo i Marsjasz, Historia Minotaura - Zbigniew Herbert, Odys - Leopold Staff Przy utworach z rozszerzenia jest napisane, że są z rozszerzenia, żeby sobie nie pomylić :)

Typologia: Notatki

2024/2025

W sprzedaży od 13.09.2024

jozwik
jozwik 🇵🇱

5

(3)

9 dokumenty

Podgląd częściowego tekstu

Pobierz Matura 2025, język polski, notatki z antyku, zakres podstawowy i rozszerzony i więcej Notatki w PDF z Język polski tylko na Docsity! Antyk Nazwa i chronologia Nazwa epoki ma swój łaciński rodowód od słowa antiquus i oznacza dawny, stary. Zamiennie można używać słowa starożytność. 476 r.- upadek cesarstwa zachodniorzymskiego i umowny koniec epoki antyku Cywilizacja antyczna było antropocentryczna, tzn. skoncentrowana na człowieku, jego potrzebach duchowych i cielesnych. Panowanie gatunku Literaturę grecką można podzielić według dominującego w danym czasie gatunku: - wiek epiki (dzieła Homera) - wiek liryki,np. Tyrtajos, Symonides, Safona - wiek/okres dramatu - Ajschylos, Sofokles, Eurypides - wiek epigramatu Filozofia antyczna filozofia - słowo to pochodzi od języka greckiego philosophia i oznacza umiłowanie mądrości Do najbardziej znanych filozofów greckich należą: Sokrates, Platon, Diogenes, Arystoteles. Najwybitniejszymi filozofami rzymskimi byli Seneka i Marek Aureliusz. W Grecji rozwinęły się różne szkoły filozoficzne, np. epikureizm, stoicyzm, cynizm, sceptyzm. Epikureizm – jego głównym przedstawicielem był Epikur. Ta filozofia zakładała, że: dobre życie polega na doznawaniu przyjemności, podstawową przyjemnością jest radość z życia, należy korzystać z każdej chwili (carpe diem – czyli chwytaj dzień, słowa Horacego), ludzie nie powinni bać się śmierci Stoicyzm – prekursorem był Zenon z Kition, stoicyzm zakładał, że: ludzie nie mają wpływu na bieg wydarzeń, jedynym rozsądnym rozwiązaniem jest zaakceptowanie praw natury, człowiek powinien kierować się rozumem a nie emocjami i osiągnąć równowagę ducha, należy zachować dystans zarówno do dobrych, jak i złych wydarzeń Hedonizm – najwyższym dobrem i celem życia człowieka są przyjemności, ważne są doznania teraźniejsze, przeszłość i przyszłość nie ma znaczenia. Hedonizm wyznawał uczeń Sokratesa – Arystyp z Cyreny Sceptycyzm – nie wiemy jaka naprawdę jest rzeczywistość, wszystko jest względne, więc nie powinniśmy wydawać o niej osądów Cynizm – odrzucenie wszelkich norm społecznych – istnieją tylko pojedyncze jednostki Osiągnięcia starożytnych: - hellenizacja - zetknięcie się Rzymian z kulturą grecką - wynalezienie betonu - wprowadzenia sklepień kopułowych i łuków - produkcja wypalanych cegieł - zabytki: Partenon (najsłynniejsza świątynia w starożytnej Grecji na Akropolu), cyrk, Panteon, tatr Dionizosa w Atenach, Koloseum, akwedukt rzymski - rozwój literatury - rozwój teatru - rozwój retoryki - retoryka to sztuka pięknego wysławiania się, najwybitniejszym mówcą (retorem, oratorem) był Marek Cyceron - rozwój prawa, kodeks Justyniana - najwybitniejszy wzór artykułów prawnych historiografia - to nowa dziedzina literatury, która zajmuje się spisywaniem tego, co się wydarzyło. Jej najwybitniejszym przedstawicielem był Juliusz Cezar - napisał on dzieła o wojnie galicyjskiej oraz o wojnie domowej Podział literatury rzymskiej - III-II w. p.n.e. - początek poezji - I w.p.n.e. - epoka Wergiliusza i Horacego - I w. n.e. - tworzą Owidiusz, Seneka, Tacyt - II w. n.e. - pisma filozoficzne Marka Aureliusza - III-V w, n.e. - rozwój i ekspansja kultury chrześcijańskiej Klasyka to zbiór dzieł uznanych i cenionych w tradycji danego kręgu kulturowego, np. klasyka polska to dzieła Adama Mickiewicza Klasycyzm to styl odwołujący się do starożytności, a występujący w dziełach późniejszych twórców (może być w muzyce, sztuce i literaturze, rzeźbie) Złoty wiek Złotym wiekiem nazywamy wspaniałą dawną epokę - przedział czasu, który miał miejsce w Atenach w V i IV w. p.n.e. Wtedy nastąpił ogromny rozkwit filozofii, literatury, architektury i rzeźby Mitologia Co to jest mit? Mit to gatunek literacki, który opowiada o bogach, istotach nadprzyrodzonych, bohaterach, próbuje wyjaśnić powstanie świata, człowieka, różne zjawiska przyrody, pisze o bohaterach, herosach - zbiór mitów nazywamy mitologią. Antyczni grecy uważali, że świat składa się ze sfery sacrum (świętość) i profanum ( świeckość, codzienność). Amaltea. Zeus, gdy dorósł poprosił Reję, by podała Kronosowi środek na wymioty, pod wpływem którego wypluł pozostałe dzieci. Byli to bogowie: Hades, Posejdon, Hera, Demeter i Hestia. Ze skóry kozy Amaltei, która właśnie zmarła, Dzeus zrobił sobie niezniszczalną tarczę, egidę. Tak przygotowany stanął do walki z Kronosem i towarzyszącymi mu tytanami. Po swojej stronie miał cyklopów i tytanów. Zeus pokonał ojca, ale za nim zasiadł na tronie z pomocą Heraklesa pokonał pokolenie gigantów. motywy: powstanie świata, rywalizacja Puszka Pandory Pandora to piękna kobieta stworzona przez Hefajstosa na rozkaz Zeusa. Od każdego dostała cudowne cechy: Atena - umiejętności tkackie, Afrodyta - uwodzicielski czar, Hermes - umiejętności oratorskie. Pandora otrzymała również gliniane, szczelnie zamknięte naczynie. Pozostawiono ją przed domem Prometeusza, który zwietrzył podstęp, ale jego brat Epimeteusz (“myślący wstecz’’) otworzył jej drzwi i ożenił się z nią. Pandora przekonała go do otwarcia naczynia. Kiedy beczka została otwarta, wypadły z niej na świat wszelkie możliwe nieszczęścia w postaci smutku, chorób i klęsk. motywy: podstęp, kobieta, nieszczęścia Mit o Prometeuszu Jeden z tytanów, Prometeusz, postanowił zaludnić ziemię. Ulepił więc z gliny człowieka i dał mu duszę z ognia niebieskiego, skradzionego z rydwanu Słońca. Człowiek ten był stworzeniem słabym i bezbronnym, więc Prometeusz po raz drugi ukradł odrobinę ognia niebieskiego, by ofiarować go ludziom. Pokazywał im, jak korzystać z owego daru, uczył ich rzemiosła i sztuki. Zaniepokoiło to Zeusa, zlecił więc Hefajstosowi wykonanie pięknej kobiety - Pandory. Aby odpłacić bogom za podstęp, Prometeusz zabił wołu i podzielił na dwie części. Mięso zawinął w skórę a kości nakrył tłuszczem, po czym poprosił Zeusa, by wybrał sobie jedną część, a od tej pory właśnie ta część będzie składana bogom w ofierze. Zeus, skuszony widokiem tłuszczu, spodziewając się znaleźć pod nim mięso, wybrał gorszą część. Spostrzegłszy swą pomyłkę rozzłościł się i przykuł Prometeusza do skały Kaukazu, gdzie codziennie orzeł wyjadał mu wątrobę, która wciąż odrastała. motywy: wina, kara cierpienie, podstęp, prometeizm (bezinteresowne poświęcenie) Mit o Orfeuszu i Eurydyce Orfeusz był młodym królem Tracji, który posiadał niezwykłe zdolności muzyczne. Jego śpiew i gra na lutni wywoływała w słuchaczach tak wspaniałe uczucia, że nazywano go czarodziejem. Orfeusz miał piękną żonę o imieniu Eurydyka, która była nimfą drzewną. Zakochał się w niej Aristajos. Pewnego dnia ujrzał on Eurydykę w dolinie Tempe i zaczął ją gonić. Uciekającą nimfę ukąsił wąż i umarła. Orfeusz w rozpaczy za żoną wziął swoją lutnię i udał się do królestwa śmierci. Jego muzyka była tak piękna i żałosna, że Hades zgodził się oddać królowi żonę i przykazał Hermesowi, żeby wyprowadził ją z podziemi. Postawił jednak małżonkom jeden warunek: Eurydyka miała iść za Orfeuszem, a śpiewakowi nie wolno było się oglądać za siebie. U samego wyjścia z podziemi król nie wytrzymał i się obejrzał. Eurydyka została więc w podziemiach na zawsze. Orfeusz długo błąkał się po ziemi, aż został rozszarpany przez orszak Dionizosa. Jego głowa stoczyła się do morza i popłynęła na wyspę Lesbos, gdzie ją pochowano, a na grobie uczyniono wyrocznię. Pozostałe szczątki ciała Orfeusza muzy zebrały i złożyły pod Olimpem. motywy: miłość, śmierć, artysta, sztuka cierpienie, radość Mit o Syzyfie Syzyf był królem Koryntu, był zaprzyjaźniony z bogami, pił ich nektar i jadł ambrozję. NIestety zaczął wykradać ambrozję i zdradził ważną tajemnicę Zeusa - był plotkarzem. Został skazany na śmierć, ale kazał najpierw swojej żonie, aby nie grzebała ciała i nie dawała mu do ust obola (przewóz przez Styks). Dusza błąkała się po Hadesie, więc bogowie pozwolili Syzyfowi wrócić i napomnieć żonę. Gdy wrócił, uwięził boga śmierci i cieszył się z przechytrzenia bogów. Wkrótce po Tanatosa przyszedł Hermes, a Syzyf dostał karę - musiał toczyć ogromny kamień pod górę, ale ten przy szczycie zawsze spadał w dół. motywy: podstęp, plotki, śmierć, syzyfowa praca Mit o Niobe Niobe była córką Tantala (król skazany na wieczne męki). Została żoną władcy Teb (Amfiona) i mieli razem siedmiu synów i siedem córek - Niobe rozpierała duma z takiego potomstwa. Dziwiła się, że ludzie czczą Latonę, matkę zaledwie dwójki dzieci (Apollo, Artemida) i uważała, że większa chwałą należy się jej. Latona poskarżyła się dzieciom-bogom, które z łuku zabili wszystkie dzieci Niobe. Zrozpaczona Niobe udała się do swojej ojczyzny (Sipylos), gdzie siedziała na górze, aż bogowie zamienili ją w kamień, z którego nadal płynęły łzy. motywy: matka, dzieci, zabójstwo, pycha, nieszczęście archetyp to prastary pradawny wzorzec postępowania i jest on niezmienny i wspólny dla wszystkich ludzi (Prometeusz = poświęcenie)- archetyp został wprowadzony jako termin w XX wieku przez szwajcarskiego psychiatrę Carl’a Gustav’a Jung’a topos to stale powtarzające się motywy i tematy, np. motywy miłości, śmierci, labirynt, podróż Mit założycielski Rzymian (uzupełnienie) Legenda o założeniu Rzymu ukształtowała się ostatecznie w I w p.n.e.. Jako pierwszy spisał ją Tytus Liwiusz. Do dnia dzisiejszego nie znamy prawdziwych okoliczności założenia Rzymu. Romulusa i Remusa traktuje się jako postacie legendarne. Rok powstania miasta (753 p.n.e) jest datą umowną. Treść mitu w formie planu: 1. Narodziny Romulusa i Remusa (matka - westalka, ojciec - Mars). 2. Porzucenie dzieci spowodowane prześladowaniami. 3. Znalezienie dzieci przez wilczycę i wykarmienie. 4. Odnalezienie dzieci przez pasterza królewskiego. 5. Walka o władzę. 6. Zabójstwo brata (Romulus zabił Remusa). 7. Porwanie Sabinek. 8. Połączenie sił Sabinów z Rzymem. Powstanie Rzymu – historia zaczyna się od losów syna Eneasza Julusa, który założył własne miasto Alba Longa. W dziejach miasta pojawiła się również westalka Rea Sylwia, która urodziła ze związku z bogiem Marsem dwóch synów – Remusa i Romulusa, którzy zostali wygnani przez ostatniego władcę miasta - Amuliusa. Nakazał on wrzucić chłopców do rzeki. Kosz z niemowlętami został znaleziony przez wilczycę, która je przygarnęła i wykarmiła. Następnie pod opieką pasterza chłopcy wyrośli na zdrowych, rosłych mężczyzn. Z czasem historia chłopców się wydała (w momencie gdy sprawowali służbę u króla). Chłopcy obalili władzę Amuliusa i zwrócili tron Alba Longa ich dziadkowi Numitorowi. Stworzyli również własne miasto - Rzym, jednak wciąż kłócili się o władzę w nim – o rozwiązanie konfliktu poprosili bogów. W wyniku ostrego konfliktu Romulus zabił mieczem Remusa. Homer kwestia homerycka - jest to spór uczonych dotyczący autorstwa “Iliady” i “Odysei”. W XVII wieku zakwestionowano istnienie Homera, twierdzono, że oba eposy wywodzą się z twórczości wędrownych śpiewaków. Mówiono, że te dwa eposy funkcjonowały jako twórczość ustna, a zostały spisane dopiero w VI wieku p.n.e. W wieku XIX część badaczy sądziła, że oba dzieła są zbiorami poematów różnych twórców. Inni badacze z kolei opowiadali się za autorstwem jednej osoby. Współcześnie twierdzi się, że autorem eposów był jeden, ten sam twórca. O Homerze utrwaliło się przekonanie, że był wędrownym śpiewakiem aojdą, który przy wtórze liry recytował opowieści o bogach i bohaterach. Istniała też plotka, że mógł być niewidomy, a treść utworów dyktował. Iliada to epos, który opisuje wojnę trojańską, która trwała dziesięć lat, Troję nazywano Ilionem. Królewicz trojański Aleksander Parys zakochał się w żonie greckiego władcy Menelaosa - Helenie i porwał ją do Troi. Odmawiał oddania Heleny i tak wybuchła wojna trojańska. Zakończyła się ona klęską Troi na wskutek podstępu Odyseusza (koń trojański). Iliada została stworzona w oparciu o mit z jabłkiem niezgody. Bogini niezgody (Eris) rzuciła na stół jabłko z napisem “dla najpiękniejszej”. Trzy boginie: Hera, Atena i Afrodyta, prosiły o rozstrzygnięcie sporu Parysa. Parys dał jabłko Afrodycie, bo ta obiecała mu miłość najpiękniejszej kobiety na ziemi - Heleny - i pomogła mu ją porwać z Grechu. Bogowie też biorą udział w wojnie trojańskiej. Achilles - charakterystyka na podstawie fragmentu Pojedynek: - przyczyna pojedynku: Hektor zabił Patroklosa, przyjaciela Achillesa (Patroklos przebrał się w zbroję Achillesa i Hektor ich pomylił) - jest gniewnym herosem - nieczuły na cierpienia rodziny Hektora (zbezczeszczenie ciała Hektora na jej oczach) - mściwy, upajał się sukcesem, gdy pokonał Hektora - nie chciał się pogodzić z Hektorem \, od samego początku groził mu zhańbieniem zwłok - dobrze uzbrojony i odważny Początki teatru greckiego Teatr grecki powstał ku czci boga Dionizosa, który był bogiem narodzin i śmierci, a także biesiady. Organizowano tzw. Wielkie Dionizje, czyli miejskie, które można porównać z naszymi Sobótkami; Małe Dionizje, czyli wiejskie, podobne do naszych dożynek. Cechy: - na scenie maksymalnie mogło przebywać trzech aktorów i byli to wyłącznie mężczyźni, którzy grali również role kobiece - chór składał się z około 15 osób Stroje aktorów: - luźna, kolorowa szata sięgająca kostek, wzbogacona wzorami - maski wyrażające różne emocje i wzmacniające głos - na nogach mieli koturny - na głowie był onkos (peruka) Budowa teatru: - orchestra (tu występuje chór) - proskenion (scena) - skene - budynek sceniczny (garderoba) - teatron - widownia (stąd nazwa teatr) Rzymski teatr: - początkowo występowano na platformach - widownia na planie półkola wysoki pulpit odpowiednika sceny - teatry były budowane na równinie - lubowano się w dekoracjach z [osągami - była kurtyna i rozpinany dach - występowały stałe zespoły aktorów, w których skład wchodzili niewolnicy i wyzwoleńcy - w rolach kobiecych występowali mężczyźni - początkowo gra bez masek, potem z maskami - kostiumy zaprojektowane według wzorów greckich - zawód aktora w Rzymie uważano za hańbiący, a w Grecji przeciwnie Tragicy greccy: - Tespis wprowadził pierwszego aktora i sam był pierwszym znanym aktorem z VI w p.n.e. - Ajschylos Wprowadził drugiego aktora. - Sofokles Wprowadził trzeciego aktora oraz postacie kobiece. - Eurypides Ograniczył udział chóru, miał postacie kobiece w swoich utworach Tragedia oznacza pieśń kozła i rozwinęła się z Wielkich Dionizji. Komedia oznacza wesoły orszak, najwybitniejszym komediopisarzem był Arystofanes. Budowa tragedii antycznej: prologos - zapowiedź parodos - właściwy wstęp epeisodion - epizod stasimon - komentarz chóru exodos - zakończenie Jest tyle stasimonów ile epeisodionów. Cechy tragedii antycznej: - zasada trzech jedności, czyli jedno miejsce, gdzie rozgrywa się akcja, akcja jest jednowątkowa, czas to 24 godziny (od wschodu do zachodu) - występowanie chóru - od 13. do 15, osób (Sofokles zwiększył liczbę osób chóru) - imię głównego bohatera w tytule - zasada jedności estetyki, tzn. nie można przeplatać scen tragicznych z komicznymi - zasada decorum (stosowności) - zobowiązywała twórców dramatu antycznego do pisania tragedii wyłącznie stylem wysokim, pozbawionym wulgaryzmów, mowy potocznej, zaś komedii stylem średnim/niskim - brak scen zbiorowych - bohaterami były jednostki wybitne - mimesis - utwór musiał naśladować rzeczywistość - katharsis (gr. oczyszczenie) - po oglądnięciu tragedii widzowie musieli wyciągnąć dla siebie jakieś wnioski, przesłanie Mit rodu Labdakidów - Król Edyp Sofokles (zakres rozszerzony) Mit rodu Labdakidów Lajos uwiódł pewnego chłopaka, który potem popełnił samobójstwo. Lajos od wyroczni delfickiej usłyszał, że jego syn zabije ojca i ożeni się z własną matką. Gdy dziecko się urodziło przebił mu stopy i kazał porzucić w okolicach Koryntu. Dziecko wychowała królewska para Koryntu - Polybos i Meropa. Gdy ktoś zarzucił Edypowi, że jest przybranym synem, udał się do wyroczni delfickiej, gdzie dowiedział się, że zabije ojca i poślubi własną matkę - ucieka więc z Koryntu, przekonany, że jest synem Meropy i Polybosa. Po drodze w sprzeczce zabija jakiegoś starca, którym jest Lajos. Pod Tebami spotyka Sfinksa, który mordował ludzi nieznających odpowiedzi na jego zagadkę - dzięki proroczemu snowi Edyp rozwiązuje zagadkę i w nagrodę dostaje rękę Jokasty, z którą ma czwórkę dzieci: Ismenę, Antygonę, Eteoklesa i Polinejkesa. Wkrótce Teby nawiedzają nieszczęścia i Kreon udaje się do wyroczni delfickiej, która oznajmia, że przyczyną jest żyjący w mieście zabójca Lajosa. O prawdzie wie Tyrezjasz i niedługo potem również Jokasta się domyśla. W końcu do Teb przybywa posłaniec z Koryntu, który mówi, że umarł Polybos i Edyp dowiaduje się prawdy - wydłubuje sobie wtedy oczy spinkami z chusty Jokasty, Jokasta popełnia samobójstwo. Lajos i Jokasta mieli syna Edypa. Edyp razem z Jokastą miał czwórkę dzieci: Antygona, Ismena, Eteokles, Polinejkes (zdrajca). Kreon to brat Jokasty. Edyp Poznajemy króla Edypa od momentu, gdy zostaje władcą Teb po odgadnięciu zagadki Sfinksa. Cały czas próbuje od przeznaczenia, ale nie udaje mu się to. Starożytni wierzyli, że przed przeznaczeniem (fatum) nie da się uciec. Jest sprawiedliwym i dobrym władcą - usiłuje znaleźć osobę odpowiedzialną za wybuch zarazy. Gdy dowiaduje się, że sam jest winien wymierza sobie karę: wydłubuje oczy spinkami z chusty Jokaasty. Jest dobrym ojcem i mężem, zachowuje godność mimo klęski; budzi współczucie. Edyp oznacza opuchłostopy. Jokasta Żona władcy Teb - Lajosa. Była łagodna, dobra, i wrażliwa. Pomimo, że wiedziała, że jej mąż jest jej synem robiła wszystko, by uchronić go przed tą prawdą. Wymierza sobie karę popełniając samobójstwo. Ma świadomość tego, że była wyrodną matką skazując swoje dziecko na śmierć. Załamuje się psychicznie na wieść o tym do czego doprowadziły działania jej i jej męża. Tyrezjasz Mędrzec, wróżbita, najstarszy człowiek W Tebach, niewidomy. Stracił wzrok, gdy oglądał kąpiącą się Atenę. Zeus zlitował się na nim i dał mu dar przewidywania przyszłości, rozumienia przeszłości i teraźniejszości. Od samego początku zna prawdę. Kreon Brat Jokasty wysłany do wyroczni przez Edypa. Obejmie władzę po wysłaniu Edypa na wygnanie. Osoba ambitna, rządzi twardą ręką. O utworze: - głównym przesłaniem utworu jest niemożność zmiany przeznaczenia. Życie zależy od bogów i musimy wypełnić los. - w utworze występuje hybris tzn. pycha, zuchwalstwo w przypadku głównego bohatera, który ośmiela się próbować zmienić postanowienie bogów. - w utworze występuje hamartia, czyli błąd, przewinienie, wina tragiczna - popełnia ją główny bohater powodując katastrofę. - ironia tragiczna - tak określa się działania bohatera, które prowadzą go do katastrofy. - świat bogów przeplata się ze światem ludzi. - występuje fantastyka. - motyw śmierci, samobójstwa (Jokasta) - motyw winy i kary (Edyp) - relacje rodzinne - Lajos i Jokasta jako wyrodni rodzice, a Polybos i Meropa - kochający - motyw wędrówki, cierpienia, nieszczęścia, tragedia ludzka. - portret władcy. autora skierowane do publiczności i często niezwiązane z treścią sztuki. W komediach nie przestrzega się zasady trzech jedności. Treść fragmentu Jest to rozmowa ojca z synem na temat wychowania. Syn będąc pod wpływem Sokratesa zarzuca ojcu, że go bił, gdy był dzieckiem, uważa,żę teraz czas oddać. Ojciec twierdzi, że nie ma zwyczaju aby dzieci biły rodziców i syn będzie mógł bić własne dzieci. Ostatecznie ojciec podpalił dom Sokratesa, którego uważa za winnego “mącenia” w głowie jego syna. sofizmat - dowodzenie racji, które sprawia wrażenia logicznego wywodu, ale w rzeczywistości jest tylko świadomie stworzonym pozorem (np. ptaki mają dwie nogi, więc są najbardziej spokrewnione z człowiekiem) Szkoła Sokratesa i jego nauczanie zostały mocno skrytykowane przez Arystofanesa. Uznał, że są one niebezpieczne, demoralizują młodzież i podważają ład społeczny. Jednak wszystkie swoje oskarżenia i kpiny z Sokratesa, autor oparł na plotkach i pogłoskach od mieszkańców Aten, ponieważ sam Sokrates nigdy nie spisywał swoich nauk – tak naprawdę nauczał za darmo, chciał obiektywnej prawdy i moralnej doskonałości. Komedie greckie stosowały w celu rozśmieszenia odbiorców: – karykaturę (przejaskrawienie jakichś cech) – parodię (naśladowanie czyjegoś sposobu mówienia, cech, ale w taki sposób, aby go ośmieszyć) – sprzeczność (ukazywanie hipokryzji osoby) – degradację (obniżenie czyjejś/czegoś wartości) – obscenę (wulgarne i nieprzyzwoite żarty) – ironię Państwo Platon (zakres rozszerzony) Platon Urodził się w Atenach, przez osiem lat był uczniem Sokratesa i stał się jego ulubionym studentem. Po śmierci Sokratesa opuścił Ateny - uznał, że ustrój Aten jest już odległy od ideału sprawiedliwego państwa. Jest niesprawiedliwy i kompromitujący ateńską demokrację. Po kilkunastu latach wrócił do Aten i założył szkołę filozoficzną zwaną Akademią. Spisał także nauki Sokratesa - jego najwybitniejszym dziełem jest “Państwo”, gdzie pokazał różne formy rządów i podzielił społeczeństwo na trzy grupy: strażnicy (władcy), pomocnicy (wojska), producenci (rzemieślnicy i rolnicy). Omówienie fragmentu “Państwa” Platon opisuje jaskinię, w której siedzą ludzie związani łańcuchami, nie mogący się odwrócić za siebie. Za ich plecami płonie ogień, a oni są wpatrzeni przed siebie, widzą na ścianie tylko cienie; nie widzą osób i przedmiotów, do których cienie należą. Jaskinia platońska pokazuje, że wielu ludzi żyje w ciemności,a to co wydaje im się prawdą jest tylko światem pozorów, cieni i odbić, które błędnie uznają za rzeczywistość. Istnienie jest jaskinią, wszystko co widzimy to cienie idei. Idee stanowią wartość bezwzględną i prawdziwą. Państwo idealne według Platona Marzył o takim państwem twierdził, że najlepiej byłoby gdyby władzę w nim sprawowali filozofowie. Uważał, że wyrok śmierci na Sokratesa był skrajnie niesprawiedliwy i źle świadczył o ateńskiej demokracji. W swoim dziele Platon podzielił społeczeństwo na: strażników (władcy), pomocników (wojsko) i producentów (rzemieślnicy i rolnicy). Platon przedstawił w Państwie ludzi uwięzionych w jaskini, aby pokazać, że wiele osób żyje w ciemności, to co wydaje się prawdą, jest tylko grą pozorów, cieni i odbić. Prawdziwe i realne są tylko wieczne idee. Mądrość polega na znalezieniu cnoty w duszy, a nie poszukiwaniu odpowiedzi w świecie zewnętrznym. Platon twierdził, że fundamentem idealnego państwa jest ludzka dusza i przyrównał ją do rydwanu, którym kieruje rozum, czyli wcielenie prawdziwej mądrości, która chce poznać wieczne idee. Przeszkoda dla rozumu (rydwanu), sa dwa konie, które go ciągną: jeden chce tylko dóbr materialnych, a drugi wykazania się odwagą. W idealnym państwie ci pierwsi mają wytwarzać przeróżne dobra, a drudzy – bronić porządku. Z kolei władzę mają sprawować filozofowie. Zdaniem Platona nie ma miejsca na indywidualizm, filozofowie sprawując władzę mogą uciekać się do dyktatury i manipulacji, zakazów, aby utrzymać porządek. Poetyka Arystoteles (zakres rozszerzony) Utwór ten istnieje w niepełnej formie, ponieważ za czasów autora nie był popularny ani cytowany. Całość miała tytuł Traktat o sztuce poetyckiej. Opisał głównie tragedię i epos, a także szczegółowo omówił gramatykę. Poetyka ma 26 rozdziałów, które opisują: genezę literatury, podział gatunków, budowę tragedii, konstruowanie fabuły i postaci, funkcje elementów dramatu, analizę eposu, porównał epos z tragedią. Arystoteles odniósł się do wielu uniwersalnych zasad budowy i obioru dzieła literackiego: zasada mimesis (naśladownictwa rzeczywistości), katharsis (oczyszczenie odbiorcy), środki wyrazu artystycznego, np. bohater nagle odkrywa prawdę o czymś i zmienia swoje zachowanie/życie. Retoryka Arystoteles (zakres rozszerzony) Arystoteles napisał Retorykę w Atenach. Uważał, że retoryka to narzędzie skutecznego komunikowania się ludzi. Twierdził też, że retoryka to nauka,, która pozwala poznać naturę człowieka i otaczającą go rzeczywistość. Aby przekonać człowieka do swoich racji trzeba dobrze dobierać argumenty, mieć wiedzę dotyczącą charakteru człowieka. Ważne też są środki przekonywania. Arystoteles podzielił je na 3 rodzaje. Jedne zależą od charakteru mówcy, inne od nastawienia w jakie wprawia się słuchacza, kolejne od samej mowy. Ważna jest wiarygodność. Łatwiej wierzyć ludziom uczciwym. Podkreśla, że celem każdego autora wypowiedzi powinno być skuteczne działanie dla dobra wspólnego, nie ośmieszanie odbiorcy. Retoryka składa się z trzech ksiąg: - pierwsza zawiera definicję retoryki, czyli umiejętność oddziaływania na odbiorcę poprzez dobrze dobrane argumenty, wyróżnił rodzaje mowy: doradczą, sądową i popisową (okolicznościową) - druga zawiera psychologię mówcy i słuchaczy, pokazał jak litość czy wzruszenie wpływają na słuchaczy - trzecia zawiera informacje o odpowiednim stylu wypowiedzi retorycznej, omówił apostrofy, wyliczenia, pytania retoryczne, wstęp, rozwinięcie i zakończenie Horacy Horacy był synem wyzwolonego niewolnika. Jego talent poetycki dostrzegł Gajusz Mecenas, bogaty i wpływowy polityk z otoczenia Oktawiana Augusta. Sfinansował swojego ucznia, zostali też przyjaciółmi, aby się odwdzięczyć Mecenasowi poeta na początku każdego zbioru swoich wierszy umieszczał utwór dedykowany opiekunowi. Od nazwiska opiekuna wzięło się pojęcie mecenatu czyli opieki nad artystami. Wybudowałem pomnik (Exegi monumentum) Podmiotem lirycznym utworu jest sam autor, który mówi o tym, że udało mu się stworzyć pomnik trwalszy niż ze spiżu, wspanialszy niż królewskie piramidy. Pomnika tego nie naruszają ani deszcze ani nawet gwałtowny północny wiatr. Tym pomnikiem jest jego poezja, która zagwarantuje mu nieśmiertelność, bo chociaż umrze fizycznie to ona będzie trwać wiecznie, przyniesie poecie sławę. W tym utworze widać dumę artysty, który ma świadomość swojej wielkości. On, syn wyzwolonego niewolnika, rozsławił Rzym swoją poezją, dlatego należy mu się “delficki laur” od muzy tragedi - Melpomeny. Autor głosi “non omnis moriar” tzn. “nie wszystek umrę”. Do Deliusza Utwór skierowany jest do autentycznej postaci - bardzo bogatego człowieka, który często zmieniał poglądy polityczne. Horacy zachęca do korzystania z życia - “carpe diem”. Uświadamia mu, że życie szybko mija trzy Parki czekają, by nam je odebrać. Musimy odejść i nie możemy nic ze sobą wziąć. To czego się dorobiliśmy zabierze ktoś inny, Nie ma możliwości wykupienia się od śmierci. Orkus traktuje na równi bogatego czy biednego i prowadzi do świata zmarłych. Śmierć jest sprawiedliwa na barce Charona. Do Leukonoe Utwór skierowany jest do dziewczyny, której imię oznacza “pogodna, radosna”. Horacy zachęca ją , żeby nie zastanawiałą się nad przyszłością i nie myślała o śmierci “co ma być, niech będzie”. Powinna ze stoickim spokojem podchodzić do życia, czyli cieszyć się każdą chwilą, ale z umiarem oraz nie przejmować się faktem, że kiedyś odejdzie, bo takie są koleje naszego życia. Musi wykorzystać każdy dzień (carpe diem), bo kolejnego może już nie być. Wnioski twórczości Horacego: - nie trzeba się martwić przyszłością - trzeba cieszyć się chwilą - zachęca do stoicyzmu i epikureizmu - obecny motyw śmierci - pisze o zasadzie złotego środka: wewnętrzna równowaga i panowanie nad emocjami