Metody aktywizujące - Notatki - Pedagogika - Część 1, Notatki z Pedagogika, badania pedagogiczne

Pobierz Metody aktywizujące - Notatki - Pedagogika - Część 1 i więcej Notatki w PDF z Pedagogika, badania pedagogiczne tylko na Docsity!

METODY AKTYWIZUJĄCE – pomoce i wskazówki, dzięki którym uczeń poszerza swoją wiedzę, pogłębia swoje zainteresowania, rozwija nowe pomysły i nowe idee, komunikuje się z innymi, uczy się dyskutować i spierać na różne tematy. Metody te charakteryzują się:  dużą siłą stymulowania aktywności uczniów i nauczycieli,  wysoką skutecznością,  dużą różnorodnością i atrakcyjnością.

Metody aktywizujące pozwalają nie tylko rozbudzić w uczniu zainteresowanie przedmiotem czy sprawdzić jego wiedzę. Ujęcie metod z perspektywy obu uczestników procesu dydaktycznego odzwierciedla następujące założenia:

 Nauczyciel i uczeń są partnerami – obie strony są tak samo odpowiedzialne za wyniki wspólnej pracy. Razem decydują o sposobach dochodzenia do wyników.  Nauczyciel i uczeń przyjmują nowe role i zadania – czyli nauczyciel przestaje być wszystkowiedzącym autorytetem, staje się doradcą, organizatorem. Uczeń z biernego odbiorcy przeobraża się w aktywnego uczestnika planowania, organizowania i oceniania własnej pracy. Aby ta zamiana ról była możliwa, obie strony potrzebują artykułowania swoich potrzeb i wsparcia metodycznego.  Zadaniem szkoły jest przygotowanie ucznia do samodzielnej pracy – uczeń potrzebuje wskazówek jak organizować własny warsztat pracy, jak racjonalnie planować czas, jak uczyć się poza szkołą i jak w ogóle uczyć się samodzielnie (w domu, przy realizacji projektów, podczas indywidualnej pracy na lekcjach).  Uruchomienie wewnętrznego potencjału możliwości nauczyciela i ucznia – nie potrzebują gotowych rozwiązań, lecz przykładów i impulsów i zachęt do eksperymentowania i różnego sposobu dochodzenia do wiedzy.  Szukanie idealnych rozwiązań – każda metoda ma swoje mocne i słabe strony

Wszystkie metody aktywizujące pomagają rozwijać kompetencje kluczowe opisane w podstawie programowej kształcenia ogólnego z Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 15 lutego 1999r.

Stożek Dale`a (piramida zapamiętywania):

5% - Wykład 10% - Czytanie 20% - Metody audiowizualne 30% - Demonstracje 50% - Gry dyskusyjne 70% - Praktyka i działanie 90% - Natychmiastowe wykorzystanie wiedzy

• uczenie innych

„Metody bez powiązania z celami, treściami, zakresem organizacyjnym, a przede wszystkim z potrzebami ucznia i preferencjami nauczyciela nie mają wartości.”

Ogólny podział metod aktywizujących:

I. metody problemowe , rozwijające umiejętność krytycznego myślenia. Polegają one na przedstawieniu uczniom sytuacji problemowej oraz organizowaniu procesu poznawczego.

Wykorzystywane są przy tym różnorodne źródła informacji np. filmy dydaktyczne, fotografie, rysunki, Internet, dane liczbowe. Na zachodzące wówczas procesy poznawczo- wychowawcze składa się analizowanie, wyjaśnianie, ocenianie, porównywanie i wnioskowanie. Przykładowe metody: burza mózgów, obserwacja, dyskusja panelowa, metoda problemowa, studium przypadku. II. metody ekspresji i impresji , nastawione na emocje i przeżycia. Powodują wzrost zaangażowania emocjonalnego uczniów. Jest on efektem doznań i przeżyć związanych z wykonywaniem określonych zadań (np. gra dydaktyczna). Przykładowe metody: drama, metoda symulacyjna, mapa mózgu, metoda laboratoryjna, metoda projektu III. metody graficznego zapisu , w których proces podejmowania decyzji przedstawia się na rysunku. Zachęcają do samodzielnego podejmowania decyzji. Przykładowe metody: drzewko decyzyjne, rybi szkielet, plakat, mapa mentalna, śnieżna kula, mapa skojarzeń

Szczegółowy podział metod:

1. Metody integracyjne – odprężają, relaksują, wprowadzają w dobry nastrój i życzliwą atmosferę, zapewniają bezpieczeństwo w grupie, gwarantują poczucie tożsamości, uczą efektywnej komunikacji np.: „pajęczynka”, „wrzuć strach do kapelusza”, „graffiti”, „krasnoludek”, „kwiat grupowy”.
2. Metody definiowania pojęć – celem jest nauka analizowania i definiowania pojęć, ale też negocjacji i przyjmowania różnego stanowiska: „burza mózgów”, „mapy pojęciowe”, „kula śniegowa”.
3. Metody hierarchizacji – uczą klasyfikowania i porządkowania wiadomości w relacjach niższości i wyższości np.: „piramida priorytetów”, „diamentowe uszeregowanie”.
4. Metody twórczego rozwiązywania problemów – uczą krytycznego i twórczego myślenia i łączenia wiedzy z doświadczeniem np.: „kolorowe kapelusze”, „rybi szkielet”, „dywanik pomysłów”, „6, 3, 5”.
5. Metody pracy we współpracy – uczą współpracy i akceptacji indywidualnych różnic, pracy w grupie, razem z grupą np.: „zabawa na hasło”, „układanka”.
6. Metody diagnostyczne – polegają na zbieraniu informacji o przebiegu i wynikach określonego stanu rzeczy np.: „metaplan”, „obcy przybysz”, „procedura U”.
7. Metody dyskusyjne – uczą dyskusji, prezentowania własnego stanowiska np.: „debata za i przeciw”, „dyskusja panelowa”, „dyskusja punktowana”, „akwarium”.
8. Metody rozwijające twórcze myślenie – uczą myślenia twórczego i odkrywania swoich predyspozycji, swoich zdolności np.: „słowo przypadkowe”, „fabuła z kubka”.
9. Metody grupowego podejmowania decyzji – preferują efektywne uczestnictwo w dyskusji o i uczą odpowiedzialności za swoje i grupowe decyzje oraz podejmowania decyzji na podstawie faktów np.: „drzewko dyskusyjne”, „pustynia”, „6 par butów”.
10. Metody planowania – pozwalają uczniom planować rzeczywistość, fantazjować, marzyć i planować urzeczywistnianie swoich marzeń np.: „gwiazda pytań”, „planowanie przyszłości”.
11. Gry dydaktyczne – uczą przestrzegania reguł, właściwej radości z wygranej i umiejętności przyjmowania przegranej np.: „magiczny kalkulator”, „dziwne powiedzonka”.
12. Metody przyspieszonego uczenia się – szybkie przyswajanie wiedzy np.: „techniki szybkiego czytania”, „haki pamięciowe”, „łańcuchowa metoda skojarzeń”.
13. Metody ewaluacyjne – pozwalają dokonywać oceny siebie, innych, uczą przyjmowania krytyki np.: „termometr uczuć”, „smile”, „kosz i walizeczka”, „tarcza strzelecka”. W trakcie przeprowadzania zajęć z wykorzystaniem metod aktywnych należy pamiętać o kilku zasadach:

 Nie wykluczamy nikogo z zabawy, dlatego, że czegoś nie wie lub nie potrafi.

 Nie dzielimy uczniów na lepszych gorszych.

 Jeżeli ktoś nie ma ochoty się bawić, nie zmuszamy go.

 Nauczyciel także uczestniczy w zabawie.

 Każdy ma prawo do popełniania błędów.

5. Linia czasu Jest również metodą wizualnego przedstawienia problemu, ukazującą linearnie następstwo czasowe. Jest to dobra metoda chronologicznego przedstawienia zdarzeń. Można stosować tę metodę z powodzeniem w nauce wielu przedmiotów: historii, biologii, geografii, języka polskiego.

Polscy laureaci literackiej Nagrody Nobla

6. Drzewo decyzyjne Drzewo decyzyjne można stosować, wdrażając ucznia do podejmowania decyzji. Jest to wizualna prezentacja przebiegu procesu myślenia. Jeżeli uczeń ma podjąć decyzję w jakiejś sprawie, to powinien w pień drzewa wpisać (określić), jaka sytuacja wymaga podjęcia decyzji. Następnie (na poziomie gałęzi) uczeń wpisuje możliwe rozwiązania określonego poniżej problemu. Każde z rozwiązań przynosi dobre i złe konsekwencje wyboru, które uczeń umieszcza na trzecim poziomie. W koronie drzewa określa cele i wartości, którymi się kieruje.

7. Praca w grupach Praca w grupach działa aktywizująco i uczy współpracy z rówieśnikami. Jest to znana i często stosowana metoda. Chciałabym przedstawić techniki pracy w grupach, dające każdemu uczniowi szansę aktywnego wpływu na pracę całej grupy: technika kuli śnieżnej - polega na uzgadnianiu wspólnego stanowiska w grupie na zasadzie przechodzenia od pracy indywidualnej do grupowej w kilku etapach: a) uczeń pracuje sam, b) pary wybierają wspólne elementy odpowiedzi, c) uczniowie pracują podobnie w grupie czteroosobowej, ośmioosobowej, szesnastoosobowej i przy udziale całej klasy; technika stolików zadaniowych - polega na podziale klasy na grupy sześcio- i dziewięcioosobowe, które pracują pod przewodnictwem lidera; technika grup zadaniowych - stosowana przy realizacji długotrwałych projektów, a polegająca na przydzieleniu zadań grupom (opracowanie planu i terminarza, wskazanie osób odpowiedzialnych za realizację poszczególnych etapów pracy).
8. Debata korespondencyjna Należy podzielić klasę na dwa zespoły i połączyć w pary. Nauczyciel pełni funkcję listonosza. Zadaje uczniom pytanie np.: "Czy należy w jakiś sposób dokonać cenzury tematyki gier komputerowych?". Jeden rząd pisze argumenty "za", a drugi "przeciw". Uczniowie formułują swoje argumenty i wysyłają pocztą do przeciwnika, który pisze kontrargumenty. Zabawa trwa aż do wyczerpania pomysłów i limitu czasu. Na koniec jest odczytywana cała korespondencja lub jej wybrany fragment.

Zakończenie Nie uwzględniłam w niniejszej pracy wszystkich metod aktywizowania uczniów, a jedynie te, które wykorzystywałam sama w pracy z młodzieżą. Osoby zainteresowane metodami aktywizującymi odsyłam do załączonej literatury. Większość metod jest powszechnie znana i stosowana, warto jednak zapoznać się z doświadczeniami koleżanek i kolegów pedagogów, poszerzać wiedzę na ten temat. Nowe, ciekawe metody pracy uatrakcyjnią przekazywane na lekcjach treści, ułatwią ich przyswajanie i pomogą nawiązać bliższy kontakt z uczniami, ponadto rozwiną nasz warsztat pracy i staną się źródłem prawdziwej satysfakcji. Przez metody aktywizujące rozumiemy metody nauczania zwiększające czynny udział uczących się w zajęciach dydaktycznych i ograniczające rolę nauczyciela do pomagania uczącym się w realizacji celów kształcenia i kontroli postępów.

Burza mózgów - przykład dyskusji polegającej na umożliwieniu uczniom szybkiego zgromadzenia wielu konkurencyjnych lub uzupełniających się hipotez rozwiązania problemu. Można zgłaszać wszystkie pomysły i rozwiązania, w obojętnej formie, tak żeby nawet chwila namysłu nad poprawnością językową nie zmniejszyła pomysłowości. Pomysły te nie mogą być oceniane, ani komentowane, a na ich autorów nie spada żadna odpowiedzialność, czy konsekwencja za ich podanie. Cała konstrukcja burzy mózgów jest tak pomyślana, aby przerwać komunikację między fazą pomysłów i fazą oceniania pomysłów. Inne nazwy tej metody to: giełda pomysłów, sesja odroczonej oceny, jarmark pomysłów, konferencja dobrych pomysłów.

Dyskusja panelowa (dyskusja obserwowana) Charakteryzuje ją istnienie dwóch ciał:

• dyskutujących ekspertów (panel)
• uczących się słuchaczy (audytorium). Najpierw wypowiadają się eksperci, wprowadzając w temat, potem dyskutują między sobą, a następnie głos może zabierać każda osoba z audytorium.

Metaplan - jedna z technik prowadzenia dyskusji zwana inaczej „cichą dyskusją". Polega ona na tym, że w czasie narady jej uczestnicy tworzą plakat, który jest graficznym skrótem dyskusji. Uczestnicy dyskusji zamiast zabierać głos, zapisują swoje myśli na kartkach określonego kształtu i koloru w krótkiej formie równoważników zdań. Następnie przypinają te kartki do arkusza papieru umieszczonego na tablicy lub planszy.

Dyskusja okrągłego stołu Dyskusja polegająca na swobodnej wymianie poglądów między uczestnikami zajęć, a nauczycielem, przedstawiającym pewien problem, jak również między samymi uczestnikami. Charakterystyczną cechą dyskusji okrągłego stołu jest nieformalność i swoboda wypowiedzi wszystkich dyskutantów (bez względu na pozycję).

Dyskusja piramidowa - inne nazwy to: dyskusja szczeblowa, śnieżna kula, od indywidualnej pracy do stanowiska całej klasy. Problem podany przez nauczyciela każdy uczeń rozważa indywidualnie i formułuje odpowiedź pisemną. Następnie uczniowie siadają dwójkami i ustalają wspólne stanowisko. Potem dwójki dobierają się w czwórki, czwórki w ósemki itd. i za każdym razem uzgadniane jest wspólne zdanie. Na koniec wypracowuje się jedno wspólne stanowisko całej klasy.

Drzewo decyzyjne - stanowi graficzny obraz procesu podejmowania decyzji w określonej sprawie. Po zdefiniowaniu problemu uczniowie pracując w grupach określają cele i wartości istotne dla osób podejmujących decyzję. Następnie znajdują różne możliwości rozwiązań - ich ilość odpowiada liczbie „gałęzi" drzewa. Potem określają pozytywne i negatywne skutki każdego możliwego rozwiązania, by na koniec podjąć ostateczną decyzję.

Nauczanie metodami aktywnymi W zreformowanej szkole nauczyciel potrzebuje nowych umiejętności. Najważniejsze z nich to: umiejętność pracy zespołowej, obsługa komputera i nauczanie metodami aktywizującymi. Metody aktywizujące zwiększają skuteczność nauczania, sprawiają, że zajęcia stają się bardziej atrakcyjne dla ucznia, zwiększają jego zainteresowanie przedmiotem. Wyzwalają ciekawość i większe zaangażowanie uczniów. Nauczając metodami aktywizującymi nauczyciel pełni rolę przewodnika organizującego sytuacje dydaktyczne, sterującego odkrywaniem przez ucznia wiedzy.

Poszczególne metody aktywizujące mogą występować na całej lekcji lub wzajemnie się przeplatać.

1. Nowoczesne techniki informacji - zastosowanie nowoczesnych technik informacji (TI), tj. wykorzystanie programów komputerowych, całych lekcji z Internetu pozwala na wykonanie w krótkim czasie rysowania, zbierania i opracowywania danych, graficznego rozwiązywania równań.

2. Metoda JIGSAW - metoda "układankowa" jest przykładem uczenia się poprzez współpracę. Wykorzystujemy ją wtedy, gdy należy poznać i przyswoić daną partię materiału dającą się podzielić na spójne fragmenty tworzące całą układankę. Jej celem jest aby każdy uczeń opanował całość materiału. Praca tą metodą przebiega według następującego schematu; I ETAP - klasa zostaje podzielona na tyle grup na ile fragmentów dzielimy dany materiał. Każdy członek grupy otrzymuje swoją część do nauczenia się, a grupa wspólnie opanowuje całość materiału. II ETAP - następuje spotkanie w grupach ekspertów uczniów opracowujących to samo zagadnienie. Pozwala to uporządkować zdobytą wiedzę, wyjaśnić powstałe wątpliwości i wybrać najlepszą formę przekazu. III ETAP - uczniowie powracają do macierzystych grup i wzajemnie uczą się aby opanować całość materiału. IV ETAP - poprzez np. zadawanie pytań przygotowanych przez nauczyciela lub uczniów sprawdza się stopień opanowania całości materiału. Metoda "układankowa" angażuje i wciąga do pracy zarówno słabych jak i lepszych uczniów. Wyrabia u uczniów poczucie odpowiedzialności za całą grupę, uczy współdziałania i pracy w zespole.
3. Debata - dzielimy klasę na grupy, np. zwolenników i przeciwników Do rozwiązania wybieramy problem, który można rozwiązać na różne sposoby. Każda z grup przedstawia swoje rozwiązanie pamiętając o korzyściach i problemach wynikających z zastosowanej metody. Uczymy w ten sposób szacunku, tolerancji i sztuki argumentowania.
4. Dyskusja punktowa - zamiast tradycyjnego odpytywania, po wcześniejszym zapoznaniu uczniów z tematem dyskusji oraz zasadami punktacji (tak aby uczniowie mogli się do niej przygotować), można zastosować metodę dyskusji punktowanej. Nauczyciel wybiera grupę np. 3 uczniów. Siadają oni tak, aby widzieć się wzajemnie, pozostałe osoby mogą otoczyć je kręgiem. Uczniowie dyskutują na dany temat, a nauczyciel oceniając ich wiadomości merytoryczne oraz sposób dyskusji przyznaje im punkty dodatnie i ujemne. Korzystając z tej metody pozwalamy uczniom przejąć inicjatywę i odpowiedzialność za proces uczenia się wzbudzając równocześnie zainteresowanie danym tematem. Jest to szczególnie korzystne dla uczniów, którzy wolą wypowiedzi ustne. Nauczyciel jest tutaj tylko organizatorem stwarzającym sytuację do dyskusji. Dyskusja punktowana ćwiczy także umiejętność sprawnego i kulturalnego porozumiewania się. Zasady dyskusji w grupie: mów w pierwszej osobie, mów na temat, trzymaj się instrukcji do zadania, pomagaj całej grupie trzymać się tematu, dziel się wszystkimi informacjami, jakie posiadasz na dany temat, upewnij się, że wszyscy rozumieją treść informacji, którą przekazujesz, poszukaj potrzebnych informacji, np. pytając innych, doceniaj pracę innych i mów im o tym, parafrazuj informacje otrzymane od innych, ujmuj w inne słowa to, co ktoś powiedział, sprawdzając, czy dobrze usłyszałeś, np.: „O ile dobrze Cię zrozumiałem ..." „A więc twierdzisz, że ...”; „A więc sądzisz, że ...’f; „Chcesz posiedzieć, że ..."; kiedy się nie zgadzasz, nie krytykuj osoby, tylko to, co zostało powiedziane. Zachęcaj innych do udziału w pracach grupy, wyrażaj swoje uczucia wprost.
5. Burza mózgów - stosujemy ją wtedy, kiedy do prowadzenia lekcji, np. rozwiązania jakiegoś problemu potrzebujemy wielu pomysłów lub chcemy sprawdzić stopień opanowania wiedzy. Nauczyciel pełni rolę kierownicza i wspomagającą - uczniowie zgłaszają swoje pomysły.
6. Gry i konkursy dydaktyczne - powtarzając i utrwalając materiał warto skorzystać z bardzo lubianych przez uczniów krzyżówek, gier typu "domino", konkursów wiedzy o sztuce, konkursów wiedzy typu "Wielka Gra" - z zespołami ekspertów czy "Milionerzy".
7. Metoda projektu - uczeń lub grupa uczniów zdobywa wiadomości teoretyczne lub umiejętności praktyczne podczas wykonywania projektu (jakiegoś zadania) pod opieką nauczyciela. Projekt może być realizowany w czasie kilku dni, tygodni, a nawet miesięcy i może obejmować bardzo szeroki zakres zagadnień, czasem z kilku przedmiotów nauczania. Projekt daje możliwość zwiększenia aktywności uczniów, muszą oni zaplanować swoją pracę, wyszukać potrzebne informacje, rozwiązać problem i zaprezentować wyniki swojej pracy. Metoda projektów zalicza się do metod poszukujących. Projektem może być model, referat, wystawa, film, audycja itd. Na zakończenie uczniowie przedstawiają rezultaty swojej pracy na forum klasy. Projekt powinien być zadany w formie pisemnego kontraktu.