Pobierz Mikroekonomia - teoria wyboru konsumenta i więcej Egzaminy w PDF z Mikroekonomia tylko na Docsity!
Moduł II. Zagadnienia z teorii wyboru konsumenta
Spis treści: Wstęp .................................................................................................................. 2
- Konsument w roli podmiotu gospodarczego ......................................................... 2
- Dochód konsumenta a struktura i poziom wydatków ............................................. 3
- Teoria użyteczności krańcowej. Prawa Gossena .................................................... 4
- Krzywe obojętności konsumenta ........................................................................ 8
- Budżet konsumenta i linia ograniczenia budżetowego ......................................... 10
- Równowaga konsumenta ................................................................................. 14
- Nadwyżka (renta) konsumenta ........................................................................ 15
- Podaż pracy................................................................................................... 16 Bibliografia ......................................................................................................... 19
Słowa kluczowe: konsument, użyteczność, użyteczność całkowita, użyteczność krańcowa, prawa Gossena, punkt satysfakcji, krzywa obojętności, linia budżetowa, równowaga konsumenta, nadwyżka (renta) konsumenta, podaż pracy.
Wstęp
W poprzednim Module I wyjaśniono prawa rządzące mechanizmem rynkowym. Niniejszy moduł poświęcony jest decyzjom konsumenta podejmowanym na rynku dóbr konsumpcyjnych oraz na rynku pracy.
Rozważania dotyczą głównie problemu, w jaki sposób konsumenci wybierają, co chcą kupić i w jakich ilościach, czyli co decyduje, że wybierają oni takie, a nie inne dobra, w takich, a nie innych ilościach.
Rynek pracy jest rynkiem specyficznym, gdyż sam przedmiot transakcji – praca, ma szczególny charakter. Konsument występuje tu w roli pracownika oferującego na rynku pracę – oferuje umiejętności wykonywania określonego rodzaju pracy. Każdy człowiek posiada do dyspozycji ograniczony zasób czasu, który może podzielić między pracę i wypoczynek zgodnie ze swoimi preferencjami. Równocześnie praca jest źródłem dochodów, które może przeznaczyć na zakup dóbr. Oferując usługi pracy konsument poszukuje rozwiązania optymalnego, tzn. takiej ilości pracy, która dostarcza mu maksymalnych korzyści. W ten sposób kształtuje się podaż pracy na rynku. Ceną pracy jest płaca robocza, która dla większości gospodarstw domowych jest podstawowym źródłem utrzymania.
Prezentowany moduł zawiera analizę podstawowych pojęć i zasad z zakresu teorii wyboru konsumenta. Przedmiotem rozważań są: teoria użyteczności krańcowej (prawa Gossena), narzędzia służące określeniu stanu równowagi konsumenta (krzywe obojętności i linie budżetowe) oraz nadwyżka (renta) konsumenta, a także zachowania pracownika na rynku pracy.
1. Konsument w roli podmiotu gospodarczego
Konsument jest suwerennym podmiotem gospodarczym, zdolnym do podejmowania decyzji dotyczących konsumpcji na podstawie własnych preferencji i obiektywnych warunków rynkowych.
Założenie o suwerenności konsumenta ma charakter modelowy; stanowi ono podstawę modelu mikroekonomii klasycznej. W rzeczywistości konsument podejmuje decyzje ulegając wpływom otoczenia (naśladownictwo) i działań marketingowych przedsiębiorstw handlowych.
Domeną konsumenta (czy, innymi słowy, gospodarstwa domowego, które grupuje określoną liczbę konsumentów) jest organizowanie konsumpcji i jej realizacja. Poziom konsumpcji osiągany przez konsumenta jest determinowany przede wszystkim wysokością jego dochodów i cen nabywanych dóbr. Oprócz tego na poziom konsumpcji wpływają rozmiary posiadanego przez konsumenta majątku (rzeczowego i finansowego), możliwości wykorzystania jego zasobu pracy, a także czynniki kulturowe. Potrzeby konsumenta są właściwie nieograniczone, natomiast ograniczone są środki niezbędne do ich zaspokojenia.
Determinanty poziomu konsumpcji
wysokośd dochodów (^) nabywanych dóbrwysokośd cen^ majątek (rzeczowy i finansowy)
możliwości wykorzystania zasobu pracy konsumenta
czynniki kulturowe
wydatków, wzrastają natomiast relatywnie i absolutnie oszczędności. Jeśli w okresie złej koniunktury konsument walczy o utrzymanie dotychczasowego poziomu konsumpcji, to postępowanie takie nosi miano efektu rygla. W wyniku działania tego efektu zmniejszają się nagromadzone oszczędności.
- Teoria dochodu stałego. Jest ona próbą wyeliminowania słabości dwóch poprzednich. Chodzi o zastrzeżenia dotyczące interpretacji wydatków rodzin nie utrzymujących się z pracy najemnej. W rodzinach tych na wielkość wydatków konsumpcyjnych, oprócz dochodów bieżących, wpływają posiadane zasoby (np. papiery wartościowe, nieruchomości, kosztowności). Wydatki rodzin o znacznych zasobach są mało wrażliwe na zmiany bieżących dochodów rodziny. W większym stopniu reagują one na zmiany zasobów. Ponadto, niezależnie od źródeł dochodów konsumentów, niektóre wydatki konsumpcyjne (np. młodych małżeństw) są dokonywane z kredytów konsumpcyjnych. Kredyty te są zaciągane na poczet przyszłych (antycypowanych) dochodów konsumentów.
Z teorii dochodu stałego wynika, że wydatki konsumpcyjne rodzin dostosowują się nie tyle do dochodów bieżących, ile do dochodów przeciętnych, na które składają się dochody bieżące, przeszłe i antycypowane.
W teorii wyboru konsumenta zakłada się, że konsument, dążąc do osiągnięcia swoich celów, zachowuje się racjonalnie , czyli postępuje w sposób wewnętrznie spójny, umożliwiający maksymalizację zadowolenia. Z założenia o racjonalności postępowania wynikają pewne wnioski (Mansfield 2002: 30-31): konsument dokonuje wyboru spośród wielu możliwych rozwiązań i uwzględnia w tych wyborach swój system preferencji, przy każdorazowym dokonywaniu wyboru musi on zrezygnować z jednego lub większej liczby innych rozwiązań, w dążeniu do maksymalizacji zadowolenia konsument podejmuje działanie przynoszące więcej korzyści niż kosztów.
3. Teoria użyteczności krańcowej. Prawa Gossena
Teoria użyteczności krańcowej opiera się na dwóch podstawowych pojęciach i dwóch prawach, nazywanych prawami Gossena. Pojęciami tymi są: użyteczność całkowita i użyteczność krańcowa. Należy pamiętać, że użyteczność jest kategorią abstrakcyjną, która określa subiektywnie odczuwane zadowolenie, jakie daje człowiekowi konsumpcja dóbr.
Użyteczność całkowita (TU) jest to łączna satysfakcja, jaką człowiek osiąga z konsumpcji określonej ilości danego dobra.
TU =
n
i
Qi
1 gdzie: Q - jednostka konsumowanego dobra.
Natomiast użyteczność krańcowa (marginalna, MU) to zmiana (przyrost lub spadek) użyteczności całkowitej związana ze zwiększeniem (zmniejszeniem) konsumpcji danego dobra o kolejną, dodatkową jednostkę.
MU =
Q
TU
gdzie:
TU - przyrost użyteczności całkowitej, Q - przyrost ilości konsumowanego dobra o jednostkę.
Zależności występujące między ilością konsumowanego dobra a jego użytecznością można omówić na przykładzie liczbowym. W tablicy 1 są przedstawione użyteczność całkowita (TU) i użyteczność krańcowa (MU) dla różnych poziomów konsumpcji danego dobra ( Q ).
Tablica 1. Użyteczność całkowita a użyteczność krańcowa.
Poziomy Konsumpcji ( Q )
TU MU
Źródło : opracowanie własne.
Na podstawie danych zamieszczonych w tablicy 1 można sporządzić wykres funkcji użyteczności całkowitej i funkcji użyteczności krańcowej (rysunek 1). Na osi odciętych oznacza się ilości konsumowanego dobra, natomiast na osi rzędnych poziom zadowolenia konsumenta z konsumpcji danego dobra, mierzonego w jednostkach umownych.
Między poziomem konsumpcji danego dobra a jego użytecznością istnieją zależności, które można określić na podstawie przebiegu funkcji obu kategorii użyteczności: użyteczność całkowita (TU) konsumpcji danego dobra wzrasta (maleje) wraz ze wzrostem (spadkiem) ilości konsumowanego dobra; użyteczność krańcowa (MU) maleje (wzrasta) wraz ze wzrostem (spadkiem) ilości konsumowanego dobra.
Należy zauważyć, że przy pewnym poziomie konsumpcji przyrost użyteczności krańcowej przyjmuje wartość ujemną (zamiast satysfakcji konsument odczuwa przykrość), natomiast użyteczność całkowita maleje.
Znajomość zależności między użytecznością całkowitą a użytecznością krańcową pozwala sformułować prawo malejącej użyteczności krańcowej (nazywane również pierwszym prawem Gossena ).
Prawo to brzmi następująco: w miarę wzrostu konsumpcji danego dobra jego użyteczność krańcowa maleje (Caban 2001: 102).
A więc wraz ze wzrostem konsumpcji określonego dobra do pewnej jej wielkości użyteczność całkowita wzrasta, ale coraz wolniej; po przekroczeniu tej granicy, która odpowiada maksimum funkcji użyteczności całkowitej (rysunek 1), następuje spadek użyteczności całkowitej. Takiemu przebiegowi krzywej użyteczności całkowitej odpowiada spadek krzywej użyteczności krańcowej. Punktowi maksymalnej użyteczności całkowitej odpowiada użyteczność krańcowa równa zeru (punkt satysfakcji), natomiast spadek użyteczności całkowitej oznacza już ujemne wartości użyteczności krańcowej (rysunek 1). Konsument maksymalizujący zadowolenie z konsumpcji będzie ją zwiększał aż do momentu, w którym MU = 0.
Istnieją wyjątki od prawa malejącej użyteczności krańcowej. Jako przykład może posłużyć kolekcjonerstwo czy też konsumpcja dóbr kultury. Zdobycie kolejnego znaczka danej serii, szabli itp. przynosi posiadaczowi coraz więcej satysfakcji (użyteczność krańcowa wzrasta).
Prawo malejącej użyteczności krańcowej wyjaśnia zachowanie się konsumenta nabywającego tylko jedno dobro. W rzeczywistości konsument — rozporządzając danym dochodem — musi wybrać między różnymi dobrami o zróżnicowanych cenach. Kierując się zasadą racjonalnego postępowania, stara się on dokonywać takich wyborów, aby zgodnie z upodobaniami osiągnąć najwyższą użyteczność. W tym celu tak rozdysponowuje swoje dochody między różne dobra, aby — przy danych, różnych cenach — każda jednostka pieniądza, wydana na zakup krańcowej (ostatniej) jednostki dwóch lub większej liczby dóbr, przyniosła mu jednakowy przyrost zadowolenia.
Zasada wyrównywania się użyteczności krańcowych przypadających na każdą z jednostek pieniężnych wydatkowanych na zakup ostatnich konsumowanych dóbr nosi nazwę drugiego prawa Gossena.
Zasada ta oznacza, że dopóki użyteczność krańcowa określonych dóbr w przeliczeniu na jednostkę pieniężną jest różna, konsument jest w stanie osiągnąć wyższy poziom użyteczności całkowitej, przesuwając dochody między alternatywnymi dobrami. Zwiększając zakupy jednych dóbr, a zmniejszając drugich, doprowadza do zmiany relacji użyteczności krańcowych do cen dóbr, aż do ich wyrównania się. Osiąga wówczas stan
równowagi, czyli maksymalizuje swoją satysfakcję (użyteczność całkowitą) w ramach dochodu, którym dysponuje. Dalsze przesuwanie dochodów zmniejszyłoby użyteczność całkowitą, tak więc konsument nie ma motywów do zmiany swego koszyka zakupów. Algebraicznie maksymalizację użyteczności całkowitej można wyrazić formułą (Peterson 1991: 51):
A
A P
MU
B
B P
MU
C
C P
MU = … = Z
Z P
MU
gdzie:
MUA , MUB , …, MUZ - użyteczność krańcowa dóbr A , B , ..., Z,
PA, PB, …, PZ - ceny tych dóbr.
4. Krzywe obojętności konsumenta
Współczesna teoria zachowania się konsumenta jest oparta na koncepcji krzywych obojętności i linii ograniczeń budżetowych. Do analizy krzywych obojętności jest również wykorzystywane prawo malejącej użyteczności krańcowej.
Krzywa obojętności jest to zbiór punktów reprezentujących różne kombinacje ilościowe dwóch dóbr przynoszących konsumentowi takie samo zadowolenie (użyteczność całkowitą).
Krzywa ta jest zatem izokwantą, zbudowaną według tej samej reguły co poziomice, izotermy itp. (Milewski, Kwiatkowski 2005: 83). Różnica polega na tym, iż w przypadku krzywej obojętności wartość użyteczności dóbr nie jest znana. Natomiast w przypadku poziomic i izoterm znane są wysokości i temperatury. Każdy z punktów 1, 2, 3 na rysunku 2a prezentuje różne kombinacje ilościowe dwóch dóbr (A i B ), przynoszące konsumentowi jednakową satysfakcję.
W odniesieniu do danego konsumenta można narysować nieskończenie wiele krzywych obojętności, przesuwających się w prawo. Powstaje w ten sposób swoista mapa krzywych obojętności (rysunek 2b).
Mapa krzywych obojętności, określając stopę substytucji między dwoma dobrami na różnych poziomach konsumpcji, przedstawia preferencje i gusty konsumentów. W miarę wzrostu dochodów, które decydują o możliwości zakupów, konsument może przechodzić na coraz wyższe krzywe obojętności. Jest to korzystne, ponieważ krzywe I 2 , I 3 , jako leżące wyżej od krzywej I 1 , reprezentując większe ilości dóbr, są dla konsumenta bardziej użyteczne. Im krzywa obojętności jest położona dalej od początku układu współrzędnych, tym reprezentuje wyższy poziom zadowolenia (użyteczności całkowitej). Krzywe obojętności konsumenta mają cztery podstawowe cechy: mają nachylenie ujemne, nie mogą się przecinać, są wypukłe w stosunku do początku układu współrzędnych, jest ich nieskończenie wiele.
Rysunek 3. Przecinające się krzywe obojętności.
Źródło: opracowanie własne.
Zgodnie z zasadą przechodniości preferencji konsumenta, jeśli są mu obojętne kombinacje C i D oraz C i E, to są mu również obojętne kombinacje D i E. Jednakże kombinacja E daje konsumentowi większą konsumpcję dóbr A i B niż kombinacja D. Konsument, który dąży do maksymalizacji zadowolenia, nie może pozostać obojętny w stosunku do kombinacji D i E. Powyższy wywód wyklucza możliwość przecięcia się krzywych obojętności.
Wzajemne położenie nieskończenie wielu krzywych obojętności wskazuje na różnice w poziomach zadowolenia konsumentów, wynikającego z konsumpcji dwóch dóbr.
Krzywe leżące dalej od początku układu współrzędnych odzwierciedlają wyższy poziom zadowolenia konsumenta, natomiast krzywe położone bliżej ilustrują niższy poziom zadowolenia. Wypływa z tego wniosek, że dla określonego konsumenta można narysować mapę krzywych obojętności, przesuwając się w prawo (w górę), co świadczy o wzroście poziomu zadowolenia, lub w lewo (w dół), co wskazuje na obniżenie poziomu zadowolenia konsumenta.
5. Budżet konsumenta i linia ograniczenia budżetowego
Budżet konsumenta stanowi suma pieniędzy, którą on chce i może wydać na zakup określonych dóbr. Podstawowym składnikiem tej sumy jest dochód konsumenta.
Sprecyzowania wymagają głównie pojęcia związane z budżetem konsumenta. Są to: dochody pieniężne (nominalne), czyli liczba jednostek pieniężnych otrzymana przez konsumenta, dochody realne, czyli ilość dóbr, którą można kupić za otrzymany dochód, cena absolutna, czyli ilość pieniędzy płaconych za jednostkę towaru, cena względna (relatywna), czyli stosunek jednej ceny do drugiej (relacja cen).
Linia ograniczenia budżetowego (w skrócie linia budżetowa) stanowi zbiór punktów reprezentujących wszelkie kombinacje dwóch dóbr, jakie konsument może kupić przy danym dochodzie i cenach tych dóbr. Konsument może wybrać tylko taki koszyk dóbr, na który pozwala mu poziom jego dochodu przy danych cenach rynkowych. Konsument podlega więc ograniczeniu budżetowemu.
Przyjmijmy założenie, że w koszyku konsumenta znajdują się dwa dobra: dobro A i dobro B, o cenach PA i PB. Jeżeli dochód konsumenta wynosi I i jest w całości przeznaczony na zakup dóbr A i B , to równanie linii ograniczenia budżetowego można zapisać następująco:
I = PA · QA + PB · QB
gdzie: QA i QB - ilości dóbr A i B, które mogą się znaleźć w koszyku konsumenta.
Równaniu temu można nadać wygodniejszą formułę, a mianowicie (Caban 2001: 107):
QB =
B
A P
P · QA + PB
I
Jest to funkcja liniowa typu y b ax , gdzie odpowiednikiem y jest QB, x = QA , a czyli współczynnik
kierunkowy, to: B
A P
P , wyraz wolny zaś, b , jest równy PB
I. Linia budżetowa ma nachylenie ujemne,
które jest równe stosunkowi cen dwóch dóbr tj. B
A P
P
. O przesunięciu tej linii na osi rzędnych decyduje
stosunek PB
I.
Pojęcia związne z budżetem konsumenta
dochody pieniężne dochody realne cena absolutna cena względna
Rysunek 5a. Przesunięcia linii budżetowych spowodowane zmianami dochodu konsumenta.
Źródło: opracowanie własne.
Rysunek 5b. Przesunięcia linii budżetowych spowodowane zmianami cen jednego z dóbr.
Źródło: opracowanie własne.
(^0 )
5
10
A
B
LB 1
LB 2
LB 3
20
B
LB 1
A
LB 2
LB 3
15
10
5
(^0 10 )
Linie budżetowe ulegają przesunięciu wskutek zmiany dochodu lub cen. Gdy dochód realny konsumenta wzrasta, linia budżetowa przesuwa się równolegle dalej od początku układu współrzędnych, czyli zwiększa się ilość dóbr nabywanych przez konsumenta. Przypadek ten jest na rysunku 5a oznaczony jako przejście z linii LB 1 na LB 2 Natomiast spadek realnego dochodu konsumenta powoduje przesunięcie linii budżetowej równolegle w dół (przejście z linii LB 1 na LB 3 na rysunku 5a).
Jeżeli następuje zmiana ceny jednego z dóbr, czyli zmieniają się relacje cen, zmienia się nachylenie linii budżetowej (rysunek 5b). Zmiana możliwości nabywczych odnosi się tylko do dobra, którego cena ulega zmianie. Jeżeli cena dobra A spadnie, to możliwości nabycia tego dobra wzrosną (z 15 do 20 jednostek na rysunku 5b - przejście z linii LB 1 na LB 2 ). Jeżeli natomiast cena dobra B wzrośnie, to możliwości zakupu tego dobra zmniejszą się (z 10 do 5 jednostek na rysunku 5b - przejście z linii LB 1 na LB 3 ).
6. Równowaga konsumenta
Zgodnie z podstawowym założeniem teorii wyboru konsumenta konsument jest podmiotem działającym w sposób racjonalny. Oznacza to, że podejmując decyzje dotyczące wyboru określonego koszyka dóbr, porównuje on swoje subiektywne oceny zadowolenia osiąganego z konsumowania danych kombinacji dóbr z faktycznymi możliwościami finansowymi. Możliwości te są zawsze ograniczone przez dochody konsumenta i ceny dóbr.
Rysunek 6. Równowaga konsumenta.
Źródło: opracowanie własne.
Konfrontacja subiektywnych preferencji konsumenta z obiektywnie istniejącymi ograniczeniami budżetowymi powoduje, że wybiera on taką kombinację ilości dwóch dóbr, która umożliwia mu uzyskanie
Rysunek 7. Nadwyżka (renta) konsumenta.
Źródło: opracowanie własne.
8. Podaż pracy
Jednym z ważniejszych i ciekawszych zagadnień teorii mikroekonomii jest analiza zachowania konsumenta na rynku pracy.
Konsument reprezentuje na tym rynku stronę podażową – oferuje godziny pracy przedsiębiorstwom, które z kolei zgłaszają zapotrzebowanie na czynnik produkcji, czyli popyt na pracę.
W analizie zachowań ludzi na rynku pracy można traktować godziny pracy jak swoiste „dobro”. Generalnie zakłada się, że praca dla pracobiorców nie jest „dobrem” pożądanym. Każda kolejna godzina poświęcona na wykonywanie pracy przynosi zmęczenie i zmniejsza zadowolenie pracownika. Pracę traktuje się więc jako dobro niechciane. Alternatywą dla poświęcania czasu na pracę jest „nie-praca”, którą można utożsamiać z odpoczynkiem (relaksem, czasem wolnym). Intuicyjnie można zgodzić się z tezą, że zadowolenie płynące z kolejnych godzin relaksu będzie miało podobny charakter, jak w przypadku dóbr normalnych, czyli zwiększenie „konsumpcji” czasu wolnego będzie zwiększało użyteczność, ale w coraz wolniejszym tempie. Decydując się więc na rozdysponowanie jednostki czasu (np. jednej godziny) konsument wybiera: odpoczywać i czerpać przyjemność z relaksu, bądź pracować, co zmniejsza zadowolenie.
Aby człowiek podjął racjonalnie decyzję o przeznaczeniu swego czasu na czynności przynoszące mu przykrość musi pojawić się czynnik rekompensujący mu te niepożądane doznania. Tym czynnikiem na rynku pracy jest płaca otrzymywana za pracę.
Płaca jest swoistym ekwiwalentem za „przykrość”, którą przynosi praca. Dzięki osiąganym ze sprzedaży swojej pracy dochodom pracownik może nabywać dobra i usługi dające mu zadowolenie.
Warto zwrócić uwagę, że czas, którym człowiek może rozporządzać jest ograniczony. W ciągu doby może decydować o przeznaczeniu na pracę i relaks maksymalnie 24 godzin (czasem przyjmuje się to ograniczenie na niższy poziom np. 18 godzin, gdyż część czasu musi być poświęcona na jedzenie, sen, itd., niezależnie od woli pracownika). Jest to pewien zasób początkowy konsumenta, który ma on do dyspozycji na rynku pracy. Całkowita wartość tego zasobu jest równa iloczynowi dostępnej liczby godzin (zasobu) i stawki płac (bo tyle by można było zarobić pracując bez przerwy). Decydując się na określoną liczbę godzin pracy, pozwalającą osiągnąć pożądany poziom konsumpcji dóbr i usług przy danych cenach rynkowych, pracownik określa zarazem liczbę godzin, które będzie odpoczywał (zasób początkowy minus liczba godzin pracy). Oznacza to, że rezygnuje on z dochodu który mógłby zarobić za każda następną przepracowaną godzinę. Można więc powiedzieć, opierając się na teorii kosztu alternatywnego, iż za czas relaksu „zapłacił” nie zarobionym dochodem. Wynika z tego że ceną jednej godziny czasu wolnego jest stawka płac uzyskiwana za pracę. Istnieje więc na rynku pracy dla konsumenta ograniczenie wysokości dochodów uzyskiwanych z pracy (przy stałości stawki płac), długości odpoczynku oraz wielkości realizowanej konsumpcji.
Dokonując wyboru ile pracować, pracownik w rzeczywistości podejmuje decyzję między wysokością konsumpcji dóbr i usług, a długością odpoczynku. Optymalna struktura popytu zależy od indywidualnych preferencji i wyznaczana jest zgodnie z postulatem wynikającym z drugiego prawa Gossena. Można powiedzieć, że konsument będzie maksymalizował użyteczność wtedy, gdy zrównają się użyteczności krańcowe z konsumpcji dóbr i usług oraz z relaksu przypadające na jednostkę ceny. Można to zapisać następująco:
p
MUC
w
MUR
gdzie: MUc – użyteczność krańcowa płynąca z konsumpcji dóbr i usług MUR – użyteczność krańcowa płynąca z konsumpcji czasu wolnego p – średnia cena koszyka konsumpcyjnego dóbr i usług w – nominalna stawka płac
Wybierając konkretną, optymalną dla siebie przy danych warunkach rynkowych, długość odpoczynku, konsument automatycznie deklaruje swą podaży pracy , czyli liczbę godzin które jest skłonny przepracować przy danej stawce płac. Wielkość ta jest generalnie dodatnio zależna od wysokości realnej stawki płac.
Oznacza to, że im wyższe wynagrodzenie (realne) za pracę tym większą liczbę godzin chcą przepracować pracownicy.
Bibliografia
Bremond J., Couet J.F., Salort M.M. (2005): Kompendium wiedzy o ekonomii , PWN, Warszawa, s. 65-72. Milewski R., Kwiatkowski E. (2005): Podstawy ekonomii , PWN, Warszawa, s. 81-106. Mansfield E. (2002): Podstawy mikroekonomii , AW Placet, Warszawa, s. 30-39.
