Matura 2025 - opracowanie lektur cz.1 (język polski), Notatki z Język polski

Pobierz Matura 2025 - opracowanie lektur cz.1 (język polski) i więcej Notatki w PDF z Język polski tylko na Docsity!

Opracowanie

lektur cz.I

Spis treści

Antyk

1. „Biblia” (fragmenty), w tym: „Księga Hioba”, „Księga Koheleta”, „Księga Psalmów”, „Księga Rodzaju”, „Apokalipsa św. Jana”
2. „Mitologia”, cz. I – Jan Parandowski
3. „Iliada” (fragmenty) – Homer
4. „Antygona” – Sofokles Średniowiecze
5. „Lament świętokrzyski” (fragmenty)
6. „Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią” (fragmenty)
7. „Pieśń o Rolandzie” (fragmenty) Renesans
8. „Makbet” – William Szekspir Barok
9. „Skąpiec” – Molier Oświecenie
10. Satyry Ignacego Krasickiego (np. „Do króla”, „Świat zepsuty”, „Pijańst wo”, „Żona modna”) Romantyzm
11. Ballady Adama Mickiewicza, w tym „Romantyczność” (i np. „Lilije”, „Świteź”, „Świtezianka”)
12. „Dziady” cz. II – Adam Mickiewicz
13. „Dziady” cz. III – Adam Mickiewicz
14. „Pan Tadeusz” – Adam Mickiewicz
15. „Balladyna” – Juliusz Słowacki
16. „Zemsta” – Aleksander Fredro Pozytywizm
17. „Lalka” – Bolesław Prus
18. „Potop” (fragmenty) – Henryk Sienkiewicz
19. „Zbrodnia i kara” – Fiodor Dostojewski

ZAKRES PODSTAWOWY

21. „Romeo i Julia” - William Szekspir
22. „Mistrz i Małgorzata” - Michaił Bułhakow
23. „Proces” - Franz Kafka
24. „Sklepy cynamonowe” - Bruno Schulz
25. Wiersz „Pokolenie” - Krzysztof Kamil Baczyński
26. Wiersz „Ocalony” - Tadeusz Różewicz
27. Wiersz „Campo ci fiori” - Czesław Miłosz
28. Wiersz „Który skrzywdziłeś” - Czesław Miłosz

„Księga Hioba”

Geneza

Zagadnienie autora i czasu powstania jest oczywiście zagadką, jak w przypadku wielu ksiąg biblijnych. Badacze przypuszczają, że „Księga Hioba” powstała w V wieku p.n.e. Wskazywałoby na to powstanie innych ksiąg mądrościowych w tym czasie oraz język ut woru. Autor nie jest znany, choć niejednolita forma poetycko-prozatorska wskazuje na istnienie kilku t wórców.

Czas i miejsce akcji

Bohater „Księgi” pochodzi z ziemi Us (Uz, Hus). Kraina jest położona na południowy wschód od Palestyny – część obszaru zwanego Edom, rozciągającego się od Morza Mart wego przez Pustynię Arabską, do Morza Czerwonego. Nic jednak nie wskazuje na to, aby „Księga Hioba” powstała na tym terenie.

Treść

Hiob jako człowiek prawy i bogobojny stał się obiektem próby. Szatan próbował udowodnić na jego przykładzie Bogu, że zabierając mu dobra materialne, których posiadał wiele, mężczyzna się od niego odwróci. Zabrano mu więc majątek, dzieci. Gdy wtedy nie wyrzekł się, zesłano na niego trąd. Przybyli do niego przyjaciele, jednak założyli, że choroba jest karą dla niego za grzechy. Nie słuchali jego błagań, a mówili mu jedynie, że musi się nawrócić. Ostatecznie mężczyzna postanawia się ukorzyć, choć dalej jest zły na przyjaciół, czuje, że go zawiedli. Próbuje sam przed sobą oraz towarzyszami pokazać, że był człowiekiem prawym, a mimo to spotkało go takie nieszczęście. Mowy przyjaciół przypominają oskarżenia sądowe, a Hioba obronę.

Motywy

• Bóg (w „Księdze Hioba” Bóg jawi się jako wszechmocna postać, poddająca człowieka próbie)
• cierpienie (chory zachowuje jednak zaskakujący spokój. Cierpi, ale nie obwinia Boga. Uważa, że każde życiowe doświadczenie to boży dar. Ufa Bogu i poddaje się zupełnie jego woli, co w finale opowieści skutkuje błogosławieńst wem St wórcy)
• człowieczeńst wo (bohater biblijnej opowieści uosabia każdego, cierpiącego niewinnie człowieka)
• los ludzki (jest on całkowicie zależny od siły wyższej, czyli St wórcy; człowiek musi nieustannie walczyć z przeciwnościami i wierzyć, że jest to część boskiego planu)

„Księga Koheleta”

Geneza

Księga Koheleta należy do tak zwanych ksiąg dydaktycznych Starego Testamentu Powstała prawdopodobnie w końcu III wieku przed Chrystusem. Słowo "Kohelet" jest funkcją autora, którą możemy przetłumaczyć jako "przemawiający do zebranych". W przeciwieńst wie do innych ksiąg Starego Testamentu porusza ona zagadnienia filozoficzno-religijne i przekazuje mądrości życiowe. Księgę Koheleta uznaje się za źródło motywu marności - vanitas.

Czas i miejsce akcji

Czas akcji odpowiada ramom życia Koheleta, na co wskazują liczne wzmianki w tekście, mówiące o bezpośrednich obserwacjach, jakie poczynił autor Księgi, jak również o jego doświadczeniach w dochodzeniu do wiedzy i bogact wa. Ponieważ powstanie Księgi datuje się na III w. p. n. e., toteż przyjąć należy, iż fakty w niej przedstawione dotyczą właśnie tego okresu. W tekście niejednokrotnie pojawia się informacja o Jerozolimie. Sam Kohelet nazywa siebie jej królem, więc przyjąć należy, iż fakty w niej przedstawione oparte są głównie o obserwacje poczynione w tym rejonie.

Treść

Kohelet podejmuje refleksję nad losem człowieka na ziemi. Dochodzi przy tym do wniosku, że ludzkie pragnienia: bogact wo, rozkosz i wiedza są marnością. Kohelet nie skarży się jednak na bezwartościowość istnienia, a poszukuje właściwego sposobu jego przeżycia. Pragnie on prawdziwej mądrości, odróżniając ją od pojęcia wiedzy.

„Księga psalmów”

Geneza

„Księga Psalmów”, zwana Psałterzem, jest zbiorem 150 tekstów poetyckich o charakterze melicznym, które powstawały na przestrzeni kilku wieków. Uważa się, że większość z tych ut worów zostało zapisanych w złotym okresie kultury żydowskiej, czyli na przełomie VI i V w. p. n. e, choć najstarsze pochodzą z XI wieku przed narodzeniem Chrystusa. Tradycyjnie jako głównego autora psalmów wymienia się króla Dawida, dlatego zwyczajowo księga ta jest nazywana Psałterzem Dawidowym. Oprócz wymienionego monarchy psalmy t worzyli jednak również Mojżesz, Salomon czy Asaf. „Księga Psalmów” wykazuje ścisły związek z żydowską obrzędowością religijną. Śpiewanie psalmów stanowiło bowiem ważną część liturgii, a geneza wielu z nich dotyczy budowy Świątyni Jerozolimskiej. Oprócz aspektów rytualnych na powstawanie psalmów duży wpływ wywarły doświadczenia historyczne Izraelczyków. Psalmy opisują trudne przeżycia niewoli babilońskiej i stanowią wołanie narodu żydowskiego o pomoc Jahwe.

Treść

„Psalm I” W "Psalmie I" zawarte jest pouczenie - przedstawione są dwie odmienne propozycje dróg życiowych, postaci, które je prezentują. Która podoba się Tobie bardziej, którą byś wybrał, z którą się utożsamiasz? - drogę błogosławionego, który zmierza do szczęścia, czy grzesznika, który zmierza ku potępieniu? Wybór jest tu raczej tendencyjny, nie przysparza trudności. Wartościowe są tutaj porównania i sztuka obrazowania - człowieka szczęśliwego przedstawia się jako drzewo owocujące, wieczne, żywe, grzesznika natomiast jako plew. W psalmie tym spotykamy się z paralelizmem treści, który polega na równoległości w wyborze kategorii porównawczych, są one bowiem wyraźnie skontrastowane - Boga się albo przyjmuje albo odrzuca, drzewo daje owoce lub jest chwastem, tr wałości przeciwstawiona jest kruchość.

„Psalm 8” W "Psalmie 8" przedstawiona jest pewna wizja świata i człowieka, która konfrontować można z wymową "Księgi Koheleta". Człowieka opisuje się tutaj takimi słowami: "władca nad dziełami rąk Twoich". Człowiek jest istotą potężną, synem człowieczym, którego Bóg bardzo umiłował, oddał mu władzę nad wszystkimi st worzeniami - zwierzętami, ptakami i rybami. Dzięki temu człowiek jest "niewiele mniejszym od niebieskich mocy". W psalmie tym jest również zawarta pochwała świata, nieba, ziemi, gwiazd i człowieka, czyli wszelkiego boskiego st worzenia. Jest to afirmacja świata i człowieka, zachwyt i uznanie, które stało się wielką inspiracją dla humanistów i filozofów, przede wszystkim odrodzeniowych. Widać to bardzo dokładnie w hymnie "Czego chcesz od nas, Panie, za Twe hojne dary" Jana Kochanowskiego, który wyraźnie nawiązuje do idei wszechświata przedstawionej w "Psalmach". „Psalm 22” W "Psalmie 22" zapisane zostały słowa "Boże mój, Boże mój, czemuś mnie opuścił" , które wieki po ich zapisaniu wypowiedział Jezus, wiszący na krzyżu. W poszczególnych fragmentach tego psalmu odczytamy kolejne wydarzenia męki Pańskiej. „Psalm 94” W "Psalmie 94" zawarta jest odezwa skierowana do Boga Mściciela, od którego oczekują ludzie sprawiedliwego władania światem, nie chcą oni dłużej cierpieć, znosić kar; wyrażona jest również nadzieja, że ich błaganie zostanie wysłuchane. „Psalm 130” W psalmie tym jest ustalona relacja Bóg - człowiek: Bóg wysłuchuje próśb człowieka, jest On doskonały w przeciwieńst wie do ułomnego i grzesznego człowieka. Człowiek ufa w bożą moc przebaczenia. Jest to pocieszenia dla ludzi, którzy wierzą, że są grzesznikami, ale mogą liczyć na miłosierdzie Boga, który jest bardzo litościwy.

„Księga Rodzaju”

Geneza

Księga Rodzaju to pier wsza z ksiąg Starego Testamentu. Tradycyjnie jej autorst wo przypisuje się Mojżeszowi (przyjmuje się, że pierwsze teksty biblijne mogły powstać ok. XIII w. p.n.e.). Pier wsza księga biblijna obejmuje okres od powstania świata i st worzenia pier wszych ludzi do czasów działalności biblijnych patriarchów: Abrahama, Izaaka, Jakuba i Józefa.

Treść

Opis st worzenia świata Bóg-St wórca jako pier wotna Istota i praprzyczyna wszystkich rzeczy decyduje się na st worzenie świata i człowieka „na własne podobieńst wo” (w mitologii greckiej pier wotną substancją z której wyłania się świat i pierwsi bogowie jest chaos). Zgodnie z wolą Boga pojawiają się kolejno: niebo, ziemia, światłość, stały ląd i wody, rośliny, ciała niebieskie, zwierzęta morskie i ptaki, zwierzęta ziemne. Każdy z powstałych kolejno elementów świata zostaje określony przydomkiem „dobry” i zyskuje uznanie w oczach Boga. Dzieje pierwszych ludzi Pierwszy człowiek, Adam, powstaje „na podobieńst wo Boga” ostatniego dnia st worzenia. St wórca przydziela Adamowi towarzyszkę życia, Ewę (st worzoną z jego żebra) oraz oddaje mu (i jego następcom) we władanie całą ziemię. Pierwsi ludzie mieszkają w Edenie – rajskim ogrodzie. Harmonię losu Adama i Ewy zakłóca szatan, poddając kobiecie pomysł zerwania owocu z zakazanego drzewa (grzech pier worodny). Konsekwencją grzechu jest wygnanie z raju (a także cierpienie i śmierć jako stały element przyszłego, ludzkiego losu).

Historia potopu – czyli wielkiej kary zesłanej na ród ludzki przez Boga. St wórca nie może znieść niegodziwości popełnianych przez potomków pierwszych ludzi. Spośród całej ludzkości wybiera Noego – człowieka żyjącego w zgodzie z boskimi prawami – i nakazuje mu wybudowanie arki. Zgodnie z nakazem Boga, Noe zabiera na pokład najbliższą rodzinę i po jednej parze zwierząt z każdego gatunku. Bohater przeżywa kataklizm i – po opadnięciu wód – zawiera z Bogiem przymierze Dzieje pier wszych patriarchów: Abrahama – który zostaje poddany przez Boga szczególnie okrutnej próbie (złożenie ofiary z jedynego syna – Izaaka), Jakuba – zdobywającego podstępem błogosławieńst wo ojca i walczącego z aniołem, Józefa – sprzedanego przez starszych braci handlarzom niewolników i późniejszego doradcę faraona.

Motywy

• Bóg (stanowi siłę sprawczą oraz Logos kierujący losami wszechświata)
• grzech (grzech, czyli celowe sprzeniewierzenie się woli Boga)
• wędrówka (wędrowanie to alegoria poszukiwań i rozwoju. Często oznacza również dorastanie, w tym wypadku do dojrzałości wiary)
• ofiara (ofiara w Księdze Rodzaju oznacza zarówno złożenie czegoś ku czci Bogu, ale również ofiarowanie dla wyznaczonym przez Niego celu)
• kara (kara oznacza sprawiedliwość, wymierzoną przez Boga)
• st worzenie (motyw ten ukazuje wszechrzecz jako uporządkowaną, harmonijną i st worzoną przez Boga z miłości)
• sen (sen w wielu kulturach uważany był za sposób, w jaki Bóg przemawia do człowieka bądź też proroczą wizję)

Treść

• Jan widzi najpier w Chrystusa jako Pana nieba i ziemi, Zwycięzcę, Zbawiciela. Chrystus każe mu napisać siedem listów do siedmiu Kościołów: w Efezie, Smyrnie, Pergamonie, Tiatyrze, Sardes, Filadelfii, Laodycei. Listy zawierają przesłanie Zbawiciela do Kościołów, pocieszenie i polecenie, by wytr wały w wierze. Są też dotyczącym ich proroct wem.
• Apostoł widzi niebo, a w nim zasiadającego na tronie Boga. St wórca otoczony jest chwałą i Jan dokładnie opisuje, jak wyglądają tron Boży, niebo i ci, którzy oddają cześć St wórcy – aniołowie, dwudziestu czterech świętych.
• Bóg w prawej dłoni trzyma zapisaną i zapieczętowaną księgę. Nikt nie jest godzien, by do niej zajrzeć i zer wać jej pieczęcie, może to uczynić tylko Chrystus. Apostoł widzi Go w symbolicznej postaci Baranka Bożego. To symbol niewinnej ofiary, którą na krzyżu Jezus złożył za ludzi.
• Chrystus po kolei zdejmuje siedem pieczęci. Po zerwaniu pierwszych czterech uczeń Zbawiciela widzi tzw. czterech jeźdźców Apokalipsy. Pierwszy jedzie na koniu białym i jest nim Zabór. Drugi na koniu barwy ognistej, czerwonej – symbolizuje Wojnę. Trzeci na koniu karym – to Głód. Czwarty na koniu siwym – to Śmierć.
• Kolor koni symbolizuje cztery strony świata i pory dnia: biały – wschód, świt; ognisty – południe; kary – północ; siwy – zachód, zmierzch.
• Kiedy zdejmowane są trzy kolejne pieczęcie, zaczyna się koniec świata: powstają zmarli cierpiący za wiarę, następuje trzęsienie ziemi, słońce ciemnieje, a księżyc czer wienieje, gwiazdy spadają na ziemię, znikają niebo, góry, poruszone zostają wyspy, a przerażeni ludzie ukrywają się w obawie przed gniewem Boga. Potem odzywa się głos siedmiu trąb, na których gra siedmiu aniołów. Ich liczba też jest symboliczna. Jest ich siedem jak siedem jest grzechów. Siedem to mistyczna liczba tajemnic.

• Po kolei odzywające się głosy siedmiu trąb zapowiadają kolejne etapy końca świata: jedna trzecia ziemi płonie; jedna trzecia morza zostaje zamieniona w kr ginie to, co ją zamieszkiwało; zatruta zostaje jedna trzecia rzek i wód; następuj zaćmienie jednej trzeciej księżyca, słońca, gwiazd, i o jedną trzecią skraca się dz Także cyfra trzy ma tu wymiar symboliczny: trzy są osoby boskie, w trzy dni po śmierci Chrystus zmart wychwstał.
• Ziemię nawiedza siedem różnych plag, to symboliczne szarańcze, podobne do „k gotowych do boju”, z t warzami przypominającymi ludzkie, mają pancerze, skrzy Prowadzi je anioł otchłani, Niszczyciel – Abaddon.
• Apostoł ma też wizję walki niewiasty, Matki Bożej rodzącej Chrystusa, ze smokiem, symbolizującym szatana, pokonanego przez Archanioła Michała i inn aniołów. Szatan na wieki zostaje strącony do piekła i na zawsze pokonany.
• Po osądzeniu ludzi powstaje nowe niebo i ziemia, nastaje czas panowania Chrystusa i sprawiedliwości. Nie ma zła, grzechu, śmierci.

Symbolika

• Alfa i Omega – symbol początku i końca
• 7 – cyfra występująca w wielu miejscach Księgi, symbolizuje coś mistycznego i tajemniczego np.: 7 gwiazd (symbol aniołów), 7 kościołów (symbol kapłanów), 7 pieczęci (symbol wyroków Bożych), 7 lamp (symbol siedmiu darów Ducha Św.)
• Pieczęć - symbol wyroku Boskiego
• Waga (atrybut jeźdźca na czarnym koniu) – symbol sprawiedliwości
• 666 – symbol szatana, liczba szatana
• Jeździec na białym koniu – symbol zwycięst wa Ewangelii
• Jeździec na koniu bar wy ognia – symbol wojny
• Jeździec na czarnym koniu – symbol głodu
• Jeździec na trupiobladym koniu – symbol śmierci

W końcu Zeus dowiedział się z Księgi Przeznaczenia, że zgładzić gigantów może jedynie śmiertelnik. Z tego powodu Atena sprowadziła Heraklesa, by mógł ruszyć do walki u boku Dionizosa. Udało mu się zwyciężyć wszystkich gigantów poza Alkioneusa, ponieważ ten odzyskiwał zdrowie, kiedy tylko dotykał miejsca, w którym się urodził. W końcu Heraklesowi udało się go wywieźć poza granice kraju i tam zabić. Zrozpaczona Gaja wydała na świat Tyfona, okrutnego pot wora, jednak udało się go zgładzić Zeusowi, miażdżąc go wyspą Sycylią. Mit o Prometeuszu Prometeusz, jeden z tytanów, ulepił ród ludzki z gliny. Widząc jednak, że ludzie nie potrafią sobie poradzić z dziką zwierzyną, postanowił wykraść dla nich ogień z Olimpu. To nie spodobało się Zeusowi, który uznał, że w wyniku tego, co uczynił, ludzie niebawem zbuntują się na wzór gigantów. Na jego rozkaz Hefajstos st worzył Pandorę, piękną kobietę, która, wyposażona w glinianą beczkę, miała się udać na ziemię. Prometeusz szybko przejrzał podstęp bogów, niestety, na jego nieszczęście, jego brat, Epimeteusz, zakochał się w Pandorze. Kiedy wziął ją za żonę, ot worzył też jej beczkę, a z tej wypełzły na świat choroby i ludzkie nieszczęścia. Żądny zemsty Prometeusz zabił woła i rozdzielił go na dwie części. Po jednej stronie ułożył mięso, po drugiej przykryte tłuszczem kości. Później zwrócił się do Zeusa, by wybrał tę część, którą będzie się mu odtąd składać jako ofiarę. Zeus, przekonany, że pod tłuszczem znajdzie się więcej mięsa, sięgnął po kości. Wściekły z powodu oszust wa, rozkazał przykuć Prometeusza do skał Kaukazu. Od tego czasu tytana co dzień odwiedzał orzeł, który wyszarpywał mu część wątroby. Ta za każdym razem odrastała. Mit o Dedalu i Ikarze Dedal wyt warzał różne wynalazki na dworze króla Minosa na Krecie. Władca był bardzo zadowolony z jego osiągnięć, dlatego też zabronił mu kiedykolwiek opuszczać wyspę. Dedal, chcąc się uwolnić z tego więzienia, st worzył skrzydła dla siebie i swojego syna, Ikara. Dzięki nim mogli udać się w podróż drogą powietrzną. Dedal ostrzegł syna, że nie może lecieć ani zbyt nisko, w pobliżu tafli morza, by skrzydła nie nasiąkły wodą i nie uniemożliwiły lotu.

Z drugiej strony, nie mogli też lecieć zbyt wysoko, by słońce nie roztopiło wosku, którym te były przyt wierdzone do ich pleców. Ikar z początku słuchał wskazówek, jednak otaczające go widoki tak bardzo go zachwyciły, że zapomniał się i podleciał zbyt blisko słońca. Kiedy wosk się roztopił, spadł i rozbił się na jednej z wysp. Dedal pochował go tam, a wyspa została nazwana Ikarią na cześć jego syna, natomiast tamtejsze morze Morzem Ikaryjskim. Mit o Syzyfie Syzyf był założycielem miasta Korynt, którego mianował się królem. Zdobył sobie przychylność bogów, dlatego też ci często zapraszali go na Olimp. Miał jednak pewną wadę – uwielbiał plotkować. Kiedy przypadkiem zdradził sekret Zeusa, rozgniewany bóg wysłał do niego Tanatosa, by ten go uśmiercił. Przebiegły Syzyf schwytał jednak Tanatosa i uwięził go. Z tego powodu ludzie na ziemi przestali umierać. Hades przyszedł na skargę do Zeusa, a ten w końcu wysłał Aresa z rozkazem uwolnienia Tanatosa. Wtedy Syzyf poprosił żonę, by nie grzebała jego ciała po śmierci, tak, by jego dusza nie zeszła do Tartaru. Duch Syzyfa błąkał się więc koło rzeki Styks i utyskiwał z powodu żony, która nie zdecydowała się go pochować. Kiedy Zeus pozwolił mu powrócić na ziemię, by skarcić nieposłuszną żonę, ten postanowił tam pozostać. Bogowie z czasem zapomnieli w ogóle o Syzyfie, ale w końcu Tanatos upomniał się o jego duszę. By go ukarać, bogowie nakazali mu w Tartarze wtaczać głaz na górę, do samego szczytu, skąd głaz nieustannie spadał, a Syzyf musiał rozpoczynać swoją pracę od początku. Mit o Demeter i Korze Dzięki Demeter drzewa kwitły i owocowały. Miała ona córkę, Korę, której przy zabawie często towarzyszyły nimfy. Pewnego razu matka zostawiła ją z nimi na chwilę, zastrzegając, żeby podczas zabawy nie zrywała narcyzów, ponieważ te przynoszą nieszczęście. Kora z początku była posłuszna jej słowom, jednak kiedy odnalazła wyjątkowo piękny egzemplarz narcyza, nie mogła się powstrzymać i zer wała go, łamiąc zakaz. Wtedy ziemia się pod nią rozstąpiła, a Hades wciągnął ją do podziemi.