METODA DELFICKA W BADANIACH NAUKI O INFORMACJI I ..., Schematy z Typologia

Pobierz METODA DELFICKA W BADANIACH NAUKI O INFORMACJI I ... i więcej Schematy w PDF z Typologia tylko na Docsity! METODA DELFICKA W BADANIACH NAUKI O INFORMACJI I BIBLIOTEKOZNAWSTWA W XXI WIEKU Sabina Cisek Uniwersytet Jagielloński Metoda delficka, nauka o informacji, XXI wiek Nauka o informacji i bibliotekoznawstwo skutecznie adaptują podejścia i narzędzia badawcze powstałe początkowo poza własnym obszarem dociekań. Jednym z nich jest stanowiąca przedmiot niniejszego artykułu metoda delficka (Delphi method), zwana również techniką (Delphi technique) lub badaniem (Delphi study). Metoda ta w klasycznej postaci została opracowana w latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych XX w. w okresie zimnej wojny, w amerykańskiej organizacji RAND Corporation na potrzeby badań związanych z obronnością. Przyczynili się do tego przede wszystkim Norman Dalkey, Olaf Helmeri Nicholas Rescher (Delphi metod, 2008; RAND Corporation, 2008). W kolejnych dziesięciole­ ciach znalazła szerokie zastosowanie w różnych dziedzinach wiedzy i życia, mię­ dzy innymi w biznesie, edukacji, nauce, służbie zdrowia, technice, stając się zarówno instrumentem poznania świata, tj. metodą badawczą, jak i narzędziem zarządzania, zwłaszcza strategicznego (Linstone, Juroff, 2002; Loo, 2002). W artykule metodę delficką przedstawimy wyłącznie w jej aspekcie poznaw­ czym, jako metodę naukową. Cel rozważań stanowi, po pierwsze, ogólna jej charakterystyka, po drugie - analiza badań delfickich w nauce o informacji i bibliotekoznawstwie w latach 2001-2007. Terminy nauka o informacji i bibliote­ koznawstwo, informacja naukowa i bibliotekoznawstwo oraz skrót inib używane są zamiennie. Badania delfickie: elementy charakterystyki Opis metody delfickiej znaleźć można w wielu publikacjach zarówno nauko­ wych, jak i popularnych, także z zakresu informacji i bibliotekoznawstwa. W polskim piśmiennictwie dominuje jednak „klasyczne” jej ujęcie, tzn. z reguły przedstawiana jest z punktu widzenia nauk o zarządzaniu oraz wyłącznie jako instrument szeroko rozumianego prognozowania (Krawczyk, 2008; Wojcie­ chowska, 2005). Rzeczywiście, procedura delficka początkowo służyła przede wszystkim do racjonalnego przewidywania przyszłości, jednak w efekcie kilku­ dziesięciu lat znalazła wiele innych zastosowań, pojawiły się także różne jej warianty (Linstone, Juroff, 2002). 25 Najogolniej mówiąc, metoda delficka to forma asynchronicznej dyskusji gru­ powej „na odległość”. Polega na kilkakrotnym pytaniu panelu ekspertów o opi­ nie na określony temat. Formalizuje i nadaje strukturę procesowi komunikacji w grupie po to, by umożliwić uporządkowane zebranie i przetworzenie poglądów ekspertów biorących udział w badaniu, zgodnie z wyznaczonym na początku celem. Ma charakter iteracyjny, jest stopniowym przybliżaniem się do poznania/ rozwiązania problemu w następujących po sobie etapach, tzw. rundach, w ra­ mach których dyskutujący przedstawiają swoje idee lub oceny Po każdej run­ dzie prowadzący badanie (moderator) opracowuje wnioski i odsyła je do człon­ ków grupy z prośbą o ponowne wyrażenie opinii w kontekście nadesłanego podsumowania. Kolejne rundy nie są zatem prostym powtórzeniem etapów wcześniejszych, lecz ich twórczym rozwinięciem, na zasadzie koła hermeneu- tycznego (albo spirali). Krokiem wieńczącym procedurę delficką jest analiza i kategoryzacja zgromadzonego materiału empirycznego za pomocą technik ilo­ ściowych i/lub jakościowych (Loo, 2002; Skulmowski, Hartman, Krahn, 2007). Istnieją dwa główne typy metody delfickiej. W pierwszym z nich dąży się do osiągnięcia wspólnej opinii, wypracowania konsensusu wśród ekspertów (the consensus-building Delphi), w drugim - do uzyskania przeglądu możliwych wdanym zakresie stanowisk (the policy Delphi) (Linstone, Juroff, 2002; Loo, 2002). Celem badań delfickich może być zatem: • identyfikacja istotnych elementów, np. czynników ryzyka, przyczyn, właściwości etc. pewnego problemu praktycznego lub teoretycznego, często połączona z ich oceną, rankingiem, typologią; • opracowanie mapy wiedzy dyscypliny naukowej lub dziedziny działalności • pogłębienie sposobu rozumienia jakiegoś zagadnienia poprzez ujawnienie w wyniku dyskusji jego „nowych” aspektów, cech, kontekstów; • przewidywanie przyszłości, planowanie, prognozowanie; • stworzenie repetytorium możliwych koncepcji, pytań, rozwiązań etc. wjakimś zakresie (Linstone, Juroff, 2002; Loo, 2002; Skulmowski, Hartman, Krahn, 2007). Sposób prowadzenia badań delfickich, a także zagadnienia metodologiczne z nimi związane (formułowanie problemu, dobór ekspertów, liczba rund, „rygor” i jakość badań etc.) są wyczerpująco opisane w dostępnej literaturze przedmio­ tu, (m.in. w: Cape, 2004; Powell, 2003; Wojciechowska, 2005 i wielu innych), nie ma więc powodu, by raz jeszcze to powtarzać. Warto natomiast zauważyć, iż procedura delficka przynależy do interpretatywnego (tzw. jakościowego) para­ dygmatu badawczego w nauce o informacji pomimo tego, iż do opracowania zebranego materiału, tj. opinii ekspertów stosuje się często narzędzia staty­ styczne, czasami bardzo zaawansowane. Jednakże ze swej natury opiera się nie na próbie poznania świata jako takiego, lecz tego co ludzie myślą o rzeczy­ wistości, jak ją interpretują. Innymi słowy, element subiektywny nie tylko nie­ uchronnie występuje w badaniach delfickich (co przypuszczalnie ma miejsce we wszystkich dociekaniach naukowych), lecz także jest a priori i explicite akcepto­ wany. Jest to jednak zagadnienie odrębne, godne temu tylko poświęconej re­ fleksji. 26 1 2 3 4 [Snoke; Underwood 2001] Sporządzenie lisiy pożądanych kompetencji * rezultatów nau­ czania) absolwentów studiów w zakresie systemów informa­ cyjnych w Australii 3 141-153, w zależności od rundy [Zhang; Salaba 2007] Identyfikacja najważniejszych problemów teoretycznych i praktycznych związanych z rozwojem FRBR (Functional Requirements for Bibliographic Records) 3 33 [Zins 2007a: 2007b: 2007c; 2007d] Opracowanie mapy wiedzy nauki o informacji 4 28-57, w zależności od rundy [Zins 2007b] Identyfikacja funkcjonujących we współczesnej nauce o infor­ macji na świecie koncepcji i modeli tej dyscypliny 4 49 plus 1 (prowadzący badanie) [Zins 2007c] Zebranie i analiza definicji trzech podstawowych pojęć nauki o informacji (dane. infor­ macja, wiedza), „dostarczo­ nych” przez uczonych z 16 kra­ jów. Identyfikacja kontekstów i założeń (conceptual approaches) formułowania odmiennych definicji 4 44 plus 1 (prowadzący badanie) Źródło: Opracowanie własne. Zestawienie dokonane w tabeli pokazuje, iż badania delfickie winib cechują się zróżnicowaną problematyką, zakresem, zasięgiem i „ciężarem gatunko­ wym”. Z jednej strony są wśród nich rozważania natury podstawowej, w tym dotyczące samej istoty dyscypliny a także jej kierunków rozwoju, misji, przyszło­ ści, z drugiej - dociekania o specjalistycznym, technicznym charakterze. WXXI w. prowadzone były w kontekście edukacyjnym, poznawczym, rozwoju usług bibliotecznych i informacyjnych oraz zarządzania. Odmienności widoczne są również w aspekcie metodologicznym. Z reguły dążono do osiągnięcia konsensusu, czasami jednak chodziło przede wszystkim 0 uchwycenie spektrum poglądów, zwłaszcza w badaniach Chaima Zinsa (Zins, 2007a; 2007b; 2007c; 2007d). Liczba rund wahała się od dwu do czterech, licz­ ba ekspertów w panelach - od czterech do dwustu dwóch , aczkolwiek najczę­ ściej było ich kilkudziesięciu. Co więcej, wbrew często powtarzanej tezie, iż dys­ kutanci pozostają anonimowi, w kilku przypadkach ujawniono ich nazwiska 1 afiliacje, na przykład w (Olson, Tooman, List, 2005). Zgromadzony w ramach poszczególnych przedsięwzięć badawczych materiał empiryczny, tj. poglądy dyskutantów/panelistów analizowano z wykorzystaniem zarówno technik ilo­ ściowych, statystycznych, jak i jakościowych. 29 Podsumowanie Po pierwsze, metoda delficka jest elastyczna, można ją modyfikować, by prowadzić dociekania o bardzo różnym charakterze. Na tę cechę wskazują naj­ ważniejsi jej teoretycy, między innymi Harold A. Linstone i Murray Turoff (2002). Do podobnych wniosków skłaniają także zarówno badania przeprowadzone na użytek niniejszego artykułu, jak i inne, wcześniejsze (Skulmowski, Hartman, Krahn, 2007). Po drugie, spośród wszystkich studiów delfickich w zakresie inib w latach 2001-2007 szczególnie interesujące i twórcze wydają się te „niekla- syczne”, tj. służące nie prognozowaniu i/lub zarządzaniu, lecz dyskusji meta- teoretycznej o pojęciach, przedmiocie i kierunkach rozwoju współczesnej nauki o informacji. W badaniach Chaima Zinsa, nota bene częściowo opisanych już w polskiej literaturze przedmiotu (Materska, 2008), metoda delficka okazała się efektywnym instrumentem dyskusji na temat charakteru i zakresu naszej dys­ cypliny w XXI w. Warto mieć to na uwadze, gdy po raz kolejny będziemy zastana­ wiać się, czym i jaka właściwie jest dzisiejsza informacja naukowa i biblioteko­ znawstwo. Bibliografia Cape, Brian (2004). Gathering Opinion and Initiating Debate: the Success of the Delphi Method in Purely Qualitative Research. Library and Information Research, vol. 28, nr 89, s. 35-44. Delphi method (2008). Wikipedia. [online]; [dostęp: 15.06.2008]. Dostępny w Word Wide Web: <http://en.wikipedia.org/wiki/Delphi_method> Feret, Błażej; Dobrzyńska-Lankosz, Ewa (1998). Nowoczesne techniki zarządzania-teo­ ria a praktyka. W: Sokołowska-Gogut, Anna red. Wdrażanie nowoczesnych technik zarządzania w instytucjach non profit na przykładzie naukowej biblioteki akademic­ kiej. Materiały z konferencji (Kraków, 28-30 września 1998). Kraków: Biblioteka Głów­ na Akademii Ekonomicznej, s. 55-66. Feret, Błażej; Marcinek, Marzena (2000). Przyszłość bibliotek i bibliotekarzy akademickich. Biuletyn EBIB, nr1 (9). [online]; [dostęp: 15.06.2008], Dostępny w Word Wide Web: <http://www.oss.wroc.pl/biuletyn/ebib09/feret.html> Krawczyk, Barbara (2008). Technika delficka. W: Encyklopedia zarządzania. Kraków: Uniwersytet Ekonomiczny, [online] [dostęp: 16.06.2008], Dostępny w Word Wide Web: <http://mfiles.ae.krakow.pl/pl/index.php/Technika_delficka> Linstone, Harold A.; Turoff, Murray red. (2002). The Delphi Method: Techniques and Appli­ cations. [online]; [dostęp: 16.06.2008]. Dostępny w Word Wide Web: <http://is.njit.edu/ pubs/delphibook/index.html> Loo, Robert (2002). The Delphi Method: a Powerful Tool for Strategie Management. Poli­ cing: An International Journal o f Police Strategies and Management, vol. 25, nr 4, s. 762-769. Materska, Katarzyna (2008). Modelowe koncepcje informacji naukowej (Information Science) na początku XXI w. W: Materska, Katarzyna; Chuchro, Ewa; Sosińska-Kalata, Barbara red. Organizowanie środowiska informacji i wiedzy. Warszawa: Wydaw. SBP, s. 19-40. Powell, Catherine (2003). The Delphi Technique: Myths and Realities. Journal of Advan­ ced Nursing, vol. 41, nr 4, s. 376-382. RAND Corporation, Frederick S. Pardee Center (2008). Delphi, [online]; [dostęp: 16.06. 2008]. Dostępny w Word Wide Web: <http://www.rand.org/international_programs/ pardee/pubs/methodologies. html> 30 Saunders, Carol; Benbasat, Izak (2007). A Camel Going Through the Eye of a Needle. MIS Quarterly, vol. 31, nr 3, s. IV-XVIII. Skulmoski, Gregory J.; Hartman, Francis T.; Krahn, Jennifer (2007). The Delphi Method for Graduate Research. Journal of Information Technology and Education, vol. 6, s. 1-21. Wojciechowska, Maja (2005) Prognozowanie scenariuszowe w sektorze usług bibliotecz­ nych na przykładzie metody delfickiej. Bibliotekarz Warmińsko-Mazurski nr 3/4. [onli­ ne], [dostęp: 13.06.2008], Dostępny w Word Wide Web: <http://www.wbp.olsztyn.pl/ bwm/3-4_05-ie/prognozowanie.htm> Aneks Wykaz artykułów z lat 2001-2007 zawierających sprawozdania z badań prowadzonych metodądelficką, zarejestrowanych przez bazę LISTA. 1. Banuls, Victor A.; Salmeron, Jose L. (2007). Benchmarking the Information Society in the Long Range. Futures, vol. 39 nr 1, s. 83-95. 2. Baruchson-Arbib, Shifra; Bronstein, Jenny (2002). A View to the Future of the Library and Information Science Profession: A Delphi Study. Journal o f the American Society for Information Science and Technology, vol. 53 nr 5, s. 397-408. 3. Dale, Adrian (2003). Transforming the Future of Library and Information Science Units. Tidskrift for Documentation, vol. 58, nr 1, s. 19-22. 4. Downie, J. Stephen (2004). The Scientific Evaluation of Music Information Retrieval Systems: Foundations and Future. Computer Music Journal, vol. 28, nr 2, s. 12-23. 5. Feret, Błażej; Marcinek, Marzena (2005a). The Future of the Academic Library and the Academic Librarian: A Delphi Study Reloaded. New Review of Information Networking, vol. 11, nr 1, s. 37-63. 6. Feret, Błażej; Marcinek, Marzena (2005b). The Future of the Academic Library and the Academic Librarian. A Delphi Study Reloaded In: IATUL Annual Conference Proce­ edings, vol. 15, s. 1-23. 7. Harer, John B.; Cole, Bryan R. (2005). The Importance of the Stakeholder in Perfor­ mance Measurement. Critical Processes and Performance Measures for Assessing and Improving Academic Library Services and Programs. College and Research Libraries, vol. 66 nr 2, s. 149-170. 8. Hert, Carol A ; Harris, Lydia Eato (2006). Re-conceptualizing Statistical Abstracts in the 21 st Century: An Empirical Study of Sourcebook of Criminal Justice Statistics. Govern­ ment Information Quarterly, vol. 23, nr 2, s. 293-308. 9. Holsapple, Clyde W.; Joshi, K. D. (2002). A Collaborative Approach to Ontology De­ sign. Communications of the ACM vol. 45 nr 2, s. 42-47. 10. Howze, Philip C.; Dairymple, Connie (2004). Consensus Without All the Meetings: Using the Delphi Method to Determine Course Content for Library Instruction. Reference Services Rev/e, tv vol. 32, nr 2, s. 174-184. 11. Hsieh, Ling-Feng; Chin, Jiung-Bin; Wu, Mu-Chen (2004). The Performance Indica­ tors of University E-library in Taiwan. The Electronic Library, vol. 22, nr 4, s. 325-330. 12. Hsieh, Ling-Feng; Chin, Jiung-Bin; Wu, Mu-Chen (2006). Performance Evaluation for University Electronic Libraries in Taiwan. The Electronic Library, vol. 24, nr 2, s. 212-224. 13. Keller, Alice (2001a). Delphi Survey on the Future Development of Electronic Jour­ nals. Serials, vol. 14, nr 2, s. 121-128. 14. Keller, Alice (2001b). Future Development of Electronic Journals: a Delphi Survey. The Electronic Library, vol. 19, nr 6, s. 383-396. 15. King, William R.; Marks Jr., Peter V.; McCoy, Scott (2002). The Most Important Issu­ es in Knowledge Management. Communications of the ACM, vol. 45, nr 9, s. 93-97. 16. Ludwig, Logan; Starr, Susan (2005). Library as Place: Results of a Delphi Study. Journal of the Medical Library Association, vol. 93, nr 3, s. 315-326. 17. McLeod, Julie; Childs, Sue (2007). Consulting Records Management Oracles - a Delphi in Practice. Archival Science, vol. 7, nr 2, s. 147-166. 31