Pobierz Matura 2025, język polski podstawowy i rozszerzony, średniowiecze i więcej Notatki w PDF z Język polski tylko na Docsity!
Średniowiecze
Nazwa i ramy czasowe epok i Umowny początek to upadek cesarstwa zachodniorzymskiego w 476 roku, a koniec - 1453, gdy Turkowie zdobyli Konstantynopol i nastąpił koniec cesarstwa wschodniorzymskiego. Inni za umowny koniec podają też wynalezienie druku przez Jana Gutenberga (1440) i odkrycie Ameryki przez Krzysztofa Kolumba (1492). Nazwa średniowiecza wzięła się od określenia wieki średnie , które zaproponowali włoscy humaniści na przełomie XV i XVI wieku. Chciano w ten sposób zaznaczyć, że okres między podziwianą cywilizacją starożytną a odrodzeniem antyku w renesansie był chwilowym upadkiem kultury. Średniowiecze postrzegano jako wieki ciemne i mroki średniowiecza. Jest to błędne założenie, bo w tej epoce było wiele wybitnych osiągnięć w dziedzinie filozofii, literatury, sztuki i architektury. Jako że jest to długa epoka postrzegano ją jako jednorodną całość, co także było błędne - średniowiecze możemy podzielić na fazę wczesną (V-X w.), rozkwitu (XI-XII w.) i zmierzchu (XIV-XV w.). Zmierzch zwany też był jesienią średniowiecza , bo pojawiły się liczne zapowiedzi renesansu i nowe idee. Przyjmujemy, że w Polsce średniowiecze zaczęło się w 966 r. (chrzest Polski) i trwało do końca XV wieku. Problem jest z autorstwem wielu utworów, ponieważ pisano je ku chwale Boga , a twórca był tylko pośrednikiem Boga. Chrześcijaństwo i pozostałości antyku Fundamentem kultury średniowiecza było chrześcijaństwo, które przyczyniło się do podziału społeczeństwa na stany (rycerski, duchowny, chłopski i potem też mieszczański). Kościół wpływał też na funkcjonowanie monarchii (władca musiał być zaakceptowany przez Kościół). Wiara kształtowała wyobrażenia ludzi o świecie, rozwój literatury, sztuki, nauki i oświaty. Łacina używana w antyku w Cesarstwie Rzymskim stała się wspólnym językiem średniowiecznej Europy. W zachodniej Europie ważną funkcję spełniały klasztory, gdzie mnisi kopiowali antyczne rękopisy. Od XII wieku ożywiło się zainteresowanie kulturą starożytną - studiowano dzieje Grecji i rzymu, pisma filozofów i odwoływano się do tamtejszych wzorców literatury, sztuki i zasad prawa rzymskiego. Literatura Dzieliła się na dwa nurty: świecki i religijny. Literatura religijna miała służyć w utrwalaniu wiary i pouczaniu ludzi, jak żyć zgodnie z przykazaniami i nauką Kościoła, rozwijały się m.in. pieśni, hymny i kazania. Utwory o świętych (żywoty świętych) ukazywały ich pogardę do świata i oddanie Bogu, a ciekawość człowieka, co do życia wiecznego zaspokajały utwory o wędrówce duszy ludzkiej po niebie i piekle. Literatura o charakterze świeckim nawiązywała głównie do tradycji antycznych. Poezja okolicznościowa (na specjalną okazję) powstawała w środowiskach szkolnych i uniwersyteckich, tworzyli ją też wędrowni poeci: waganci i minstrele - głosiła pochwałę miłości, ukazywała przyrodę. Rycersko-dworska liryka miłosna opisywała odważnych rycerzy i ich wybrane, cudowne damy. Epika głosiła ideały rycerskie, korzystała z legend i sięgała do historii starożytnej. Proza to głównie eposy i kroniki historyczne, ale także romanse i opowiadania. Pod koniec średniowiecza pojawiało się coraz więcej utworów w rodzimych językach a nie łacinie, zaczęły się też kształtować idee przepowiadające renesans.
Daty 476 r. - upadek cesarstwa zachodniorzymskiego 529 r.- zamknięcie Akademii Platońskiej VI wiek - początek ekspansji Słowian 966 r. - chrzest Polski 997 r. - męczeńska śmierć św. Wojciecha 1000 r. - zjazd gnieźnieński 1096-1291 - krucjaty krzyżowe 1138 r.- śmierć Bolesława Krzywoustego i rozbicie dzielnicowe 1226 r.- sprowadzenie Krzyżaków do Polski 1364 r. - założenie Akademii Krakowskiej 1410 r.- bitwa pod Grunwaldem 1452-1455 r.- pierwsza książka wydrukowana - Biblia Gutenberga 1453 r. zdobycie Konstantynopola przez Turków (Bizancjum) 1492 r.- odkrycie Ameryki Teocentryzm Teocentryzm to przekonanie, że środkiem świata jest Bóg, od którego zależą wszystkie działania ludzi. Każda dziedzina życia była związana z Bogiem, sztuka miała głosić jego chwałę. Władca miał wzmacniać wiarę, duchowni szerzyć a rycerze bronić. Chłopi w kwestii wiary mieli słuchać księży i biskupów oraz swoich panów feudalnych. Podstawowym warunkiem zbawienia było posłuszeństwo Bogu. Uniwersalizm Jest to pogląd, który głosi, że kultura powinna opierać się na powszechnie obowiązujących wzorcach. Istniała jedna święta księga - Biblia, którą kapłani tak samo interpretowali. Językiem warstw wykształconych była łacina. Szkoły przyklasztorne i przykościelne, gdzie uczyli się głównie przyszli księża i zakonnicy, uczyły siedmiu sztuk wyzwolonych: gramatyka (nauka łaciny), retoryka i dialektyka (poprawne rozumowanie i stawianie argumentów) oraz arytmetyka, geometria, astronomia i muzyka. Te cztery ostatnie stanowiły przygotowanie do studiów uniwersyteckich, gdzie dodatkowo nauczano filozofii i teologii (najwyższa dziedzina wiedzy). Najstarsza uczelnia w Europie to Uniwersytet Boloński (1088 r.). Potem powstał Uniwersytet Paryski (inaczej Sorbona), który był wzorem dla uczelni w Oksfordzie i Cambridge. Pierwszy uniwersytet w Polsce powstał w 1364 roku - Akademia Krakowska (dzisiaj Uniwersytet Jagielloński). Hierarchia W średniowieczu był też jeden system społeczno- gospodarczy w Europie: feudalizm, który zakładał hierarchię społeczną. Polegał na zależności lennej, czyli senior (pan), oddaje wasalowi (podwładny) ziemię w zamian za wierność i służbę. Ludzie dzielili się na trzy stany i pełnili w nich podstawowe funkcje: modlili się, prowadzili wojny lub pracowali na roli. U góry drabiny feudalnej było duchowieństwo i rycerstwo, a na dole chłopstwo, które żeby zmienić swój status musiało odnieść sukces w bitwie (i być pasowanym na rycerza) lub wstąpić do zakonu - była to rzadkość, bo uważano, że hierarchia jest stała i każdy ma w niej miejsce od Boga. Feudalizm został zaburzony, gdy na przełomie
uzgadniał prawdy wiary z twierdzeniami rozumu, czyli np. Biblii i Arystotelesa. Przykładem takiego myśliciela scholastycznego jest święty Tomasz z Akwinu. Sztuka średniowieczna Sztuka nawiązywała głównie do form i technik antyku, ale przekazywała idee chrześcijańskie- szczególnie malarstwo i rzeźby miały charakter religijny - podobnie jak wiele utworów literackich, tak i artystycznych nie posiadało autora. Przykładem są ikony - były sztywne zasady ich malowania, twórca był tylko pośrednikiem, ale obrazy, które powstawały otaczano kultem religijnym. Artyści posługiwali się alegoriami i symbolami, ponieważ sztuka miała funkcję dydaktyczną, czyli nie tylko głosi chwałę Boga, ale pokazywała też jak żyć, by dostąpić zbawienia. Stąd np. ryba to symbol Chrystusa, młot alegoria męczeństwa, lila to czystość, łaska i przebaczenie. Niebieski był barwą Maryi, a biel to oznaka czystości, złoto kojarzyło się z Bogiem, a postacie świętych miały swoje atrybuty. Freski (malarstwo ścienne) i mozaiki miały stanowić dekorację kościołów. Rzeźby też były dekoracją, ale po czasie stawały się osobnym obiektem - miały przemawiać do wiernych, którzy przychodzili do kościoła, np. Chrystus rozpięty na krzyżu albo tzw. pietà , czyli Maryja trzymająca martwego syna na kolanach. Końcem epoki rozwinęła się sztuka tworzenia ołtarzy, budowano je z dwóch lub trzech części (dyptyk albo tryptyk), które składały się z obrazów tablicowych (malowidła na desce) lub płaskorzeźb. Oprócz tego było też iluminatorstwo , czyli zdobienie ksiąg rękopiśmiennych małymi ilustracjami i ornamentami. symultanizm - technika stosowana w średniowieczu głównie w teatrze i malarstwie, która polegała na przedstawieniu wydarzeń w jednej kompozycji kilku scen rozgrywających się w różnym miejscu i czasie (np. Pokłon Trzech Króli Gentile da Fabriano) Katedra gotycka Było to miejsce, gdzie świat ludzi łączył się z Bogiem, dlatego każdy element miał duże znaczenie. Była zbudowana na planie krzyża (męczeństwo Chrystusa). Jej układ miał symbolizować Syna Bożego jako człowieka doskonałego: prezbiterium to głowa. nawa główna - korpus, nawa poprzeczna (transept) - ramiona, a ołtarz - serce. Droga od wejścia na zachodzie, do wyjścia na wschodzie, to droga od grzechu do zbawienia. Dzięki strzelistości i lekkości gotyckiej architektury katedra zdawała się wznosić w powietrze - nawet sklepienie było pomalowane na niebiesko. Światło spływające z witraży na ludzi, miało symbolizować łaskę Boga. Przykłady dzieł średniowiecza:
- rozeta z katedry w Chartres (Francja)
- kościół w Tumie pod Łęczycą (Polska- architektura romańska)
- katedra w Reims (Francja - architektura gotycka)
- inicjał z Psałterza floriańskiego (polskie iluminatorstwo)
- pieta z Awinionu
- ołtarz Wita Stwosza (kościół Mariacki w Krakowie)
Styl romański i gotycki (zakres rozszerzony) styl romański (romanizm) styl gotycki (gotyk) architektura - bryła budowli masywna, prosta, surowa i ciężka
- sklepienie kolebkowe i kolebkowo-krzyżowe
- konstrukcja oparta na prostych figurach geometrycznych
- grube mury i małe okna (funkcje obronne)
- półkoliste łuki w oknach i portalach
- kościoły bazylikowe, wcześniej rotundy (budowane na planie koła)
- budowle wysokie, strzeliste, o lekkiej konstrukcji i cienkich ścianach
- sklepienie krzyżowo-żebrowe
- przypory i łuki przyporowe
- duże okna wypełnione barwnymi witrażami
- łuki ostre -bogactwo zewnętrznych elementów dekoracyjnych
- budynki sakralne, obronne (zamki mury) i miejskie (ratusze, kamienice) sztuki plastyczne
- malarstwo głównie ścienne, od XII wieku tablicowe
- iluminatorstwo
- brak perspektyw i ograniczone kolory
- linearyzm (wyraziste kontury)
- rzeźba związana z architekturą
- ekspresja (nienaturalne pozy)
- zakłócone proporcje części ciała
- motywy fantastyczne i alegoryczne
- malarstwo tablicowe i ołtarzowe
- iluminatorstwo
- w malarstwie smukłe postacie, idealizacja, alegoryzm, ekspresyjność, żywe barwy, bogactwo szczegółów, początki perspektyw
- w rzeźbie - ekspresja gestów i mimiki, realizm, dynamika form
Utwory literackie
Bogurodzica (zakres rozszerzony) To najstarsza pieśń ojczyźniana. Uważa się, żę dwie pierwsze, najsatrsze strofy powstaly między XII wiekiem a I poł. XIV wieku (tzw. rękopis kcyński). Nie znamy nazwiska autora utworu. Początkowo Bogurodzica funkcjonowała tylko w tradycji ustnej i była śpiewana podczas uroczystości kościelnej. Jan Długosz zanotował w swojej kronice, że śpiewano ją na początku bitwy pod Grunwaldem, a także podczas koronacji królewskiej. W pierwszej zwrotce występuje rozbudowana apostrofa do Maryi z prośbą, aby wyjednała nam u swego syna łaski. Druga zwrotka to zwrot do Boga (Jezusa) za pośrednictwem Jana Chrzciciela, aby przyjął modlitwę wiernych i dał ludziom na świecie pobożny dostatni pobyt, a po żywocie ludzkim - raj. Po każdej zwrotce jest refren: Panie, zmiłuj się (czyli Kyrieleison ). W utworze występuje motyw deesis , czyli modlitwy wstawienniczej. Na obrazach było to przedstawione w postaci kompozycji, gdzie centralną postacią był Jezus Chrystus, po Jego prawicy znajdowała się Matka Boża, a po lewej stronie - Jan Chrzciciel. Chrystus siedział zazwyczaj na tronie, a pozostałe dwie postacie miały pozy modlitewne jako pośrednicy między ludźmi a Zbawicielem. Człowiek średniowieczny uważał, że nie jest godny tego, by bezpośrednio zwracać się do Boga - dlatego w Bogurodzicy robi to przez Maryję i Jana Chrzciciela. Bogurodzica jest spisana średniowieczną polszczyzną, występuje w niej wiele archaizmów, czyli wyrazów i konstrukcji składniowych, które wyszły z użycia.
papież z wyższymi dostojnikami Kościoła i usiłowali wyciągnąć list z ręki świętego. Udało się to tylko żonie i wtedy dowiedziano się kim był człowiek, który umarł. Legenda hagiograficzna Są to inaczej żywoty świętych; autorzy ukazują ich jako osoby godne naśladowania. Mówią też o cudach, które dzieją się po ich śmierci, co potwierdza ich świętość. Ukazują wzorce parenetyczne świętych (czyli to, jak święty powinien żyć). Ich głównymi elementami są fantastyka i elementy cudowności i niezwykłości. Często wrogiem świętego był szatan, utwory zdawały się być pełne grozy i napięcie, co działało czytelnikom na wyobraźnię i pełniło funkcję dydaktyczną. Nietypowy asceta - święty Franciszek (zakres rozszerzony) Św. Franciszek pochodził z Asyżu we Włoszech, urodził się około 1181 roku. Na początku chciał zostać rycerzem i nawet walczył. Później został ranny i dostał się do niewoli, gdzie ciężko zachorował. Gdy cudem wyzdrowiał rozdał wszystko, co miał potrzebującym i na odbudowę kaplicy Porcjunkula pod Asyżem. Postanowił żyć w ubóstwie, aby dostąpić raju. Założył zakon, który pomagał m.in. biedakom i trędowatym. Miał dar, ponoć potrafił mówić językiem zwierząt, w związku z tym jest patronem obrońców praw zwierząt i ruchów ekologicznych. Został kanonizowany. Myślą przewodnią całego życia była miłość do świata ludzi i zwierząt. Jest nietypowym ascetą, ponieważ nie umartwia ciała i służy ludziom. Głosi miłość do świata ludzi i zwierząt, radość życia, dlatego nazywa się go wesołkiem bożym. Za zgodą papieża razem z innymi młodymi ludźmi utworzył zakon braci mniejszych (franciszkanów). Zmarł w 1226 roku. Kwiatki świętego Franciszka z Asyżu: Jak św. Franciszek [...] kazał do ptaków[...] Św. Franciszek otrzymał radę od św. Klary i św. Sylwestra, by wygłaszał kazania i nawracał ludzi i żeby nie pomijał w kazaniach zwierząt. Franciszek wziął sobie to do serca i gdy zobaczył poruszenie wśród ptaków postanowił wygłosić do nich kazanie. Mówił im, że powinny chwalić Boga za to, żę mogą swobodnie latać i że Ziemia stworzona przez Boga jest obfita w jedzenie dla nich; zapewnia, że Bóg ich kocha skoro daje im tyle dobrodziejstw. Powiedział też, żę muszą się strzec grzechu niewdzięczności. Chodził między ptakami, który w ogóle się go nie bały. Dziwił się takiej ilości i różnorodności ptaków, które go słuchały. Nawrócenie okrutnie dzikiego wilka z Gubbio W okolicy pojawił się ogromny dziki wilk, który pożerał nie tylko zwierzęta, ale też ludzi. Mieszkańcy miasta Gubbio nie mogli sobie poradzić i wezwali na pomoc św. Franciszka. On porozmawiał z wilkiem i uświadomił mu zło, które wyrządzał ludziom i obiecał mu, że mieszkańcy będą go karmić, ale żeby już nikogo nie zabijał; rozumiał go, że robił to z głodu. Od tej pory wilk chodził po mieście, był karmiony, oswoił się,a gdy zdechł wszyscy mieszkańcy żałowali, bo był jak ich pies.
Utwór ten to zbiór legend o świętym Franciszku - pokazuje jego działalność i życie. Autorami są prawdopodobnie uczniowie Franciszka. Najpierw był to przekaz ustny; słowo kwiatki oznacza cnoty Franciszka ( florilegium to dosłownie zbiór kwiatów ). Utwór powstał 150 lat po jego śmierci, nawiązuje do życia Franciszka, ale zwiera też wiele elementów fantastycznych. Wizerunek śmierci w średniowieczu Groteska (z wł. grottesca) - kategoria estetyczna charakteryzująca się połączeniem w jednym dziele rzeczy przeciwstawnych, np. tragizm i komizm, fantastyka i realizm, piękno i brzydota. Groteska posługuje się parodią, karykaturą i wyolbrzymieniem. Rozmowa mistrza Polikarpa ze Śmiercią Jest to utwór z II połowy XV wieku nieznanego autora, przykład literatury świeckiej. Mistrz Polikarp, człowiek mądry i uczony prosił Boga, aby mógł porozmawiać ze śmiercią. Gdy mu się objawiła, kiedy sam był w kościele, wystraszył się. Śmierć uspokoiła go, że jeszcze nie nadszedł jego czas, więc może być spokojny, następnie zaczęła mówić o swojej pracy, bo mistrz był ciekawy dlaczego pozbawia ludzi życia. Twierdziła, żę zabiera każdego: bogatego czy biednego, chorego czy zdrowego, ludzi różnych zawodów. Ma wielką moc, każdy się jej boi. Mistrz pytał ją czy jest szansa się przed nią ukryć,a ona wyjawiła, że nikt nie ukryje się przed jej kosą. Śmierć przedstawiona jest w sposób alegoryczny i groteskowy - czyli szkielet z kosą w ręku, który tańczy lub stoi na czele tańczących ludzi z różnych grup społecznych - nazywa się to danse macabre (motyw w literaturze i sztuce). Ma przypominać ludziom o kresie życia (popularne w średniowieczu hasło memento mori ). Opis śmierci:
- śmierć jest człowiekiem nagim, przepasanym łoktuszą, białą płachtą
- jest chuda, blada, ma żółte policzki (“żółte lice”)
- nie ma końca nosa, z oczu płynie jej krwawa rosa
- ma głowę przewiązaną chustą
- nie ma warag, zgrzyta zębami
- “miece oczy zawracając”
- ma groźną kosę, goła głowę i przykrą mowę
- ma wypięte żebra i kości, “groźne siecze przez lubości”
- żółte oczy, jest blada Wzorzec parenetyczny rycerza - Pieśń o Rolandzie Fabuła Karol Wielki, cesarz Francuzów wycofywał się z Hiszpanii zajętej przez Arabów, których w średniowieczu zwano Saracenami. Miał problemy z królem Saragossy (Marsylem), z którym ostatecznie udało mu się zawrzeć pokój. Na dowódcę tylnej straży wycofujących się wojsk Franków, wybrano hrabiego Rolanda, który był siostrzeńcem Karola Wielkiego. Ojczym Rolanda - Ganelon - był zazdrosny o pozycję Rolanda. Postanowił zdradzić Franków i
Roland to wzorcowy przykład średniowiecznej sztuki umierania. Umiera na wzgórzu tak jak Chrystus na Golgocie; leży pod sosną, która jest symbolem krzyża, broni do końca swojego miecza, twarz zwraca w stronę Hiszpanii, bo nie boi się wroga, bije się w pierś (akt pokuty), prawą rękawicę wyciąga ku niebu, co oznacza poddanie się Bogu, od teraz będzie rycerzem Boga. Samo opuszczenie głowy na ramię też kojarzy się ze śmiercią Chrystusa. Po jego duszę przybywają: anioł Cherubin, święty Michał i święty Gabriel - to zacne grono podkreśla, że umarł ktoś wyjątkowy. Roland jest wzorcem parenetycznym rycerza, w czasach powstania utworu powstał etos rycerski, czyli zbiór wartości i wzorów odpowiadających temu wzorcowi. Liczył się honor i sława, nie istniało tchórzostwo i zdrada, a walczył w imię Boga. Inne symbole Wzgórze to Golgota (miejsce śmierci Chrystusa), a sosna - symbol krzyża. Marmurowe głazy to kościół, czyli miejsce gdzie łączy się strefa sacrum z profanum , a więc moment, w którym Roland poznaje śmierć. Róg i miecz to atrybuty rycerza i wodza. Kompozycja Składa się z 200 ponumerowanych pieśni. Zdarzenia nie zawsze są poukładane chronologicznie i występują liczne retardacje, czyli opóźnienia toku akcji (np. opisy śmierci kolejnych rycerzy Karola). Punkt kulminacyjny to kolejno śmierć Oliwiera, Turpina i Rolanda. Pieśń o Rolandzie to epos rycerski, Francuzi nazywali takie pieśni pieśniami o czynach ( chansons de geste). Cechy eposu rycerskiego :
- gatunek epicki, który powstał między XI a XIII wiekiem
- początkowo recytowane przy akompaniamencie liry (przy wtórze)
- opisuje heroiczne czyny sławnych rycerzy i władców
- ma charakter parenetyczny - ukazuje wzorce
- przedstawia świat w sposób realistyczny z niewielką ingerencją sił nadprzyrodzonych
- napisany podniosłym, patetycznym stylem Wzorzec parenetyczny władcy Okoliczności powstania Kroniki polskiej (zakres rozszerzony) Nie znamy dokładnie imienia i nazwiska autora tej kroniki. Wiemy natomiast, że pochodził z Galii, czyli Francji, bo tak nazywano w czasach rzymskich Francję. Ponoć był zakonnikiem i człowiekiem gruntownie wykształconym. Przebywał na dworze Bolesława III Krzywoustego. Żeby nie jeść darmo chleba polskiego, postanowił opisać dzieje naszego kraju. Kronika została napisana po łacinie prawdopodobnie w latach 1114-1116, kończy się na roku 1116. Dzieje Polski opisywali też inni, np. Jan Długosz, Wincenty Kadłubek, Janko z Czarnkowa. Historiografia Jest to dział piśmiennictwa poświęcony opisom wydarzeń i postaci historycznych. Kronikarze pisali swoje dzieła na zlecenie władców, dostojników kościelnych, dlatego też przesadnie
wychwalali swoich zleceniodawców. Nie przywiązywali też uwagi do notowania dat, czy wskazywania rzeczywistych przyczyn i konsekwencji danych wydarzeń. Polscy historiografowie Oprócz Galla Anonima kroniki po łacinie pisali: Wincenty Kadłubek (dzieje Polski od czasów legendarnych do 1202 roku), Janko z Czarnkowa (1370-1384, czasy po śmierci Kazimierz Wielkiego), Jan Długosz (najrzetelniej opracowane średniowieczne dzieło historyczne dotyczące polskie - Roczniki, czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego - lata od powstania państwa do 1480 roku). Streszczenie fragmentu Kroniki polskiej ( Kronika Trzech Bolesławów ) Kronikarz wymienił wielu władców z dynastii piastowskiej, ale skupił się szczególnie na Bolesławie Chrobrym, Śmiałym i Krzywoustym. Czasy Chrobrego ocenił jako złoty wiek dla Polski. Wspomina przyjazd Ottona III, który pielgrzymował do grobu św. Wojciecha. Chrobry przyjął go z wszelkimi zaszczytami. Otton był zadziwiony bogactwem naszego kraju. Założył na głowę Chrobrego diadem cesarski, co było równoznaczne z tym, że poprze jego starania o koronację. Dał mu też kopię włóczni św. Maurycego i gwóźdź z krzyża Pańskiego, a Chrobry ofiarował mu ramię św. Wojciecha. To wszystko wydarzyło się w 1000 roku (zjazd gnieźnieński). Chrobry przedstawiony jest jako władca sprawiedliwy, sprawę biedaka rozpatruje jak bogacza. Jest człowiekiem wierzącym szanuje dostojników kościelnych, a kościół obsypuje darami. Niezwykle pozytywnie kronikarz przedstawił też Bolesława Krzywoustego, szczególnie wyeksponował jego cechy rycerskie nazwał go marsowym dzieciem , bo już od najmłodszych lat potrafił doskonale walczyć. Wzorzec parenetyczny miłości doskonałej Dzieje Tristana i Izoldy Joseph Bédier (zakres rozszerzony) Streszczenie fragmentu Król Marek, władca Kornwalii, postanowił się ożenić. Zobaczył piękny złoty włos i zapragnął mieć żonę o takich włosach - wysłał swojego siostrzeńca Tristana, aby mu znalazł żonę. Tristan wiele podróżował, aż w końcu przybył do Irlandii i tam zobaczył córkę króla Izoldę Złotowłosą, gdy płynęli do Kornwalii, służąca dziewczyny Brangien, podała im przypadkowo napój miłosny, który był przeznaczony dla króla Marka. Od tej pory Tristan i Izolda zakochali się w sobie, uciekli do lasu, bo nie mogli zapomnieć o sobie. Nękani wyrzutami sumienia postanowili się rozstać. Izolda wróciła do króla Marka, a Tristan tułał się po świecie. W końcu zdecydował się poślubić Izoldę O Białych Dłoniach. Gdy został śmiertelnie ranny w walce, pragnął zobaczyć jeszcze Izoldę Złotowłosą. Płynęli na statkach, żeby się spotkać, ale Izolda O Białych Dłoniach okłamała Tristana, że jego ukochana nie przypłynęła. To przyśpieczysło śmierć Tristana, a gdy Izolda Złotowłosa zobaczyła jego śmierć to również umarła. Król Marek pozwolił pochować kochanków obok siebie w jednej kaplicy. Nocą z grobu Tristana wyrósł głóg, który zanurzył się w grobie Izoldy. Ścinano go wielokrotnie, ale ciąglę odrastał i w końcu król zabronił go ścinać.
skrzywdzili. Villon opisuje też obrazowo ich ciała: sępy i kruki wydziobały oczy, wysuszyło ich słońce, skubie ptactwo, kołyszą się na wietrze. Ten obraz ciał wisielców ma przestrzec innych, którzy chcieliby robić to samo, co oni. Ballada o paniach minionego czasu Autor wspomina kobiety, które zapisały się swoimi czynami bądź urodą, np. Flora (przepiękna rzymska kurtyzana), Blanka (królowa francuska), Joanna d’Art (bohaterka wojny z Anglikami).Te wszystkie kobiety przeminęły, ich uroda także, taka jest kolej rzeczy. Podsumowanie Utwór jest rachunkiem ze swojego życia - autor wspomina różne osoby, z którymi się zetknął; dużo w nim odwołań do Boga, skrucha i żal za grzechy, jednak przedstawia też życie marginesu: złodziei, prostytutek - są rubaszne żarty, wyznania miłosne, ataki na prześladowców, pisze dużo ballad, które mają refren. Kompozycja Utwór jest poematem składającym się z wielu krótszych utworów (m.in. ballad francuskich). Na początku ujawnia się jako osoba mówiąca, mówi ile ma lat i w jakich okolicznościach pisze testament. Potem zdaje rachunek ze swojego życia, mówi kogo poznał, snuje rozważania na wiele tematów popisując się wiedzą zdobytą m.in. na paryskim uniwersytecie. Są też prośby do Maryi i Chrystusa o odpuszczenie grzechów. Na koniec przepisuje skromny majątek przyjaciołom i pisze jaki napis ma być na jego grobie. Utwór jest wyjątkowy, ponieważ jest osobisty - znamy autora, który dzieli się swoim życiem, unika alegorii, ukazuje środowisko społecznego marginesu. ballada francuska - utwór poetycki zbudowany z trzech zwrotek z refrenem i przesłania - autorzy podejmowali różne tematy, np. miłości, satyry, filozofii, religii ubi sunt ( gdzie są )- pierwsze słowa zdania Gdzie są ci, którzy byli przed nami - określa się nimi topos przemijania, marności świata; popularny w średniowieczu topos - często powtarzający się motyw w literaturze Wizerunek piekła, czyśćca i raju - Boska Komedia Dante Alighieri (zakres rozszerzony) Dante Alighieri Urodził się we Florencji i wywodził się ze znanego, choć zubożałego rodu. Studiował w Bolonii i Padwie oraz na paryskiej Sorbonie. Przeżył wielką miłość do Beatrycze Portinari, która została wydana za kogoś innego. Należał do stronnictwa politycznego, które przegrało wybory we Florencji i został skazany na dożywotnie wygnanie z miasta. Geneza Impulsem była ocena stanu moralnego ludzkości i sytuacji społeczno-politycznej we Włoszech. Stwierdził, że świat stacza się w otchłań, dlatego stworzył dzieło, gdzie podsumował dotychczasowe dzieje ludzkości. Chciał wskazać ludziom drogę do przemiany. Prace trwały ponad 10 lat. Najpierw powstały Piekło i Czyściec a potem Raj.
Tytuł utworu Pierwotnie tytuł utworu brzmiał Komedia - tak tytułowano utwory w antyku, które zaczynały się źle, ale kończyły dobrze. Przymiotnik boska został nadany przez renesans, aby podkreślić jakość dzieła i tematykę. Napisał go po włosku. Fabuła utworu Poeta opowiada o swojej wędrówce przez zaświaty. W nocy z Wielkiego Czwartku na Wielki Piątek (1300 roku) bohater rozpoczyna swoją podróż po piekle i czyśćcu. Oprowadza go rzymski poeta Wergiliusz, którego Dante uważał za mistrza. Wergiliusz opiekuje się bohaterem, broni go przed niebezpieczeństwami, komentuje i wyjaśnia sens wydarzeń. Natomiast po raju prowadzi go Beatrycze - była to wielka miłość Dantego, ale rodzice wydali ją za innego mężczyznę; była córką bankiera i młodo zmarła. PIerwszy raz Dante ją zobaczył, gdy byli dziećmi i na zawsze utkwiła w jego sercu. On też ożenił się z inną kobietą. Prace nad utworem trwały ponad 10 lat i Dante chciał tym utworem ułożyć hołd dla Beatrycze. Omówienie fragmentu W wieku 35 lat Dante, podróżując po zaświatach, dotarł do piekła. Piekło ma kształt wielkiego zwężającego się w głąb ziemi leja, na którego dnie spoczywa Lucyfer - zbuntowany anioł strącony tam przez Boga. Piekielny lej podzielony jest na kręgi, w których cierpią różni grzesznicy. Do tej straszliwej czeluści prowadzi brama, na której jest napis: ty, który wchodzisz żegnaj się z nadzieją. Za bramą znajduje się przedpiekle, czyli krąg pierwszy, gdzie przebywają ci, którzy nie zasłużyli na zbawienie, ani na potępienie. W następnych kręgach są różni grzesznicy: krąg trzeci zajmują żarłocy i opoje (pijacy), krąg czwarty skąpcy i rozrzutnicy, piąty ludzie wybuchający gniewem, ósmy oszuści i złodzieje, a dziewiąty zdrajcy - w tym Judasz i Lucyfer. Dante prowadzony przez Wergiliusza jest przerażony tym, co widzi, jednak Wergiliusz uspokaja go, żeby się nie obawiał - przybył do niego na prośbę Beatrycze, która wraz z Matką Boską i świętą Łucją będą nad nim czuwać. Dante widzi drapieżne zwierzęta: panterę (grzech pożądania zmysłowego), lwa (grzech pychy), wilczycę (grzech chciwości) - są to alegorie grzechów. Widzi też męki dusz będących w piekle, np. są one kąsane przez muchy i osy. Wspomina też Charona, który dowozi kolejnych grzeszników przez rzekę Acheront do samego piekła. Spotyka również poetów starożytnych - Homera, Horacego, bohaterów antycznych, np. Hektora, Eneasza i filozofów: Sokratesa i Platona. Wszyscy oni znajdują się w pierwszym kręgu, bo żyli w czasach pogańskich, nie cierpią fizycznie, ale nie doświadczają też najwyższej miłości Chrystusa. Gdy Dante wchodzi do drugiego kręgu dostrzega Minosa, który pełni funkcję sędziego i wyznacza każdej duszy miejsce w piekle oraz karę. Piekło jest mroczne, słychać narzekanie; odgłosy są takie jak w czasie burzy, szaleją wichry, zamiecie. Jest tu pełno ptaków, gryzoni, owadów - jednym słowem jest przerażająco i strasznie. Autor wspomina też inne postacie znane z literatury historii, które spotyka w piekle, np. Kleopatra, Tristan. Kompozycja utworu Jest to poemat epicki. Kompozycja opiera się na liczbie 3 (Trójca Święta) i 100 (doskonałość). Każda z trzech części ma 33 pieśni, a każda pieśń trójwersowe strofy (tercyny). Każda część utworu kończy się słowem gwiazdy.
maki u w 387 roku przyjął chrzest. Został biskupem Hippony i zmarł podczas jej oblężenia przez Wandalów. Jego najwybitniejsze utwory to Wyznania i O Państwie Bożym. Geneza Napisał Wyznania aby ukazać swoją miłość do Boga i na swoim przykładzie pokazać, że nigdy nie jest za późno na nawrócenie. Kierował utwór również do osób nie będących chrześcijanami - chciał ukazać korzyści nawrócenia. Ukazuje pewną drogę od nieszczęśliwego do szczęśliwego życia. Kompozycja Składa się z 13 ksiąg. Pierwsze dziesięć to opis jego grzesznego życia do momentu nawrócenia. Przełomowym momentem było dla niego uświadomienie sobie, że szczęście da mu jedynie głęboka wiara w Boga. W kolejnych trzech księgach opisuje swoje nowe, szczęśliwe życie. Święty Augustyn uważał, że najwyższa forma poznania to boskie oświecenie (iluminacja), która jest darem Boga - osoba oświecona poznaje wieczne prawdy Boże ukryte w duszy i pozwala wybierać dobro. Augustynizm - główne założenia :
- człowiek jest bytem złożonym z wiecznej duszy i śmiertelnego ciała
- szczęście może dać człowiekowi tylko miłość do Boga
- prawd Bożych człowiek powinien szukać w duszy
- zło to brak dobra
- zbawienie jest darem Boga niezależnym od ludzkich zasad Kontynuacje i nawiązania do średniowiecza Miniatura średniowieczna Wisława Szymborska Inspiracją do napisanie tego utworu była miniatura średniowiecczna, która przedstawiała orszak książęcy wyruszający na powitanie. Na tej miniaturze wszyscy byli pięknie i bogato ubrani. Książe i ksieżna wyglądali bardzo dostojnie, byli młodzi, atrakcyjni. Również konie pięknie przystrojono. Autorka patrząc na tą miniaturę uważa, że kogoś na niej brakuje, mianowicie ludzi biednych - przecież średniowiecze to epoka, w której był feudalizm, czyli system społeczny opierający się na nierówności społecznej. Na szczycie drabiny feudalnej stali najbogatsi - książę, król, duchowi, rycerze. Na samym dole byli chłopi, którzy ciężko pracowali na luksus życia bogaczy, a sami żyli w biedzie. Średniowiecze to epoka niesprawiedliwa, pełna różnic społecznych, jednak Szymborska twierdzi, że po śmierci ci bogacze zostaną rozliczeni ze swojego życia i Pan Bóg już im gotuje piekło. Święty Szymon Słupnik Stanisław Grochowiak Tytuł nawiązuje do ascety, który chcąc uzyskać raj żył kilkanaście lat na kładce umieszczonej na słupie. Życie spędzał przeważnie na stojąco, gorąco modląc się do Boga, a jedzenie podawano mu na palach. Autor wspomina w wierszu, że jego powołaniem była asceza. W wierszu jest też historia dziewczyny, której spalono włosy i którą zgwałcono. Również zostaje wspomniany chłopak idący na szafot. Jest też mowa o samym poecie, który twierdzi, że
został powołany, aby buntować się przeciw niesprawiedliwości świata. Według tego utworu, różne są drogi ludzkiego życia. Jedni mogą sobie wybrać jak chcą żyć, w przypadku drugich decyduje los. Każdy ma inne przeznaczenie, gdzieś tam zapisane, _[tutaj leży Izold]_* Halina Poświatowska Poświatowska była poetką nieuleczalnie chorą (wada serca) - miałą wiele operacji, które zafundowała Polonia amerykańska. Niestety nie udało jej się przeżyć, zmarła w wieku 32 lat. Przez całe życie żyła na krawędzi, z dnia na dzień z wyrokiem śmierci, co znajduje odzwierciedlenie w jej twórczości. Ten wiersz to wyznanie młodej zakochanej kobiety, porównanej do Izoldy Jasnowłosej. KObieta leży na łóżku szpitalnym nocą i wsłuchuje się w swój trzepotliwy oddech. Słyszy jak po korytarzach snuje się wiatr i wie, że nie będzie dla niej już kolejnego dnia, a Tristan pozostanie samotny - na przeszkodzie ich miłości stanęło chore ciało. Opowieść małżonki świętego Aleksego Kazimiera Iłłakowiczówna Podmiotem lirycznym w utworze jest małżonka św. Aleksego, która opisuje uczucia do niego i swoje późniejsze życie. Zostawił ją w noc poślubną, a ona nie mogła się z tym pogodzić, przytulała się do jego płaszcza, wzywała Jezusa, wysyłała dworzan, by szukali jej męża. Nie mogła myśleć o kolejnym małżeństwie, bo ślubowała Aleksemu i jego kochała. Pod schodami zamieszkał żebrak, asceta, była zła, bo taką drogę wybrał jej mąż. Gdy umarł ten włóczęga poznała smutną prawdę, że to jej mąż. Autorka pokazuje ascezę z punktu widzenia żony Aleksego. Aleksy odchodząc od niej myślał tylko o sobie i własnym zbawieniu, unieszczęśliwił swoją żonę - Famijanę. Czy wobec tego asceza nie przynosi cierpienia bliskim? Z relacji Famijany wynika, że tak. pytania odnośnie matury/notatek: [email protected] (odpowiem na wszystkie tematy typu matura/studia, śmiało)
