„Metafizyczna misja”. Ojciec i próba statuowania ..., Egzaminy z Historia

Pobierz „Metafizyczna misja”. Ojciec i próba statuowania ... i więcej Egzaminy w PDF z Historia tylko na Docsity! FOLIA 253 Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis Studia de Cultura 10(2) 2018 ISSN 2083-7275 DOI 10.24917/20837275.10.2.1 RozpRawy i studia Marcin Całbecki Uniwersytet Gdański „Metafizyczna misja”. Ojciec i próba statuowania patriarchalnego porządku… w Sklepach cynamonowych Brunona Schulza Wstęp Artykuł jest próbą odczytania dzieła drohobyckiego autora w kontekście ważnych współcześnie kontekstów antropologicznych z kluczową dla wielu badaczy kwestią płciowości. Odkrycia licznych badaczy kultur, którzy już od połowy XIX wieku do dziś mierzą się z tym zagadnieniem, ciekawie komentują także świat przedstawio- ny Sklepów cynamonowych. Na szczególną uwagę w kontekście rozpoznań Schulza zasługuje dzieło Johanna Jakoba Bachofena Matriarchat (przyswojone polszczyźnie dopiero 10 lat temu), gdyż nie ulega wątpliwości, że studium szwajcarskiego etno- loga może w oryginalny sposób naświetlić i w sposób spójny wyjaśnić kluczowe dla dzieła Schulza zagadnienie konfliktu płci. Poniższy artykuł stanowi część rozbudo- wanego planu hermeneutycznej egzegezy poszczególnych opowiadań z tomu Sklepy cynamonowe i skupia się na dwóch tekstach: Nawiedzeniu i Ptakach. Jeśli rację ma Michał Paweł Markowski, który widzi w Schulzu kontynuatora myśli Hegla: „Schulz należy do tej samej tradycji ontologicznej wyobraźni, co Hegel” (Markowski 2012: 67), to świat przedstawiony opowiadań drohobyckiego autora winien zasadzać się na prawie dialektycznego agonu przeciwnych sobie pojęć, które torują drogę projektowanej syntezie, zaś ta ostatnia sama w sobie winna być następ- nie zanegowana. Jednak wydaje się, że dialektyczne przenikanie się kategorii nie opiera się wyłącznie na wysoce abstrakcyjnych terminach „egzystencjalnej wielo- rakości” i „esencjalnej konieczności” (Markowski 2012: 69), lecz u Schulza realizuje się w planie znacznie bardziej konkretnym. Hegel swą interpretację rzeczywistości projektuje na porządek dziejów, to historia jest procesem rozwoju ducha. Ten histo- riozoficzny moment wydaje się wart wprowadzenia także do dyskusji o dziele auto- ra Sanatorium pod Klepsydrą, gdyż sam Schulz podkreśla, że jego opowiadania, przy- najmniej jeśli chodzi o Sklepy cynamonowe, dotyczą porządku dynamicznej historii, czyli, jak ujął to sam autor w Exposé über das Buch „Die Zimtläden” von Bruno Schulz (Exposé o książce Brunona Schulza „Sklepy cynamonowe”): „dziejów” – „W książce tej podjęto próbę wydobycia dziejów pewnej rodziny, pewnego domu na prowincji, nie z ich realnych elementów, zdarzeń, charakterów czy prawdziwych losów, lecz poszukując ponad nimi mitycznej treści, sensu ostatecznego owej historii” (Schulz „Metafizyczna misja”. Ojciec i próba statuowania patriarchalnego porządku… [7] 1975: 177). Zatem, jeśli fortunne jest wskazywanie na heglowską inspirację, to wy- daje się, że należałoby wyciągnąć z tej zależności konsekwencje i zastanowić się, jak uobecnia się w opowiadaniach Schulza porządek dynamicznej historii? Albowiem absolutnym horyzontem heglowskiego idealizmu obiektywnego nie jest projekt wielorakości egzystencjalnej, lecz raczej obraz dynamicznych, rozwijających się po- przez agon dziejów. To, co Schulza odróżnia od projektu historiozoficznego Hegla, to przesunięcie znaczeń ze sfery publicznej, z historii politycznej do przestrzeni prywatnej. Schulza nie interesuje to, co wydarza się na agorze, prawdziwa historia toczy się w domu. To w tej przestrzeni toczy się kluczowy dla rozwoju dziejów konflikt, historia rodu jest zdaniem Schulza „głębszą wersją historii” (Schulz 1975: 177). Paradoksalnie, całość dziejów w ujęciu Schulzowskim można skupić, niczym w soczewce, w losie jednost- kowym, jego ontogeneza nakłada się na filogenezę, rozwój jednostki jest rozwojem świata w ogóle (w szczególności dotyczy to abstrakcyjnego „świata ducha obiektyw- nego”). Sam Schulz historię świata skupia w zapisie pojedynczego „życiorysu”. Ta osobliwa kontrakcja jest możliwa w związku z dowartościowaniem pojęcia, często traktowanego jako alternatywne wobec terminu „historia”, a które u Schulza ozna- cza najgłębszy sens historii. Tym terminem jest „mit”. Życiorys wszakże, który zmierza do wyjaśnienia swego własnego sensu, wyostrzony na własne znaczenia duchowe, jest niczym innym jak mitem. Ta mroczna, pełna przeczuć atmosfera, owa aura, która zagęszcza się wokół każdej historii rodzinnej i mitycznie nie- jako rozświetla ją błyskawicą – jak gdyby zawarta tam była ostateczna tajemnica krwi i rodu – otwiera poecie dostęp do tego drugiego oblicza, do tej alternatywy, tej głębszej wersji historii (Schulz 1975: 177). Zatem historia prywatna rozwija się nie tyle poprzez aktualizację rozumu w dziejach, lecz poprzez tegoż rozumu zaprzeczenie, poprzez statuowanie przedro- zumowych, mitycznych treści, które decydują o przebiegu wydarzeń. Historią, poj- mowaną jako historia rodzinna, rządzi mit i nie da się odłączyć tego pojęcia od opisu dziejów. W takim ujęciu Schulz idzie w ślady nie tyle Hegla, lecz historyka, którego tezy historiozoficzne znacznie bardziej korespondują z Schulzowskimi obsesjami. Już fakt, że historia, którą pisze, oparta w znacznej mierze na narracjach mitycznych, każe zastanowić się nad pokrewieństwem pomiędzy prozą Schulza a ustaleniami Johanna Jakoba Bachofena. Historia opisana przez tego szwajcarskiego etnologa także opiera się na dialektyce prywatne–publiczne. Jeśli to, co prywatne, indywidu- alne, ma nabrać cech typowości, stać się narracją uniwersalną, to możliwy jest ten proces tylko dzięki transformacji prywatnej historii w mit. Taką perspektywę przyj- muje także Schulz, a w Matriarchacie Bachofena czytamy: „w sytuacji, gdy nie chodzi o informacje indywidualne, lecz o zaakcentowanie bardziej uniwersalnej perspek- tywy, należy podkreślić znaczenie, jakie dla naszego studium ma narracja mityczna” (Bachofen 2007: 9). Narracja mityczna, którą tak hołubi Bachofen i którą uważa za klucz do inter- pretacji zjawisk historycznych (a tak właśnie pojmuje zależność mit–historia także Schulz), służy jednak przede wszystkim rekonstrukcji najbardziej rudymentarnych wydarzeń w historii człowieka. Bachofen opisuje genealogię człowieka jako istoty [10] Marcin Całbecki jedynie, jakiej są płci i według jakich zasad dysponują najważniejszą mocą, jaką bó- stwo może dysponować – mocą kreacyjną. Demiurg, który pojawia się w Nawiedzeniu, powróci w wypowiedzi ojca tak- że w Traktacie o manekinach („Demiurgos – mówił ojciec – nie posiadł monopolu na tworzenie – tworzenie jest monopolem wszystkich duchów” (Schulz 1973: 62). Postać ta pojawia się w opowiadaniach Schulza, gdyż w greckiej filozofii uosabia przede wszystkim istotę, która tworzy. „Philosophiegeschichtlich bedeutsam ge- worden ist der Gebrach, den Plato von diesem Wort gemach hat. Auch er kennt es zunächst als Bezeichnung für den Handwerker überträgt es aber schon im «Staat» auf den Gestalter des Himmels im «Timajos» auf den Gestalter des ganzen Kosmos“ (Ritter 1972: 50). Zatem, także w tym przypadku kluczem jest koncepcja stwórcy rzemieślnika, który tworzy najpierw niebo, potem cały kosmos. Dlaczego zwra- cam uwagę na tę kwestię kreacyjną wpisaną w męskie bóstwa? Otóż odgrywa ona rolę kluczową w sporze, który toczy się na kartach Sklepów cynamonowych. Spór historyczny – porządków społecznych i religijnych rozgrywa się bowiem zupełnie jak u Schulza – o to, kto dysponuje prawem do kreacji, czy jest to zasada wyłącz- nie kobieca, czy raczej uprzywilejowani w tej materii są mężczyźni. Ojciec, niczym Marduk, występuje bowiem przeciw zasadzie kobiecej, zostaje naznaczony przez męskie bóstwo kreacyjne i rozpoczyna swoją misję. Jednak nie ulega wątpliwości, że w tej rywalizacji pozycje dominujące zajmują kobiety. Misję ojca i jego postać cechuje marginalna i nieistotna pozycja w strukturze rodzinnej i społecznej, pogłę- biona jeszcze tym metafizycznym, transcendentnym doświadczeniem. Tak opisuje to Schulz w interpretowanym przeze mnie opowiadaniu Nawiedzenie: Stopniowo te zniknięcia przestały na nas sprawiać wrażenie, przywykliśmy do nich i kiedy po wielu dniach znów się pojawiał, o parę cali mniejszy i chudszy, nie zatrzymy- wało to na dłużej naszej uwagi. Przestaliśmy po prostu brać go w rachubę, tak bardzo oddalił się od wszystkiego, co ludzkie i co rzeczywiste (Schulz 1973: 51). Cytat ten jest o tyle znamienny, iż jednoznacznie wskazuje, że postać ojca jest nieludzka i nierzeczywista. Zatem ludzkie i rzeczywiste jest jedynie prawo ma- triarchatu uprzywilejowujące kobiety i ich dzieci, dokładnie tak, jak ocenia to Erich Fromm: (…) w nieświadomości mężczyzny poczucie przewagi kobiety i zazdrość o naturalną kreatywność, która stanowi specyficzną potencję kobiety, również dziś są stale obecne – w takim samym stopniu, w jakim w nieświadomości kobiet tkwi duma z tej zdolności i poczucie własnej przewagi nad mężczyzną (Fromm 2011: 62). Ta dysproporcja jest w prozie Schulza wyraźnie obecna. Ojciec to ewidentny outsider, z którym nie liczą się dominujące w tej prozie postaci kobiece uosabiające przedustawny ład i porządek. Dlatego wydaje mi się, że trochę na wyrost jest teza Radosława Kostrzewy, który twierdzi, że: (…) niewątpliwie Schulzowi nieobcy był ten patriarchalny obyczaj czyniący z męż- czyzny głowę rodziny, nie tylko zapewniającej poczucie bezpieczeństwa i materialny dostatek, ale przede wszystkim epatującej mentalną nieprzeciętnością i skłonnościami „Metafizyczna misja”. Ojciec i próba statuowania patriarchalnego porządku… [11] do metafizycznych dociekań, często nawet kosztem życiowej zaradności (Kostrzewa 1995: 34–35). Nie o życiową zaradność tu chodzi, lecz o podstawową zasadę materialności świata, która w prozie Schulza jest podstawową rzeczywistością. To, co metafi- zyczne, olimpijskie, niebiańskie jest w Sklepach… podejrzane i nierzeczywiste. Tak ujmuje tę kwestię Michał Paweł Markowski: „świat męski jest nieracjonalny i nie- obliczalny, podczas gdy świat kobiecy zaprowadza ład” (Markowski 2012: 164). Podstawowa dychotomia dzieląca porządek kulturowy na model matriarchalny i patriarchalny, o której tak pisał Bachofen: „matriarchat bierze się z materii, nale- ży do materialnego życia człowieka, do ciała; patriarchat należy do niematerialne- go, duchowego aspektu tegoż życia. Patriarchat jest zatem z natury niematerialny, matriarchat – materialny” (Bachofen 2007: 136), jest obecna także u Schulza, przy czym nawet w tak metafizycznym opowiadaniu jak Nawiedzenie, gdzie ojciec rozma- wia ze Stwórcą i niczym prorok, niczym patriarcha kłóci się z Bogiem przed rozpo- częciem swej misji, koda opowiadania przedstawia go w sytuacji groteskowej, gdzie tryumf święci zasada materialności świata w swej najbardziej skrajnej postaci. Oto ojca te prorocze tyrady, chwila, gdy wstępuje nań duch, powala na nocnik i przypra- wia o rozstrój żołądka. (…) nie widziałem nigdy proroków Starego Testamentu, ale na widok tego męża, które- go gniew boży obalił, rozkraczonego szeroko na ogromnym porcelanowym urynale, za- krytego wichrem ramion, chmurą rozpaczliwych łamańców, nad którym wyżej jeszcze unosił się głos jego, obcy i twardy – zrozumiałem gniew boży świętych mężów (Schulz 1973: 49). Ta groteskowa scena wyraźnie wskazuje, że wątki metafizyczne w opowiada- niach Schulza przedstawiane są w konwencji ironicznej. Nie tyle stają się nieludzkie i nierzeczywiste, lecz przede wszystkim wydają się śmieszne, jak tragiczno-komicz- na w swych poczynaniach jest postać ojca. Okazuje się bowiem, że jego absolutnym horyzontem staje się jego konstytucja cielesna, która wyznacza mu rolę grotesko- wego proroka, który „ze straszliwym przekleństwem wylewał potężnym chlustem w okno zawartość nocnika w noc, szumiącą jak muszla” (Schulz 1973: 49). Tym sa- mym filozofia matriarchatu, jej oparty na materii i ciele system naturalności jest rodzajem zdroworozsądkowej postawy, z którą ojciec wiedzie spór, powodowany metafizycznymi ambicjami. To, co ludzkie, jest w pierwszym rzędzie materialne i naturalne, zaś „kacerskie” przedsięwzięcie ojca powoduje postępującą jego alie- nację. Już u samego początku swej działalności przy nawiedzeniu, w wyniku które- go ojciec podejmie się próby ustanowienia patriarchalnego systemu społecznego. Widzimy, iż owa iluminacja to raczej objaw aberracyjnych skłonności tego bohatera, a nie boskie naznaczenie do wykonania wiekopomnego dzieła. Ludzkie jest to, co materialne, a poprzez „metafizyczną misję”: (…) węzeł po węźle odluźniał się od nas, punkt po punkcie gubił związki łączące go ze wspólnotą ludzką. To, co jeszcze z niego pozostało, to trochę cielesnej powłoki i ta garść bezsensownych dziwactw – mogły zniknąć pewnego dnia, tak samo nie zauważone, jak [12] Marcin Całbecki szara kupka śmieci, gromadząca się w kącie, którą Adela co dzień wynosiła na śmietnik (Schulz 1973: 51). Wydaje się, że Schulz w autointerpretacji swej twórczości dystansował się od męskich mitów o zapładniającym stworzeniu niematerialnym słowem-logosem, pierwszeństwo w koncepcji twórczości przyznawał pierwiastkowi kobiecemu. Tak ocenia to przynajmniej Michał Paweł Markowski: Ale Schulz dodaje jeszcze jedną ciekawą rzecz do tego organicznego argumentu, gdy su- geruje, że pępowina w dziele sztuki nie została jeszcze przerwana, z artysty czyni mat- kę, nie ojca dzieła sztuki i tym samym zdecydowanie odcina się od całej masy metafor artysty, jako tego, kto zapładnia i dzięki temu tworzy. U Schulza artysta rodzi, nie płodzi i ta feminizacja procesu twórczego z całą pewnością ma znaczenie dla jego psychologii (Markowski 2012: 38). Tym niemniej, przyznając pierwszeństwo kobiecej kreacji, uznając jej pod- stawowe prawo, Schulza fascynuje tworzenie kacerskie, męskie. Dlatego w swym autokomentarzu z Exposé… tyle miejsca poświęca postaci Jakuba. Co ciekawe, naj- ważniejszym jego atrybutem jest to, że jest on ojcem nie tylko narratora – Józefa, lecz „nieprzeliczonego ptasiego rodu, wyhodowanego przezeń w pomieszczeniach ustronnego mieszkania” (Schulz 1975: 178). Pora zatem przyjrzeć się, jak przed- stawia się obraz męskiej kreacji w opowiadaniu, które bezpośrednio następuje po Nawiedzeniu. Na nie zwraca szczególną uwagę sam Schulz i w nim nietrudno prze- konać się, jak bardzo „metafizyczna misja”, potrzeba kreacyjna mężczyzny realizuje się jako diagnozowana przez Fromma „zazdrość o ciążę”. Ptaki Rzeczą znamienną jest, że o ile w kwestii demiurgicznych, „kacerskich” ciągot ojca historycy literatury najczęściej odwołują się do przedstawianego przez Jakuba szwaczkom Traktatu o manekinach i to manekin jest symbolem „heretyckiej de- miurgii”, w Exposé… Schulz zwraca uwagę na opowiadanie, które w porządku inter- pretacyjnym Sklepów… nie pełni funkcji tak istotnej. Natomiast w moim przekona- niu opowiadanie Ptaki pełni funkcję kluczową w kontekście ustanawiania męskiego, metafizycznego porządku, i dopiero niepowodzenie tej misji przynosi reakcję w po- staci bardziej wyważonego, naukowego nieomal traktatu. W Ptakach bowiem ojciec podejmuje się misji, której preludium miało miejsce w formie nawiedzenia. Niczym biblijny patriarcha najpierw doświadcza iluminacji, aby tak naznaczony podjąć się kluczowej, metafizycznej misji. Powodowany wpływem demiurga mężczyzna posta- nawia mieć udział w stworzeniu, jednak moce kreacyjne – jak to już podkreślałem – zarezerwowane są w Sklepach… domenie kobiecej. Ojciec nieprzeliczonego ptasiego rodu, wyhodowanego przezeń w pomieszczeniach ustronnego mieszkania, dozwala kolorowym kluczom pawi, bażantów i pelikanów, od- latywać z okien w wieczorny krajobraz – ośrodek ich wędrówek, wirów i kołowań, aż jego arcywróg Adela, pokojówka w tym domu, rozprasza tę mrowiącą się ptasią chmarę na cztery wiatry (Schulz 1975: 178). „Metafizyczna misja”. Ojciec i próba statuowania patriarchalnego porządku… [15] dwuspadowy dach gontowy, stał się prawdziwą gospodą ptasią, arką Noego, do której zlatywały się wszelkiego rodzaju skrzydlacze z dalekich stron (Schulz 1973: 54–55). Niematerialny, duchowy aspekt funkcjonowania ptasiej społeczności, fakt or- ganizacji wesel, czyli wydarzeń o charakterze nie tyle naturalnym, lecz czysto kul- turowym, to podstawowy aspekt funkcjonowania zbiorowości poddanej niemate- rialnemu prawu patriarchatu. Jest to wyraźne zerwanie z zasadą naturalnej więzi, patriarcha – nieprzypadkowo w cytowanym fragmencie pojawia się postać Noego, organizuje życie zbiorowości w oparciu o racjonalne, ojcowskie zasady. Zupełnie jak w kulturze helleńskiej, którą tak opisuje Bachofen: tam mamy do czynienia z więzią materialną, tu – z rozwojem duchowości; tam dostrze- gamy prawidłowość nieświadomą, tu – indywidualizm; tam obserwujemy skłonność do ulegania naturze, tu wyniesienie się ponad nią, przełamanie dawnych barier bytu, dąże- nia i cierpienia prometeizmu (Bachofen 2007: 44). Jednak absolutnym horyzontem świata Sklepów cynamonowych jest przed- ustawny, naturalny ład poddany prawu kobiet. Ojciec, podobnie jak jego antenat – Prometeusz, zostaje za swój niezgodny z przyrodzeniem czyn ukarany. Adela roz- prawia się z tym światem stworzonym według męskiej, logocentrycznej zasady i przegania całe to ptasie dominium ojca. Czyni to w przypływie furii, niczym Erynia mści się na męskim świecie. Mówiąc ściślej, nie jest ona tylko mścicielką, lecz też oszalałą bachantką: „wzbił się piekielny tuman piór, skrzydeł i krzyku, w którym Adela, podobna do szalejącej Menady, zakrytej młyńcem swego tyrsu, tańczyła ta- niec zniszczenia” (Schulz 1973: 55). Przywołanie tej szalonej postaci kobiecej wy- wodzącej się z greckiej mitologii nie jest przypadkiem. W postaci Menady mamy bowiem do czynienia z kobiecością, która walczy o swoje prawa, zna swoją wartość i czynnie dąży do ustanowienia swoich praw. Wprawdzie służy ona także męskiemu bóstwu – Dionizosowi, jednak ten jest w swej istocie bogiem kobiet: [kult dionizyjski – M.C.] za sprawą swej zmysłowości, dzięki doniosłości, jaką przyznał nakazowi miłości płciowej, wewnętrznie spowinowacony z naturą kobiecą, związał się w uprzywilejowanej formie z rodem niewieścim, nadał życiu kobiety nowy kierunek, znalazł w niej najwierniejszą sprzymierzeńczynię, najskwapliwszą służkę, na jej ocza- rowaniu ugruntował całą swą potęgę. Dionizos jest w najpełniejszym znaczeniu tego słowa bogiem kobiet (Bachofen 2007: 36). Zatem zwierzchnictwo tego boga kobiet tryumfuje w starciu męskiej niemate- rialnej zasady i kobiecej naturalności. Włodzimierz Bolecki tropi dionizyjskie wątki obecne w prozie Schulza i twierdzi, że „nietzscheański rodowód ma schulzowskie przeciwstawienie dwóch sfer: pozaracjonalnego żywiołu oraz intelektu” (Bolecki 2003: 24). Według historyka literatury „owo «pogańskie pojmowanie życia» nie- wątpliwie zawdzięcza w znacznej mierze koncepcji sztuki dionizyjskiej przedsta- wionej w Narodzinach tragedii” (Bolecki 2003: 21). Owa opozycja oraz ewidentne nawiązania do figury Dionizosa pojmowanej jako bożek pogański mogą mieć jed- nak także inne źródło. Jest nim koncepcja Bachofena. Albowiem na opozycji ojciec – Adela, męskie – kobiece, metafizyczne – materialne zasadza się zespół opozycji [16] Marcin Całbecki wyraźnie obecnych w prozie Schulza. Oczywiście owo starcie przeciwieństw przy- pomina heglowską opozycję, ale idealizm obiektywny Hegla wszystkiego w tym za- gmatwanym, Schulzowskim świecie nie wyjaśnia. Tak jak wszystkiego nie wyjaśni wprowadzony przeze mnie kontekst agonu matriarchalno-patriarchalnego. Jednak ten ostatni został w szczególny sposób wyeksponowany w metatekście Schulza po- święconym Sklepom cynamonowym. Dlatego zdecydowałem się go przeanalizować w odniesieniu do dwóch opowiadań: Nawiedzenia i Ptaków. Bibliografia Bachofen J.J. 2007. Matriarchat. Studium na temat ginajkokracji świata starożytnego podług natury religijnej i prawnej. R. Reszke (przeł.). Warszawa. Bolecki W. 2003. „Principium individuationis. Motywy nietzscheańskie w twórczości Brunona Schulza”. Teksty Drugie nr 5. 17–33. Całbecki M. 2015. „Drohobycki matriarchat. Antropologiczne wątki Sklepów cynamonowych Brunona Schulza”. Schulz/Forum nr 5. 18–30. Edwards P. (red.). 1967. The Encyclopedia of Philosophy vol. 5. New York–London. Freise M. 2001. „Traktat ojca a jego rama narracyjna w cyklu o manekinach Brunona Schulza”. Acta Universitatis Nicolai Copernici. Filologia Polska r. 65(342). 39–50. Fromm E. 2011. Bachofena odkrycie matriarchatu. W tegoż. Miłość – płeć – matriarchat. B. Radomska, G. Sowiński (przeł.). Poznań. 15–28. Fromm E. 2011. Męskie stworzenie świata. W Miłość – płeć – matriarchat. B. Radomska, G. Sowiński (przeł.). Poznań. 57–83. Fromm E. 1994. Zapomniany język. Wstęp do rozumienia snów, baśni i mitów. J. Marzęcki (przeł.). Warszawa. Heidegger M. 1999. Czym jest metafizyka?. W Znaki drogi. K. Pomian (przeł.). Warszawa. 95–111. Kostrzewa R. 1995. „Pater familias – rozważania o wizerunkach ojca w twórczości Brunona Schulza”. Pamiętnik Literacki nr 4. 29–47. Markowski M.P. 2012. Powszechna rozwiązłość. Schulz, egzystencja, literatura. Kraków. Ritter J. (red.). 1972. Historisches Wörterbuch der Philosophie Bd. 2. Basel–Stuttgart. Schulz B. 1975. „Exposé o książce «Sklepy cynamonowe»”. J. Ficowski (przeł.). W Księga listów. J. Ficowski (oprac.). Kraków. 177–178. Schulz B. 2000. Opowiadania, eseje, listy. W. Bolecki (oprac.). Warszawa. Schulz B. 1973. Proza. A. Sandauer (oprac.). Kraków. Streszczenie Artykuł jest interpretacją dwóch opowiadań Brunona Schulza Nawiedzenia i Ptaków. Kluczowym kontekstem tego odczytania jest teoria matriarchatu Johanna Jakoba Bachofena. W tekście Schulza patriarchat ustanawiany przez ojca jest systemem wtórnym wobec do- minującego w opowiadaniach porządku matriarchalnego utożsamianego przez Adelę. Ojciec jest w tym ujęciu samotnym bohaterem, owładniętym misją nazwaną przez Schulza „metafizyczną”. „Metafizyczna misja”. Ojciec i próba statuowania patriarchalnego porządku… [17] “Metaphysical mission“. The father and the attempt to statue the patriarchal order in Bruno Schulz’s Cinnamon Stores Abstract The article is the interpretation of two Bruno Schulz’s stories: Visitation and Birds. The key context for this reading is matriarchate theory by Johann Jakob Bachofen. In the Schulz’s text the patriarchate established by the father is a secondary system to the dominating narrative of matriarchal order identified by Adela. The father is a lonely hero in this spin, overpowered by a mission called by Schulz as “metaphysical“. Słowa kluczowe: antropologia literatury, Bruno Schulz – interpretacja, metafizyka, patriarchat Keywords: anthropology of literature, Bruno Schulz – interpretation, metaphysics, patriarchy Marcin Całbecki – dr hab., profesor nadzwyczajny w Katedrze Historii Literatury Uniwersytetu Gdańskiego. Autor książek: Miasta Józefa Czechowicza. Topografia wyobraź- ni (Lublin 2004), Czarna kropla nieskończoności. Fenomen lęku w poezji Jerzego Lieberta, Władysława Sebyły i Aleksandra Rymkiewicza (Wrocław 2008) i Zapośredniczona tożsamość. Tematy środkowoeuropejskie a polska literatura współczesna (Gdańsk 2013).