1
METODOLOGIA
BADAŃ EKONOMICZNYCH
Prof. zw. dr hab. Jan Burnewicz
Konspekt wykładu dla doktorantów
Wydziału Ekonomicznego i Wydziału Zarządzania
Uniwersytetu Gdańskiego 2007/2008
Przygotuj się do egzaminów
Studiuj dzięki licznym zasobom udostępnionym na Docsity
Otrzymaj punkty, aby pobrać
Zdobywaj punkty, pomagając innym studentom lub wykup je w ramach planu Premium
Informacje i wskazówki
Przygotuj się do egzaminów
Studiuj dzięki licznym zasobom udostępnionym na Docsity
Otrzymaj punkty, aby pobrać
Zdobywaj punkty, pomagając innym studentom lub wykup je w ramach planu Premium
Społeczność
Ranking uczelni
Odkryj najlepsze uniwersytety w twoim kraju, według użytkowników Docsity
Bezpłatne poradniki
Nasze e-booki ratujące uczniów i studentów!
Pobierz bezpłatnie nasze przewodniki na temat technik studiowania, metod panowania nad stresem, wskazówki do przygotowania do prac magisterskich opracowane przez wykładowców Docsity
METODOLOGIA BADAŃ EKONOMICZNYCH, Publikacje z Badania jakościowe
książka instrumentarium badan ekonomicznych
Typologia: Publikacje
2023/2024
1 / 46
Ta strona nie jest widoczna w podglądzie
Nie przegap ważnych części!
Dokumenty powiązane
Podgląd częściowego tekstu
Pobierz METODOLOGIA BADAŃ EKONOMICZNYCH i więcej Publikacje w PDF z Badania jakościowe tylko na Docsity!
METODOLOGIA
BADA Ń EKONOMICZNYCH
Prof. zw. dr hab. Jan Burnewicz
Konspekt wykładu dla doktorantów
Wydziału Ekonomicznego i Wydziału Zarz ą dzania
Uniwersytetu Gda ń skiego 2007/
SPIS TRE Ś CI
I. ROLA METODOLOGII W ROZWOJU
BADA Ń EKONOMICZNYCH
1.1. Czym jest metoda, metodologia, metodyka?
1.1.1. Metoda : Jest to świadomie i konsekwentnie stosowany sposób lub procedura postępowania dla osiągnięcia określonego celu (moŜe mieć charakter praktyczny lub teoretyczny). Jest stosowana zarówno przez ludzi jak i zwierzęta dla rozpoznania lub poprawy warunków swego bytu. W ludzkim postępowaniu jest niezbędna zarówno w procesie poznania, projektowania, wytwarzania, finansowania, kierowania, leczenia, jak i innych złoŜonych działań. Jest usystematyzowanym zbiorem róŜnych technik, procedur, rozwiązań organizacyjnych i instrumentów pozwalających skutecznie i efektywnie osiągać cele. Bliskoznaczniki pojęcia metoda: technika, technologia, strategia, algorytm.
1.1.2. Metodologia : Nie powinno się więc mówić o metodologii danej rozprawy lecz o jej metodzie. Metodologia jest natomiast ogólną wiedzą (sztuką) opracowywania metod badań społecznych, przyrodniczych, technicznych, metod nauk formalnych (matematyki, logiki) i innych. Metodologia jest dyscypliną wiedzy zajmująca się empirycznymi metodami nauki. Opisuje i analizuje problemy związane z takimi czynnościami procesu poznania jak: ogólna obserwacja i pomiar, porównania, modelowanie, eksperyment, studium przypadku, badania testowe, scenariusze rozwoju, weryfikacja empiryczna teorii, itp. Jest ona nauką o tworzeniu metod (nazywana jest filozofią nauki). Ogólna metodologia nauki jest teorią zastosowania reguł semiotycznych (zasad uŜywania znaków, kodowania) oraz praw i reguł logiki formalnej do działalności naukowej. Interesuje ją poprawne formułowanie problemów naukowych, poprawność rozumowań, zasady dyskusji. Metodologie poszczególnych dziedzin czy dyscyplin nauki mają pragmatyczny charakter i wskazują, jak się tworzy warsztat badawczy adekwatny do specyfiki ich problemów. W klasyfikacji dyscyplin nauki nie wyróŜnia się jeszcze metodologii badań ekonomicznych, gdyŜ jest to jeszcze dyscyplina tworząca się, nie opisana w powszechnie stosowanych podręcznikach, nie mająca regularnie prowadzonych badań uogólniających sposoby rozwiązywania problemów ekonomicznych. Metodologi ę bada ń ekonomicznych stanowią ogólne (ramowe) zasady tworzenia, w ramach istniejących dyscyplin, wiedzy wyjaśniającej, jakie prawa rządzą procesami gospodarczymi. Zasady te są podporządkowane wymogowi falsyfikowalno ś ci , przez który rozumie się tworzenie teorii nadającej się do sprawdzenia poprzez konfrontację ze świadectwem faktów empirycznych [wg. Marka Blauga]. Większość teorii ekonomicznych wyraŜanych jest za pomocą reguł ilościowych, wśród których najwaŜniejsze są relacje i proporcje wartościowe (wyraŜone w pieniądzu). Metodologi ę bada ń w naukach o zarz ą dzaniu stanowią interdyscyplinarne reguły formułowania teoretycznych twierdzeń i praktycznych dyrektyw w zakresie sprawnej i prospektywnej organizacji zespołów ludzkich. Interdyscyplinarny charakter nauk o zarządzaniu polega na tworzeniu teorii i praktycznych rozwiązań w oparciu o logiczną kompilację wiedzy ekonomicznej, prakseologicznej, socjologicznej, psychologicznej, ergonomicznej i prawnej. Metodologii w tej dziedzinie wiedzy ma
w duŜej mierze charakter projektowy i prospektywny, co oznacza, Ŝe najwaŜniejsza jest wizja przyszłych zdarzeń. Dominuje tu realistyczny paradygmat badawczy realizowany za pomocą krytycznych analiz przypadków dobrego lub złego zarządzania.
1.1.3. Istota metody naukowej : Jest nią obiektywne i uporządkowane podejście do badania określonych zjawisk oraz racjonalne wnioskowanie na podstawie wyników tych badań. Badacz, stosując metody naukowe, eliminuje z uprawiania nauki indywidualne opcje ideologiczne, nastawienia emocjonalne i resentymenty. SłuŜy on prawdzie i społeczeństwu poprzez odkrywanie prawdy i formułowanie opcji na rzecz tych wartości, które są zgodne z duchem humanizmu. Metoda naukowa jest systemem jasno określonych reguł, koncepcji, hipotez, narzędzi, materiałów, informacji, czynności i procesów poznawczych stosowanych w postępowania badacza, niezbędnych dla wyjaśniania określonego problemu naukowego. Stworzenie odpowiedniej metody na początku badania naukowego decyduje o powodzeniu całego przedsięwzięcia badawczego, a jej brak oznaczałby skazanie się na chaotyczne obserwacje, nie powiązane ze sobą analizy i przypadkowe wnioski. Cechą metod naukowych jest moŜliwość ich wielokrotnego powtarzania przy rozwiązywaniu tego samego lub innych problemów, chociaŜ liczne są przypadki metod stosowanych jednorazowo. KaŜda dyscyplina nauki ma swą specyficzną niepowtarzalną metodologię, chociaŜ istnieją wzajemne zapoŜyczenia metod lub niektórych instrumentów badawczych, zwłaszcza gdy podejmuje się badania interdyscyplinarne, a pewne cechy metod są wspólne dla wszystkich dziedzin nauki.
1.1.4. Pozanaukowe rozwi ą zywanie problemów : Istnieje szeroki wachlarz badań pozanaukowych opartych na zdrowym rozsądku i badań gospodarczo uŜytecznych, stosujących nawet wyrafinowane techniki i metody poznania. Są nimi zarówno usprawnienia procesów technologicznych, strategie rynkowe, kształtowanie stosunków między pracownikami w przedsiębiorstwie, jak i badania marketingowe, badania opinii społecznej, itp. Wiedza pozanaukowa ma bardzo duŜą wartość praktyczną, a dla ludzi nauki wyzwaniem jest, w jaki sposób ją zebrać, opisać i usystematyzować.
1.1.5. Metodyka : Od metodologii badań naleŜy odróŜniać pojęcia metodyki. W języku polskim metodykę definiuje się jako zbiór zasad dotyczących sposobów wykonywania jakiejś pracy. Jest nią takŜe dział pedagogiki omawiający cele i sposoby nauczania jakiegoś przedmiotu. Metodyka posiada jednak swe metody, takie jak: przekaz słowny, metody oglądowe, metody gier dydaktycznych, gry symulacyjne, itd.
1.2. Jakie s ą rodzaje naukowych metod rozwi ą zywania problemów?
1.2.1. Metody bada ń zespołowych : Stosuje się je w realizacji duŜych złoŜonych i wieloaspektowych projektów wymagających komplementarnego połączenia zasobów wiedzy i umiejętności specjalistów z róŜnych dyscyplin wiedzy. Metodami tym rozwiązuje się zarówno skomplikowane problemy systemowe, jak i przeprowadza programowanie interdyscyplinarnych projektów badawczych. Zaliczają się do nich: metody heurystyczne, metody Foresight, „burza mózgów”, metoda Delficka.
1.2.2. Metody bada ń indywidualnych (w przygotowaniu rozprawy): Polegają na weryfikacji jasno sformułowanej hipotezy stanowiącej istotę dość wąsko sformułowanego tematu poprzez odpowiednią kompozycję operacji analitycznych obejmujących indukcję, dedukcję, porównania, analizę statystyczną, analizę historyczną, modelowanie, testowanie tez szczegółowych, tworzenie i symulację scenariuszy rozwoju. KaŜda indywidualna ekonomiczna metoda badawcza obejmuje zestaw przydatnych instrumentów stworzonych dotychczas w ramach istniejących kilkudziesięciu
1.5. W jakim miejscu s ą współczesne nauki ekonomiczne?
1.5.1. Jest to młoda dziedzina wiedzy (wartościowy dorobek powstał w ciągu minionych 250 lat), ale szczycąca się 39 Nagrodami Nobla nadawanymi od 1969 r. (61 nagrodzonych ekonomistów, w tym 48 z USA) 1.5.2. Nauki ekonomiczne stały się, obok nauk technicznych, jedną z najskuteczniejszych dziedzin wiedzy, pozwalających poznać obiektywny obraz procesów gospodarczych i stwarzających instrumenty oddziaływania na istniejące struktury i funkcje gospodarcze. 1.5.3. Nadal istnieją luki w teorii ekonomii (istnieją tylko zaląŜki teorii transformacji systemów, niepełne jest wyjaśnienie teorii wzrostu gospodarczego, dylemat jak godzić wzrost gospodarczy z ochroną środowiska, jak oceniać efekty i ryzyko innowacji, itd.) 1.5.4. Utrzymują się kontrowersje w interpretacji istniejących teorii (rola interwencjonizmu państwa, teoria kreacji pieniądza, efekty integracji międzynarodowej). 1.5.5. Następuje proces poszerzania aspektów ekonomicznych na nowe sfery Ŝycia (pojawiają się nowe dyscypliny, takie jak: ekonomia kultury, zdrowia, edukacji, sportu, innowacji).
1.6. Główne pytania współczesnych nauk ekonomicznych
- Co to jest bogactwo, jak i dlaczego jest ono dzielone, jak zmieniać zasady jego podziału i jak je zwiększać?
- Jaka jest wartość rzeczy i wartość pracy?
- Jak mierzyć produkcję i konsumpcję?
- Co to są zasoby i jak zapewniać ciągłość produkcji przy ich ograniczeniach? Jak
zasoby naturalne determinują współczesną gospodarkę?
- Jaka jest róŜnica między aktywami materialnymi i niematerialnymi? Jak aktywa
niematerialne wpływają na bogactwo?
- Jak czynniki zewnętrzne wpływają na produkcję i bogactwo? Czy wskaźniki PKB są
obiektywną miarą wzrostu gospodarczego?
- Czym róŜni się pomiar importu i eksportu kaŜdego państwa europejskiego i całej Unii Europejskiej?
- Jaka jest natura i geneza pieniądza?
- Jaki jest status własności? Co to jest prawo naturalne?
1.7. Wykrystalizowane sfery i formy bada ń ekonomicznych
1.7.1. Badania podstawowe (mikroekonomia i makroekonomia, ekonomia instytucjonalna, ekonomia matematyczna) i stosowane (polityka gospodarcza i ekonomiki szczegółowe), 1.7.2. ekonomia pozytywna (odpowiedź na pytanie: „jak to jest?”) i ekonomia normatywna (odpowiedź na pytanie: „jak powinno być?”) 1.7.3. Dyscypliny szczegółowe nauk ekonomicznych : mikroekonomia, makroekonomia, ekonomika przedsiębiorstwa, ekonomiki sektorowe, teoria integracji międzynarodowej i inne 1.7.4. Dyscypliny szczegółowe nauk o zarz ą dzaniu : zarządzanie przedsiębiorstwami, zarządzanie strategiczne, zarządzanie marketingowe, zarządzanie finansowe, zarządzanie kosztami, zarządzanie zasobami ludzkimi, zarządzanie ryzykiem, zarządzanie innowacjami i inne. 1.7.5. Kanon powszechnie realizowanych czynności wyjaśniania ekonomicznego (ewidencja i obserwacja zjawisk, diagnoza stanu istniejącego, analiza szczegółowa struktury,
tendencji rozwojowych, współzaleŜności, czynników stymulujących i ograniczających, tworzenie modeli i uogólnionych teorii, dedukcja ekonomiczna) 1.7.6. ZróŜnicowane formy badań (wstępne, wyrywkowe, pośrednie, statystyczne, testowe, zastępcze, porównawcze, modelowe, symulacyjne)
1.8. Specyfika ekonomicznych bada ń naukowych
1.8.1. Formułowanie zasad i teorii na podstawie obserwacji zjawisk masowych o duŜej zmienności i złoŜonej strukturze (nie moŜna napisać ekonomicznej rozprawy naukowej o jednym konkretnym przedsiębiorstwie),
1.8.2. WyraŜanie stanu rzeczywistości w jednostkach pienięŜnych, zarówno za pomocą cen rynkowych, jak i za pomocą wartości dóbr nierynkowych (Ŝycie, zdrowie, środowisko naturalne – wartość ukryta),
1.8.3. Ujmowanie tych samych procesów gospodarczych w róŜnej skali (makro- mikro-, regionalnej, międzynarodowej – np. produktywność czy konkurencyjność),
1.8.4. Weryfikacja hipotez głównie za pomocą instrumentów ilościowych (wymiernych, statystycznych), słabiej rozwinięte są instrumenty jakościowe,
1.8.5. Formułowanie wniosków zarówno o głównych tendencjach, jak i o zróŜnicowaniu zjawisk gospodarczych i przypadkach szczególnych ( case studies ).
1.9. Specyfika bada ń w naukach o zarz ą dzaniu
Nauki o zarządzaniu są bardzo młodymi naukami co powoduje, iŜ wiele nawet podstawowych kategorii, pojęć, prawidłowości jest róŜnie formułowanych. Na tę róŜnorodność wpływa takŜe natura nauk o zarządzaniu. Główną ich funkcją, jako nauk stosowanych, jest funkcja projekcyjna, tym samym w naukach o zarządzaniu dominują wątki praktyczne, ale w ich ramach muszą być takŜe wątki teoretyczne, poniewaŜ bez wiedzy teoretycznej wiedza praktyczna byłaby powierzchowna. Nauki o zarządzaniu są powiązane z wieloma naukami, dlatego teŜ w ich obszarze powinny się znaleźć analizy z zakresu innych dziedzin nauki, ale nie mogą one dominować. W globalnej i dynamicznej rzeczywistości nauki o zarządzaniu, muszą z poŜytkiem dla przedsiębiorstwa, poprzez swój potencjał metodyczny, dokonywać identyfikacji, diagnozy i projekcji pojawiających się wyzwań. Opis procesu naukowej i praktycznej weryfikacji składających się na nie uwarunkowań oraz kombinacji ich przekształceń, ma ułatwiać przedsiębiorstwom formułowanie odpowiedzi o źródła przetrwania i rozwoju w ramach współczesnej gospodarki.
1.10. Obiektywizm i trafno ść ekonomicznego badania naukowego
1.10.1. Badanie ekonomiczne jest rodzajem działania w ramach ogólnej teorii poznania: jest to rodzaj poznania racjonalnego (róŜnego od poznania irracjonalnego opartego na objawieniu, przeŜyciu, oświeceniu, ekstazie) Jest to poznanie podporządkowane kryterium weryfikacji, sprawdzalności lub falsyfikowalno ś ci wysuwanych twierdzeń; jeśli jakaś teoria ekonomiczna nie potwierdza się w praktyce powinna być odrzucona;
1.10.2. Obiektywizm badania ekonomicznego wyraŜa się w formułowaniu teorii odizolowanych od ściśle określonych interesów, od polityki i od róŜnic światopoglądowych. Badacz zajmujący się określonym problemem ekonomicznym jest pod silnym wpływem subiektywnych chęci udowodnienia słuszności ulubionej teorii.
1.10.3. Większe są szanse uzyskania obiektywnych wyników badań w ramach nurtu ekonomii pozytywnej niŜ w ramach ekonomii normatywnej. Istniejące w praktyce metody badawcze dają większe moŜliwości odpowiedzi na pytania typu „jak to jest?”
okresów minionych) stąd wynika wielka waga przewidywania tego co moŜe się zdarzyć, w jakim czasie i z jakim skutkiem. Falsyfikacja hipotez o przyszłych zdarzeniach gospodarczych polega na eliminacji zarówno scenariuszy optymistycznych, zachowawczych, jak i pesymistycznych (np. teorii o nieuchronnym wyczerpaniu się uŜytecznych gospodarczo zasobów naturalnych lub o stałym wzroście potęgi finansowej korporacji transnarodowych nie mających Ŝadnych naturalnych wrogów); 1.12.3. Falsyfikacja to ograniczone zaufanie nawet do hipotez, które przeszły prób ę surowych testów : nawet po krytycznej analizie logicznej i pozytywnej konfrontacji nowej teorii z dotychczasową praktyką naleŜy zachować wobec niej daleko idący sceptycyzm w świetle faktu, iŜ Ŝycie ekonomiczne ulega nieustannym i szybkim metamorfozom przybierając formy trudne do przewidzenia (np. struktury publiczno- prywatne zamiast czysto prywatnych, pozytywna rola taniego pieniądza w rozwoju gospodarczym, negatywne cechy monopolu naturalnego lub technicznego, itp.); 1.12.4. Przeciwstawno ść falsyfikacjonizmu i konfirmacjonizmu : falsyfikacja - to szukanie wszelkich niebezpiecznych słabości w nowej teorii, konfirmacjonizm – to gromadzenie dowodów na słuszność nowej teorii i nieistotność jej słabości. Metodologicznie skuteczniejsze i efektywniejsze jest podejście pierwsze, gdyŜ Ŝycie nas wielokrotnie boleśnie doświadczyło skutkami teorii usilnie potwierdzanych.
1.13. Rozwój metod stosowanych w badaniach ekonomicznych:
1.13.1. Stały post ę p w zakresie nowych metod ekonomii pozytywnej (pytanie: jak jest?) metody powtarzalne (ilościowe) i unikalne (jakościowa analiza zmian): szybciej rozwijają się metody ilościowe niŜ jakościowe dzięki istnieniu dyscyplin „ilościowych” ekonomii. Zbyt mało jest działań rozwijających teorię i analizę ludzkich potrzeb i zachowań, jakości Ŝycia, nierówności ekonomicznej, oceny form własności, racjonalnych struktur podmiotowych, jakości i róŜnorodności systemów regionalnych. 1.13.2. Ograniczony post ę p w zakresie metodologii ekonomii normatywnej: Badanie polega na prowadzeniu analiz według przyjętych standardów i norm: dotyczy tworzenia instrumentów oceny skuteczności polityki gospodarczej, procesów integracyjnych, liberalizacji rynków globalnych. Główny dylemat: jakie kryteria przyjąć za podstawę norm słuŜących do oceny zjawisk istniejących i projektowanych? Rozwój metod w tym zakresie jest powolny, intensyfikacja nastąpiła w ostatnich latach w Unii Europejskiej. 1.13.3. Zmierzch tradycyjnej ekonomicznej metodologii opisowej (analiza retoryczna polegająca na odwzorowaniu pewnych schematów języka znanych twórców teorii ekonomicznych): konwergencja (wyrównanie) systemów gospodarczych na świecie i powszechna akceptacja jako wzorca systemu gospodarki rynkowej zmniejsza zainteresowanie alternatywnymi modelami gospodarczymi (juŜ nie szuka się tak intensywnie jak dawniej „trzeciej drogi” pośredniej między systemem rynkowym i socjalnym (socjalistycznym) 1.13.4. Fascynacja metodami modelowymi (matematycznymi, logicznymi, graficznymi). Pozwalają objąć analizą większą liczbę faktów, aspektów, współzaleŜności i dynamicznych zmian w gospodarce. 1.13.5. Coraz większego znaczenia we współczesnej ekonomii nabierają badania porównawcze , stające się obok indukcji i dedukcji trzecią duŜą grupą metod o uniwersalnym zastosowaniu. NaleŜy pamiętać, Ŝe nie wszystko jest porównywalne (nie wolno porównywać zjawisk w skali mikro- i makro-). DuŜe róŜnice między porównywanymi strukturami i zjawiskami gospodarczymi nie mogą prowadzić do błędnych wniosków, Ŝe są one nieporównywalne. Porównuje się ze sobą czynniki produkcji, produkty i usługi, całe sektory i gałęzie gospodarki, regiony gospodarcze i całe państwa lub ich ugrupowania. Techniki tych porównań polegają na stosowaniu specjalnie skonstruowanych wskaźników lub ich agregatów (np. wskaźniki
międzynarodowej konkurencyjności państw), o ile istnieją dostępne i wiarygodne dane statystyczne. Szczególną metodą badań porównawczych w ekonomii stał się benchmarking, który polega na poszukiwaniu w duŜej zbiorowości ekonomicznej wzorca do naśladowania (nigdy nim nie jest wielkość statystycznie średnia).
1.14. Zastosowanie instrumentów ekonomicznych „dyscyplin ilo ś ciowych”
1.14.1. Analiza statystyczna :
- Ilo ś ciowy opis stanu zjawisk gospodarczych i społecznych : ● powszechnie stosowane instrumenty liczbowego określania przeciętnego poziomu (tendencji centralnej) badanej cechy mierzalnej, ● instrumenty liczbowego określenia przeciętnego stopnia zróŜnicowania (dyspersji) jednostek zbiorowości statystycznej ze względu na wartości zmienne badanej cechy, ● środki opisu asymetrii i koncentracji rozkładów (struktur) empirycznych;
- Ustalenie charakteru i nat ęŜ enia powi ą za ń mi ę dzy zjawiskami : ● instrumenty analizy powiązań przyczynowo-skutkowych zmiennych cech oraz ich "współwystępowania", ● liczbowe określenie siły, kształtu oraz kierunku powiązań dzięki zastosowaniu metod rachunku korelacji (współzaleŜności) oraz rachunku regresji (przyrostów) zmiennych zaleŜnych i niezaleŜnych;
- Badanie dynamiki zjawisk : stworzenie metod indeksowych oraz rachunku tendencji rozwojowych (trendów), wahań okresowych oraz wahań typu przypadkowego (losowego). Zarówno metody indeksowe, jak i rachunek eliminacji wahań w czasie posiadają waŜne znaczenie w sprawozdawczości i planowaniu zjawisk ekonomicznych; 1.14.2. Analiza matematyczna (ekonomia matematyczna, matematyka finansowa) :
- Istota : zajmuje się badaniem szeroko pojętych zjawisk gospodarczych przy uŜyciu zaawansowanych technik matematycznych, takich jak analiza szeregów czasowych czy programowanie dynamiczne. Ekonomia matematyczna obejmuje wyłącznie teoretyczne aspekty analizy mikro- i makroekonomicznej, bez empirycznej weryfikacji wyprowadzanych zaleŜności.
- Rodzaje instrumentów: matematyczne modele gospodarki, produkcji i rynku, matematyczna analiza klasyczna, funkcjonalna i wielowartościowa, analiza procesów stochastycznych i teoria gier, dynamiczne modele rynku (stany równowagi i niestabilności) 1.14.3. Instrumenty ekonometryczne :
- modele ekonometryczne : ● statyczne i dynamiczne, ● liniowe i nieliniowe, ● jedno- i wielorównaniowe, ● modele przyczynowo-skutkowe, ● modele symptomatyczne, ● modele tendencji rozwojowej, ● modele autoregresyjne, ● modele makroekonomiczne, ● modele struktury, ● modele popytu, ● modele cykli koniunkturalnych
- prognozy ekonometryczne : ● prognozowanie na podstawie klasycznych modeli trendu, ● prognozowanie na podstawie modeli adaptacyjnych, ● długookresowe prognozy ekonometryczne, ● prognozowanie zjawisk jakościowych, ● prognozowanie przez analogie
- instrumenty ekonometrycznej analizy produkcji : ● ekonometryczna analiza kosztów produkcji, ● ekonometryczna analiza progu rentowności, ● analiza produkcji i wydajności pracy, ● diagnostyczna funkcja modeli kosztów
- instrumenty ekonometrycznej analizy rynku : ● analiza popytu konsumpcyjnego, ● modele rozkładu dochodów, ● wyznaczanie cen dóbr na podstawie analizy rynku, ● analiza równowagi rynkowej 1.14.4. Analiza ekonomiczna: ● ocena wyników produkcyjnych, (wielkość i struktura produkcji, jakość, nowoczesność, rytmiczność produkcji itp.), ● ocena przychodów ze sprzedaŜy i wyników finansowych (wielkość i struktura przychodów, wynik operacyjny i bilansowy, rentowność itp.), ● analiza kosztów własnych (wielkość i struktura kosztów całkowitych, poziom kosztów własnych itp.), ● analiza
1.15.4. Ekonomiki sektorowe (ekonomika przedsiębiorstwa, ekonomia regionalna, ekonomika transportu, ekonomika przemysłu, ekonomika rolnictwa, ekonomika usług, ekonomika handlu, ekonomika ochrony zdrowia, ekonomika turystyki): Metodologia badań ekonomicznych w tym ujęciu polega na tworzeniu zasad i instrumentów niezbędnych w sprawnym i efektywnym funkcjonowaniu podsystemów gospodarki narodowej wytwarzających w technologicznie autonomiczny sposób określone dobra rzeczowe lub świadczących główne rodzaje usług. Pozwalają one na znalezienie szczegółowych procedur aplikacji w danym sektorze ogólnych teorii ekonomicznych pod kątem specyficznych uwarunkowań przyrodniczych, technologicznych i społecznych. 1.15.5. Ekonomiki narz ę dziowe / ilo ś ciowe (statystyka, ekonomia matematyczna, ekonometria, badania operacyjne, analiza ekonomiczna): Metodologia badawcza w tym zakresie polega na tworzeniu oraz sprawdzaniu przydatności teoretycznej i empirycznej szerokiego wachlarza instrumentów ilościowego opisu stanu, struktury, dynamiki i wzajemnych powiązań wszystkich rodzajów procesów gospodarczych. Instrumenty te są tworzone poprzez odpowiednią kombinację wiedzy ekonomicznej z wiedzą matematyczną, logiczną, informatyczną i teorią systemów. 1.15.6. Polityka gospodarcza : Metodologia badawcza w tej dyscyplinie jest podporządkowana potrzebie dysponowania instrumentami pozwalającymi na dokonywanie oceny skuteczności decyzji i działań realizowanych w celu poprawy sprawności, efektywności i sprawiedliwości istniejących systemów gospodarczych. Kluczową rolę odgrywają tu instrumenty będące normami oceny, powstającymi zarówno z motywów ekonomicznych, jak i etycznych. 1.15.7. Nauki o zarz ą dzaniu (zarządzanie organizacjami, zarządzanie przedsiębiorstwami, zarządzanie strategiczne, logistyka, zarządzanie marketingowe, zarządzanie finansowe, zarządzanie kosztami, zarządzanie zasobami ludzkimi, zarządzanie ryzykiem, zarządzanie wiedzą, zarządzanie innowacjami): Wspólną cechą metod badawczych tych dyscyplin jest tworzenie rozwiązań pozwalających utrzymać równowagę organizacji (przedsiębiorstwa, instytucji) w relacjach z otoczeniem poprzez planowanie, organizowanie, motywowanie, kontrolowanie i analizę wyników. MoŜna je więc określić jako kompleks (system) wzajemnie powiązanych działań i decyzji, które mają na celu koordynację i integrację zuŜytkowania zasobów w zorganizowanych strukturach oraz współpracę z otoczeniem zewnętrznym organizacji w taki sposób, aby przyjęte przez nią cele mogły być osiągane skutecznie, sprawnie i efektywnie.
1.16. Standardy i schematy metod badawczych w ekonomii
1.16.1. Istnieje coraz powszechniejsza tendencja do standaryzacji w skali światowej w naukach ekonomicznych zarówno metod analizy, jak i metod przekazywania wiedzy oraz następuje standaryzacja zasad etycznych biznesu. 1.16.2. Upowszechniane są jednolite metody i instrumenty analizy ekonomicznej w mi ę dzynarodowych instytucjach finansowych (te same reguły oceny ryzyka kredytowego, te same zasady ewaluacji projektów inwestycyjnych i wniosków kredytowych, upowszechnienie obowiązku audytu ekologicznego); 1.16.3. Ujednolicenie technik analizy ilościowej dzięki globalnemu upowszechnieniu podstawowych pakietów oprogramowania biurowego (zwłaszcza arkuszy kalkulacyjnych i baz danych); 1.16.4. Coraz powszechniejszy dostęp do baz danych wielkich międzynarodowych instytucji (EUROSTAT, ONZ, OECD, Bank Światowy) oraz baz danych z tekstami prawa gospodarczego państw.
1.17. Znaczenie przyj ę tej metody dla jako ś ci badania ekonomicznego
1.17.1. Trafniejsze sformułowanie problemu i hipotez badawczych
1.17.2. Objęcie analizą większej liczby faktów i przypadków 1.17.3. Lepsza identyfikacja powiązań i współzaleŜności niedostrzeganych intuicyjnie
1.17.4. Bardziej wnikliwa analiza i ocena rozpatrywanych czynników, funkcji i efektów
1.17.5. Wszechstronniejsza weryfikacja formułowanych zasad i prawidłowości
w poszczególnych sektorach gospodarki, zwłaszcza takich jak górnictwo, transport czy usługi ochroniarskie).
Niektórzy ludzie nauki traktują problem badawczy jako swoiste pytanie , określające jakość i rozmiar pewnej niewiedzy oraz jako wyznaczenie celu i granicy pracy naukowej niezbędnej dla zmniejszenia tej niewiedzy. Formułowanie problemów badawczych to z pozoru prosty zabieg werbalny, polegający na precyzyjnym rozbiciu tematu na pytania. Sformułowany problem musi wyczerpywać zakres stwierdzonej niewiedzy, nie moŜna ograniczać się do wyjaśnienia aspektów dość łatwych, a pomijać trudniejsze. Inni naukowcy uwaŜają, Ŝe problem badawczy rozprawy naukowej powinien zostać okre ś lony tak w ą sko jak to jest tylko mo Ŝ liwe - naleŜy więc unikać ujmowania w jednym temacie kilku pokrewnych problemów.
2.1.3. Przedmiot badania. W ogólnym ujęciu w nauce przedmiotem badania jest zjawisko naturalne, gospodarcze lub społeczne przyciągające stałą uwagę ze względu na jego znaczenie, złoŜoność, powiązania z innymi zjawiskami NaleŜy zwrócić uwagę, Ŝe przedmiotem badania ekonomicznego nie jest materialna strona procesów gospodarczych (tym zajmują się inŜynierowie) lecz ich pieni ęŜ ny i społeczny aspekt. Zajmując się więc np. problemem konkurencyjności międzynarodowej polskiego przemysłu nie moŜemy stwierdzić, Ŝe przedmiotem badania jest po prostu polski przemysł. Przedmiotem tym są wszystkie waŜne funkcje i proporcje ekonomiczne w przemyśle mające związek z jego konkurencyjnością. Przedmiotem badań w rozprawach naukowych nie powinny by ć poj ę cia i procesy elementarne wyczerpująco i bezdyskusyjnie opisane w podręcznikach [ np. liczenie warto ś ci dodanej, istota bud Ŝ etu pa ń stwa, prawo popytu i poda Ŝ y, Prawo Greshama, Prawo Saya, Prawo Engla, prawo malej ą cych dochodów, prawo malej ą cej u Ŝ yteczno ś ci kra ń cowej, itp. ] Do tych pojęć moŜna w rozprawie nawiązywać, ale nie powinny one przyciągać głównej uwagi badacza, gdyŜ moŜe to jedynie świadczyć o uczeniu się w trakcie badania. Przedmiot badania to nie problem, chociaŜ taki przedmiot jak stosunki handlowe Polski z Rosją jest jednocześnie problemem.
2.1.4. Obszar badania. Teorie ekonomiczne są formułowane dla zjawisk masowych, które w badaniach naukowych muszą ulec pewnej selekcji, kategoryzacji i wyborowi reprezentatywnych typów lub grup zbiorowości. śadne badanie ekonomiczne nie moŜe objąć wszystkich zdarzeń, faktów i podmiotów. Konieczne jest określenie ograniczonego rzeczowego zakresu badania, wskazanie jaki obszar geograficzny, podmiotowy, produktowy czy rodzajowy zostanie nim objęty. Bardzo często przy podjęciu danego problemu powstaje dylemat czy badaniem objąć tylko polską gospodarkę czy raczej zjawiska gospodarcze na świecie. Zjawiska cechujące się duŜym zróŜnicowaniem w poszczególnych krajach (np.. bezrobocie, którego wskaźników na naleŜy uśredniać) nie mogą zostać dobrze objaśnione w skali globalnej, konieczne jest ich badanie na specyficznym gruncie narodowym.
2.1.5. Czasokres badania. Jest konieczne zaplanowanie przedziału czasu, do którego ma odnosić się badanie ekonomiczne. Zupełnie inaczej ten czasokres jest ustalany w przypadku badań koniunktury długookresowej (dziesięciolecia lub stulecia), a inaczej w przypadku badania tendencji w podziale rynków, zmian struktury konsumpcji, strategii innowacyjnych i innych zjawisk o duŜej zmienności w czasie.
2.1.6. Cel badania. Opiniodawcy rozpraw naukowych dość często poszukują wyjaśnienia celu badania, który pojęciowo jest nieco czymś innym niŜ motyw jego podjęcia. Chodzi tu o wskazanie, do czego moŜe zostać wykorzystana wiedza uzyskana w wyniku przeprowadzonego badania. Istotą wiedzy ekonomicznej jest jej praktyczna uŜyteczność, co wskazuje jak naleŜy postrzegać cel kaŜdego badania. Zbyt błahy jest cel określony jako chęć dokładniejszego opisania wybranego fragmentu rzeczywistości gospodarczej. NaleŜy dąŜyć do osiągnięcia nowej wiedzy słuŜącej takim ambitniejszym celom, jak poprawa efektywności i sprawności,
zwiększenie satysfakcji konsumentów, intensyfikacjia procesów innowacyjnych, zwiększenie produktywności, obniŜka kosztów, poprawa jakości, poprawa konkurencyjności, zmniejszenie bezrobocia, zmniejszenie obciąŜeń ekologicznych itp. W pewnych przypadkach cel badania ekonomicznego moŜe być ujęty bardziej teoretycznie, jak np.: weryfikacja dyskusyjnej teorii, stworzenie nowych instrumentów modelowania i projektowania ekonomicznego, tworzenie trafniejszych prognoz i scenariuszy rozwoju.
Podstawową przesłanką wyboru problemu ekonomicznego musi być pewność, Ŝe jest podatny na badania. Wyjaśnienie motywów zajęcia się danym problemem w badaniu naukowym jest z reguły wymagane przez recenzentów wyników badań. Najczęstszym motywem jest stwierdzony w literaturze ekonomicznej brak wyczerpuj ą cego opracowania wybranego problem lub bardzo rozproszone i przyczynkarskie badania niektórych tylko aspektów. Istotnym motywem podejmowania niektórych problemów jest chęć transferu do polskiej wiedzy ekonomicznej rozwiązań wypracowanych w krajach wysoko rozwiniętych (najczęściej chodzi o teorię i politykę innowacji, zarządzanie ryzykiem finansowym, społeczną odpowiedzialność biznesu i inne nowe kierunki myśli ekonomicznej). Dobrze przez recenzentów jest oceniany motyw wyboru problemu wynikający z osobistej ciekawo ś ci piszącego rozprawę, pejoratywny zaś wydźwięk miałoby powoływanie się na istniejącą w świecie modę na podejmowanie niektórych problemów.
Inspiracje dodatkowe podj ę cia ekonomicznego tematu badawczego
- tematy wynikające z braku teorii opisującej dane zjawisko [np. utrzymywanie się „szarej strefy”],
- tematy związane z chroniczną niesprawnością i nieefektywnością systemów gospodarczych [np. zapaść finansowa kolei europejskich],
- tematy związane z brakiem skutecznych instrumentów polityki gospodarczej [jak zapewnić wzrost gospodarczy nie zagraŜający środowisku naturalnemu]
- potrzeba konstruowania nowych systemów i nadania im odpowiedniej logiki funkcjonalnej [finansowanie innowacyjne, partnerstwo publiczno-prywatne]
- doskonalenie instrumentarium obiektywnych ocen sytuacji ekonomicznej [ocena efektywności inwestowania w infrastrukturę, ocena czynników sukcesu rynkowego]
- inne (poszukiwanie wzorców, tworzenie nowych modeli, itp.). 2.1.7. Hipoteza badawcza – punkt wyjścia wszystkich badań, rozpoczyna się je wówczas, gdy w umyśle powstaje jakieś przypuszczenie, idea prawdopodobnego prawa rządzącego danym zjawiskiem [przykład: Wzrost umiej ę tno ś ci zarz ą dzania wiedz ą intensyfikuje wzrost gospodarczy ];
Główna hipoteza badawcza – ogólne przypuszczenie na temat istoty problemu, jego przyczyn i skutków [przykład: „ Dynamika produktywno ś ci przemysłu europejskiego zale Ŝ y głównie od nakładów na badania” lub „W ysokie bezrobocie w Polsce przy wysokim wzro ś cie PKB wynika z wadliwo ś ci polityki regulacji rynku pracy ];
Szczegółowe hipotezy badawcze – komplementarne lub alternatywne zestawy tez przygotowanych do wyjaśnienia w zaplanowanych czynnościach badawczych pod kątem objęcia wyczerpującego spectrum aspektów podjętego tematu [przykład: Fundusze publiczne przeznaczane na rozwój s ą mniej efektywne od funduszy prywatnych; Ograniczanie deficytu bud Ŝ etowego osłabia inwestowanie w rozwój, itp_._ ] ;
2.4. Hierarchia ekonomicznych problemów badawczych
Problemy wa Ŝ kie i błahe, sformułowane ogólnie i szczegółowo:
- waŜkość problemu widoczna jest w intensywności zajmowania się nim i znaczeniu dla róŜnej kategorii podmiotów gospodarczych [np. bezrobocie]
- problem moŜe okazać się błahy (pozorny), jeśli został podniesiony przy okazji jakiegoś głośnego wydarzenia (wielkiego bankructwa, afery korupcyjnej),
- problem ogólny wymaga ujęcia modelowego, znajomości ekonomii matematycznej [np. zagadnienia zrównowaŜonego wzrostu gospodarczego],
- problemy szczegółowe dotyczą zagadnień sektorowych w gospodarce, doskonalenia procesów sterowania produkcją i wymianą
Problemy daj ą ce si ę zbada ć i zadania badawcze niewykonalne
- Szanse na dobry efekt badawczy są wówczas gdy temat jest jasno sformułowany i ściśle określony zakres badania,
- Niewykonalne są próby zbadania problemu nie mającego ani elementarnej literatury ani dobrego opisu faktograficznego [np. szara strefa, geneza wielkich fortun, innowacje strategiczne]
2.5. Przykłady współczesnych problemów makroekonomicznych
- ewolucja systemów gospodarczych
- społeczna gospodarka rynkowa
- brak równowagi gospodarczej
- niestabilność i niepewność wzrostu gospodarczego
- inflacja, bezrobocie, deficyt w obrotach z zagranicą
- skuteczność polityki makroekonomicznej
- efekty międzynarodowej integracji gospodarczej
- europejski model społeczny
- ekonomia ubóstwa i nierówności
- kontrola wydatków publicznych
- polityka zrównowaŜonego rozwoju
- ekonomia starzejącego się społeczeństwa
- działania liberalizacyjne i antymonopolowe
- regulacja niesprawnych rynków
2.6. Przykłady współczesnych problemów mikroekonomicznych
- międzynarodowa konkurencyjność przedsiębiorstw
- ryzyko biznesowe
- gospodarowanie zasobami ludzkimi
- programowanie innowacji i rozwoju, transfer technologii
- ekonomika inwestycji
- strategie dominacji kosztowej
- transformacja i prywatyzacja, fuzje i alianse strategiczne
- oddziaływanie na konsumentów, marketing
- ekonomika przedsiębiorstw non profit
- inwestycje gospodarstw domowych
- zróŜnicowanie dochodów obywateli
- jakość Ŝycia społeczeństwa
2.7. Przykłady problemów współczesnej ekonomii mi ę dzynarodowej
- Międzynarodowa wymiana dobrej praktyki gospodarczej
- badania porównawcze systemów gospodarczych
- międzynarodowe ugrupowania integracyjne
- tendencje globalizacyjne
- ekonomia konfliktów międzynarodowych
2.8. Przykłady problemów nauki o finansach
- równowaga finansów publicznych
- finanse gospodarstw domowych
- E-finanse
- finanse instytucji pozarządowych
- konkurencja i kooperacja w sektorze finansowym
- rola kapitału rodzimego i zagranicznego w gospodarce
- bezpieczeństwo i efektywność systemów finansowych
2.9. Przykłady współczesnych problemów badawczych w ekonomikach
sektorowych
- przedsiębiorstwo innowacyjne
- schyłkowe i rozwojowe gałęzie przemysłu
- infrastruktura jako czynnik rozwoju regionalnego
- koncepcja zrównowaŜonego rozwoju systemów transportowych
- analiza porównawcza produktywności rolnictwa europejskiego i amerykańskiego
- wpływ rozwoju turystyki na rynek pracy
- system finansowania ochrony zdrowia
- efektywność inwestycji edukacyjnych
- efektywność rozwoju systemów informatycznych
- deregulacja rynków usług publicznych
2.10. Przykłady współczesnych problemów nauk o zarz ą dzaniu
- zarządzanie wiedzą i informacjami
- środki i koszty bezpieczeństwa pracy
- zarządzanie kompetencjami
- metody wartościowania pracy
- zarządzanie procesowe w nowoczesnych organizacjach
- doskonalenie działalności instytucji
- analiza i ocena negocjacji gospodarczych
- systemy wczesnego ostrzegania w przedsiębiorstwie
- modele zarządzania jakością
- style przywódcze menedŜerów polskich firm produkcyjnych
- zarządzanie marką
- zarządzanie środowiskowe
- układy zbiorowe pracy
- planowanie ścieŜek rozwojowych pracowników
- mapy grup strategicznych
- modelowanie łańcuchów wartości
- prognozowanie popytu i podaŜy kadr