Michail Bachtin - Notatki - Wstęp do literaturoznawstwa, Notatki z Historia i teoria literatury

Pobierz Michail Bachtin - Notatki - Wstęp do literaturoznawstwa i więcej Notatki w PDF z Historia i teoria literatury tylko na Docsity!

Michaił Bachtin (1895-1975)- jeden z najwybitniejszych umysłów XX. Wieku. Rosyjski teoretyk literatury, filozof, krytyk literacki, historyk i teoretyk kultury.

• skazany na zsyłkę za zły wpływ na młodzież, został zesłany do Kazachstanu (lata1930-1936);
• izolował się od świata intelektualnego; nie należał do żadnej szkoły teoretycznoliterackiej;

Założenia:

• zrozumienie mechanizmów kultury i komunikacji społecznej jest możliwe tylko dzięki literaturze. Ta teoria opiera się na aktywizmie moralnym , w którym podmiot jest odpowiedzialny za swoje czyny.
• i tu formuje się filozofia Bachtina: Nic na świecie nie istnieje samo w sobie i jakiekolwiek próby ustanowienia autonomii (bytowej, poznawczej, moralnej i estetycznej) są iluzją Dlatego całe życie zwalczał teorie formalistów, którzy wierzyli, że dzieło literackie jest samowystarczalne i stanowi całość zamkniętą;
• interesował się bardziej prozą (powieścią) niż poezją. Badacze historii Bachtina uważają, że jest tak, gdyż Bachtina interesował dialog, komunikacja, nawet na najbardziej elementarnym poziomie zdarzeń życia codziennego- przywitania, pytanie, itd.
• w przeciwieństwie do formalistów, którzy literaturę traktowali jako system chwytów, Bachtin jako gatunek reprezentatywny dla danej kultury. Ale nie chodzi tu o kulturę w znaczeniu, np. kultura orientalna, ale o kulturę pod względem języka, kulturę jako skrzyżowanie się odmiennych socjolektów, czyli slangu, języka zawodowego, żargonu itp. Więc Bachtina interesowała analiza socjologiczna , ale nie doszukiwał się w niej jakiś interesów klasowych. Chodziło o sam język- słowo.
• Bachtin wprowadził pojęcie różnojęzyczności. A definiuje on ją tak: „prawdziwym środowiskiem, w którym żyje i kształtuje się wypowiedź, jest zdialogizowana różnojęzyczność”( Słowo w powieści). Owe różne języki wkraczają do powieści pod rozmaitymi postaciami:od mowy zależnej, po cytowanie rozmaitych konwencji literackich i idiolektów ( język danego użytkownika języka).. Ta różnojęzyczność stała się narzędziem niebezpośredniej krytyki ideologicznej. A dzieje się tak, że skoro język władzy zmierza do ujednolicenia wszystkich swoich użytkowników( jednogłosowości) i ustalenia konkretnych znaczeń dla danych słów, to uznanie wielogłosowości za element decydujący o żywności kultury jest już gestem krytycznym wobec władzy.
• kolejna koncepcja Bachtina przysporzyła mu jeszcze więcej kłopotów. Bachtin uznal karnawałową nieoficjalność za strukturalny składnik każdej kultury. Karnawał- wedle Bachtina, opozycja wobec oficjalnych instytucji i zhierarchizownego ładu. Śmiech, parodia, groteskowość, niestosowne obrazy dołu materialno-cielesnego, skandaliczna mowa jarmarczna- to formy światopoglądu karnawałowego, które z kultury ludowej przedostały się do literatury wysokiej i stały się „potężnymi środkami artystycznego poznania życia”. W karnawałowości powaga miesza się ze śmiechem, mądrość z głupotą, życie ze śmiercią. Tą wieloznaczność Bachtin zauważa między innymi u bohaterów Dostojewskiego, np.Marmieładowa.
• Jeżeli śmiech jest możliwy dla wszystkich, ma charakter polityczny, jest sposobem uczestnictwa w życiu ojczyzny, może ukryć ideologię i dlatego był traktowany przez władze komunistyczne jako przestępstwo ideologiczne
• Bachtina nie interesowała analiza tekstów literackich, ale życie „słowno-ideologiczne” danej epoki ( słowo w powieści). To co fascynowało Bachtina- wielogłosowość itd. Odsyłało poza sam tekst, nawiązywało raczej do zależności między słowem, a kulturą, epoką
• zajmował się badaniami nad tym, jak człowiek określa swoje miejsce w świecie poprzez akt mowy;

• wprowadził koncepcję porozumiewania się. Jest to coś pośredniego między systemem językowym(czyli czymś, co konieczne),a jednostkowym aktem mowy (czyli czymś co przypadkowe). Wedle Bachtina język nie składa się z konstrukcji gramatycznych i leksykalnych, ale z gotowych schematów komunikacyjnych. Bachtin nazwał struktury nazwał gatunkami mowy. Możemy je zdefiniować jako najmniejsze dające się wyróżnić, budujące komunikacyjne uniwersum: repliki dialogu, pytania, odpowiedzi, polemiki, spory. Dzięki gatunkom mowy, występującym osobno (tzw. Prymarne gatunki mowy ), zarówno włączanym do powieści istnieje nieprzerwana ciągłość między literaturą a komunikacją potoczną. Wedle Bachtina gatunki mowy przypominają archetypy, tylko w odniesieniu do socoloingwistyki. Bachtin nie zgadzał się z Saussure , gdyż uważał, że wypowiedź (parole) nie jest konkretyzacją abstrakcyjnego systemu językowego (langue) oraz że język nie dzieli się na system i jego aktualizację, ale żyje dzięki swojej „zdarzeniowości”.
• Koncepcje Bachtina wypromowała Kristeva Julia, która w swoim programowym wystąpieniu przypisała mu odkrycie następujące:

• intersubiektywność( dostępność jakiegoś przedmiotu, np. wiedzy, dla wielu podmiotów zamienił Bachtin w intertekstualność (relacje między innymi tekstami).

• wedle Bachtina nie istnieje wypowiedź izolowana. Nie ma pierwszej ani ostatniej wypowiedzi. Nie należy badać wypowiedzi jako kawałka oderwanego od całego łańcucha.
• Metalingwistyka- bada relacje utworu z innymi tekstami i innymi językami. Nie ogranicza tak, jak stylistyka, utworu do jednego kontekstu.
• polifonia ( wielogłosowość)- pojęcie wprowadził Bachtin w książce o Dostojewskim. Oznacza to, że głosy osób w powieści istnieją niezależnie od siebie, wchodzą ze sobą w różne polemiki, ale nie są nadrzędnie dyrygowane przez autora. Pojęcie polifonii łączy się z koncepcją nieskończonego dialogu, w którym nigdy nie pada ostatnie słowo.
• tekst nie jest strukturą autonomiczną, ale zanurzony jest w morzu kontekstów, którego
• nie można zamknąć. Każdemu tekstowi można dopisać nowy kontekst, który znowu można wpisać w nowy układ i tak w nieskończoność..
• sensy tekstu zderzają się ze sobą - między człowiekiem a tekstem rozpościera się sfera intertekstualna(językowa), która umożliwia poznanie;
• ja sam istnieje tylko jeżeli jestem omówiony przez innych; cudze słowo; człowiek definiuje siebie poprzez drugiego człowieka;
• dialogiczność – najważniejsza właściwość utworu literackiego, która nie pozwala go traktować jako autonomicznej części. Każdy utwór jest repliką w toczącym się od wieków dialogu językowym i każdy zapowiada nową odpowiedź. Dialogiczność odnosi się tylko do słowa powieściowego, słowo w poezji nie zakłada istnienia cudzych wypowiedzi -Todorov widzi Bachtina jako filozofa antropologicznego;
• wedle Bachtina zadaniem powieści jest zniszczyć solipsyzm ( niemożność poznania innej rzeczywistości, poza własną śwadomością) etyczny. Postacie nie wpływają na siebie, istnieją niezależnie, autor nie ma na nie nadrzędnego wpływu;
• niewspółobecność (pozostawanie-na-zewnątrz). Termin odnoszący się do relacji między autorem a bohaterem, autor nie uobecnia się w tekście, bohater żyje sam, a autor może jedynie rozpoznać w nim siebie;
• niewspółobecność- autor pozostaje na zewnątrz tekstu, nie ujawnia się w nim. Bohater zostaje odcięty od autora i zaczyna żyć swoim własnym życiem. Dzięki temu autor może spojrzeć na siebie oczami innego i dzięki temu określić samego siebie.
• Zrozumienie- wedle Bachtina w zrozumieniu dochodzi do zderzenia wielu świadomości. Co różni się od wyjaśnienia, w którym uczestniczy tylko jedna świadomość. Autor jest tu świadomością nadrzędna, która posługuje się różnymi głosami. To rozumienie odbywa się