Pobierz Międzykulturowa kompetencja komunikacyjna jako transgresja i więcej Publikacje w PDF z Comunicazione Interculturale tylko na Docsity!
Międzykulturowa kompetencja komunikacyjna jako transgresjaPogranicze. Studia Społeczne. Tom XXI (2013) 121
Sylwia Jaskuła PEDAGOGIUM Wyższa Szkoła Nauk Społecznych w Warszawie
leszek Korporowicz Uniwersytet Jagielloński
MIędzyKulTurowa KoMPeTeNCJa
KoMuNIKaCyJNa JaKo TraNSgreSJa
wstęp
Nie tylko kryzys zbyt statycznie i przystosowawczo zorientowanych teorii kompetencji międzykulturowych, ale nade wszystko wyzwania coraz bardziej współzależnych, powiązanych i przenikających się procesów i rzeczywisto- ści społecznych stały się przyczyną koniecznego zwrotu w rozumieniu isto- ty problemu. Nakładanie się na siebie odmiennych wzorów kultury, systemów wartości i wzrastająca mobilność kultur w wielokulturowym świecie wymu- sza rozwój nowych kompetencji, które wykraczają poza umiejętność uczenia się standardów kolejnej, spotykanej przez nas kultury w celu głębszego jej ro- zumienia, przystosowania się i unikania konfliktów. Stąd też przejście, jakie odnotowujemy w koncepcji i praktyce pedagogicznej wielu instytucji edukacji i kultury od koncepcji wielokulturowości do perspektywy między-kulturowej nie jest ani lekceważeniem każdej z zaangażowanych kultur, ani też teorią de- strukcyjnej pustki, jaka charakteryzować ma hybrydalny obszar „między” konwencjonalnymi i ustabilizowanymi systemami wartości, treści i identyfi- kacji. Krytycy koncepcji międzykulturowych ignorują to, co ukazuje proce- sy, ale i umiejętności wymiany, uczenia się, twórczego projektowania siebie, co pozwala poszerzać wyobraźnię i wrażliwość przedstawicieli różnych kultur o wartości odkryte właśnie w procesach interakcji. „Inter” oznacza wzajem- ność, otwartość i właśnie wymianę, a termin „akcji” odnosi do podmiotowości, sprawczości i rozwoju z pełnym rozpoznaniem treści będących przedmiotem wymiany. Nie oznacza ona wymieszania, rozmycia, a w skrajnych formach oskarżenia, zdrady wartości kulturowych, które można uznać za „rdzenne”. Procesy takie, które niewątpliwie także mają miejsce, nie są rezultatem inten-
122 Sylwia Jaskuła, Leszek Korporowicz
cjonalnej i świadomej wymiany, ale zagubienia i braku rozumiejącego rozpo- znawania oraz podmiotowego traktowania kultur. Są to zupełnie odmienne procesy i jakości obecne w relacjach i dynamice społecznych przeobrażeń. Brak jasnego odróżnienia tych procesów powoduje intelektualny i terminologiczny zamęt, który nie wspiera i nie objaśnia potencjału rozwojowego, jaki jest za- warty w spotkaniach międzykulturowych nie odróżniając ich od wspomnia- nych zjawisk hybrydyzacji, czy homogenizacji kultury o jakościowo innych ce- chach, dynamice przebiegu, zaangażowanych typach postaw, a w końcu także rezultatach.
Przyczyny wzrostu znaczenia międzykulturowych kompetencji komunikacyjnych w globalnej przestrzeni kulturowej
Powstanie nowej przestrzeni dialogu, w której odnajdują się państwa i kul- tury niezależnie od swojej terytorialnej lokalizacji staje się konsekwencją pro- cesów nieznanych w historii ludzkiej cywilizacji. Przestrzeń ta staje się coraz bardziej bezgraniczna, stanowi efekt nałożenia się wielu bardzo różnych prze- strzeni etnicznych, staje się coraz bardziej zróżnicowana. Naturalnym efektem tego nałożenia staje się wzrost interakcji kulturowych, wzajemnych oddziały- wań, przenikania, ale także konfliktów i napięć. We wszystkich tych sytuacjach kluczem do rozwiązania narastających wyzwań stają się wspomniane już umie- jętności komunikacyjne, ale nie każda komunikacja ma specyficzne cechy dialo- gu. Aby zrozumieć z czego one wynikają, wymienić musimy procesy, które sta- nowią o cywilizacyjnym i społecznym kontekście procesów komunikacyjnych.
Mobilność kultur
Cywilizacja techniczna przyniosła światu, oprócz nowych technologii pro- dukcji, instrumentalizacji wartości i przemodelowania porządku społecznego, zupełnie nowe sposoby przemieszczania towarów, ludzi i informacji, a więc niespotykaną skalę mobilności fragmentów konkretnych przestrzeni kulturo- wych osadzonych w ramach równie konkretnego terytorium. Konfiguracje tych fragmentów, które tworzą właściwe im przestrzenie, są w stanie ustawicznego ruchu.
124 Sylwia Jaskuła, Leszek Korporowicz
Multiplikacja przestrzeni
Cywilizacja medialna i najnowsze środki gromadzenia, przetwarzania i przekazu informacji bezpośrednio powodują niespotykane w historii ludz- kości możliwości powielania i reprodukcji treści kultury, które po oderwaniu się od swego miejsca powstania zdolne są do replikacji w wielu oddalonych od siebie geograficznie miejscach, w wielu odrębnych bazach cywilizacji „sieci”. Zjawisko to tworzy inny, równie istotny proces ustawicznego poszerzania, a na- wet swoistej eksplozji przestrzeni, ponieważ nie istnieje problem zapełnienia i zagospodarowania tych nowych, przestrzennych zdobyczy. Skala multiplikacji jest tak ogromna, iż to ona właśnie wymusza nowe zdobycze poprzez niezwykle agresywne techniki aneksji, zaborczości i konkurencyjnej wręcz walki zwalcza- jących się i ofensywnie działających przestrzeni. Multiplikacja przestrzeni kulturowych przynosi wiele ubocznych, aczkol- wiek logicznie nieuniknionych konsekwencji kulturowego przesycenia nakła- dającymi się i ustawicznie „gęstniejącymi” pod względem informacyjnym ro- dzajami przestrzeni. Tożsamość kulturowa znajduje się w stanie „zatopienia” poddana zmasowanemu atakowi procesów przemieszczania, wykorzeniania i multiplikacji. Na wielką próbę wystawione zostają jej zdolności selekcyjne, konstrukcyjne i projektujące. Paradoksalnie nadprodukcja treści prowadzi do zubożenia kulturowego. Polega ono na wspomnianym już „zatopieniu” i prze- ciążenie umiejętności integracyjnych, zmuszonych do częstych rekonfiguracji i przewartościowania kanonów kultury. Tożsamość znajduje się w stanie tech- nologicznego oblężenia i wymaga zdecydowanego wsparcia poprzez obronę godności i wartości osoby ludzkiej, która nie jest biokomponentem cywilizacji technicznej. Z drugiej strony konieczne okazują się umiejętności łączenia, po- ruszania się i przepływu pomiędzy różnymi rodzajami przestrzeni o odmien- nym statusie ontologicznym, społecznym i mentalnym. Sytuacja ta stwarza ko- lejną konieczność przedefiniowania pojęcia kompetencji międzykulturowych i otwieraj na potrzeby dialogu.
Konwergencje i interakcje
Nakładanie się na siebie intensywnie multiplikowanych przestrzeni musi prowadzić do ich intensywnych interakcji. Dzieje się to zarówno „w pozio- mie”, a więc przestrzeni o silnym korelacie fizycznym, które mają geograficzne
Międzykulturowa kompetencja komunikacyjna jako transgresja 125
rodowody miejsca, ale i „w pionie”, a więc przestrzeni o różnym charakterze, a więc przestrzeni fizycznej, kulturowej, symbolicznej i wirtualnej, która ist- nieje w sposób quasi-fizyczny, ciągle trudny do opisania, pomiaru i badania. Interakcje przestrzeni stanowią względnie obiektywny czynnik charakteryzu- jący wyzwania dialogu międzykulturowego. Czerpie on z nich wszystkich, po- szerza zakres swojego „budulca”, ale staje często w obliczu chaosu i zagubienia, sprzeczności i wykluczenia. Przenikanie się wszak tak odmiennych przestrzeni wymusza umiejętność równoległego uczestniczenia w światach, które zaledwie się stykają, w światach pomiędzy którymi trudno się poruszać, choć ta właśnie umiejętność stanowić będzie o kluczowych kompetencjach najbliższych nam, a prawdopodobnie jeszcze w większym stopniu, przyszłych czasów. Konwergencje i interakcje różnego typu przestrzeni w jeszcze większym stopniu niż opisane powyżej mobilności, multiplikacje i deterytorializacje z jed- nej strony rozbijają, ale z drugiej, mobilizują dynamizmy i potrzebę dialogu międzykulturowego w wielości ogarniających nas światów. Różnicowanie we- wnętrzne kultur nie oznacza wyłącznie ich hybrydyzacji, określa tylko wielość ich potencjałów. Mogą się one uzupełniać, nie muszą wykluczać. Ku dialogowi międzykulturowemu skłaniają także tak zwane logotwórcze dynamizmy kultury , a więc procesy sensotwórcze, które stanowią o istocie każdego spotkania kultur w ich podstawowym antropologicznym wymiarze. Tworzenie i nadawanie ludzkim działaniom, przeżyciom i intencjom tej funda- mentalnej orientacji „ku czemuś”, „ku celom” i „ku wartościom”, często poprzez projektowanie, modelowanie i wybieranie siebie, społeczności i działań, stano- wi o twórczych możliwościach przestrzeni dialogu, jeszcze większe wyzwanie niż kiedykolwiek stało przed człowiekiem. Umiejętność stymulowania dialogu międzykulturowego to także nowy typ kompetencji logotwórczych w prze- strzeniach globalnych kultury, a więc w przestrzeniach wieloskładnikowych, zróżnicowanych i konwergentywnych [Korporowicz 2011b: 15-36].
Metamorfozy przestrzeni
Klasyczna przestrzeń fizyczna zachowuje swoją względną jednorodność, choć także tylko wtedy, gdy myślimy o jej równie fizycznych granicach, a więc zakresie jej obecności wyznaczonym poprzez jeden z jej parametrów. Prze- strzeń społeczna nie posiada już tak precyzyjnie wyznaczonych granic, jest bardziej rozciągła, rozproszona, posiada swoje wewnętrzne obszary krysta- lizacji. To samo dotyczy przestrzeni symbolicznej, a jeszcze bardziej wirtual-
Międzykulturowa kompetencja komunikacyjna jako transgresja 127
Potrzeba nowego rozumienia międzykulturowych kompetencji komunikacyjnych w kontekście nowych wyzwań współczesnej kultury informacyjnej
Informacja towarzyszy ludzkości od zarania dziejów, ale to współczesny rozwój społeczeństwa informacyjnego i związany z nim postęp technologicz- ny znacznie powiększył obszar i znaczenie kultury informacyjnej oraz jej rolę w kształtowaniu nowego typu kompetencji międzykulturowych jako jednej z kluczowych kompetencji w warunkach gwałtownego rozwoju cywilizacji technicznej. Wzrost roli i istotności informacji łączy się z powstaniem nowej rzeczywistości społecznej generowanej przez nową przestrzeń informacyjną i związaną z nią ściśle przestrzeń kulturową współczesnej cywilizacji medial- nej. Jak nigdy dotąd w długiej i różnorodnej historii ludzkości, podlega ona obecnie wielu procesom transgresji, a więc wykraczaniu poza granice tego, co człowiek dotychczas osiągnął, zagospodarował czy też w inny sposób włączył w zakres swojej aktywności. Obszary te także ulegają istotnemu poszerzeniu. Dzieje się tak przede wszystkim na skutek wspomnianego już postępu tech- nicznego i technologicznego, ale również w wyniku rozwoju symbolicznej wy- obraźni i aktywności człowieka, wychodzącej poza „myśli uwięzione”, dotych- czasowe wzory interakcji społecznych, komunikacji, kultury organizacyjnej, a także kultury przedsiębiorczości. Wiąże się to poza tym z zapotrzebowaniem na nowe umiejętności i typy „kompetencji”, szczególnie te, które łączą się ze zdolnością wykorzystania strategicznych zasobów nowych form cywilizacji, tj. informacyjnych, ale także niezbędnych do ich użytkowania, przetwarzania i przekazywania umiejętności komunikacyjnych [Dijk 2006; Hargie, Saunders, Dickson 1999; Chemers, Ayman 1993; Batorski, Marody, Nowak 2006]. Zwią- zek ten sprawił, że coraz częściej używa się łącznego określenia „kompeten- cje informacyjno-komunikacyjne”, ponieważ sama informacja stała się w dzi- siejszych czasach bardziej mobilna, błyskawicznie wchodzi w systemy przekazu i interpretacji, staje się elementem niezwykle dynamicznego obiegu w coraz bardziej poszerzającej się przestrzeni. Współczesny świat trudno już sobie wyobrazić bez owej mobilności, jaką stworzyła rzeczywistość wirtualna. Potrzeba, a nawet konieczność swobodnego przepływ danych czy informacji już nikogo nie dziwi. Przesyłanie ich na dowol- ną odległość, w dowolnym czasie, w dowolne miejsce stało się tak powszechne i oczywiste, że nikt fenomenu tego nie uważa za coś zadziwiającego, choć jeszcze do niedawna proces ten wymagał wielkiego wysiłku, nowych konceptualizacji i organizacji pracy. Człowiek poruszający się obecnie w rzeczywistości łączącej
128 Sylwia Jaskuła, Leszek Korporowicz
elementy realne i wirtualne, przebywa w przestrzeni, w której doświadcza cią- głych, niekończących się strumieni zmiennych zdarzeń, a zachodzące w niej procesy stają się istotą powstawania nowych form mobilności o niespotykanej dotąd strukturze, rolach i funkcjach. Przepływy te, lecz także, co może nawet ważniejsze, interakcje, stwarzają ludziom w XXI wieku nowe możliwości. Nie wystarcza już nam transmisja informacji wyłącznie w jednym, niezmiennym kierunku. Potrzeby rozwojowe powodują zainteresowanie wielostronną wy- mianą, dzieleniem się, wzajemnością w przekazie informacji, a więc właśnie możliwościami interaktywnego istnienia informacji w procesach uczenia się, wzajemnych akomodacji, synergii systemowych, kulturowych i mentalnych jako symptomu nowych kryteriów rozwoju. Bez wątpienia rodzą się w ten spo- sób także nieznane dotąd rodzaje ryzyka, często też zagrożenia, niepewności, a nawet zagubienia. Nowy obszar aktywności ludzkiej wyznacza nowe formy przestrzeni, w tym współczesną przestrzeń informacyjną, dla których trudno znaleźć jedno- znaczne definicje czy choćby określenia, wymykają się one bowiem opisowi w kategoriach parametrów fizycznych (odległości między jej nośnikami) Informacje przekazywane są ponad wieloma tradycyjnie pojmowanymi granicami, a sama informacja powstaje w interakcji i oddziaływaniu wielu podmiotów, stając się częścią dynamicznych, często wirtualnych i w istotny sposób „odcieleśnionych” procesów komunikacji. Połączenie elementów klasycznych i wirtualnych w przestrzeni informacyjnej generuje potrze- bę ponownego określenia rozumienia i znaczenia kultury informacyjnej , a w związku z tym również bezpośrednio z nią związanych kompetencji informacyjno-komunikacyjnych, których ewolucja w znacznym stopniu przyczynia do nowego ujęcia pokrewnych im kompetencji międzykultu- rowych. Informacja nigdy bowiem nie istnieje poza światem kultury, jest pełna znaczeń, a te z natury rzeczy wykazują wielką zmienność, wchodzą w rozmaite konfiguracje o mniej lub bardziej uspołecznionym zasięgu, są przedmiotem wielu negocjacji i wspomnianych wcześniej interakcji. Po- szerzenie przestrzeni informacyjnej siłą rzeczy musi doprowadzić do ich nakładania się, a więc zetknięcia, a czasami konfliktu w zakresie sposobu interpretacji, dekodowania i zastosowania (immanentna cecha systemów kulturowych), tym samym zaś do tworzenia międzykulturowych relacji. Zauważenie i analiza tego związku jest jednym z ważnych celów realizo- wanego badania. W praktyce oznacza to demitologizację czysto techno- kratycznego traktowania zasobów informacyjnych jako wymykających się transformacyjnemu wpływowi kultur i w swoisty sposób kulturowo „neutralnych”. Taki stosunek do informacji jest efektem bardzo ofensyw-
130 Sylwia Jaskuła, Leszek Korporowicz
ciągły, niekończący się strumień zmiennych zdarzeń. Zachodzące w nim pro- cesy o różnej intensywności i tempie stają się podstawą generowania nowych form mobilności o niespotykanym dotąd nasileniu, a także strukturze, rolach i funkcjach. Jest to świat narastających interakcji, które będą wchodziły w ob- szar bezpośrednich kompetencji wielu nieprzygotowanych do tego grup, in- stytucji i osób – choć poczynając od mobilnych tożsamości, tworzonych czę- sto w oderwaniu od własnego „ja” i wolnych od zazwyczaj ścisłej kontroli ego i superego, poprzez mobilne relacje (związki), a na mobilnych i wirtualnych formach istnienia (uczestnictwa) kończąc. To wszystko ma kluczowe znaczenia dla współczesnego rozumienia kompetencji informacyjno-komunikacyjnych i kompetencji międzykulturowych, w przestrzeni wirtualnej bowiem te pierw- sze stają się podstawowym warunkiem umiejętnego korzystania z jej zasobów oraz do łączenia elementów wirtualnych z realnymi, te drugie zaś są niezbęd- ne w sytuacji spotkań i interakcji kultur. Dochodzi do nich równie często jak w przestrzeni realnej, a może nawet częściej, choć istota różnic kulturowych jest tu często pomniejszana. Dodatkowo zmieniający się charakter procesów międzykulturowych, realizujący bez ograniczeń ludzkie aspiracje związane z potrzebami wychodzenia poza granice własnej kultury, wymaga jeszcze in- tensywniejszego, pogłębionego i refleksyjnego kształtowania umiejętności by- cia i funkcjonowania na pograniczach kulturowych, intelektualnych, psychicz- nych, społecznych, politycznych. W analizach kompetencji informacyjnych i międzykulturowych, szcze- gólnie tych bardziej zaawansowanych, które trzeba będzie koniecznie podjąć w dalszych opracowaniach, należy rozróżnić kompetencje o charakterze po- wierzchniowym i głębokim, poprzez odwołanie się do takich właśnie form komunikowania. Tradycja ta zbudowana została w latach sześćdziesiątych przez pionierskie studia Noama Chomsky’ego w obszarze koncepcji grama- tyk transformacyjno-generatywistycznych [Chomsky 1982; Piattelli-Palmarini 1979]. Skutecznie obaliły one behawioralne paradygmaty pojmowania proce- sów uczenia się i zbudowały podwaliny twórczego, transgresyjnego rozumienia kompetencji językowych, tak bardzo potrzebne dzisiaj do równie dynamiczne- go ujęcia tych o charakterze informacyjno-komunikacyjnych, choć już w for- mie poszerzonej przez twórców kompetencji komunikacyjnych i kulturowych. Transformacyjny komponent kompetencji nabiera szczególnego znaczenia w jej funkcjach transgresyjnych, a więc wtedy, gdy odkrywanie, uczenie się i posługiwanie istniejącymi wzorami kultury, wymaga zasadniczego przebudo- wania i odnalezienia innej reguły postrzegania, selekcji i konfiguracji ich treści, sposobu ich interpretacji i wartościowania.
Międzykulturowa kompetencja komunikacyjna jako transgresja 131
Kompetencje od ujęcia behawioralnego do transgresyjnego
Odmiennie doświadczane są nie tylko elementy w przestrzeni wirtualnej. Redefinicji wymagają także zachodzące tu czynności, aby za ich pomocą móc analizować szybkie tempo zmian, które się dokonują w typie współczesnego uczestnictwa w kulturze. Konieczność przedefiniowania pojęć wymuszona jest również przez współczesną dynamikę przekształceń społecznych i kulturowych oraz sprzężonych z nimi technologii. W nawiązaniu do przedstawionej powyżej analizy pojęcia kultury informacyjnej przeanalizujmy konieczność modyfikacji rozumienia kompetencji informacyjnej, w kierunku sygnalizowanych potrzeb ujęcia transgresyjnego. Ewolucja współczesnego społeczeństwa informacyjnego wymusza również przeobrażenia w kompetencjach informacyjnych, które zmieniają swój charak- ter, przechodząc od statyki do dynamiki, od zamkniętego do otwartego zespołu umiejętności, od budowania ich struktury do uczenia się procesu jej przekształ- ceń, od koncentracji na treści do skupienia się na sposobach ich wykorzysta- nia, wielorakiej przemiany i wdrożenia w zmieniające się realia rzeczywistości. Coraz rzadziej potrzebne jest dzisiaj ujęcie kompetencji informacyjnych jako stabilnych struktur, czyli stanu umiejętności wyszukiwania, ewaluacji i wyko- rzystywania informacji, które pozwalają jednostce na dostosowanie własnego działania do warunków wyznaczonych przez zmienne otoczenie. Owa prze- miana zmierza w kierunku kompetencji rozumianych procesualnie, gdzie uznaje się transgresyjny potencjał podmiotu, przyjmując, iż generowane przez jednostkę typy działań związane z wyszukiwaniem, przechowywaniem, orga- nizowaniem, przetwarzaniem i wdrażaniem informacji podatne są na twórczą modyfikację występującą jako konsekwencja dynamicznych zmian otoczenia oraz rozwoju osobowego człowieka.
Międzykulturowa kompetencja komunikacyjna jako transgresja 133
Opisane powyżej zmiany wywołane przeobrażeniami współczesnego świata, odcinającego się od statycznego układu, bardzo wolno przekształcających się uwarunkowań i zbliżającego się do mobilnych, zmiennych struktur wytworzyły również nowy model działania i kompetencji człowieka. Dzisiejsza przestrzeń funkcjonowania generuje transgresyjny model ludzkiej aktywności charakte- ryzujący się zdolnością do systematycznego i świadomego przebudowywania kompetencji już zdobytych, odchodząc tym samym od modelu adaptacyjne- go [Glinka, Jelonek 2010; Brown 1998; Paleczny 2007; Mikułowski Pomorski 2007]. Kompetencje informacyjne nie mogą być utożsamiane z raz wyuczony- mi i opanowanymi umiejętnościami, których zakres i charakter jest stały. Częsty błąd w literaturze to opisany wcześniej brak zdolności odróżnia- nia kompetencji informacyjnych od informatycznych, dotyczących znacznie węższego pola umiejętności. To nierzadko ma także wpływ na nierozumie- nie kompetencji informacyjnych w ich nowym, transgresyjnym znaczeniu, ze względu na zbyt technokratyczne podejście, a więc dalekie od interaktywnych, procesualnych i twórczych skojarzeń. Warto przy tym zaznaczyć, że nadrzęd- nym terminem, który łączy wszystkie te dywagacje, jest pojęcie kultury infor- macyjnej. Ono najlepiej wspomaga potrzebę redefinicji wielu zbyt statycznie, behawioralnie i adaptatywnie rozumianych określeń opisujących innowacyjne działania w warunkach systemowej zmiany ustroju gospodarczego, ale także mentalnych, kulturowych i edukacyjnych transformacji współczesnej polskiej rzeczywistości. Kultura informacyjna jest także zapleczem wielu innych kom- petencji, w tym, rozważanych tu, międzykulturowych, istotnych nie tylko w re- lacjach czysto symbolicznych, lecz także w bardzo pragmatycznych stosunkach gospodarczych (industrial relations). Prawdopodobnie dopiero w nadchodzącej dekadzie nauki społeczne podejmą analizę tych wszystkich zależności i sformu- łują zarówno nowe pojęcia, jak i pragmatyczne instrukcje pod adresem działań szkoleniowych, edukacyjnych i badawczych o różnym zasięgu, które odpowia- dać będą rodzącym się – nie tylko w Polsce – nowym potrzebom kooperacji międzynarodowej w epoce zaawansowanych technologii. Angażują one wiedzę instrumentalną i technokratyczną, ale także antropologiczną, kulturową, a na- wet filozoficzną, szczególnie wtedy, gdy „borykamy” się z rozumieniem sta- rych, jak i zupełnie nowych pojęć.
WNIOSKI
W uwarunkowaniach nieograniczonej mobilności kultur, świata który po- konuje nieprzekraczalne do tej pory granice, coraz silniej odczuwamy potrzebę
134 Sylwia Jaskuła, Leszek Korporowicz
edukacji nie tyle wielokulturowej, co międzykulturowej, w więc takiej, w której dochodzi do intensywnych interakcji kultur, ich wzajemnego współistnienia, ale i konfliktów, współdziałania, ale i konkurencji. Wyzwaniem wielu nauk oraz systemów edukacji staje się pogłębianie charakteru tych kontaktów na konstruktywnie rozumiejący, z bezrefleksyjnego na krytyczny, z wrogiego na dialogiczny. Dotychczasowe rozważania naukowców koncentrowały się na edukacji mię- dzykulturowej zachodzącej w tradycyjnej, realnej przestrzeni. Współczesna gi- densowska „epoka oszałamiającej zmiany” wprowadzając nowy wirtualny wy- miar obecności człowieka, coraz częściej skłania do refleksji nad przebiegiem procesów oddziaływania kultur w wirtualnej przestrzeni, która wymusza także nowe typy kompetencji. Łatwość z jaką uczestnicy Internetu nawiązują kon- takty międzykulturowe jest zadziwiająca i można byłoby postawić pytanie czy w ogóle jest tu potrzebna edukacja międzykulturowa, skoro uczestnictwo w różnych kulturach przebiega tu w sposób niewymuszony, a nawet zadziwia- jąco naturalny. Współcześnie nie chodzi już tylko o poznanie zwyczajów innych ludzi, i nie tylko o uświadomienie odmienności różnych nacji ale o umiejętność poko- nywania tych różnic, budowania komunikacyjnych mostów pozwalających na kreatywne poszukiwanie zdolności wzajemnego zrozumienia, a następnie porozumienia, a więc obszarów współpracy, empatii i efektywnego uczenia się. Edukacji międzykulturowej przypada w związku z tym duża rola w pogłę- bianiu szacunku do ‘innych” i jednocześnie do siebie, wzajemne poznawanie, kreowanie porozumienia w interakcjach, umacnianie znaczenia różnorodno- ści rozumianej nie tylko jako źródło dysfunkcji, ale i rozwoju, a tym samym kształtowania podstaw tolerancji i wzajemnego uznania, również w wymiarze wirtualnym. Pedagogika charakteryzując się złożonością i wielowymiarowoś- cią objaśniania świata, nie ogranicza się wyłącznie do poznania rzeczywistości, zawiera w sobie potencjał jej zmiany. Z tych powodów fundamentalnego wręcz znaczenia nabierają rozwojowe, transgresyjne aspekty kompetencji w co naj- mniej w trzech, dających się wyodrębnić obszarach, które implikują odmienne strategie edukacyjne.
136 Sylwia Jaskuła, Leszek Korporowicz
Bibliografia
Batorski D., Marody M., Nowak A. (red.), (2006), Społeczna przestrzeń Internetu, Warszawa Brown A. (1998), Organizational Culture, London Castells M. (2003), Galaktyka Internetu. Refleksje nad Internetem, biznesem i społeczeństwem, Poznań Chemers M.M., Ayman R. (red.), (1993), Leadership Theory and Research. Perspectives and Di- rections, London, New York Chomsky N. (1982), Zagadnienia teorii składni, przekł. I. Jakubczak. Wrocław Curry A., Moore C. (2003), Assessing information culture – an exploratory model, „International Journal of Information Management” nr (23) Duszak A. (1998), Tekst, dyskurs, komunikacja międzykulturowa, Warszawa Furmanek W. (2002), Kultura techniczna i kultura informacyjna. Eksplikacja pojęcia. Konse- kwencje metodologiczne, [w:] J. Morbitzer (red.), Techniki komputerowe w przekazie edu- kacyjnym. Kraków Glinka B., Jelonek A. (red.), (2010). Zarządzanie międzykulturowe, Kraków Hargie O., Saunders Ch., Dickson D. (1999), Social Skills in Interpersonal Communication, New York Jaskuła S. (2012a), New Forms of Mobility in the Word of Virtualization and Medialization of Cultures, [w:] L. Korporowicz (red.), Mobility of Cultures, „Politeja”, The Journal of the Faculty of Political and International Studies of the Jagiellonian University, 20/1, Kraków Jaskuła S. (2012b), Symbioza i odrębność dwóch światów, [w:] S. Jaskuła, L. Korporowicz (red.), Współczesna przestrzeń tożsamości, „Politeja”, Pismo Studiów Międzynarodowych i Poli- tycznych Uniwersytetu Jagiellońskiego, nr 20/2, Kraków Jaskuła S. (2011a), Wykluczenie w międzykulturowej przestrzeni informacyjnej, [w:] T. Lewo- wicki, A. Szczurek-Boruta, J. Suchodolska (red.) Pedagogika międzykulturowa wobec wykluczenia społecznego i edukacyjnego, Cieszyn – Warszawa – Toruń Jaskuła S. (2011b), Przestrzeń informacyjna jako przestrzeń edukacyjna, [w:] A. Cudowska (red.), Kierunki rozwoju edukacji w zmieniającej się przestrzeni społecznej, Białystok Jaskuła S. (2011c), Intercultural space. Contemporary challenges and perspectives, [w:] S. Abu- dayeh, K. Bojko (red.) Poland – Jordan – European Union: Future Aspects, Amman, Jordan Jaskuła S., Korporowicz L. O potrzebie redefinicji pojęcia kompetencji informacyjnych i międzykulturowych (w druku) Jaskuła S., Korporowicz L. (2012), Kultura informacyjna w zarządzaniu międzykulturowym. Ujęcie transgresyjne [w:] I. Sobieraj (red.), Kompetencje informacyjno-komunikacyjne i międzykulturowe w gospodarce. Od adaptacji do innowacji, Warszawa Kłoskowska A. (2005), Kultury narodowe u korzeni, Warszawa Korporowicz L. (2011a), Tożsamość kulturowa w przestrzeni międzykulturowej, [w:] L. Korpo- rowicz (red.), Socjologia kulturowa, Kraków Korporowicz L. (2011b), Logotwórcze dynamizmy kultury, [w:] L. Korporowicz (red.), Socjolo- gia kulturowa, Kraków Korporowicz L. (2011c), Edukacja jako interakcja. Rozwojowe dylematy współczesnego społe- czeństwa wiedzy, [w:] A. Cudowska (red.), Kierunki rozwoju edukacji w zmieniającej się przestrzeni społecznej, Białystok
Międzykulturowa kompetencja komunikacyjna jako transgresja 137
Korporowicz L. (2010a), Podmioty przestrzeni międzykulturowej, [w:] J. Zdanowski, E. Rekłajtis, R. Wiśniewski (red.), Jedność i różnorodność. Kultura vs. kultury, Warszawa Korporowicz L. (2010b), Kultury w działaniu. O twórczym potencjale dziedzictwa i komuni- kacji, [w:] S. Partycki (red.), Partnerstwo i współpraca a kryzys gospodarczo – społeczny w Europie Środkowej i Wschodniej, t. 1, Lublin Korporowicz L. (2009), Komunikacja symboliczna w rozwoju tożsamości kulturowej, [w:] L. Dy- czewski (red.), Tożsamość polska w odmiennych kontekstach, Lublin Krzysztofek K., Szczepański M. S. (2002), Zrozumieć rozwój. Od społeczeństw tradycyjnych do informacyjnych, Katowice Levinson P. (2006), Miękkie ostrze, czyli historia i przyszłość rewolucji informacyjnej, przekł. H. Jankowska, Warszawa Martin V.A., Lycett M., Macredie R. (2003), Exploring the gap between business and IT: an infor- mation culture approach. Referat wygłoszony na Konferencji ALOIS 2003, Linköping, Swe- den, 12-13 March, http://www.vits.org/konferenser/alois2003/html/6895.pdf [1.10.2011] May Ch. (2002), The Information Society. A Sceptical View, Cambridge Mikułowski Pomorski J. (2007), Jak narody porozumiewają się ze sobą w komunikacji międzykulturowej i komunikowaniu medialnym, Kraków Paleczny T. (2007), Interpersonalne stosunki międzykulturowe, Kraków Piattelli-Palmarini M. (red.), (1979), Language and Learning. Debate between Jan Piaget and Noam Chomsky. Cambridge, Massachusets Piątek T. (2003). Potrzeba badań kultury informacyjnej, [w:] W. Furmanek, W. Walat (red.), Teoretyczne i praktyczne problemy edukacji technicznej i informatycznej, Rzeszów Ramirez E. (2003), Reading, information literacy, and information culture. Referat wygłoszony na Międzynarodowej Konferencji Information Literacy Experts, Prague, http://www.in- folit.org/International_Conference/papers/ramirez-fullpaper.pdf [1.10.2011 ]. Van Dijk J. (2006), The Network Society, London Widén-Wulff G. (2000), Business information culture: a qualitative study of the information cul- ture in the Finnish insurance business, Information Research, 5
