Pobierz Matura 2025, język polski podstawowy/rozszerzony ROMANTYZM i więcej Notatki w PDF z Język polski tylko na Docsity!
Romantyzm Wprowadzenie Za umowną datę początku romantyzmu w Europie przyjmujemy wybuch rewolucji francuskiej w 1789 roku, a koniec Wiosnę Ludów (1848-1849). W literaturze polskiej początek to wydanie Ballad i romansów Mickiewicza (1822), a koniec - wybuch powstania styczniowego (1863). Główne założenia romantyzmu polskiego:
- patriotyzm
- prymat, uczucia
- uczucie ważniejsze niż rozum
- dziecko jako istota wyjątkowa, która ze względu na swoją wrażliwość widzi więcej i czuje więcej niż ludzie dorośli
- przyroda romantyczna jako inspiracja dla romantyków; kochają morze, przepaście, wszystko, co w przyrodzie dziwne, tajemnicze, niesamowite
- ludowość: wierzą w podania, legendy, które mówią o fantastycznych postaciach i o tym, że jest możliwość ze światem pozaziemskim, gdzie przebywają nasi zmarli przodkowie
- orientalizm - to zachwyt kulturą wschodu, tradycją arabską, perską, japońską, chińską
- tajemniczość - romantyzm wykorzystuje urok tajemnicy niewyjaśnionych zdarzeń, mrocznych przestrzeni, atmosfery spisku
- historyzm w utworach romantycznych pojawia się historia własnego narodu, średniowiecze stanie się epoką, w której umieszczona będzie akcja wielu utworów
- mistycyzm - zakłada możliwość duchowego kontaktu z bóstwem, dlatego też w literaturze romantycznej pojawiają się sceny mistyczne, np. widzenie, objawienie, prorocze sny
- mesjanizm, czyli przypisywanie jednostce lub całemu narodowi misji posłannictwa wobec ludzkości; jednostka- mesjasz, wybrana jest, by dla idei ogólnej poświęcić siebie; naród - mesjasz (a za taki romantycy uważali Polskę), cierpi za inne kraje i swoim cierpieniem ma pomóc innym narodom w odzyskaniu wolności
- indywidualizm romantyczny, czyli jednostkowość, poczucie odrębności i wyizolowania człowieka, zwłaszcza bohatera romantycznego Pokolenie burzy i naporu Pojawiło się na początku lat 70. XVII wieku w Niemczech - wystąpili przeciwko rozumowi, a zaufali uczuciu, stworzyli podstawy dla rozwoju nowej epoki, należeli do tego pokolenia: Johann Wolfgang Goethe, Fryderyk Schiller. Nazwa tego nurtu preromantycznego wzięła się od dramatu Friedricha Maximilliana von Klingera Sturm und Drang (burza i napór). Przedstawiciele tego nurtu pisali o uczuciach i intuicji, opierali się na wierzeniach ludowych, legendach i utworach Szekspira. Pisali też o losach wybitnej jednostki, która przegrywa z zasadami społecznymi.
Preromantyzm angielski Nawiązywał głównie do średniowiecza i odwoływał się do fantastyki świata wiedźm, wampirów, upiorów, rozwinęła się tzw. literatura gotycka, zapoczątkowana przez Horacego Walpole'a, autora słynnej powieści Zamczysko w Otranto. W anglii tworzyli tzw. poeci jezior: William Wordsworth, Samuel Taylor Coleridge. Irracjonalizm Przestano wierzyć w rozum i naukę, a oparto się na ukrytych i tajemniczych sprawach. Szukano inspiracji w baśniach, natchnionych wizjach religijnych czy omamach szaleńców. Sami psychicznie chorzy przestali być przetrzymywani w więzieniach i narodziłą się psychiatria. Człowiek był postrzegany jako pełen sprzeczności. Indywidualizm Przestano wiązać jednostkę ze społeczeństwem i w tym co subiektywne, pojedyncze dostrzegano ukryte prawdy i przesłania. Romantycy takich geniuszy myślicielowych traktowali nawet jako proroków przyszłych wydarzeń, np. George Gordon Byron. Bunt młodych Romantyzm doceniał młodość, co było nietypowe, bo wcześniejsze epoki ceniono mądrość i doświadczenie, a nie porywczość. Dlatego młodzi chętnie angażowali się w ruchy rewolucyjne i niepodległościowe, bo wiedzieli, że mogą coś więcej powiedzieć. Nawiązania Romantycy nawiązywali do ludowości , baśni i wierzeń, szczególnie w balladach. Odnoszono się również do tematyki patriotycznej, narodu, który nie jest jedynie poddanymi, a ma swoje uczucia i ma tradycję i wartości. Historyzm to z kolei postawa filozoficzna, która mówiła, że wszelkie zjawiska są procesami historycznymi, każdy naród rozpatrywano w kontekście jego dziejów. Nawiązywano do orientalizmu , czyli inspiracji kulturą Wschodu i czerpanie z niej motywów i utworów. Natura była rozumiana w sposób panteistyczny (jest w niej boski duch). Porównywano ją do tajemniczej księgi, którą można odczytać, gdy człowiek jednoczy się z naturą. Wielka Emigracja Po upadku powstania listopadowego wielu jego uczestników emigrowało, a także elity kulturalne i polityczne. Byli to Mickiewicz, Słowacki, Krasiński, Norwid. W 1883 roku w Paryżu książę Adam Czartoryski założył Hotel Lambert - obóz polityczny dla emigrantów, którzy chcieli doprowadzić do niepodległości przez działania patriotyczne. Z kolei Towarzystwo Demokratyczne Polskie chciało zorganizować powstanie. Filozofia, pojęcia Metafizyka - dziedzina filozofii, która zajmuje się poznaniem bytu, przyczyny tego, dlaczego żyjemy i do czego dążymy Idealizm - przekonanie, że idea, myśl, świadomość jest wyżej od ciała, rzeczywistości materialnej (duch jest wrodzony, a materia wtórna)
wprowadzającym spokój i radość w świat wewnętrzny osoby mówiącej. Wordsworth ukazuje jedność świata natury i człowieka. Obraz morza kwiatów uprzyjemnia i oświetla mu smutne chwile. Świat ludzkich spraw (1806) Wordsworth W wierszu pojawia się obawa przed utratą wrażliwości na otaczającą przyrodę. Codzienna pogoń za tym, co materialne, a przez to nietrwałe, czyni człowieka nieczułym na jej piękno i oddala go od prawdziwie głębokich przeżyć, możliwych tylko w połączeniu z przyrodą. Powraca tu wizja harmonijnego związku między człowiekiem, a dynamiczną, zmieniającą się naturą. Samuel Coleridge Urodził się w Ottery St Mary. Po śmierci ojca (miał 10 lat) został umieszczony w internacie w Londynie i tam przebywał do końca szkoły średniej. Studiował w Cambridge (nie ukończył). W 1795 roku poznał Wordswortha i jego siostrę. Był chorowity i podatny na depresję, uzależnił się od opium. Najwybitniejsze dzieło to Rymy o sędziwym marynarzu. Loch Coleridge Pochodzi z Ballad lirycznych (składają się z 4 utworów Coleridge'a i 19 Wordswortha). W wierszu występuje typowe dla twórczości poetów jezior napięcie między cywilizacją i naturą. Wiersz składa się z dwóch części. Pierwsza jest mrocznym obrazem człowieka zmagającego się z samym sobą, uwięzionego we własnym wnętrzu, zniewolonego przez tradycję, skostniałe poglądy przodków, a także cywilizację- w czasach rewolucji przemysłowej, W drugiej części autor przedstawił zbawienny wpływ natury na człowieka. Utwór Coleridge’a skłania do refleksji o zamknięciu we własnym ciele i umyśle. To spętanie człowieka, wynikające z ciemnoty, nędzy, pozycji społecznej- przezwyciężyć można tylko dzięki naturze: wszechwładnej i uzdrawiającej. Jedynym lekarstwem na zamknięcie w lochu własnej duszy jest, jak mówi poeta, kontakt z naturą. Fryderyk Schiller Rękawiczka Schiller Geneza Fryderyk Schiller usłyszał opowieść o okrutnej dame i dumnym rycerzu, którzy żyli w przeszłości na francuskim dworze królewskim. Ta historia była opisana w pewnym opracowaniu historycznym, spodobała się Schillerowi i postanowił napisać utwór/ NIe nazywał go balladą, bo uważał, że ma zbyt błahą treść. Jednak możemy go balladą nazwać. bo mimo błahej treści, ma cechy tego gatunku. Treść To historia igrzysk zwierząt. Na arenie walczą lew, tygrys i dwa lamparty. Wszystko to obserwuje król, członkowie rady królewskiej, rycerze, damy. Nagle na arenę spada rękawiczka, rzucona przez Martę z powodu kaprysu, próżności. Jej ukochany - Emrod - biegnie, by ją jej przynieść, bo takiego poświęcenia domaga się Marta. Gdy wraca rzuca jej rękawiczką w twarz i rezygnuje z miłości do niej.
Problematyka Autor pokazuje fałszywą miłość. Gdyby Marta naprawdę kochała Emroda, nie naraziłaby jego życia. Pokazuje też odwagę, poświęcenie rycerza, który nie waha się, by spełnić zachciankę kochanki. To, że Emrod zrezygnował z ukochanej, odbiega od średniowiecznego wzorca rycerza. Do Radości Schiller Geneza Utwór został poświęcony przyjacielowi Schillera - Christianowi Körnerowi, który ugościł Schillera, gdy ten tułał się po ucieczce z Wirtembergii. Beethoven skomponował do słów wiersza muzykę i wykorzystał utwór w swojej IX Symfonii. Pieśń została uznana za hymn Unii Europejskiej. Fabuła i problematyka Wiersz jest odą, czyli utworem pochwalnym na cześć radości. Autor mówi, że radość to iskra bogów i uczucie święte. Gdy świat się cieszy, na ziemi jest pokój, rozkwita miłość, przyjaźń, braterstwo, świat staje się lepszy, a ludziom żyje się lepiej. Utwór można uznać za manifest nowego, romantycznego pokolenia. Widzimy w nim nawiązania do starożytności, np. pola elizejskie. Utwór ten łączy elementy oświeceniowe z ideałami proponowanymi przez romantyków. Johann Wolfgang Goethe Faust Goethe Fabuła Głównym bohaterem tego dramatu romantycznego Goethego jest Faust – wielki uczony, który studiował filozofię, medycynę, teologię i prawo, mam tytuł magistra, a nawet doktora. To mędrzec, człowiek stary i wciąż mający poczucie niespełnienia, bo uczy uczniów głupkowatą sforę. Żyje w wielkiej nędzy. Marzył, że odkrywa mechanizmy rządzące światem, sens istnienia, a tymczasem posiada ogrom wiedzy i nie potrafi odpowiedzieć na wiele pytań. Nie jest szczęśliwy, odczuwa ból istnienia. Bohater pragnie odnaleźć sens życia, być szczęśliwy i wiecznie młodym. Przybywa do niego Mefistofeles i obiecuje, że spełni wszystkie jego pragnienia w zamian za dusze. Faust podpisuje cyrograf według którego diabeł dostanie jego duszę gdy Faust wypowie słowa: Trwaj, piękna chwilo, nie przemijaj!. Mężczyzna używa życia, z pomocą diabła uwodzi czternastoletnią Małgorzatę, którą porzuca by samotnie mieszkać na łonie natury. Małgorzata zachodzi w ciąże i niestety zabija własne dziecko. Oczekuje w więzieniu na egzekucję object bliska obłędu, bo przyczyniła się również do otrucia matki (podała jej zbyt dużo środka nasennego by spotkać się z Faustem). W ostatniej chwili Faust próbuje ocalić porzuconą dziewczynę – odwiedza ją więzieniu, proponuje ucieczkę i wspólne życie. Małgorzata odmawia, ponieważ chce odpokutować za grzechu i zbawić swoją duszę. Faust po tym zdarzeniu dostaje łaskę zapomnienia i znowu podróżuje po świecie np żyje z Heleną Trojańską, ma nawet z nią syna, próbuje stworzyć idealne państwo ale to mu się nie udaje. Ostatecznie jest bliski by powiedzieć słowa, które zgubiłaby jego duszę. Umiera, ale aniołowie nie godzą się aby szatan porwał jego dusze, winy zostają mu przebaczone bo przez całe życie dążył w trudzie do celu, a dążenie do celu jest ważniejsze niż jego osiągniecie. Wartością jest sam wysiłek.
- postać diabła (Mefistofelesa) Przychodzi do Fausta w różnych formach np żak, pudel. Mówi o sobie ale pozostaje nieuchwytny. Dzieje się tak dlatego, że Goethe pokazać, że zło jest wielopostaciowe, pojawia się nagle i nie wiadomo skąd. **- portret nauczyciela, człowieka uczonego (Faust)
- motyw miłości** Pani Twardowska Adam Mickiewicz (nawiązanie do Fausta) Polskim Faustem jest pan Twardowski. Mickiewicz opisuje w tej balladzie jak Twardowski pojawił się w karczmie „Rzym” co według cyrografu oznaczało zabranie duszy. Mężczyzna próbował się ratować zadając różne zadania do wykonania diabłu np bicz z piasku, ożywienie konia. Diabeł wszystko wykonał, przeżył nawet wodę święconą ale gdy Twardowski zaproponował mu służbę u swojej żony diabeł zrezygnował. Tytuł ballady nie jest przypadkowy bo to pani Twardowska wygrała z diabłem. Pan Twardowski, Mistrz Twardowski (polski szlachcic, polski Faust) - zaprzedał duszę diabłu za wielką wiedzę i znajomość magii. Jego postać najprawdopodobniej wzorowana jest na jednym z czarnoksiężników króla Zygmunta Augusta - Janie Twardowskim. Według legendy swoją zapłatę diabeł miał odebrać w Rzymie. Jednak Twardowski się tam nie wybierał. Pewnego dnia diabeł zastał go w karczmie Rzym. W cyrografie nie było napisane o co dokładnie chodzi mówiąc o Rzymie. Gdy Twardowski zaczął śpiewać pieśni kościelne to diabeł go nie zauważył. Po tym wydarzeniu Twardowski ukrył się na księżycu, gdzie jest po dzień dzisiejszy. Król Olch (Król Elfów) Johann Wolfgang Goethe Opowiada historię ojca i syna. Ojciec pędzi nocą na koniu i wiezie dziecko. Z punktu widzenia ojca, dziecko jest chore i majaczy. Ojciec wiezie syna przypuszczalnie do lekarza, szuka pomocy. Dziecko opowiada mu, że widzi króla olch wraz z córkami, którzy zachęcają go do zabawy. Obiecuje mu pozłacany szal, nawet grozi, że go porwie. W końcowej części ballady chłopiec jest pewny, że został porwany, bo ciemnieje mu w oczach i przeszywa go ból. Ojciec nie wierzy w opowieści dziecka, uspokaja syna. Jest pewny, że to zwidy, halucynacje. Jedno jest pewne, że gdy docierają na miejsce dziecko nie żyje. W utworze nastąpił starcie rozumu z odczuciami serca. Autor nie rozstrzyga dylematu, która rzeczywistość jest prawdziwa. Dwa światy istnieją w utworze równolegle i nie wykluczają się wzajemnie. Ważna jest w utworze natura postrzegana przez pryzmat romantyzmu: noc, mrok, szalejący wicher, świst wichru, szelest liści, gwizd ptaków. To wszystko sprawia wrażenie tajemniczości, grozy. W balladzie autor eksponuje postać dziecka. Romantycy uważali, że dziecko to osoba wyjątkowa. Jest czyste, niewinne, ma wyobraźnię, potrafi dostrzec to, czego nie widzą, ludzie dorośli. Są tu elementy ludowości, czyli wiara w świat pozarozumowy. ballada – gatunek epicko-liryczny z elementami dramatycznymi; obejmuje utwory, które opowiadają o niezwykłych wydarzeniach (fantastyka, legendy), mają posępny i tajemniczy nastrój. Ballady romantyczne dodatkowo nawiązywały do ludowych wierzeń; ballada ma narratora, fabułę, budowanie nastroju i dialogi.
Cierpienia młodego Wertera Goethe Fabuła Młody mężczyzna - Werter - przyjeżdża do małego miasteczka w Niemczech, aby załatwić sprawy spadkowe swojej matki. Zatrzymuje się w pięknej posiadłości i napawa się urokiem okolicznej przyrody. Szuka kontaktu z mieszkańcami i poznaje książęcego komisarza, wdowca z dziewięciorgiem dzieci, który zaprasza go do swojej leśniczówki. Tam Werter po raz pierwszy widzi jego córkę - Lottę - która zajmuje się młodszym rodzeństwem. Zakochuje się w niej od pierwszego wejrzenia - ona też darzy go dużą sympatią, bo mają podobne zainteresowania literackie, są bratnimi duszami. Niestety Lotta jest zaręczona z Albertem, którego nie ma, bo wyjechał z interesami - gdy wraca, sytuacja staje się napięta. Werter decyduje się na wyjazd z miasteczka. Po kilku miesiącach dowiaduje się, że Albert i Lotta wzięli ślub. usiłuje zapomnieć o Lottcie, która jest już mężatką. Niestety jest to niemożliwe i znowu przyjeżdża do miejscowości, w której mieszka z mężem - zaczyna ich nachodzić, nie potrafi opanować swego uczucia do niej. Sytuacja staje się dla wszystkich trojga trudna i Werter popada w depresję. Kiedyś spotyka młodego Henryka, który szukał pod koniec listopada kwiatów w ogrodzie, też dla Lotty - on też ją pokochał i zwariował z tego powodu. Pracował u jej ojca jako pisarz, a gdy powiedział o swojej miłości, został wydalony z służby. Werter coraz bardziej myśli o samobójstwie. Dowiaduje się historii o znajomym parobku, który zakochał się zw gospodyni, u której pracował. Za swe uczucie został wyrzucony, a następnie zabił swojego następcę, który miał ją poślubić. W końcu Werter pisze pożegnalny list do Lotty i wysyła służącego do Alberta, prosząc o pożyczenie mu pistoletów do rzekomej podróży. Nocą, ubrany w niebieski frak i żółtą kamizelkę, strzela sobie w głowę. NIestety, niefortunnie, bo stan agonalny trwa 12 godzin - umiera w przeddzień Wigilii Bożego Narodzenia i pochowany zostaje późnym wieczorem tego samego dnia. Lotta i Albert czują się winni jego śmierci i nie biorą udziału w jego pogrzebie; Lotta choruje. Wątek autobiograficzny Goethe jako młody człowiek zakochał się w Charlotcie Büff. W tej dziewczynie kochał się również jego przyjaciel Jerusalem i Kestner. Kobieta wybrała Kestnera. Jerusalem nie mógł się z tym pogodzić. Pożyczył pistolety od Kestnera i zabił się, strzelając sobie w głowę. Goethe natomiast popadł w depresję i wyjechał, aby zapomnieć o Charlotcie. Nie starał się też utrzymywać kontaktów z nią i Kestnerem. Po 14 latach Charlotta odwiedziła go już jako wdowa. Niestety spotkało ją rozczarowanie, bo Goethe nic już do niej czuł i nie chciał z nią być. Cierpienia młodego Wertera jako powieść epistolarna Powieść została napisana w 1774 roku w formie listów. Pisał je główny bohater (Werter) do przyjaciela Wilhelma. Dwa listy napisał do Lotty, a jeden do Alberta. W listach nie ma tradycyjnego początku i zakończenia, są subiektywne (znamy tylko opinię Wertera), mają silne zabarwienie uczuciowe. Przypominają pamiętnik, bo są przeznaczone bardziej dla siebie niż dla przyjaciela. Jest to spowiedź Wertera, jego wyznania. Możemy nazwać ten utwór powieścią duszy. Gorączka werterowska Po ukazaniu się utworu nastąpił duży oddźwięk u czytelników. Do Goethego napisano wiele listów. Odebrano utwór jako protest przeciwko rzeczywistości i obronę prawa jednostki do wolności i miłości. Utwór inspirował czytelników szczególnie ludzie młodzi wzruszyli się historia Wertera. Nastąpiła moda na tzw. strój Werterowski, czyli niebieski frak i żółtą
Cierpienia mają 84 listy. Listy są przeplatane komentarzem wydawcy, który rzekomo wydaje autentyczne listy. Charakterystyka bohaterów Werter: Wykształcony, utalentowany artystycznie, nadwrażliwy, zmienny w nastrojach, pesymista. Lubi dzieci,nie lubi pracować. Nie walczy o Lottę, nie lubi, gdy jest ograniczana jego wolność, kocha naturę. Ma wysokie mniemanie o sobie. Lotta: Lubi muzykę, taniec, przyrodę, wychowuje liczne rodzeństwo i prowadzi dom owdowiałego ojca, wierna Albertowi. Uważa Wertera za bratnią duszę. Albert Dobry, szlachetny, pracowity, tolerancyjny i wyrozumiały dla Wertera i Lotty. Darzy Wertera przyjaźnią, ale w końcu chłodno przyjmuje jego wizyty. Doskonale nadaje się na męża, bo zapewni Lottcie poczucie stabilizacji materialnej i oparcie. Lektury, które czyta Werter:
_- Pieśni Osjana
- Emilia Galotti_ Lessing - Odyseja Homer Zastanawiając się dlaczego Lotta wybrała Alberta, możemy stwierdzić, że był to dobry wybór. Albert był dojrzały, odpowiedzialny, kierował się rozumem, Lotta miała w nim oparcie, natomiast Werter był młody, niedojrzały, kierował się marzeniami, nie lubił pracować, miał zmienne nastroje, nie potrafił działać, nie zapewniłby Lotcie tak spokojnego życia, jak Albert. Giaur – lord George Gordon Byron Biografia autora:
- ma tytuł lordowski po przodkach
- urodziny w Londynie w Anglii
- deformacja stopy, co ufoludek zniwelować przez uprawiane sporty; boks, pływanie, jazda konna, turystyka alpejska
- awanturnik, demoralizację, liczne romanse, rozwodnik
- uwielbia podróże np. Hiszpania, Malta, Turcja, Grecja, Włochy, Szwajcaria, (…)
- jego pasją jest Grecja, daje duże sumy pieniędzy na walkę Greków, którzy znajdują się pod panowaniem tureckim. Sam bierze udział w powstaniu greckim
- umiera w Grecji na malarię
- mistrz powieści poetyckich i poematów dygresyjnych Fabuła Głównym bohaterem utworu jest Giaur. Nie jest to imię własne, a oznacza w języku muzułmańskim niewiernego, czyli chrześcijanina. Giaur przybywa do Grecji okupowanej przez Turków i tam poznaje piękną Leilę, żonę emira Hassana. Zakochują się w sobie z
wzajemnością i razem uciekają. Niestety żołnierze Hassana odbijają dziewczynę i zwyczajem tureckim, zdradzony mąż każe ją rzucić do morza w worku. Giaur nie zdążył uratować ukochanej. Od tego momentu Giaur chce się zemścić na Hassanie i gdy ten jedzie z orszakiem po nową żonę, dopada go Giaur. Jednak po dokonaniu zemsty i tak nie zaznał spokoju. Podróżuje i w końcu postanawia zamknąć się w klasztorze. Ofiaruje duży skarb dla klasztoru, aby zamieszkać w celi klasztornej. Nie przyjmuje święceń, nie modli się, nie spowiada, nosi habit, ale nie uczestniczy w nabożeństwach. Przed śmiercią opowiada historię swojego życia staremu zakonnikowi. Daje mu też pierścień i prosi, żeby przekazał go przyjacielowi z lat młodości i opowiedział mu o jego losach. Nie chce żadnej pokuty za swoje czyny, twierdząc, że niczego nie żałuję i jeszcze raz postąpiłby tak samo. Analiza fragmentu W fragmencie poznajemy Giaura, który zabił Hassana i niczego nie żałuje, zabił go z premedytacją. Z tego czynu i swojego spowiada się przed śmiercią zakonnikowi. Mówi, że jego miłość była tak wielka, że nie potrafił już żyć bez ukochanej. Nawet teraz wolałby, żeby go nie kochała, bo by mniej cierpiał. Ma świadomość tego, że stał się przyczyną jej śmierci, chociaż nie on zabił. Wie, że zginęła za niewierność i Hassan miał prawo wymierzyć jej karę. Opowiada też jak zginął Hassan. Wzywał imienia Mahometa, konał jak tygrys podczas polowania, poznał swego oprawcę. Nie miał czasu by cierpieć. Nie odczuwał tak wielkiej rozpaczy jak Giaur po śmierci ukochanej. Giaur prosi mnicha o ubogi pogrzeb, prosty krzyż na grobie bez żadnych liter. Giaur widzi, że kapłan patrzy na niego z obrzydzeniem, trwogą i drży, wiedząc jak okropnego czynu dokonał. W ostatnim momencie wyszeptał mu swoje imię i ojczyznę, z której pochodził. Bohater bajroniczny To bohater występujący w twórczości Byrona: jest buntownikiem i podważa istniejący porządek społeczny, zazwyczaj jest nieszczęśliwy i tajemniczy, ma jakąś tragiczną przeszłość przed którą często ucieka; uważa, że nie dotyczą go prawa i zasady, stawia się ponad dobrem i złem, kieruje się uczuciami a nie rozumem Giaur jako powieść poetycka Powieść poetycka to gatunek ukształtowany w romantyzmie. Obejmuje utwory wierszowane o nie chronologicznej fabule, często ma opisy przeżyć wewnętrznych bohatera. Narrator komentuje poczynania bohatera, zwraca się do czytelnika. Akcja utworu zazwyczaj dzieje się wokół tragicznych dziejów bohatera, który zazwyczaj jest buntownikiem. Powieść poetycka często odnosi się do wydarzeń historycznych lub opisu świata przedstawionego (orientalny wschód). Orientalizm Orient - fascynacja kulturą wschodu W Giaurze mamy Harem, zwyczaj karania niewiernych żon. Hassan jest emirem (albo baszą), jest specyficzny ubiór (np. ten, który ma Hassan).
Jasiek:
- umarł 2 lata temu
- kontaktuje się z Karusią za życia i po śmierci Lud:
- współczuje Karusi i wierzy jej, że widzi Jasia
- chce się modlić i chce by Karusia była razem z Jasiem Starzec (Śniadecki):
- nie wierzy Karusi, kpi z niej
- nie wierzy w kontakt ze światem pozaziemskim - Dziewczyna duby smalone bredzi/ A gmin rozumowi bluźni
- przedstawiciel racjonalizmu Poeta:
- wierzy Karusi, jest przeciwny Starcowi
- uważa, że skoro kochali się za życia to i po śmierci _- Miej serce i patrzaj w serce!
- Czucie i wiara silniej mówi do mnie niż mędrca szkiełko i oko_
- irracjonalista Starzec to odpowiednik Jana Śniadeckiego. Jan Śniadecki był matematykiem, astronomem i filozofem, zwolennikiem racjonalizmu i empiryzmu; krytykował romantyków. Był wykładowcą Mickiewicza na Uniwersytecie Wileńskim. Ostro atakował twórczość i program pierwszych romantyków nazywając je szkołą zdrady i zarazy. Treść Historia Karusi, która biega po malutkim miasteczku, z kimś się wita, rozmawia, śmieje się, płacze, jest szczęśliwa i przerażona. Okazuje się, że rozmawia z nieżyjącym kochankiem - Jaśkiem. To wszystko obserwuje lud, który na początku ma wątpliwości, ale potem jej wierzy, bo jeśli ktoś przysięgał komuś coś za życia to i po śmierci to obowiązuje. Starzec nie wierzy Karusi, mówi, że ona opowiada głupoty. Poeta wyraża opozycję do Starca i mówi, że bardziej wierzy uczuciom i wierze. Wnioski Utwór jest manifestem przedstawiającym założenia romantyzmu. Poeta zgodnie z wierzeniami ludowymi wierzy, że istnieje możliwość kontaktów ze światem pozaziemskim. Romantycy kochają zjawy, dusze zmarłych i wierzą, że żywi mogą im pomóc. Motto utworu Zdaje mi się, że widzę…gdzie? Przed oczyma duszy mojej Pochodzi z Hamleta Szekspira. Zakłada, że można zobaczyć coś przed oczyma duszy, dusza może to poczuć. Szekspir był wzorem romantyków, jako pierwszy wprowadził fantastykę.
Świteź W tej balladzie zauważamy kontekst autobiograficzny. Gdy Mickiewicz był w Kownie często spacerował nad jeziorem Świteź. Miał też przyjaciela - Michała Wereszczakę. Zakochał się w jego siostrze - Maryli Wereszczakównie, a ród Wereszczaków był bardzo bogaty (Płużyny, Tuhanowicze). Mickiewicz często bywał w domu Wereszczaków, ale niestety ojciec Maryli nie był zadowolonu z zainteresowania Mickiewicza jego córką - miał zbyt niskie pochodzenie, chociaż był szlachcicem. Wereszczaka postanowił wydać swoją córkę za Hrabiego Puttkamera. Gdy Mickiewicz spotykał się z rodzeństwem Wereszczaków to często rozmawiali o legendach dotyczących jeziora Świteź - krążyły pogłoski, że zamieszkują je nimfy. W Świtezi Mickiewicz nawiązuje do tych legend. Opisuje, że w jeziorze dzieją się jakieś dziwne rzeczy - słychać krzyki, odgłosy bitwy, przez co wszyscy omijają to jezioro. Dziedzic tego terenu (pan na Płużynach, czyli Michał Wereszczaka) postanowił sprawdzić, co się tam dzieje - całe przedsięwzięcie pobłogosławił ksiądz i spuszczono łodzie, zarzucono sieci i wyciągnięto nimfę - Świteziankę, która opowiedziała historię tego jeziora. Okazało się, że niegdyś był tam ogród, który najechali Moskale pod nieobecność rycerzy i wodza, którzy wyjechali na pomoc sąsiadowi (litewskiemu księciu Mendogowi - legendarny założyciel Litwy, który scalił to państwo). Kobiety i dzieci nie mogły się obronić, więc poprosiły o pomoc Boga, aby ich nie pohańbiono - zostały zamienione w kwiaty, a Moskale - zrywając je - padali martwi. Ta wyciągnięta dziewczyna okazała się córką wodza Tuhana, który opuścił swój ogród. Utwór jest dedykowany Michałowi Wereszczace. motywy: wiara, fantastyka, wojna, autobiografia, wina i kara, przyroda, ludowość, bitwa, pomoc Rybka Wiejska dziewczyna - piękna, lecz nawina - zostaje uwiedziona przez młodego panicza, który obiecywał jej małżeństwo. Jednak porzucił Krysię i ożenił się z kobietą równego stanu - bogatą księżną. Jednak Krysia miała z nim nieślubne dziecko. Krysia z rozpaczy utopiła się w jeziorze, dziecko zostawiła swojemu wiernemu słudze. Dziewczyna zamieniła się w rybkę, a sługa co wieczór przynosił jej dziecko, aby je nakarmiła (zamieniała się wtedy w kobietę). Przestała się ukazywać, gdy pan z żoną zaczęli przychodzić nad jezioro - nigdy nie powróciła, a oni zostali zamienieni w głazy. Akcja rozgrywa się nad jeziorem Świteź. W utworze widzimy ludową moralność, gdzie zawsze zwycięża sprawiedliwość, a siły natury mają moc ingerowania w życie człowieka. motywy: zbrodnia i kara, zdrada, przyroda, miłość, niewierność, naiwność, dziecko, samobójstwo, zemsta, złamana obietnica, różnice społeczne Powrót taty Narrator zachęca dzieci do pójścia za miasto, żeby pomodlić się przed cudownym obrazem Maryi o szczęśliwy powrót tatu, który był kupcem - dzieci boją się o niego i niebezpieczeństwa na drodze. Modlitwę przerywa dźwięk wozów - dzieci z radością witają się z tatą - ten daje im upominki z podróży i pyta o zdrowie domowników. Nagle na drodze wracającego do domu ojca z dziećmi staje gromada dwunastu zbójców. Ojciec prosi o litość, proponuje zabranie wozów, a jego i dzieci pozostawienie żywym - oni przystępują jednak do grabieży, wymuszają pieniądze i grożą służbie bronią. Nagle z lasu wychodzi stary zabójca powstrzymuje towarzyszy - mówi, że zrobił tak, bo widział wcześniej jak dzieci się modliły. Zasłyszana
jej przysiągł i zostawia go samego. Myśliwy błądzi po lesie szukając jej, a nagle z wód wyłania się nimfa wodna i kusi go swoją atrakcyjnością. Młodzieniec waha się, jednak jej urok jest potężny i nie może się oprzeć. Zapomina o złożonej przysiędze swojej dziewczynie. Gdy zbliża się do nimfy, rozpoznaje w niej swoją ukochaną. Znieważona zdradą dziewczyna mówi mu o strasznej karze za jego czyny: będzie cierpieć bez końca okrutne męki. Jego ciało pochłonęło jezioro, a dusza została zaklęta w modrzew stojący na brzegu Świtezi, w miejscu dawnych spotkań z ukochaną. motywy: wina i kara, fantastyka, nieszczęśliwa miłość, zazdrość, zdrada, cierpienie, przyroda, podstęp Lilije Pani zabija pana, bo gdy nie było go w domu to go zdradzała. Kobieta zasiewa jego grób liliją. Opowiada o kobiecie, której mąż wyruszył na wyprawę z królem, jednak pod jego nieobecność żona go zdradza, a gdy mąż wraca zabija go i grzebie w ziemi, a grób liliją zasiewa. Po dokonaniu zbrodni biegnie do Pustelnika po pokutę, jednak wcale nie żałuje swojego czynu. Ten mówi jej, że pokuty udzielić może tylko mąż, który nie żyje, więc kobieta wraca do domu i nie mówi dzieciom prawdy. Przyjeżdżają bracia zabitego i pletą wianki z liliji z grobu jej zamordowanego męża pani - ładniejszy wianek oznacza prawo do jej ręki. W kościele kłócą się o to do kogo należy który wianek- ukazuje się duch zmarłego brata, który mówi, że wianek i żona są jego. Cała świątynia się zapada, wraz z niewinnymi ludźmi. motywy: miłość, niewierność, mężobójstwo, zdrady, zbrodnia i kara, osierocenie dzieci, śmierć niewinnych, niewiedza (braci) gotycyzm - nurt artystyczny w literaturze i sztuce (od końca XVII wieku) przejawiający się w fascynacji średniowieczem - epoką, która budziła zainteresowanie romantyków, bo kojarzyła się z tajemniczością i odległą historią. Gotycyzm ukazywał świat zła i szaleństwa, elementy cudowności. Przykładem są Lilije - akcja rozgrywa się w średniowieczu, główna bohaterka jest żoną rycerza i mieszka w zamku. Budowany jest nastrój grozy, pojawia się upiór zamordowanego męża i tajemniczy mnich - Pustelnik. Przyroda wprowadza atmosferę niepokoju. Grażyna Mickiewicz Streszczenie Główna bohaterką utworu jest Grażyna, żona księcia Litawora. To kobieta niezwykle mądra, piękna, patriotka. Litawor popada w konflikt z innym księciem litewskim, Witoldem. Pała do niego wielką nienawiścią i postanawia go pokonać korzystając z pomocy krzyżaków. Grażyna i jego doradca Rymwid usiłują go odwieść od tego planu, aby imię zdrajcy nie przylgnęło do Litawora. Niestety Litawor jest nieubłagany. Gdy Litawor śpi, Grażyna odprawia posłów krzyżackich, którzy przyszli się dogadać - ci grożą wojną. Dochodzi do starcia, podczas którego Grażyna przywdziewa zbroję męża i idzie walczyć. Niestety prowadzi walkę niefortunnie – jest kobietą, nie potrafi dowodzić. Ginie, a gdy jej ciało płonie na stosie rzuca się w ogień także jej mąż, który zrozumiał swój błąd, stawił się na polu walki i przechyli szalę zwycięstwa na rzecz Litwinów. Nie może jednak żyć bez ukochanej żony.
Grażyna jako patriotka To dzielna kobieta, która poświęciła swoje życie aby ratować honor męża. Nie dopuściła do tego, aby okazał się zdrajca. Ten jedyny raz mu się sprzeciwiła. Sonety krymskie Adam Mickiewicz Okoliczności napisania Po procesie filomatów i filaretów w 1823, Mickiewicz musiał opuścić Litwę. Pojechał do Petersburga, a później do Odessy, a stamtąd udał się na wycieczkę po Półwyspie Krymskim i zwiedzał pozostałości starożytnej cywilizacji greckiej. Tak powstały Sonety krymskie, jako pamiątka z podróży. Burza Podmiotem liryczny, jest pielgrzym wędrowiec, który przedstawiony został jako pasażer statku. Dwie pierwsze zwrotki (opisowe) zawierają opis burzy i zniszczeń, jakie dokonała na statku: podarte żagle, rozbity ster, uszkodzone pompy. Wicher wyje z tryumfem, słońce krwawo zachodzi, fale się burzą i spadają na okręt, który niedługo zatonie. Dwie ostatnie zwrotki to refleksja dotycząca zachowania pasażerów w obliczu śmierci. Jedni się modlą, inni padają objęcia przyjaciół, bliskich, żegnając się z nimi. Tylko podróżny siedzi w milczeniu i zazdrości tym, którzy mają się z kim żegnać, bo on jest samotny, nie może powrócić do ojczyzny, a już dawno zapomniał słów modlitwy. Utwór jest bardzo dynamiczny, nagromadzono w nim dużo wyrazów słuchowych, np. ryk wód, szum zawiei, aby podkreślić potęgę żywiołu. Bakczysaraj Podmiotem lirycznym jest pielgrzym wędrowiec, człowiek, który zwiedza zabytki Krymu. Widzi ruiny pałacu chanów krymskich w ich dawnej stolicy. Obecnie do pałacu wprowadziła się roślinność i różne zwierzęta. O dawnej świetności świadczy już tylko marmurowa fontanna haremu, która sączy wodę, co podkreśla, że czas ucieka, wszystko płynie, przemija. Również kolorowe witraże okien przypominają dawną świetność. Część druga refleksyjna to zaduma nad życiem ludzkim - nawet potężni chanowie byli bezsilni wobec śmierci i przemijania - ich wytwory kultury też okazały się nietrwałe - utwór przesycony jest orientalizmem: tytuł, chanowie krymscy, harem (to wszystko związane jest z fascynacją kulturą wschodu). Stepy akermańskie Podmiotem lirycznym jest wędrowiec-pielgrzym zagubiony w bezmiarze stepów krymskich. W części opisowej Mickiewicz przedstawia step, który przypomina mu ocean, a wóz, którym podróżuje to łódka. Na stepie jest cisza tak wielka, że można usłyszeć motyla kołyszącego się w trawie, węża pełzającego wśród ziół, albo ciągnące żurawie. Podmiotowi lirycznemu wydaje się, że w takiej ciszy mógłby usłyszeć głos z Litwy, niestety okazuje się, że jest to niemożliwe, co potęguje rozpacz wędrowca - utwór pokazuje wielką tęsknotę za ojczyzną. Mimo piękna krajobrazu, wędrowiec nie potrafi się cieszyć, bo jest z dala od domu.
Niepewność Mickiewicz Podmiotem lirycznym jest osoba zakochana, jednak nie do końca jest pewna czy rzeczywiście jest to miłość, czy przyjaźń - wynika to z tego, że są to uczucia bardzo pokrewne. Podmiot liryczny stara się poprzez zachowanie drugiej osoby znaleźć odpowiedź na nurtujące go pytania. Mówi, że gdy nie widzi swojej ukochanej to czegoś zaczyna mu brakować, czuje się nieswojo, dla niej oddałby życie, poświęciłby się bez reszty. Uwielbia przebywać w jej towarzystwie - wtedy jest naprawdę szczęśliwy. W wierszu nie ma odpowiedzi na to, czy jest to przyjaźń, czy miłość. Zresztą sugeruje to tytuł - podmiot liryczny nie jest pewny. Miłość to uczucie bardzo złożone, trudno podać jej definicję, bo każdy przeżywa ją inaczej, na swój sposób. _Do M_* Mickiewicz Wiersz ten jest poświęcony Maryli Wereszczakównie, w której kochał się w młodości Mickiewicz. Mimo, że nie mogli być razem to Mickiewicz zawsze ją wspominał z rozrzewnieniem. Wiersz powstał w 1823 roku, gdy za działalność patriotyczną Mickiewicz został zesłany w głąb Rosji. Wspomina miejsca, które razem odwiedzali, zastanawia się, co ukochana robi w danej chwili, czy jeszcze go pamięta. Zapewnia, że zawsze będzie przy niej i nigdy nie wyrzuci jej z pamięci, zostawił przy niej część swojej duszy. Wierzy, że ona też o nim nie zapomni. Maryla została wydana za mąż za hrabiego Puttkamera. **Do ***** Mickiewicz Podmiot liryczny to znowu Mickiewicz i też możemy przypuszczać, że myśli o Maryli. Nie może jej zapomnieć, nawet, gdy jest w miejscach, gdzie nie ma jej obok niego. Opisuje wyprawę w góry, konkretnie w Alpy. Widoki zapierają dech w piersiach, ale on szuka Litwy, domu, ukochanej i właśnie jej. Jest zazdrosny o to, co w danej chwili robi - może tańczy, biesiaduje, albo bawi się nowymi miłostkami, a może wyśmiwa się z jego miłości? Nie wie, czy byłaby szczęśliwa, gdyby podzieliła jego los wygnańca. On by dla niej zrobił wszystko: zabierał na wycieczki w góry, umilał czas piosenkami, przenosił przez strumienie, aby jej noga nie dotknęła wody. Gdyby się zmęczyli to razem odpoczywaliby przy ognisku, ona zasypiałaby na jego ramieniu. Podsumowanie Wszystkie te utwory to erotyki. Widać w nich nieszczęśliwą miłość do Maryli Wereszczakówny i nostalgię, tęsknotę za ukochaną. Liryki lozańskie Adam Mickiewicz Geneza Powstały w latach 1839-1840 w Szwajcarii. Mickiewicz wyjechał do Lozanny, bo miał tam pracować jako wykładowca literatury łacińskiej na uniwersytecie. Zamieszkał nad Jeziorem Genewskim w przepięknym miejscu, z którego mógł podziwiać alpejską przyrodę. Był tam razem z żoną i dziećmi, Niestety nie mógł się w pełni cieszyć tym miejscem i swoją pracą, bo miał poważne problemy finansowe, a żona była chora. Napisał kilka utworów, ale nie przywiązywał do nich dużej wagi. Za życia nie zostały wydane, dopiero po śmierci. Zostawił je w rękopisie, gdzie było pełno skreśleń i nie było wiadomo jaka jest wersja ostateczna.
Polały się łzy me czyste Utwór jest bardzo osobisty. Podmiot liryczny, który możemy utożsamiać z autorem, analizuje swoje życie. Wspomina dzieciństwo, które było bardzo radosne, szczęśliwe, bo spędzał je na Litwie w otoczeniu najbliższych. Młodość była bardzo zwariowana, pełna różnych błędów, pomyłek. Wiek męski okazał się najgorszy, bo poeta stwierdza, że przegrał życie. Te wszystkie rozważania powodują rozrzewnienie i dlatego podmiot liryczny leje łzy, ogarnięty smutkiem i rozczarowaniem. Jest to wiersz biograficzny, ma budowę klamrową, bo pierwszy i ostatni wers są identyczne. Mówi się, że jest to wiersz-płacz. (motyw autobiografii) Nad wodą wielką i czystą Jest to wiersz inspirowany widokiem jeziora Leman, gdzie Mickiewicz mieszkał, gdy był w Lozannie. W pierwszej części wiersza widzimy wodę, która ma zdolność odbijania otoczenia nawet, gdy jest wzburzona. Odbija skały, obłoki, błyskawice, grzmoty, a potem wraca do stanu wyjściowego - czyli atura, mimo swej zmienności jest nienaruszalna. W przypadku człowieka jest inaczej 0 on przez całe życie odbija chwile radosne i smutne, ale nie jest jak woda i nie wraca do stanu pierwotnego. Każde wydarzenie pozostawia w nim jakiś ślad, kształtuje jego charakter. Aby być w pełni człowiekiem trzeba płynąć przez życie, stale się rozwijać i zmieniać. Skały obłoki i błyskawice mają określone role do spełnienia, a człowiek musi odszukać swoją drogę. Poeta również wszystko odbija i wkłada w swoje wiersze Podsumowanie Te liryki są bardzo refleksyjne, autobiograficzne, oceniają minione lata i zamykają twórczość liryczną Mickiewicza. Zachowały się cztery liryki. Reduta Ordona Mickiewicz Bitwę pomiędzy Polakami a Moskalami obserwuje młody adiutant relacjonując ją na żywo. Rosjanie mają ogromną liczbę żołnierzy i 200 armat, a Polacy - tylko 6 armat. Mimo to Polacy walczą do upadku. Adiutant zastanawia się dlaczego nie ma tutaj cara i dochodzi do wniosku, że car siedzi wygodnie w swojej stolicy, a od jego woli zależy tysiące ludzkich żyć w tej bitwie. Każdy boi się cara, a tylko Polacy stają z nim do walki. Nawet rosyjscy żołnierze są bez wyboru i umierają za cara. Nagle reduta Ordona została zalana przez wroga i upada. Ordon z zapaloną świecą wbiega do magazynu amunicji, co powoduje ogromny wybuch i zabija wielu żołnierzy po obu stronach. Teraz razem spoczywają w rozjemczej mogile. Adiutant uważa, że Ordon powinien zostać patronem szańców, bo jego czyn wymagał ogromnej odwagi. Adiutant przepowiada też katastrofę z woli Boga, jeśli nikt nie zatrzyma cara. Śmierć Ordona to przekłamanie historyczne (nie zginął). Narrator komentuje:
- cara - uważa, że jest złodziejem korony polskiej, jest tyranem i nie zależy mu na ludziach, a jego potęga pochodzi z piekła
- lud rosyjski - uważa wojska rosyjskie za bezwolną masę, która nie ma swojego zdania i jest narzędziem cara, mówi, że tylko śmierć może ich powstrzymać od słuchania się cara
- losy świata, które są niesprawiedliwe, Ordon jest symbolem zemsty za przemoc i despotyzm (patron szańców); autor uważa, że jeśli nikt cara nie powstrzyma to Bóg widząc całe zepsucie na świecie wysadzi nas wszystkich jak Ordon redutę
