Docsity
Docsity

Przygotuj się do egzaminów
Przygotuj się do egzaminów

Studiuj dzięki licznym zasobom udostępnionym na Docsity


Otrzymaj punkty, aby pobrać
Otrzymaj punkty, aby pobrać

Zdobywaj punkty, pomagając innym studentom lub wykup je w ramach planu Premium


Informacje i wskazówki
Informacje i wskazówki

Medycyna fizykalna i balneoklimatologia, Notatki z Medycyna fizykalna i rehabilitacja

działanie, metodyka, przeciwwskazania do zabiegów

Typologia: Notatki

2019/2020

Załadowany 03.02.2020

nieznany użytkownik
nieznany użytkownik 🇵🇱

5

(1)

1 dokument

Podgląd częściowego tekstu

Pobierz Medycyna fizykalna i balneoklimatologia i więcej Notatki w PDF z Medycyna fizykalna i rehabilitacja tylko na Docsity! MEDYCYNA FIZYKALNA I BALNEOKLIMATOLOGIA WYDKŁAD 1 Podstawy hydroterapii Hydroterapia - Wykorzystuje do celów leczniczych, profilaktycznych i rehabilitacyjnych zwykłą gospodarczą wodę - obejmuje około 120 różnych rodzajów zabiegów - podstawę leczniczego działania stanowi działanie termiczne, hydrostatyczne i hydrodynamiczne wody odpowiednio zastosowanej do zabiegu. - Wodolecznictwo wykorzystuje głównie działanie termiczne, mechaniczne, rzadziej elektryczne i chemiczne wody odpowiednio przygotowanej do zabiegu. Podział zabiegów wodoleczniczych Zabiegi z wykorzystaniem ciśnienia hydrostatycznego wody Zabiegi z wykorzystaniem ciśnienia hydrodynamicznego wody Zabiegi za pośrednictwem tkaniny Zabiegi bez ciśnienia wody Kąpiele całkowite, częściowe, kinezyterapeutyczne masaż podwodny, kąpiele perełkowe, tlenowe aromatyczne, elektryczno-wodne Polewania, natryski stałe, natryski ruchome Zmywania, nacierania, szczotkowanie, oklepywanie, zawijania, okłady, kompresy Sauna, kąpiele parowe Ogólne zasady dawkowania zabiegów wodoleczniczych Siła biologicznego działania zabiegu wodoleczniczego zależy od  temperatury wody - bodziec tym silniejszy im większa jest różnica temoeratury ciała i temperatury wody użytej do zabiegu;  Im bardziej temperatura wody różni się od temperatury ciała, tym krócej powinien trwać zabieg. Zabiegi przy użyciu zimnej wody mogą trwać sekundy, ciepłej minuty, a o temperaturze obojętnej godziny  Im wzrost temperatury jest powolniejszy, tym łagodniej bodźcowo działa zabieg.  wielkość powierzchni ciała - bodziec tym silniejszy im większa jest powierzchnia ciała poddana zabiegowi;  Im większa jest powierzchnia ciała poddana zabiegowi, tym krócej powinien trwać zabieg.  okolicy ciała na którą działa bodziec - zależnie od cech anatomiczno-fizjologicznych różnych części ciała np. silniejsze reagowanie na bodźce hydroterapeutyczne przedramion i rąk aniżeli podudzi i stóp;  stosunek powierzchni do objętości kończyny górnej jest większy  naczyń krwionośnych jest więcej w obrębie kończyny górnej (np. ukrwienie reki jest deukrotnie większe niż stopy, a ukrwienie przedramienia jest o 50% większe niż łydki) 1  zakres reakcji ruchowej (zwężania i rozszerzania) ścian naczyń krwionośnych w obrębie rąk z palcami jest większy niż w stopie z palcami  pobudliwość elementów skóry i obszaru mięśniowego kończyny górnej ciepło działa łagodniej na kończyny dolne niż na górne w związku z tym w mniejszym stopniu obciąża układ krążenia.  długości czasu trwania zabiegu - im czas ten jest dłuższy tym dzialanie bodźcowe zabiegu jest silniejsze  kombinacji zabiegów ciepłych i zminych - im większa jest różnica temperatur i im częściej następuje zmiana tym działanie bodźcowe jest silniejsze;  od kolejności stosowania ciepłych i zimnych bodźców - z reguły nalezy zaczynać od ciepłego bodźca i kończyć zimnym.  dodatkowych bodźców - mechanicznych (nacieranie skóry podczas kąpieli ręką, myjką, szczotką), chemicznych (dodatek do wody wyciągów roślin leczniczych, soli kuchennej, gazów: tlenu, CO2, powietrza), elektrycznych (przepływ przez wodę prądu);  rytmów biologicznych mechanizmów termoregulacji - działanie temperatury zabiegu zgodnej z rytmem biologicznym jest słabsze;  częstotliwość zabiegów i długości przerw między nimi, w przypadku kąpieli siła działanie bodźcowego zależy również od głębokości zanurzenia ciała; Należy również pamiętać, że każdy organizm reaguje z inną siłą na taki sam bodziec! Właściwości fizyczne wody Pojemność cieplna zdolność pobierania i zachowania ciepła. Jest to ilość ciepła potrzebna do ogrzenia 1 g jakiegoś materiału o 1oC. dla wody 4x większa niż powietrza Przewodnictwo cieplne ilość ciepła przechodząca przez warstwę danego ciała o grubości 1 cm w czasie 1 s przy spadku temperatury równym 1oC Woda może szybko pobierać i oddacać ciepło. Przewodnictwo ciepła przez wodę jest 25 razy większe niż powietrza. utrata ciepła do wody 250x większa niż do powietrza ochłodzenie ciała w wodzie 2-3x szybciej niż w powietrzu 2 Podstawy balneoterapii Medycyna uzdrowiskowa - dział klinicznej medycyny zanjmującej się komplekosowym leczeniem, rehabilitacją i profilaktyką prowadzoną w uzdrowisku Balneologia - nauka zajmująca się zastosowaniem leczniczym naturalnych tworzyw uzdrowiskowych - wody leczenicze, gazy lecznicze (dwutlenek węgla, siarkowodór, radon), peloidy W skład balneologii wchodzi:  balneochemia - analiza chemiczna naturalnych tworzyw uzdrowiskowych  balneotechnika - całokształt spraw technicznych związanych z przygotowaniem i wykonaniem zabiegów z ich użyciem  balneoterapia - metody lecznicze przy użyciu naturalnych tworzyw uzdrowiskowych Woda lecznicza zgodnie z normą branżową jest to woda podziemna, bakteriologicznie i chemicznie bez zarzutu, o niewielkich wahaniach składu chemicznego i właściwości fizycznych, uznana za leczniczą prze Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej, na podstawie udowodnionego badaniami naukowymi lub długotrwałą obserwacją lekarską działania leczniczego woda wypływająca lub czerpana z głębi ziemi, która dzięki sładnikom chemicznym i właściowościom fizycznym wywiera udowodnione działanie lecznicze przy zewnętrznym lub wewnętrznym stosowaniu powinna spełniać wszystkie wymagania stawiane zwykłej wodzie pitnej, m. in. nie może zawierać składników chemicznych w ilościach przekraczających dopuszczalne normy, składników szkoliwych (np. azotany, azotyny) lub wskazujących na istnienie bakterii (np. amoniaku). wody mineralne posiadają co najmniej 1000 mg składników mineralnych w 1 dm3 wody swoiste posiadają mniejszą całkowitą zawartość składników mineralnych, lecz zawierają określone ilości jednego lub kilku swoistych składników a) 1 mg jodków - woda jodkowa b) 1 mg siarczków lub innych związków siarki (II) - woda siarczkowa, c) 2 mg fluorków - woda fluorkowa, d) 10 mg żelaza (II) - woda żelazista e) 70 mg kwasu metakrzemowego - woda krzemowa, f) 1.000 mg niezwiązanego dwutlenku węgla - szczawa, g) 250-999 mg niezwiązanego dwutlenku wegla - woda kwasowęglowa h) wykazująca na wypływie z ujęcia temperaturę co najmniej 20oC - woda termalna i) wykazujaca aktywność promieniotwórczą co najmniej 74 Bg/dm3 - woda radonowa W charakterystyce wody swoistej wymienia się zawarte w niej składniki swoiste w porządku malejących stężeń; zgodnie z podanymi definicjami nie każda woda mineralna jest wodą leczniczą. Wśród wód mineralnych są bowiem takie, które zawierają szkodliwe dla zdrowia pierwiastki (np. arsen) 5 Mineralna woda lecznicza: - powinna cechować sie dobrym stanem higienicznym - pochodzić ze źródła o względnie stałej wydajności, nieznacznych wahaniach składu chemicznego - mieć względnie stałą temperturę w miejscu czerpania Nazwa wód leczniczych - w nazwie wody mieści się jej charakterystyka chemiczna, ponieważ podaje się w niej wszystkie składniki o pewnej minimalnej zawartości w kolejności malejących stężeń - najpierw aniony a potem kationy (np. woda chlorkowo-sodowa) Klasyfikacja mineralnych wód leczniczych oparta jest o ilość występujących w każdej wodzie leczniczej: anionów: wodorowęglanowego (HCO3), chlorkowego (Cl), siarczanowego (SO4) kationów: sodowego (Na+), potasowego (K+), wapniowego (Ca2+) i magnezowego (Mg2+) - na podstawie zawartości większej niż 20 miliwal procent zawartości danych jonów woda otrzymuje odpowiednią nazwę np. gdy w składzie danej wody przeważa anion HCO3 jest to woda wodorowęglanowa, jeśli przy tym przeważa kation sodowy lub potasowy jest to, odpowiednio, woda wodorowęglanowo- sodowa (alkaliczna) lub potasowa (alkaliczna), a gdy przeważa kation wapnia lub magnezu - woda wodorowęglanowo- wapniowa, lub magnezowa (ziemno-alkaliczna) W uzdrowiskach polskich ogólna liczna ujęć wód mineralnych wynosi ok. 225 z tego 72 uznane zostały prze ministra zdrowia za lecznicze. Rodzaje zabiegów przy użyciu wód leczniczych - kąpiele całkowite i częściowe indywidualne w wannie zbiorowe w basenie lub w naturalnym zbiorniku na otwartej przestrzeni - kuracje pitne, - inhalacje, - przepłukiwania jam ciała Uwagi ogólne o działaniu wód leczniczych działanie wywiera zespół czynników: - chemiczne - mechaniczne -termiczne - psychiczne zmiany zachodzące w organizmie zależą od: - rodzaju wody leczniczej (składu chemicznego, stężenia składników i temperatury), - rodzaju i siły zabiegu, - właściwości osobniczych (masy ciała, płci, wieku, fizycznej i psychicznej konstytucji, nastawienia do zabiegu, pory dnia, rodzaju i stadium choroby, itp.) 6 działanie swoiste wód leczniczych w pierwszym rzędzie zależy od rodzju i ilości składników chemicznych wody wchłoniętych przez skórę podczas kąpieli przyjęto, że z licznych składników wód leczniczych tylko dwutlenek węgla/kwas węglowy, radon i zredukowana siarka działają jak środki farmakologiczne - efekt działania, aż do toksyczności, zależy od dawki działanie chemiczno-farmakologiczne przy zewnętrznym stosowaniu wywierają: solanka, jod, siarka, radon i dwutlenek węgla działanie nieswoiste kąpieli leczniczych jest związane przede wszystkim z właściwościami fizycznymi wody temperatura, ciśnienie hydrostatyczne, wypór i lepkość ulegają zmianom zależnie od składu chemicznego wód leczniczych pojedyncze kąpiele wywołują wiele zmian miejscowych i ogólnych, wzbudzających natychmiastowe reakcje regulacyjne serie kąpieli uruchamiają późne mechanizmy adaptacyjne stanowiące zasadniczy cel kuracji kąpielowej każda woda lecznicza posiada tylko dla niej charakterystyczny skład chemiczny i właściwości farmakodynamiczne - dlatego wskazania i przeciwwskazania do jej stosowania, ustalone w uzdrowisku w którym jest jej źródło, nie dotyczą innych wód (nawet występujacych w tym samym uzdorwisku) nie jest możliwe laboratoryjne otrzymanie wody mineralnej o identycznych właściwościach farmakodynamicznych (o identycznej przydatności leczniczej), z powodu złożonego, swoistego dla danej naturalnej mineralnej wody leczniczej składu chemicznego, w tym również pod względem zawartości pierwiastków śladowych najlepsze działanie lecznicze wykazują wody lecznicze świeżo pobrane ze źródła, butelkowe wody lecznicze w miarę upływu czasu od pobrania ze źródła tracą co najmniej część swych właściwości bilogicznych m. in. ze względu na wytrącanie się ich składników Wody chlorkowo-sodowe - wody, które posiadają zawartość stałych składników nie mniejszą niż 1g/dm3, (wśród anionów przewaga jonów chlorkowych, wśród kationów sodowych) - mogą zawirać jony dodatkowe: jodu, potasu, bromu, magnezu, wapnia, co może modyfikować działanie wody i powinno być uwzględnione w nazwie 1,5% wody słone < stężenie > 1,5% solanki kuracje pitne, inhalacje kąpiele lecznicze do celów leczniczych nie stosuje sie powyżej 6% (działanie drażniące, odciąganie wody z organizmu) - solanki o stężenie wyższym niż 5-6% muszą być przed zabiegiem rozcieńczone - w kąpielach w wannie i basenach do pływania i ćwiczeń ruchowych na ogół solanki o stężeniu 2-5%. 7 - seria 8-10 zabiegów możliwe jest stosowanie codziennie, nie więcej niż 20 zabiegów na kurację o krótszym czasie trwania i niższym stężeniu soli (Kochański, Lecznictwo uzdrowiskowe) Kąpiel w basenie solankowym - stężenie solanki 2-3% - temp. 24-28oC - czas 20-30 min (im niższa temp. tym może dłużej trwać) - 2-3 x w tygodniu (przez 3-4 tygodnie Kuracja pitna - stężenie chlorku sodu 0.3-1% Inhalacje - stężenie chlorku sodu 0.3-0.9% Kochański Lecznictwo uzdrowiskowe Dawkowanie kąpieli solankowej w wieku rozwojowym - stężenie soli 2% - temperatura 37oC - czas trwania 10-15 minut - 2 kąpiele tygodniowo - serie 12 kąpieli w uzdrowiskach pływanie dzieci i młodzieży 2-3 razy w tygodniu przez 15-20 minut w basenach z 2- 3% solanką o temp. 26-27oC. UWAGA! podczas leczenia kąpielami solankowymi systematycznie kontrolować masę ciała, temperaturę, sen i inne wykładniki stanu zdrowia Postępowanie po kąpieli solankowej - nie obmywać ciała wodą gospodarczą, nie wycierać ręcznikiem, najlepiej wyschnąć na powietrzu (utrzymanie płaszcza solnego) - wypoczynek w pozycji leżącej: dorośli przez co najmniej 30 min, dzieci przez 1 godzinę Wskazania do stosowania kąpieli solankowych dorosłych - przewlekłe choroby dróg oddechowych i zatok - choroby reumatyczne przewlekłe zapalenie (zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa), zwyrodnieniowe (choroba zwyrodnieniowa kręgosłupa i stawów), stany pourazowe narządów ruchu, - rekonwalescencja, w celu zwiększenia odporności na infekcje, otyłość, - przewlekłe choroby ginekologiczne, - nerwica wegetatywna, - zespół klimateryczny, - choroby skóry (łuszczyca), - prowadzenie rehabilitacyjnych kąpieli kinezyterapeutycznych choroby i uszkodzenia obwodowego i centralnego układu nerwowego, zaburzenia krążenia obwodowego, nadciśnienie I stopnia, alergie skórne (Kochański Lecznictwo Uzdrowiskowe) 10 Przeciwwskazania do stosowania kąpieli solankowych dorosłym, m.in. - niewydolność krążenia, choroby naczyń wieńcowych z wysiłkową dusznicą bolesną, świeżo przebyty zawał mięśnia sercowego, wady zastawkowe, - wszystkie ostre choroby i w okresach zaostrzeń chorób przewlekłych stanowiących wskazania do ich stosowania, - przewlekłe choroby wyniszczające, - psychozy, - nadczynność tarczycy, - ciąża, - czynna gruźlica, - nowotwory, - niewydolność jajników i zaburzenia rozwojowe narządów rozrodczych Odmiana naturalnej kąpieli chlorkowo-sodowej (kationy: sód, potas, magnez, stront, aniony: chlor, brom, fluor, siarczany, węglany) Różnice w składzie i stężeniu poszczególnych składników zależą od morza, stężenie soli kuchennej: Bałtyk 3-11 ‰ Morze śródziemne 38-39 ‰ Atlantyk 30-38 ‰ duża liczba pierwiastków śladowych zawartych w wodzie morskiej stanowi mniej niż 1 ‰ zawartości soli Element talasoterapii (gr. thalassa - morze) leczenie w klimacie morskim terapia wykorzystująca klimat, morską wodę oraz np. muł, glony, wodorosty - klimat morki - silne działanie bodźcowe kompleksu czynników klimatycznych: wiatr wzmacniający działanie zimnych morskich kąpieli i silne promieniowanie słoneczne, przede wszystkim w zakresie nadfioletu - kąpiele morskie - miny zabieg wodoleczniczy (temp. 14-20oC) o największej sile działania bodźcowego wzmacnianego przez uderzenia fal i składniki chemiczne wody Dawkowanie należy uwzględnić: stan zdrowia, osobniczą wrażliwość na zimno i ciepło, aktualną pobudliwość nerwową, grubość podskórnej tkanki tłuszczowej, aktualny stan pogody  czas kąpieli - tym krótszy: im cieńsza warstwa tkanki tłuszczowej , im mniej czasu upłynęło od przybycia nad morze zimne kąpiele morskie mogą obniżyć temperaturę części rdzennej ciała o 3oC i chwilowo podwyższyć ciśnienie tętnicze krwi  po zakończeniu kąpieli powinna nastąpić faza powrotu ucieplenia skóry do wartości wyjściowej (zrównoważenie i dobre samopoczucie) przy braku prawidłowego odczynu naczyniowego - zabiegi rozgrzewające, np gimnastyka 11 Zasady dawkowania kąpieli morskich w morzu północnym (Jesse) 1. dzień - spacer w ubraniu przez 10 minut wzdłuż brzegu morza (bez wchodzenia do wody) 2 dzień - można podczas spaceru wejść do morza po kolana 3. dzień - można kąpać się: pierwsza 3 minuty, każda następna o jedną minutę dłużej, w 12 dniu maksymalny czas kąpieli - 12 minut - po kąpieli nie wycierać się (pozostawienie warstewki soli na powierzchni skóry) - przed założeniem ubrania 10 minut chodzić wzdłuż brzegu morza Kąpiele siarczkowo-siarkowodorowe Wody siarkowe - uznane za lecznicze posiadają co najmniej 1.0 mg/dm3 siarki - zawierają rozpuszczony gazowy siarkowodór (H2S), jon wodorosiarczkowy (HS -) lub jon siarczkowy (S2-), obecność tych związków zależy od pH w wodach źródlanych siarczkowo-siarkowodorowych przy pH między 6-8, powszechnie występuje mieszanina siarkowodoru i jonu wodorosiarczkowego - W zależności od stężenia siarkowodoru rozróżnia się wody o stężeniu: małym < 50 mg H2S/dm 3 średnim 50 - 100 H2S/dm 3 dużym > 100 mg H2S/dm 3 wody Rodzaje kąpieli: całkowita, półkąpiel silnie działające zabiegi - często silny odczyn kąpielowy! intensywność działania ich zależy przede wszystkim od stężenia siarkowodoru w wodzie dawkowanie zależy od: - wskazań leczniczych - reaktywności chorego organizmu, która może ulegać zmianie w przebiegu kuracji przed kąpielami siarczkowo-siarkowodorowymi konieczne jest wyleczenie ognisk utajonego zakażenia, ponieważ może dojść do ich uczynnienia! Wchłanianie w kąpieli - w czasie godzinnej kąpieli wchłania się przez skórę ok. 40 mg siarki w przeliczeniu na siarczki, proporcjonalnie do stężenia w wodzie kąpielowej i wielkości powierzchni wchłaniania Drexel i wsp. (1970) wykazali, że ilość siarki zresorbowanej wynosi w postaci SO4 2- 10 mg, SH- 10 mg - ilość bez znaczenia substytucyjnego (dobowy obrót siarki w organizmie rzędu 2000 mg) - istnieje możliwość wprowadzenia do organizmu siarkowodoru drogą oddechową, co może stać się przyczyną zatrucia 12 MEDYCYNA FIZYKALNA I BALNEOKLIMATOLOGIA WYDKŁAD 3 WODY WODOROWĘGLANOWE KĄPIELE KWASOWĘGLOWE WODY WODOROWĘGLOWE SZCZAWY I WODY KWASOWĘGLOWE wody zawierające rozpuszczony dwutlenek węgla - CO2- gaz bezbarwny, o smaku i zapachu lekko kwaśnym, ok. 1.5 razy cięższy od powietrza, - wiąże się chemicznie z wodą, powstaje łatwo rozpadający się kwas węglowy, - kwasowi węglowemu towarzyszą węglany i wodorowęglany (sole), - wolny CO2, który nie jest chemicznie związany z jego solami, w wodzie wydziela się w postaci pęcherzyków gazu Podział ze względu na zawartość CO2 - szczawy (nazwa związana z kwaskowatym smakiem) - zawierają w 1 dm3 co najmniej 1 g rozpuszczonego CO2 działanie biologiczne wykazują wody zawierające > 0.4 g dwutlenku węgla w 1 dm3 wody - zwiększa się liniowo do ok. 1.4 g/l wody - wody kwasowęglowe zawierają CO2 w ilości większej niż 0,25 g i mniejszej niż 0,99 g w 1 dm 3 KĄPIELE KWASOWĘGLOWE Rodzaje: całkowita, półkąpiel, kąpiel częściowa kk. górnych i dolnych - naturalne kąpiele kwasowęglowe - przy użyciu naturalnej wody leczniczej zawierającej CO2 - sztuczne kąpiele kwasowęglowe - przy zastosowaniu wody gospodarczej sztucznie wysyconej CO2 w saturatorze sztuczne kąpiele posiadają te same właściwości co naturalne, ich działanie jest słabsze - pęcherzyki gazu są mniej trwałe i szybciej woda ulega odgazowaniu Działanie fizjologiczne zależy od: - ilości rozpuszczonego CO2 - ciśnienia hydrostatycznego - temperatury wody - rodzaju i ilości składników mineralnych znajdujących się równocześnie w wodzie wpływ wywierają dwa spośród trzech czynników działających w każdej kąpieli w wodzie mineralnej: - 1. ciśnienie hydrostatyczne - 2. czynnik chemiczny - brak działania cieplnego CO2 wywiera działanie chemiczne na termoreceptory skóry - zmniejsza próg pobudliwości receptorów ciepła i zwiększa receptorów zimna powoduje to obniżenie temperatury obojętnej wody kwasowęglowej do 32-34 oC 15 Działanie chemiczne - dyfuzja przez skórę CO2 rozpuszczonego w wodzie (różnica ciśnień cząstkowych gazu między środowiskiem kąpieli i krwią w naczyniach brodawek skórnych i splotu brodawkowego) zależy od: temp. kąpieli, zawartości kwasu węglowego, stężenia jonów wodorowych, obecności soli mineralnych, ciśnienia hydrostatycznego, właściwości skóry (grubość i ukrwienie) skóra dobrze ukrwiona, napięta, wilgotna wchłania gazy lepiej niż niedokrwiona, sucha, pokryta zrogowaciałym naskórkiem wchłanianiu przez skórę ulega tylko CO2 rozpuszczony w wodzie, pęcherzyki nie ulegają dyfuzji do krwi fizjologiczne działanie kąpieli kwasowęglowych jest tym silniejsze im większa powierzchnia skóry kontaktuje się z dwutlenkiem węgla Działanie na termoreceptory - najpierw uczucie zimna, po 30-60 s uczucie ciepła - uczucie osłabienia, swędzenia skóry i bólu Działanie na tętniczki i naczynia włosowate skóry - rozszerzenie naczyń włosowatych oraz tętniczek skóry (odruch aksonowy) działanie bezpośrednie na naczynia włosowate i pośrednio przez histaminę i acetylocholinę uwolnione magazynów tkankowych - wzrost o 300% ilości czynnych naczyń włosowatych, wzrost ukrwienia skóry do ok. 600% - przesunięcie dużej objętości krwi z innych obszarów układu krążenia („autotransfuzja”) - polepszenie warunków wymiany między krwią i płynem zewnątrzkomórkowym - zwiększone dostawy tlenu, składników odżywczych i czynnościowych oraz usuwanie metabolitów Rumień skóry - w obrębie części ciała zanurzonych w wodzie (rozszerzenie naczyń krwionośnych skóry i tkanki podskórnej) intensywność zabarwienia zależy od stężenia CO2 w wodzie Działanie pęcherzyków dwutlenku węgla w wodzie kąpielowej - pęcherzyki pękają z chwilą uzyskania pewnej wielkości - cały czas powstają nowe pęcherzyki, podczas kąpieli pęcherzyki uderzają o skórę delikatny mikromasaż na receptory dotyku i ucisku w skórze - wrażenie łaskotania Działanie na układ krążenia i krew - zwiększenie objętości wyrzutowej i pojemności minutowej serca, tendencja do chronotropii ujemnej pojemność minutowa wzrasta o 30-50% (w zwykłej kąpieli o ok. 20%), praca serca o ok. 20-30% bardziej ekonomiczna, - zmniejszenie średniego ciśnienia krwi (zmniejszenie oporów obwodowych) - rozszerzenie naczyń wieńcowych serca, względne zwiększenie przepływu wieńcowego i ułatwienie oddawania tlenu - zwiększona diureza - wzrost wydalania sodu i potasu, zmniejszenie aktywności reniny i aldosteronu w osoczu - obniżenie pobudliwości układu autonomicznego - zwiększenie płynności krwi, zwiększenie napięcia ścian żył i ukrwienia mózgu, zwiększenie podaży tlenu 16 Wpływ na metabolizm - wchłonięty CO2 powoduje zmiany metabolizmu, m.in. zmniejszenie stężenia w osoczu kwasu mlekowego, kwasu a-ketoglutarowego, stężenia cholesterolu i glukozy, zwiększenie stężenia wolnych kwasów tłuszczowych Wpływ na układ oddechowy - zanurzenie ciała powoduje na kilka minut odruchowy wzrost wentylacji płuc (działanie ciśnienia hydrostatycznego wody) - po ok. 10 min ponowne zwiększenie wentylacji płuc (swoiste działanie CO2 na ośrodek oddechowy) - CO2 zwiększa pobieranie tlenu w płucach Bezpieczeństwo zabiegów - oprócz dyfuzji CO2 przez skórę istnieje niebezpieczeństwo pobierania go przez płuca pewna ilość dwutlenku węgla zawsze podczas kąpieli przechodzi do organizmu z powietrzem oddechowym UWAGA ! Oddychanie powietrzem o zwiększonej zawartości CO2 może być niebezpieczne. pacjent odczuwać może znużenie i senność! - wdychanie CO2 przez pobudzenie ośrodka naczynioruchowego powodować może podwyższenie ciśnienia krwi zaleca się stosowanie odpowiednich nakryć na wanny zabiegowe oraz dbanie o należytą wentylację pomieszczeń zabiegowych! Stężenie CO2 w powietrzu wynosi ok. 0.03% - dopuszczalne 0.07% w powietrzu wydychanym dopuszczalne 0.1% CO2 (wskaźnik Pettenkofera) - stężenie CO2 nad lustrem naturalnej wody kwasowęglowej ok. 2-4% - w sztucznie wytworzonych za pomocą saturatorów 2-3 x większe - przy wprowadzeniu wężem do wody bezpośrednio z butli pod wysokim ciśnieniem nawet do 20%! - kąpiel niebezpieczna Kochański Medycyna Fizykalna podczas zabiegu: - przy minimalnej zawartości CO2 (leczniczej), - dobrej wentylacji pomieszczenia (wywiewno-nawiewnej) - wyciąg przypodłogowy i przy górnej krawędzi wanny - kąpieli w pozycji siedzącej, ramiona wysoko nad krawędziami wanny sporadyczne krótkotrwałe i niegroźne zatrucia (brak szkolenia u personelu i beztroska pacjentów). Kochański Medycyna Fizykalna Objawy zatrucia dwutlenkiem węgla: [nie trzeba znać stężeń tylko objawy] - pogłębienie i przyspieszenie oddychania (0.5%), - znacznie przyspieszeni i pogłębienie oddychania, bóle głowy (1-2%), - niepokój ruchowy, duszność, zaburzenia widzenia, podwyższenie ciśnienia tętniczego (3-4%) - obniżenie pobudliwości ośrodka oddechowego, zaburzenia świadomości (5%) - STĘŻENIE ZAGRAŻAJĄCE ŻYCIU 5-6% - narastająca duszność, pobudzenie, przyspieszenie tętna, ból głowy, utrata przytomności (7-8%) - spadek ciśnienia krwi, zaburzenia widzenia, drżenie, halucynacje wzrokowe i słuchowe, nudności, wymioty, zwolnienie czynności serca i oddechowe (9-20%) - zatrzymanie oddychania Kochański Lecznictwo uzdrowiskowe 17 - dolne warstwy w zbiorniku tracą włóknistą strukturę i stają się coraz bardziej zbite tworzą organiczny osad – są prekursorem węgla brunatnego, a następnie kamiennego zaliczenie torfu z jakiegoś złoża do tworzyw leczniczych (borowin) następuje na podstawie oceny takich kryteriów, jak stopień rozkładu, stopień uwodnienia, zawartość i rodzaj substancji organicznych i nieorganicznych torfowiska – naturalne złoża torfu o grubości co najmniej 30 cm nadające się do eksploatacji powstały na przestrzeni wielu tysięcy lat- nieodnawialne, roczny przyrost masy torfu wynosi ok. 1 mm złoża torfu w Polsce mają miąższość do ok. 9,0 m Rodzaje torfu [z tego chyba już trzeba coś umieć] - zależnie od sposobu powstawania, składu roślin oraz warunków środowiskowych wyróżnia się torfowiska wysokie, niskie i przejściowe (torf, na: wysoki, niski i przejściowy) Torfowiska wysokie (mszaste) - powstają głównie pod wpływem wód opadowych (do 12 m ponad poziomem wód gruntowych) - w takim środowisku wodnym, ubogim w składniki mineralne, mogą się rozwijać tylko rośliny oligotroficzne (mchy) - słabo zmineralizowane, odczyn kwaśny Torfowiska niskie - powstają w pobliżu lub poniżej poziomu wód gruntowych, na terenach zalanych wodą, lub poprzez które przepływa woda; (często zarastające jeziora lub zarastające koryta rzeczne) - woda na ogół bogata w składniki odżywcze, rozwijają się rośliny eutroficzne, wodne i łąkowe, wymagające dużej ilości składników mineralnych - powstający torf zawiera azot i dużo składników mineralnych (m.in. wapnia), często przemieszane z osadami zawierającymi glinę; zawartość związków mineralnych w suchej masie może nawet przekraczać 50% - odczyn obojętny lub lekko zasadowy Torfy stosowane w medycynie torfy wysokie - wysokogatunkowa borowina, mało zanieczyszczona o odczynie kwaśnym, cechująca się dużą pojemnością wodną (wiąże 27 razy więcej wody aniżeli waży) - do zabiegów zaleca się używać torfy o stopniu humifikacji H6-H8 - duża pojemność cieplna, małe przewodnictwo cieplne, duża pojemność sedymentacyjną oraz dobre właściwości sorpcyjne i wymiennikowe - znaczna zawartość związków organicznych, w tym bitumin, także związki o działaniu sterydów (głównie sterole, do 2% suchej masy torfu), pektyny, białka, garbniki; prawie nie posiadają związków mineralnych - kwaśny odczyn - przyczyna korozji urządzeń metalowych kuchni borowinowej (dlatego zaleca się wysokogatunkową stal nierdzewną) - z powodu kwaśnego odczynu właściwości bakteriobójcze - zachodzi proces samooczyszczania się ze skażeń jakimi mogłyby ulec w czasie obróbki (kilka tygodni lub miesięcy) - koloidy humusowe torfów wysokich pęcznieją lepiej, lecz wolniej niż torfów niskich 20 - ubogie w kationy, cechują się działaniem sorpcyjnym na skórę stosowane do kąpieli, zawijań i okładów oraz tamponów ginekologicznych - torfy niskie - odczyn obojętny lub lekko zasadowy, - wysoki stopień rozkładu (zaleca się stosować H8-H10), duża pojemność cieplna, - duża zawartość związków humusowych - bardzo duża plastyczność - duża różnorodność składników obecnych w niewielkich ilościach (powstają z różnych gatunków roślin), zanieczyszczone korzeniami, resztkami drewna, gliną, piaskiem - zawierają ok. 10 razy więcej związków mineralnych niż torfy wysokie (wapnia, magnezu, sodu, potasu, żelaza, glinu, krzemu), przyczyną tego są domieszki gliny, piasku (20-50% wagi może stanowić piasek), wapnia - rzadko posiadają więcej niż torfy wysokie pierwiastków śladowych (nikiel, miedź, kadm, chrom, kobalt, cynk, ołów) - zawierają pewne ilości aminokwasów i cukrów - mniejsza zawartość wody w papce zabiegowej niż torfy wysokie (część wiązań huminowych jest wysycona krzemianami i gliną) - dobre właściwości sorpcyjno-wymiennikowymi, właściwości przeciwzapalne - z uwagi na obojętny odczyn samooczyszczanie się torfów niskich z zanieczyszczeń bakteryjnych trwa 5-10 lat stosowane do klasycznych kąpieli borowinowych, zawijań i okładów, z nich przygotowuje się ekstrakty i pasty 21 MEDYCYNA FIZYKALNA I BALNEOKLIMATOLOGIA WYDKŁAD 4 Borowina jest to "torf" z torfowiska nie odwodnionego o zawartości substancji organicznej powyżej 50% w przeliczeniu na suchą masę i stopniu rozkładu powyżej H3, nie budzący zaostrzeń pod względem bakteriologicznym i chemicznym, uznany za leczniczy przez Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej" norma branżowa BN-74/9560-04 Stopień rozłożenia (humifikacji) torfu określa się sposobem podanym przez szwedzkiego badacza borowin von Posta, polegającym na wyciskaniu masy torfowej ręką. Jeśli po ściśnięciu masy torfowej spływa między palcami czysta woda, to stopień humifikacji, czyli H=1, jeśli natomiast ścieka koloidalna brązowo-czarna bezkształtna masa to H=10 Składniki organiczne substancje organiczne stanowią do 90% suchej masy borowiny - są to części roślin o różnym stopniu rozkładu, mniej rozłożna masa jest włóknista, bardziej rozłożona plastyczna organiczne składniki torfu dzieli się ze względu na ich chemiczne właściwości na następującego grupy:  bituminy - związki rozpuszczalne w benzolu i alkoholu (woski, żywice, asfalty, tłuszcze)  pektyny - grabniki i inne związki organiczne rozpuszczalne w wodzie, będące produktami rozkładu błonnika i białka roślinnego  celuloza, hemiceluloza - związki ulegające hydrolizie  kwasy huminowe - związki humusowe (fulwokwasy, kwasy humusowe, aminokwasy)  ligniny i huminy - związki nierozpuszczalne i nie ulegające hydrolizie  substancje biologicznie czynne - działające jak hormony, enzymy, antybiotyki  różne inne składniki organiczne (białka, aminokwasy, węglowodany) Składniki nieorganiczne liczne sole mineralne, jak siarczany magnezu i potasuu, związki glinu, żelaza, wapnia Składniki mikrobiologiczne bakterie tlenowe i beztlenowe, grzyby. Ilość mikroorganizmów zmniejsza się wraz z głębokością, z której pochodzi poróbka. W każdym przypadku leczenicze stosowanie borowin jest możliwe tylko po przeprowadzeniu odpowiednich badań, w tym mikrobiologicznych - wykrycie bakterii patogennych wykluczają możliwość stosowania ich w celach leczniczych. Fizjologiczne działanie zabiegów borowinowych Właściwości fizyczne borowiny  odpowiednie właściwości fizyczne posiada jedynie borowina w postaci papki (zawierająca optymalną ilość wody)  im bardziej rozrzedzona jest papka borowinowa, tym bardziej jej właściwości fizyczne zbliżają się do tych, które cechują wodę tylko borowina odpowiednio przygotowana i zastosowana do zabiegu wywiera na organizm większe, a zarazem łagodniejsze działanie ogrzewające lub chłodzące 22 Przygotowanie borowiny do zabiegu  sposoby właściwej eksploatacji złóż torfu z którego czerpie się borowinę, przechowywania jej, transportu, przygotowania do zabiegów i usuwania po zabiegu reguluje odpowiednia instrukcja Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej  złoże, z którego pochodzi borowina lecznicza musi posiadać udokumentowane zasoby i odpowiednie świadectwo potwierdzające jego status  prowadzona jest okresowa kontrola właściwości fizyko-chemicznych i mikrobiologicznych borowiny z eksploatowanego złoża  miejsce magazynowania borowiny złożowej nie może być położone w sąsiedztwie borowiny skąpanej - materiał skażony bakteriami i produktami odpadowymi przemiany materii pobraną ze złoża borowinę przygotowuje się do zabiegu w specjalnych urządzeniach tzw. kuchni borowinowej. Etapy:  oczyszczenie mechaniczne, rozdrobnienie (zmielenie - "ziarna" o średnicy ok. 2 mm), zmieszanie z wodą gospodarczą lub mineralną (podgrzaną do temp. ok 60oC) - następuje rozpęcznienie i podgrzanie masy (max. do temp 65oC)  na ogół do 2 części borowiny dodawana 1 część wody ważne zachowanie właściwych proporcji wody i borowiny (tzw. granica stabilizacji borowiny, w której nie następuje rozdzielenie borowiny na 2 fazy wodną i borowinową) - płynna borowina traci właściwości termofizyczne (kąpiel wodna w zawiesinie) - temp. masy borowinowej zgodnie z zaleceniami lekarza: - do kąpieli i jonoforezy 37-40oC - do okładów i zawijań 38-45oC - do tamponów i leczenia przyzębia musi być poddana sterylizacji Wielka księga balneologii, medycyny fizykalnej i uzdrowiskowej, 2016  gorąca borowina dostarczana na stanowiska zabiegowe urządzeniami hydraulicznymi droga borowiny przygotowanej do zabiegu nie może kontaktować z drogą borowiny pozabiegowej (borowiny skąpanej) Postępowanie z borowiną skąpaną  w Polsce nie ma możliwości prawnej ponownie użycia skąpanej borowiny  używana jest w ogrodnictwie, lub usuwana na specjalne miejsca składowania  w niektórych krajach, po okresie "regeneracji" (ok. 10 letnim), dodawana jest w ustalonych proporcjach do świeżej borowiny przygotowanej do zabiegu wykazano, że torfy wysokie w ciągu 1-3 lat, a niskie 5-10 ulegają regeneracji higienicznej - następuje pozbycie bakterii, ale pogorszenie właściwości wodochłonnych (termofizycznych) (Naucke) Nie rozstrzygnięto to ostatecznie czy można ponownie używać do zabiegów skąpaną borowinę 25 Przygotowanie pacjenta do zabiegu  wywiad, badanie przedmiotowe, wyniki badań pracowniczych, rozważyć wskazania i przeciwwskazania do wykonywania zabiegów borowinowych (zabieg działający silnie bodźcowo!)  wybrać odpowiedni rodzaj zabiegu  przed zabiegami wyleczyć przewlekłe ogniska zapalne (zęby, migdałki, zatoki)  w przebiegu leczenia borowiną kontrolować stan ogólny chorego, ze szczególnym zwróceniem uwagi na układ krążenia, temperaturę ciała i OB (wielu chorych źle znosi całkowite kąpiele borowinowe, stosuje się raczej kąpiele częściowe)  nie wykonywać zabiegu borowinowego bezpośrednio po jedzeniu  po zabiegu wypoczynek Temperatura borowiny przygotowanej do zabiegu  przed zabiegiem należy kontrolować termometrem  temperatura papki borowinowej zależy od wskazań lekarskich zabiegi miejscowe (gęstsza papka borowinowa) temperatura w granicach 42-46oC kąpiele całkowite (mniej gęsta papka) temperatura w granicach 40-42oC Gęstość papki borowinowej przygotowanej do zabiegu  zależy od wskazań lekarskich  kąpiel całkowita - masa zawiera 50g/l związków stałych, zawiajnia 150-200g/l w uzdrowiskach niemieckich do oceny czy gęstość borowiny jest właściwa - próba pisma (Quentin): napisane palcem na powierzchni masy borowinowej listery utrzymać przynajmniej przez 60 sekund Powikłania w trakcie zabiegów borowinowych  po 3 lub 4 zabiegu borowinowym może być odczyn kąpielowy - zaostrzenie dolegliwości,  objawy ogólne - zwiększony OB, leukocytoza reakcja ogniskowa - zajęte stawy (obrzęk, przekrwienie, ból, ograniczenie ruchomości)  zwykle w drugim tygodniu leczenia dolegliwości zmniejszają się - faza zdrowienia  silniejsze reakcje ogólne występują na ogół po całkowitych kąpielach borowinowych lub całkowitych okładach czy zawijaniach Odczyn kąpielowy w czasie leczenia zabiegami borowinowymi stanowi wskazanie do przerwania zabiegów! 26 Kąpiele borowinowe Rodzaje: całkowite (do pach), półkąpiele (dwa poprzeczne palce powyżej pępka), nasiadowe Kąpiel całkowita  specjalne wanny; w zależności od konsystencji masy do jednej całkowitej kąpieli w 200 litrowej wannie 75-150 kg borowiny złożowej zmieszaną z wodą: 2 części borowiny na 1 część wody (masa borowinowa do kąpieli ok. 90% wody) kąpiele o konsystencji rzadkiej 75 kg korowiny/200 l wody; średniej 100kg/200l; gęstej 150 kg/200 l Kochański Lecznictwo Uzdrowiskowe, 2008  serię kąpieli borowinowych na ogół zaczyna się od półkąpieli, poprzez kąpiel 3/4 dochodzi się do całkowitej  temp. 39-42oC (zmierzyć termometrem kąpielowym), żądana temperatura przez dodanie zimnej lub ogrzanej borowiny  czas trwania - pierwszy zabieg 10 min (zależnie od wskazań), stopniowo wydłużać max do 20 min  2-3 x tygodniowo przez 3-4 tygodnie  w dniu stosowania kąpieli całkowitych nie wolno stosować innych zabiegów  podczas zabiegu pacjent powinien mieć w zasięgu ręki instalację przyzewową  należy obserwować pacjenta  po zabiegu spłukać resztki borowiny z ciała bieżącą wodą o temp. 37oC  wypoczynek w pozycji leżącej w pomieszczeniu o temp. ok. 21oC Półkąpiel borowinowa  zmieszanie borowiny z wodą w proporcji 2 części wody na 5 części borowiny  temp. dla konsystencji gęstej 44-46oC, rozrzedzonej 41-42oC.  w czasie zabiegu stały nadzór nad pacjentem  na ogół co 2 dzień (203 razy w tygodniu)  12 zabiegów (3-4 tygodnie)  czas trwania 15-20 min, stopniowo wydłużany czas Kąpiele częściowe - fasony borowinowe zanurzeniu w kąpieli obwodowych części kończyn w specjalnych wanienkach dostosowanych kształtem do kończyn; przedramiona do łokci, podudzia do kolan  najczęściej temperatura 40-42oC  czas trwania zabiegu 15-20 (max 30) min (zależnie od wskazań)  po zabiegu resztki borowiny spłukuje się wodą o temp. 37oC  wypoczynek przez 15-20 min (można w pozycji siedzącej)  wanienki zabiegowe po każdym zabiegu wymyć i wydezynfekować  3-4x tygodniowo przez 3-4 tygodnie Kochański Lecznictwo Uzdrowiskowe 27 MEDYCYNA FIZYKALNA I BALNEOKLIMATOLOGIA WYDKŁAD 5 ZABIEGI PRZY WYKORZYSTANIU PASTY BOROWINOWEJ Wytwarzanie pasty borowinowej (peloidyny) - pastę borowinową przygotowuje się zgodnie z wymaganiami normy branżowej BN-72/9567-01 przez rozdrobnienie borowiny (o wysokim stopniu humifikacji >H5) z dodatkiem wody gospodarczej w młynach kulowych mieli się przez ok. 5-7h borowinę zmieszaną z wodą (w proporcji ok. 2,5-3:1) do wielkości cząstki ok. 0.5mm Kochański Lecznictwo Uzdrowiskowe, 2008 wg. Wagnera właściwy stosunek ilości borowiny do wody w paście borowinowej wynosi jak 2,7:1 Właściwości pasty borowinowej:  jednolita gęsta papka, nie wykazująca podczas rozprowadzania na powierzchni skóry ziarnistości i pokrywająca powierzchnię skóry równomierną warstwą  w porównaniu do borowiny większa zdolność sorbcyjna, wymiennikowa i aktywność farmakologiczna, mniejsze działanie termiczne  działanie przeciwzapalne, bakteriobójcze, regenerujące tkanki Kochański Lecznictwo Uzdrowiskowe, 2008 Zabiegi z użyciem pasty borowinowej  zawijania całkowite lub częściowe  okłady częściowe  kąpiele zawiesinowe w zwykłej wodzie lub w kąpieli perełkowej  fasony  zabiegi specjalne: jonoforeza, tampony ginekologiczne, okłady stomatologiczne Zawijania z pasty borowinowej Izotermalne (działanie głównie pozatermiczne i słabe termiczne)  pasta o temp. 37-38oC, rozprowadza się na okolicę ciała pędzlem lub łopatką (grubość 0,5- 1cm), czas zabiegu 20-30 min, 3-6 x tygodniowo sposób wykonania zawijań podobny jak w zawiajaniach borowinowych - przy pomocy trzech warstw podkładu (koc, cerata, prześcieradło) 30 min zabieg powoduje wzrost ucieplenia skóry utrzymujący się przez ok. 4 do 8 h i niewielki wzrost przepływu tkankowego subtermalne  pasta o temp. 40-43oC, czas zabiegu 15-30 min, 3-4 x tygodniowo bardzo krótki efekt przegrzewający (ok. 5 min) 30 termalne  pasta o temp. 40-45oC, grubość warstwy 2-3 cm, czas zabiegu 15-30 min zależnie od wielkości obszaru zabiegowego (zawijania całkowite i połowicze 15-20 min 2-3 x tygodniowo, częściowe 20-30 min, 3-4 x tygodniowo) szybkie i długo utrzymujące się przegrzanie (wskazania i przeciwwskazania jak przy zastosowaniu borowiny naturalnej) Kochański Lecznictwo Uzdrowiskowe, 2008  po zabiegu wypoczynek Kąpiele, półkąpiele i nasiadówki z pasty borowinowej Roztwór 1-2% w wodzie gospodarczej lub niektórych wodach leczniczych, temp, kąpieli 36-38oC, czas zabiegu 15-20 min, 3 x tygodniowo Kochański Lecznictwo Uzdrowiskowe, 2008 Gotowe okłady - plastry borowinowe  okłady częściowe z borowiny lub pasty borowinowej  wymiary: 18x30 cm (grubość 2 cm) i większe  prasowana borowina >> z jednej strony folia >> z drugiej flizelina (półprzepuszczalna)  należy podgrzać w łaźni wodnej w temp. 40oC  nakłada się na okolicę zabiegową stroną z flizeliną >> następnie ręcznik lub koc  szybka utrata ciepła, dlatego możliwe podgrzewanie poduszką elektryczną, lub lampą Sollux Kochański Lecznictwo uzdrowiskowe literatura podstawowa  Straburzyńska-Lupa A., Straburzyński G. Fizjoterapia z elementami klinicznymi, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2008, t.2  Straburzyńska-Lupa A., Straburzyński G. Fizjoterapia. Wydawnictwo Lekarskie PZWL Warszawa 2003 uzupełniająca  Kochański W. lecznictwo uzdrowiskowe. Wyższa Szkoła Fizjoterapii z siedzibą we Wrocławiu, Wrocław 2008  Kochański W. Kochański M. Medycyna Fizykalna, PHU Technomex, Gliwice 2009  Ponikowska I. Ferson D. Nowoczesna medycyna uzdrowiskowa. MEDI, Warszawa 2009 31 Lecznictwo Uzdrowiskowe Dziennik Ustaw R. P. 31 maja 2017 Obwieszczenie Marszałka Sejmu R.P. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy o lecznictwie uzdrowiskowym, uzdrowiskach i obszarach ochrony uzdrowiskowej oraz o gminach uzdrowiskowych Art 2. 1) lecznictwo uzdrowiskowe - zorganizowaną działalność polegającą na udzielaniu świadczeń opieki zdrowotnej z zakresu leczenia uzdrowiskowego albo rehabilitacji uzdrowiskowej, prowadzoną w uzdrowisku przez zakłady lecznictwa uzdrowiskowego albo poza uzdrowiskiem w szpitalach i sanatoriach znajdujących się w urządzonych podziemnych wyrobiskach górniczych, przy wykorzystaniu warunków naturalnych, takich jak: a. właściwości naturalnych surowców leczniczych, b. właściwości lecznicze klimatu, w tym talassoterapia i subterraneoterapia, oraz właściwości lecznicze mikroklimatu - a także towarzyszące zabiegi z zakresu fizjoterapii; Składowe medycyny uzdrowiskowej  fizjoterapia: balneoterapia, hydroterapia, kinezyterapia, masaż, klimatoterapia, aerozoloterapia, światłolecznictwo, ciepłolecznictwo, elektroterapia, ultrasonoterapia  balneotechnika  balneochemia  dietetyka  psychologia  pedagogika  wszystkie specjalności klinicznej medycyny Historia lecznictwa uzdrowiskowego Prekursorzy kąpieli w starożytności – Rzymianie Pierwsze termy na terenach polskich – Cieplice XIII w. W 1403 r. powstał tam pierwszy basen kąpielowy XV w. Iwonicz, Swoszowice, Szklo, Drużbaki, Lubień XVIII w. Krynica cele kuracji uzdrowiskowej  trening czynnościowy wszystkich narządów w celu zwiększenia sprawności, wydolności, ekonomizacji i synchronizacji funkcji  wzmożenie somatycznych i psychicznych zdolności przystosowawczych organizmu do środowiska przyrodniczego i społecznego  wzmocnienie naturalnych mechanizmów samozdrowienia i samoobrony organizmu  czasowe wyłączenie chorego z chorobotwórczego środowiska życia i pracy, zmiana trybu życia i niewłaściwych nawyków, usunięcie napięcia emocjonalnego  wdrożenie higienicznych nawyków i czynnego dbania o własne zdrowie 32 szpital uzdrowiskowy  pacjenci z zaawansowanymi chorobami przewlekłymi i podostrymi (m.in. po przebytym leczeniu szpitalnym);  z zachowaną podstawową samoobsługą samodzielne jedzenie, mycie twarzy, rąk, zębów, z pomocą drugiej osoby ubieranie się i ścielenie łóżka;  ze wskazaniami do zabiegów fizykalnych;  wymagających całodobowej opieki lekarsko-pielęgniarskiej  zapewnienia specjalistycznych badań oraz badań czynnościowych;  w ramach zwolnienia lekarskiego Dziennik Ustaw R. P. 31 maja 2017 Obwieszczenie Marszałka Sejmu R.P. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy o lecznictwie uzdrowiskowym, uzdrowiskach i obszarach ochrony uzdrowiskowej oraz o gminach uzdrowiskowych Art. 9. 1. Do zadań sanatorium uzdrowiskowego należy zapewnienie pacjentowi, którego skierowano na leczenie uzdrowiskowe albo rehabilitacje uzdrowiskową: 1. całodobowych świadczeń opieki zdrowotnej w warunkach stacjonarnych; 2. opieki lekarskiej i całodobowej opieki pielęgniarskiej; 3. przewidzianych programem leczenia zabiegów; 4. świadczeń profilaktycznych; 5. edukacji zdrowotnej. Art. 11. Do zadań przychodni uzdrowiskowej należy zapewnienie pacjentowi: 1. ambulatoryjnych świadczeń zdrowotnych, w tym świadczeń profilaktycznych, z wykorzystaniem naturalnych surowców leczniczych zleconych przez lekarza; 2. edukacji zdrowotnej. Art. 11a. Do zadań zakładu przyrodolecznictwa należy udzielanie zabiegów z zakresu fizjoterapii. Leczenie ambulatoryjne  skierowania na leczenie ambulatoryjne w trybie podobnym jak do leczenia stacjonarnego (sanatorium, szpital uzdrowiskowy);  po otrzymaniu skierowania pacjent uzgadnia termin przyjazdu z kierownictwem zakładu uzdrowiskowego, do którego dostał skierowanie;  wyżywienie i zakwaterowanie pacjent zabezpiecza sobie we własnym zakresie. Profile (kierunki) lecznicze uzdrowisk  ustalone i zatwierdzone przez Ministerstwo Zdrowia  specjalizowanie się w leczeniu określonych grup chorobowych  wszystkie zakłady lecznicze usytuowane w danym uzdrowisku prowadzą działalność leczniczą tylko w zakresie ustalonych profili leczniczych dla tego uzdrowiska  o profilu decydują warunki naturalne (tworzywa lecznicze: wody, peloidy, gazy, klimat) oraz przygotowanie kadry medycznej i wyposażenie. 35 Dziennik Ustaw R. P. 31 maja 2017 Obwieszczenie Marszałka Sejmu R.P. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy o lecznictwie uzdrowiskowym, uzdrowiskach i obszarach ochrony uzdrowiskowej oraz o gminach uzdrowiskowych Art. 13. 1. Ustala się następujące kierunki lecznicze uzdrowisk: 1. choroby ortopedyczno-urazowe; 2. choroby układu nerwowego; 3. choroby reumatologiczne; 4. choroby kardiologiczne i nadciśnienie; 5. choroby naczyń obwodowych; 6. choroby górnych dróg oddechowych; 7. choroby dolnych dróg oddechowych; 8. choroby układu trawienia; 9. cukrzyca; 10. otyłość; 11. choroby endokrynologiczne; 12. osteoporoza; 13. choroby skóry; 14. choroby kobiece; 15. choroby nerek i dróg moczowych; 16. choroby krwi i układu krwiotwórczego; 17. choroby oka i przydatków oka. Art. 17. 1. Nadzór nad lecznictwem uzdrowiskowym sprawuje minister właściwy do spraw zdrowia i wojewoda, a w odniesieniu do lecznictwa uzdrowiskowego prowadzonego w zakładach lecznictwa uzdrowiskowego utworzonych przez Ministra Obrony Narodowej i ministra właściwego do spraw wewnętrznych, odpowiednio ci ministrowie w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw zdrowia. 2. Wojewoda sprawuje nadzór nad lecznictwem uzdrowiskowym prowadzonym przez zakłady lecznictwa uzdrowiskowego na obszarze województwa przy pomocy naczelnego lekarza uzdrowiska. Rozdział 5 Nadawanie obszarowi statusu uzdrowiska albo statusu obszaru ochorny uzdrowiskowej Art. 34. 1. Status uzdrowiska może być nadany obszarowi, który spełnia łącznie następujące warunki: 1) posiada złoża naturalnych surowców leczniczych potwierdzonych właściwościach leczniczych na zasadach określonych w ustawie; 2) posiada klimat o właściwościach leczniczych potwierdzonych na zasadach określonych w ustawie; 3) na jego obszarze znajdują się zakłady lecznictwa uzdrowiskowego i urządzenia lecznictwa uzdrowiskowego, przygotowane do prowadzenia lecznictwa uzdrowiskowego; 4) spełnia określone w przepisach o ochronie środowiska wymagania w stosunku do środowiska; 5) posiada infrastrukturę techniczną w zakresie gospodarki wodno-ściekowej, energetycznej, w zakresie transportu zbiorowego, a także prowadzi gospodarkę odpadami. 36 Art. 38.Na obszarze uzdrowiska lub obszarze ochrony uzdrowiskowej wydziela się trzy rodzaje stref ochrony uzdrowiskowej, oznaczone listerami „A”, „B”, „C”. 1) strefa „A”, dla której procentowy udział terenów zieleni wynosi nie mniej niż 65%, obejmuje obszar, na którym są zlokalizowane lub planowane zakłady lecznictwa uzdrowiskowego u urządzenia lecznictwa uzdrowiskowego, a także inne obiekty służące lecznictwu uzdrowiskowemu lub obsłudze pacjenta lub turysty, w zakresie nieutrudniającym funkcjonowania lecznictwa uzdrowiskowego, w szczególności: pensjonaty, restauracje lub kawiarnie, 2) strefa „B”, dla której procentowy udział terenów zieleni wynosi nie mniej niż 50%, obejmuje obszar przyległy do strefy „A” i stanowiący jej otoczenie, który jest przeznaczony dla niemających negatywnego wpływu na właściwości lecznicze uzdrowiska lub obszaru ochrony uzdrowiskowej oraz nieuciążliwych dla pacjentów – obiektów usługowych, turystycznych, w tym hoteli, rekreacyjnych, sportowych i komunalnych, budownictwa mieszkaniowego oraz innych związanych z zaspokajaniem potrzeb osób przebywających na tym obszarze lub objęty granicami parku narodowego lub rezerwatu przyrody albo jest lasem, morzem lub jeziorem 3) strefa „C”, dla której udział terenów biologicznie czynnych wynosi nie mniej niż 45%, obejmuje obszar przyległy do strefy „B” i stanowiący jej otoczenie oraz obszar mający wpływ na zachowanie walorów krajobrazowych, klimatycznych oraz ochronę złóż naturalnych surowców leczniczych. Art. 14. Świadczenia zdrowotne w zakładach lecznictwa uzdrowiskowego są udzielane na podstawie wystawionych przez lekarza: 1) skierowania na leczenie uzdrowiskowe albo rehabilitację uzdrowiskową, albo 2) zaświadczenia o braku przeciwwskazań do korzystania z danego rodzaju świadczeń zdrowotnych w danym uzdrowisku. Dziennik Ustaw R.P. 5 styczeń 2012 Rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie sposobu kierowania i kwalifikowania pacjentów do zakładów lecznictwa uzdrowiskowego § 4. Przy kwalifikowaniu pacjenta do zakładu lecznictwa uzdrowiskowego lekarz ocenia: 1) stan zdrowia pacjenta; 2) możliwość leczenia uzdrowiskowego przy wykorzystaniu właściwości naturalnych surowców leczniczych; 3) przebieg choroby będącej wskazaniem do leczenia uzdrowiskowego lub rehabilitacji uzdrowiskowej, w ramach kierunków leczniczych uzdrowisk, o których mowa w art. 13 ust. 1 ustawy; 4) efekty przebytego w przeszłości leczenia uzdrowiskowego lub rehabilitacji uzdrowiskowej, jeżeli pacjent korzystał z tej formy leczenia rehabilitacji; 5) zdolność pacjenta do samoobsługi i samodzielnego poruszania się lub zdolność pacjenta do samoobsługi i samodzielnego przemieszczania się na wózku inwalidzkim. § 5. Przeciwwskazanie do leczenia uzdrowiskowego albo rehabilitacji uzdrowiskowej stanowią: 37 rytmów biologicznych, ukrwienia narządów, przemiany materii - poprawę lub odzyskanie psychofizycznej sprawności czynnościowej działanie miejscowe - zwalczanie stanów zapalnych i bólu, przekrwienie, zmniejszenie napięcia mięśni Okresy kuracjo uzdrowiskowej wg Jordana 1. wstępna występuje jeszcze w miejscu zamieszkania chorego. Proces psychofizycznego przygotowania się chorego do odbycia kuracji uzdrowiskowej, którego wynikiem jest pozytywne nastawienie chorego do niej; 2. przestawienie się chorego z dotychczasowego trybu życia na tryb życia w uzdrowisku (zgodny z regulaminem uzdrowiskowym). Koniec tego okresu przypada na 3-4 dzień pobytu chorego w uzdrowisku; 3. aklimatyzacja – następuje dostosowanie się organizmu chorego na do nowego środowiska i do bodźców dostarczanych w trakcie zabiegów. Na ogół między 8 i 12 dniem kuracji przypada krytyczny szczyt reaktywności organizmu; 4. faza, w której może wystąpić odczyn uzdrowiskowy (kąpielowy), ze szczytem pojawienia się odczynu między 18 i 22 dniem kuracji 5. końcowa faza – występuje w miejscu zamieszkania chorego już po powrocie z uzdrowiska - (dezadaptacja do bodźców, które działały w trakcie leczenia uzdrowiskowego) W okresie pomiędzy 7 i 12 oraz 18 i 22 dniem kuracji uzdrowiskowej należy szczególnie starannie kontrolować stan zdrowia pacjentów ze względu na możliwość wystąpienia tzw. odczynu uzdrowiskowego (nadmierna reakcja organizmu na bodźca związane z kuracją uzdrowiskową). Odczyn uzdrowiskowy (kąpielowy) Zbyt duże natężenie bodźców fizjoterapeutycznych przekraczające możliwości adaptacyjne organizmu – powstanie zespołu objawów chorobowych (odczyn uzdrowiskowy). Mechanizmy:  wzrost aktywności układu podwzgórze-przysadka-nadnercza (wzrost wydzielania hormonów kory nadnerczy, katecholamin, wzrost aktywności układu sympatycznego)  wzrost wydzielania histaminy i/lub wrażliwości tkanek na histaminę  nadmierna rekacja tkanek na bodźce NIESWOISTE AUTONOMICZNE PRZESTROJENIE ORGANIZMU Świadczy o zmniejszeniu zdolności organizm udo przeciwdziałania obciążeniom bodźcom fizykalnym (zmniejszona zdolność mechanizmów regulacyjnych) Dwa modele mniam reaktywności WCZESNY (częściej) 7-dniowa okresowość (maksimum ok. 7 dnia leczenia, pomiędzy 14 i 21 dniem wygaszenie) głównie na skutek bodźcowego działania zmian klimatu i środowiska, przy wyjściowym stanie ergo tropowym autonomicznego układu nerwowego PÓŹNY (rzadko) szczyt reaktywności w drugiej połowie pobytu, najczęściej pod koniec 3 tygodnia leczenia 40 głównie w przebiegu leczenia kąpielami kwasowęglowymi i metodą Kneippa, przy wyjściowym stanie trofotropowym autonomicznego układu nerwowego Objawy odczynu kąpielowego  swoiste – związane z chorobami, na które cierpi pacjent zaostrzenia procesu chorobowego lub uaktywnienia starych utajonych ognisk infekcji (obiektywne zmiany w chorych narządach i subiektywne dolegliwości związane z procesem chorobowym)  nieswoiste, nie związane z nimi zmiany skórne, jak pokrzywka, bezsenność lub senność, uczucie rozbicia, nastrój apatyczny lub depresyjny, wewnętrzny niepokój, drażliwość, bóle głowy, brak łaknienia, nudności, bicie serca, kłucie lub ciężkości i mrowienia palców itd. Obydwa rodzaje objawów mogą mieć charakter miejscowy i ogólny Intensywność odczynu kąpielowego zależy od:  rodzaju choroby, reaktywności organizmu,  od rodzaju i ilości zabiegów, w tym również od bodźców klimatycznych  aktywności ruchowej pacjenta 41