Pobierz Mikroekonomiczne podstawy gospodarowania - Notatki - Ekonomia i więcej Notatki w PDF z Ekonomia tylko na Docsity!
TEMAT 1. Mikroekonomiczne podstawy gospodarowania
Rzadkość dóbr
fakt, że nie można mieć wszystkiego, co jest pożądane. Wynika to z tego, że ludzkie chęci są n ieograniczone, trzeba więc dokonywać wyboru i ponieść w ten sposób koszt alternatywny.
Koszt alternatywny
ilość produktów, z których trzeba zrezygnować, aby uzyskać określoną ilość innego dobra. Oznacza to, że trzeba dokonywać wyboru między kilkoma dobrami w sytuacji, gdy ich ilość jest niewystarczająca dla wszystkich. Dotyczy to zarówno konsumentów, jak i decyzji odnoszących się do całej gospodarki. Państwo, mając ograniczony budżet, musi zadecydować, czy przeznaczyć więcej środków na służbę zdrowia, budowę infrastruktury czy na szkolnictwo.
Ekonomia
nauka społeczna zajmująca się badaniem sposobów gospodarowania społeczeństw w warunkach nieograniczoności ludzkich potrzeb i ograniczoności czynników produkcji, służących wytwarzaniu dóbr i usług zaspokajających te potrzeby. Ekonomia stara się odpowiedzieć na trzy zasadnicze pytania: co produkować i w jakich ilościach? W jaki sposób produkować - przy pomocy jakich technik i technologii? Kto i w jakim stopniu będzie korzystał z wytworzonego produktu społecznego?
Ekonomia pozytywna Zajmuje się światem gospodarczym takim, jakim on jest. Pozwala na możliwie bezstronne uogólnianie procesów i mechanizmów gospodarczych. Tworzy fundament, na którym budowane są różne szkoły myślenia normatywnego.
Ekonomia normatywna Zajmuje się światem gospodarczym takim, jaki powinien być. Posługuje się sadami wartościującymi: jakie powinny być kierunki polityki gospodarczej, podaż pieniądza, stopa bezrobocia, stopa inflacji itd.
Makroekonomia
dział ekonomii zajmujący się analizą gospodarki jako całości. Bada wzajemne zależności pomiędzy agregatowymi wielkościami ekonomicznymi i czynniki wpływające na ich kształtowanie się. (dochód narodowy, konsumpcja, inwestycje, oszczędności, zasoby kapitału, wielkość zatrudnienia, poziom cen, podaż pieniądza, budżet państwa, bilans p łatniczy, itp.
Mikroekonomia
Zajmuje się badaniem zachowań indywidualnych uczestników gospodarki rynkowej (konsumentów, producentów) oraz analizą rynków poszczególnych dóbr i usług.
Keynesizm
system poglądów ekonomicznych, zaliczany do kierunku subiektywistycznego, którego twórcą był J.M. Keynes
Punktem wyjścia tych poglądów jest stwierdzenie, że ogólny poziom produkcji, zatrudnienia i dochodów uzależniony jest od inwestycji. Mechanizm rynkowy nie zapewnia jednak automatycznie takiego poziomu inwestycji, który gwarantowałby pełne zatrudnienie wszystkich czynn ików wytwórczych, a dzięki temu maksymalny produkt społeczny. Niezbędna jest więc ingerencja państwa, polegająca na pobudzaniu popytu globalnego, w tym również inwestycyjnego (interwencjonizm państwowy).
Instrumentami tej interwencji są: polityka pieniężna, polityka fiskalna, a także bezpośrednie oddziaływanie państwa na proces inwestycji, poprzez podejmowanie inwestycji publicznych.
Krytycy keynesizmu wytknęli mu szereg niedostatków i błędów. Do głównych zaliczyć należy pominięc ie analizy monopolu, przyjęcie krótkiego horyzontu czasowego analizy, pomin ięcie zagadnienia rzeczowej struktury inwestycji, skoncentrowanie się tylko na popytowej stronie inwestycji, a nieuwzględnianie strony podażowej.
Monetaryzm
system współczesnych poglądów ekonomicznych, st anowiący kontynuację kierunku subiektywistycznego, związany przede wszystkim z dorobkiem naukowym M. Friedmana, a także K. Brunnera, A. Meltzera, D. Laidlera.
Stanowi współczesną, zmodyfikowaną wersję ilościowej teorii pieniądza, głoszącej, że wartość pie niądza jest odwrotnie proporcjonalna, a poziom cen wprost proporcjonalny do ilości pieniądza w obiegu. Jej początki sięgają merkantylizmu, kiedy J. Bodin sformułował opisowo zależność między ilością kruszców a poziomem cen, a dowód istnienia tej zależności w powiązaniu z wartością kruszcu przeprowadził B. Davanzatti.
Elementy ilościowej teorii pieniądza widoczne są w wielu późniejszych systemach poglądów ekonomicznych, najpełniejszego jej rozwinięc ia dokonał I. Fisher, formułu jąc pieniężne równanie wymienne, z którego wynika, że suma cen sprzedawanych towarów równa się iloczynowi ilości p ieniądza (gotówkowego i bezgotówkowego) i szybkości jego obiegu.
Monetaryzm, zakładając względną stałość szybkości obiegu pieniądza, uznaje jego podaż za podstawowy czynnik określający nominalną wartość produktu społecznego. Dla stabilizacji gospodarki postuluje ścisłe powiązanie tej podaży ze wzrostem realnych rozmiarów produktu społecznego, odrzucając równocześnie inne formy interwencjonizmu państwowego, jako zakłócające naturalną grę sił rynkowych. Spełnienie powyższego postulatu ma przeciwdziałać inflacji, z którą walkę monetaryzm uznaje za priorytetową w stosunku do bezrobocia.
Efektywność ekonomiczna
sposób pomiaru skuteczności i celowości danej działalności gospodarc zej, wyrażający się porównaniem (relacją) wartości uzyskanych efektów do nakładu czynników użytych na ich uzyskanie.
Rynek
instytucja lub mechanizm umożliwiający kontakt osobom posiadającym dobra i usługi (producentów) z chętnymi do ich zakupu (konsumentami).
Rynek pomaga ustalić optymalną dla konsumentów i producentów cenę i ilość. Nieodłącznym elementem rynku jest konkurencja.
W zależności od obszaru geograficznego rynek możemy podzielić na: lokalny, krajowy, międzynarodowy, globalny etc. Rynek to także ogół operacji dot. konkretnej dziedziny (kapitałowy, mięsny, samochodowy).
W zależności od tego, kto ma większy wpływ na kształtowanie się transakcji kupna–sprzedaży rynek można podzielić na rynek producenta lub konsumenta. Rynek głównie kształtuje proc esy gospodarcze, których celem jest spowodowanie rozwoju gospodarczego.
Popyt
ilość towaru, którą nabywcy są skłonni kupić w określonym czasie przy ustalonej cenie. Przy niezmienności innych warunków rynkowych wzrost ceny powoduje zmniejszenie wielkości p opytu, a obniżka ceny wywołuje wzrost wielkości popytu.
Dla danego towaru rozróżnia się popyt indywidualny (ze strony określonego nabywcy) i popyt rynkowy (ze strony wszystkich jego nabywców). Popyt wszystkich nabywców na wszystkie towary to popyt globaln y (zagregowany).
Poziom i zmiany popytu na dany towar wyznaczane są przez czynniki rynkowe - zmiany poziomu dochodów nabywców, cen innych towarów oraz oczekiwania nabywców co do zmian cen w przyszłości, a także czynniki pozarynkowe: demograficzne (takie jak liczba ludności, przyrost naturalny, struktura ludności pod względem wieku, płci, poziomu wykształcenia, rodzaju wykonywanej pracy, miejsca zamieszkania itp.), naturalne (klimatyczno-atmosferyczne, środowiskowe), preferencje nabywców (gusty, upodobania, zwyczaje, tradycje, moda), polityczne (zagrożenie wewnętrzne i zewnętrzne, wojny).
Elastyczność popytu Stopień reakcji wielkości popytu na zmiany ceny towaru określa wskaźnik cenowej elastyczności popytu (E), będący relacją procentowej zmiany wielkości popytu do procentowej zmiany ceny. W zależności od jego poziomu wyróżnia się popyty: sztywny (E = 0), mało elastyczny (0 < E < 1), proporcjonalny (E = 1), elastyczny (E > 1) oraz doskonale elastyczny (E › ?).
Wielkość wpływu zmian popytu, wynikającego z oddziaływania czynników pozacenowych, na zmianę ceny określa wskaźnik fleksybilności (giętkości) cen. Wzrost popytu - przy innych warunkach rynkowych niezmiennych - powoduje podwyżkę ceny, zmniejszenie popytu jest przyczyną obniżki ceny. Wpływ zmian dochodów na popyt mierzy się wskaźnikiem dochodowej elastyczności popytu, będącym relacją procentowej zmiany popytu do procentowej zmiany
dochodów.
zjawisk i procesów gospodarczych zachodzących w skali całej gospodarki (analiza makroekonomiczna), jak również zjawisk i procesów występujących w ramach poszczególnych jednostek gospodarczych i instytucji (analiza mikroekonomiczna). Analiza ekonomiczna umożliwia stawianie diagnoz, ułatwia podejmowanie decyzji, a także sprzyja racjonalizacji procesów gospodarczych, zarówno w skali makro-, jak i mikroekonomicznej. W analizie ekonomicznej znajdują szerokie zastosowanie metody matematyczne (m.in. rachunek marginalny oraz programowanie liniowe).
Produkcja
pierwsza i najważniejsza faza procesu gospodarowania. Świadoma, celowa i zorganizowana działalność ludzi, polegająca na wytwarzaniu dóbr materialnych i świadczeniu usług dla zaspokojenia ich potrzeb.
Warunkiem prowadzenia produkcji jest połączenie w jednym miejscu i czasie trzech tradycyjnych czynników produkcji: pracy (zatrudnienia), ziemi i kapitału oraz dwóch nowoczesnych - techniki i technologii oraz przedsiębiorczości. Rozmiary produkcji uzależnione są od: nakładów czynników produkcji, możliwości ich powiększan ia w czasie oraz od możliwości substytucji je dnych czynników przez inne (głównie pracy przez kapitał).
W przedsiębiorstwie w krótkim okresie (kilkunastu tygodni) istnieje możliwość powiększan ia nakładów tylko niektórych czynników produkcji (zatrudnienia i obrotowej części kapitału), w tych warunkach wielkość produkcji rośnie najpierw szybciej, a później wolniej od nakładów tych czynników, po czym osiąga maksimum.
W długim okresie, gdy wszystkie czynniki mogą zostać powiększone, wielkość produkcji rośnie proporcjonalnie (bez zmiany techniki i technologii) lub bardziej niż proporcjonalnie (wraz z postępem technicznym) w stosunku do nakładów czynników produkcji.
Czynniki produkcji czynniki wytwórcze, materialne i niematerialne środki niezbędne do prowadzenia procesu produkcji. Materialnymi czynnikami produkcji są ziemia i jej zasoby naturalne oraz kapitał (budynki, maszyny, urządzenia, surowce, materiały itp.). Czynnikami niematerialnymi są praca (siła robocza) i wiedza (know-how).
Podmiot gospodarczy
osoba fizyczna, zorganizowana grupa osób fizycznych lub osoba prawna prowadząca w zorganizowany sposób działalność gospodarczą, polegającą na produkcji dóbr względnie świadczeniu usług.
Wspólną cechą wszystkich podmiotów gospodarczych jest posiadanie podmiotowości prawnej, związanej z przypisan iem im własności i odpowiedzialności oraz ryzyka za skutki działania. Podmiot gospodarczy funkcjonujący w gospodarce określa się terminem przedsiębiorstwo.
Polityka gospodarcza
ogół działań państwa (rządu) mających na celu stymulowanie procesów gospodarczych zgodnie z celami ogólnogospodarczymi i ogólnospołecznymi. W ujęciu makroekonomicznym polityka ekonomiczna zmierza do utrzymania produkcji na poziomie zapewniającym pełne wykorzystanie czynników produkcji (zwłaszcza siły roboczej), stabilnego poziomu cen i wzrostu gospodarczego.
Jej elementami są: polityka fiskalna i monetarna. Polityka ekonomiczna może być także nakierowana na określone dziedziny życia gospodarczego (np. przemysł, budownictwo mieszkaniowe, rolnictwo, handel zagran iczny itp.) lub dotyczyć konkretnych problemów (np. inwestycje, ochrona środowiska, ubezpieczenia, kształtowanie cen, płac, walka z bezrobociem, inflacją).
TEMAT 2. Ruch okrężny w gospodarce, gospodarka rynkowa,
makroekonomiczne podstawy gospodarowania
Konsumpcja (spożycie)
- ostatnia faza procesu gospodarowania, polegająca na zużywaniu wszelkich dóbr i usług w celu bezpośredniego zaspokojenia potrzeb ludzkich.
Rozróżnia się konsumpcję indywidualną, prywatną, finansowaną z dochodów osobistych ludności, zaspokajającą potrzeby gospodarstw domowych (np. żywność, ubranie, mieszkanie itp.) i konsumpcję społeczną, publiczną, finansowaną z budżetu państwa lub organów samorządowych (np. obronność, ochrona porządku publicznego, oświata itp.).
- część produktu społecznego, przyjmująca postać dóbr i usług konsumpcyjnych, przeznaczona na zaspokojenie bieżących potrzeb społeczeństwa. Jej wielkość jest podstawowym czynnikiem określającym poziom dobrobytu społecznego.
Inwestycje
dokonywanie przez podmioty gospodarcze nakładów na tworzenie nowych zdolności wytwórczych. Nabywanie dóbr inwestycyjnych (budowanie nowych lub rozbudowa istniejących zakładów produkcyjnych, zakup maszyn, urządzeń, powiększan ie zapasów), które będą służyć wytwarzaniu innych dóbr i usług. Rozróżnia się inwestycje odtworzeniowe (restytucyjne), dokonywane w celu zastąpienia zużytych części aparatu wytwórczego nowymi i utrzymania produkcji na nie zmienionym poziomie, oraz inwestycje rozwojowe (nowe), powiększające zdolności wytwórcze przedsiębiorstw (gospodarki) i pozwalające powiększyć rozmiary produkcji i dochodu narodowego. W tym ujęciu inwestycje są czynnikiem wzrostu gospodarczego.
lokowanie przez podmioty gospodarcze wolnych środków pieniężnych w sposób zapewniający w przyszłości osiąganie lub zwiększenie dochodów. W tym znaczeniu inwestycjami są także: nabywanie przedsiębiorstw lub ich części (akcji, udziałów), nieruchomości, obligacji, walut, złota, lokowanie pieniędzy w postaci długoterminowych depozytów bankowych, czy nawet ponoszenie nakładów na podnoszenie kwalifikacji. Cechą inwestycji w tym ujęciu jest w zasadzie brak ich wpływu na rozmiary produkcji i dochodu narodowego.
Oszczędności
część dochodów gospodarstw domowych, która w określonym czasie nie została wydatkowana na zakup dóbr i usług konsumpcyjnych. Ich wielkość zależna jest od poziomu dochodów. Relację przyrostu oszczędności do przyrostu dochodów gospodarstw domowych nazywa się krańcową skłonnością do oszczędzania.
Gospodarstwa domowe lokują swe oszczędności w różny sposób (np. w banku w postaci depozytów długoterminowych, w akcjach lub obligacjach) powiększając w ten sposób swe dochody. W skali makroekonomicznej oszczędności gospodarstw domowych stają się źródłem finansowania inwestycji, stanowiących podstawowy czynnik rozwoju gospodarczego.
Równowaga makroekonomiczna
równowaga gospodarcza, stan gospodarki, w którym zachowana jest równowaga globalnego popytu i globalnej podaży na wszystkich rynkach: dóbr i usług oraz czynników wytwórczych (równowaga rynkowa), a także w wymianie z zagranicą. Inaczej - jest to równoczesne występowanie równowagi wewnętrznej i równowagi zewnętrznej.
Osiągnięc ie i utrzymanie równowagi ekonomicznej jest bardzo trudne, z uwagi na ogromną liczbę czynników, które oddziałują na popyt i podaż na każdym z rynków, wytrącając je st ale z ukształtowanego stanu równowagi.
Równowagę ekonomiczną rozpatrywać należy długookresowo, jako pewną tendencję, model, do którego zmierza gospodarka w wyniku działania mechanizmu rynkowego i ekonomicznej polityki państwa.
Ruch okrężny w gospodarce
(opracowane w materiałach od Kwelli)
Gospodarka w skali makro:
Sektor prywatny ogół przedsiębiorstw prowadzących działalność gospodarczą i będących jednocześnie w rękach prywatnych właśc icieli. Sektor publiczny ogół przedsiębiorstw prowadzących działalność gospodarczą, których zarządzan ie leży w gestii państwa.
Rynki makroekonomiczne
Rynek zasobów , łączy gospodarstwa domowe z przedsiębiorstwami i rządem, poprzez podaż i popyt na pracę, ziemię i kapitał. Rynek dóbr i usług , łączy gospodarstwa domowe z przedsiębiorstwami i rządem, poprzez podaż i popyt na dobra i usługi. Rynek finansowy , łączy gospodarstwa domowe z przedsiębiorstwami i rządem poprzez podaż i popyt na fundusze finansowe
Dochód narodowy, produkt narodowy netto
miernik efektów rocznej działalności gospodarki, obliczany poprzez odjęcie od produktu narodowego brutto wartości amortyzacji.
PNN jest to ilość pieniędzy, jaką dysponuje gospodarka na wydatki na dobra i usługi, po odłożeniu kwoty niezbędnej do odtworzenia zużytego w ciągu roku kapitału trwałego i utrzymania na do tychczasowym poziomie zasobu kapitału i rozmiarów produkcji.
Z uwagi na trudności w ustaleniu rzeczywistej wielkości amortyzacji (odpisy amortyzacyjne ustalane dla celów rachunku kosztów nie odzwierciedlają rzeczywistego zużycia kap itału, jest to tylko szacunek) w praktyce częściej wykorzystywany jest produkt narodowy brutto.
Finalne dobra, finalne usługi
dobra i usługi nie podlegające dalszemu przetwarzaniu, nabywane przez ostatecznych użytkowników w celu zaspokojenia ich potrzeb. Są to dobra konsumpcyjne, nabywane przez gospodarstwa domowe lub dobra kapitałowe (inwestycyjne) nabywane przez przedsiębiorstwa. Łączna wartość wytworzonych w ciągu w gospodarstwie dóbr i usług finalnych to produkt krajowy brutto.
Wartość dodana
rzeczywisty wkład podmiotu gospodarczego w wartość wytworzonych produktów, obejmuje: zysk netto, podatek dochodowy, amortyzację, zapłacone odsetki od kredytów i pożyczek oraz koszty pracy (wynagrodzenia brutto wraz z narzutami). Różnica pomiędzy wartością wyprodukowanego dobra, a sumą kosztów nakładów rzeczowych zużytych do produkcji tego dobra.
Wielkość wytworzonej wartości dodanej stanowi m.in. podstawę dla ustalenia wysokości tzw. podatku od wartości dodanej, zwanego także podatkiem od towarów i usług.
Eksport
zorganizowana działalność polegająca na wywozie za granicę danego kraju towarów, usług oraz kapitałów. Trudni się nią zwykle zorganizowany specjalnie w tym celu podmiot gospodarczy – eksporter – albo jako bezpośredni wytwórca, albo jako podmiot pośredniczący w obrocie z zagranicą.
Ekspansja eksportowa na rynki zagran iczne ma podstawowe znaczenie dla gospodarki z tytułu pozyskania dewiz, poprawy bilansu płatniczego. Stanowi ona o miejscu i udziale danego kraju w międzynarodowym podziale pracy.
Import
kupno towarów lub usług z zagranicy. Jest wynikiem międzynarodowego podziału pracy. Zaopatruje gospodarkę w towary (usługi), których wytworzenie w kraju uważa się w danych warunkach za niemożliwe lub mniej korzystne niż wykorzystanie dóbr realizowanych za granicą.
Reeksport
eksport towaru uprzednio importowanego (import), ewentualnie poddanego niewielkim operacjom produkcyjnym (uszlachetniającym), np. czyszczeniu, sortowaniu, przepakowywaniu.
Eksport netto
Różnica pomiędzy wartością eksportu i wartością importu (inaczej saldo bilansu handlowego dóbr i usług).
Bilans płatniczy
bilans obrotów płatniczych z zagranicą, zestawienie wartości wszystkich przychodów i wydatków kraju związanych z jego stosunkami ekonomicznymi z zagran icą w danym okresie (najczęściej w ciągu roku).
Bilans p łatniczy jest zawsze wyrównany, tzn. strona przychodowa równa się rozchodowej, co wynika z dwustronnego wykazywania wszelkich transakcji w obrotach z zagranicą podwójnie: od strony rzeczowej i od strony rozliczeń finansowych - wszystkie transakcje płatnicze powodujące wzrost zapasów rzeczowych i finansowych kraju są zapisywane w bilansie płatniczym po stronie "winien", a ich zmniejszenie po stronie "ma".
Wyrównanie bilansu płatniczego nie oznacza zrównoważenia obrotów płatniczych z zagranicą pod względem ekonomicznym.
Istnienie lub brak równowagi bilansu p łatniczego można stwierdzić przez analizę takich jego pozycji, jak poziom i zmiany należności i zobowiązań zagranicznych oraz rezerw dewiz (ewentualnie złota). Bilans p łatniczy jest
aktywny (czynny), gdy wzrastają należności, zmniejszają się zobowiązania lub wzrastają rezerwy dewizowe. Bilans jest pasywny (bierny), gdy zmniejszają się należności, rosną zobowiązan ia lub zmniejszają się rezerwy dewiz.
Bilans płatniczy składa się z dwóch podstawowych element ów: bilansu handlowego i bilansu obrotów kapitałowych. Ten drugi obejmuje napływ i odpływ pieniądza związany z inwestycjami zagran icznymi (bezpośrednimi i portfelowymi) oraz należności i zobowiązania z tytułu udzielonych i otrzymanych kredytów oraz ich sp łat. Ponadto w bilans p łatniczy wykazuje się poziom i zmiany d ługu zagran icznego, zmiany rewaloryzacyjne rezerw i pozostałych należności i zobowiązań zagran icznych oraz zmiany stanu rezerw oficjalnych.
Bilans handlowy
bilans hand lu zagranicznego, bilans obrotów bieżących, zestawienie wartości wywozu (eksportu) i przywozu (importu) towarów, tzn. dóbr materialnych i usług, w danym okresie (najczęściej roku), sporządzany na podstawie fizycznego ich przemieszczenia przez granice celne kraju.
Może on obejmować także przeniesienie praw własności towarów (np. reeksport bez przywozu do kraju). Bilans handlowy może być dodatni (aktywny, czynny), gdy występuje przewaga wartości eksportu nad wartością importu, lub ujemny (bierny), gdy wartość importu jest wyższa od wartości eksportu.
Różnica pomiędzy wartością eksportu i wartością importu nazywana jest saldem bilansu handlowego lub eksportem netto dóbr i usług. Bilans handlowy jest częścią bilansu p łatniczego.
Kurs walutowy
Cena waluty danego kraju za granicą. Kurs w alutowy jest ogłaszany przez bank centralny i wyrażany w liczbie jednostek waluty własnej odpowiadającej jednostce waluty obcej. Ponadto osobno podawany jest kurs kupna i sprzedaży danej waluty. Jeżeli kurs walutowy jest ustalany administracyjnie przez w ładze danego kraju, mówimy o kursie walutowym sztywnym, który może jedynie ulegać niewielkim wahaniom w określonych granicach.
W Unii Europejskiej wprowadzono system odnoszenia waluty krajowej do waluty międzynarodowej ECU. Gdy kurs walutowy waha się pod wpływem podaży i popytu na daną walutę, bez odgórnego określania jej amplitudy, mówimy o kursie walutowym zmiennym lub płynnym. Państwo może jednak wpływać i tu na kurs poprzez oddziaływanie na popyt i podaż. Wiążą się z tym działania związane z dewaluacją lub rewaluacją waluty.
Metody obliczania PNB
Dochodowa polega na sumowaniu wszystkich płatności za wykorzystanie zasobów (wynagrodzenie za pracę, zyski przedsiębiorstw, dochody netto z oprocentowania kapitału, dochody z tytułu renty gruntowej/czynszów oraz podatki pośrednie i amortyzacja) Wydatkowa polega na sumowaniu wartości pieniężnej wszystkich dóbr finalnych (wydatki konsumpcyjne, inwestycje prywatne brutto, wydatki rządowe, eksport netto)
Czarny rynek, szara strefa
obrót towarami, których kupno i sprzedaż są w danym kraju prawnie zakazane ze względów etycznych (ochrona wartości ogólnoludzkich - handel żywym towarem, narkotykami, prostytucja) lub ekonomiczno - ustrojowych (np. handel obcymi walutami w byłych krajach socjalistycznych).
transakcje, których przedmiot jest legalny, ale źródło pochodzenia lub warunki zawierania transakcji n ie odpowiadają przepisom prawa (np. obrót towarami nieewidencjonowanymi przez producentów w celu uniknięcia opodatkowania, wytwarzanie i sprzedaż dóbr lub świadczenie usług przez osoby nie prowadzące rejestrowanej działalności gospodarczej, spekulacja, przemyt).
TEMAT 4. Prawidłowość zmian PNB w czasie – wzrost i fluktuacje
Wzrost gospodarczy
Powiększan ie się zdolności danego kraju do produkcji dóbr i usług zaspokajających potrzeby. Głównymi czynnikami wzrostu gospodarczego są: inwestycje (powiększanie kapitału rzeczowego), postęp techniczny i doskonalenie umiejętności ludzkich. Syntetycznym miernikiem wzrostu gospodarczego jest poziom i tempo wzrostu produktu narodowego brutto przypadającego na 1 mieszkańca.
ostatnia faza cyklu gospodarczego, charakteryzująca się stabilizacją na wysokim poziomie rozmiarów produkcji, dochodu narodowego, cen, realnych płac, zysków i in. dochodów społeczeństwa, niskim poziomem lub całkowitym brakiem bezrobocia, wysokim stopniem wykorzystania aparatu wytwórczego, int ensywnym, choć powoli słabnącym tempem inwestowania.
Narastająca stopniowo nadwyżka podaży nad popytem, przejawiająca się wzrostem zapasów towarów, zwiastuje kolejne załamanie gospodarcze i początek nowego cyklu.
TEMAT 6. Popytowa teoria wyznaczania produktu. Keynesowski
model gospodarki. (model mnożnikowy)
Założenia modelu Keynesowskiego
Analiza dotyczy krótkiego okresu Zakładana jest stałość cen i płac Z analizy zostają wyeliminowane następujące czynniki: Wzrost podaży siły roboczej Wpływ inwestycji na powiększenie zdolności wytwórczych Postęp techniczny Zdolności wytwórcze są dane, stanowią ramę określającą górny, maksymalny poziom dochodu narodowego
Skłonność do oszczędzania
kategoria wprowadzona do teorii ekonomii przez J.M. Keynesa, określająca u dział oszczędności w dochodach gospodarstw domowych. Rozróżnia się:
przeciętna skłonność do oszczędzania APS - S/Y, zwana też stopą oszczędzania lub
akumulacji. Pokazuje, jaka część dochodu narodowego została zaoszczędzona. Jest relacją oszczędności (S) poczynionych przez gospodarstwa domowe w ciągu roku do rocznych ich dochodów (Y)
Y
S APS
krańcowa skłonność do oszczędzania MPS - S/ Y, określa, jaką część przyrostu dochodu
narodowego została przeznaczona na oszczędności.
Y
S MPS
Obie te kategorie są przydatne w badaniach dotyczących równowagi gospodarczej, procesów inwestowania, w analizie rynku kapitałowego i in. Prawidłowością kształtowania się skłonności do oszczędzania jest jej wzrost w miarę podnoszenia się dochodów społeczeństwa.
Skłonność do konsumpcji
kategoria ekonomiczna wprowadzona przez J.M. Keynesa do określenia udziału w dochodach gospodarstw domowych tej ich części, która jest przeznaczona na zaspokojenie bieżących potrzeb konsumpcyjnych (zakupy dóbr i usług konsumpcyjnych). Rozróżnia się:
przeciętna skłonność do konsumpcji APC - zwana też czasem stopą konsumpcji
(spożycia), pokazuje, jaka część dochodu narodowego została przeznaczona na konsumpcje. Jest stosunkiem części dochodów przeznaczonych, zwykle w skali roku, na konsumpcję (C) do całego dochodu (Y) osiągniętego w tym samym czasie - C/Y;
Y
C APC
krańcowa skłonność do konsumpcji MPC - C/ Y, pokazuje, jaka część przyrostu dochodu
narodowego została przeznaczona na konsumpcję.
Y
C
MPC
Ta pierwsza jest narzędziem analizy podziału produktu społecznego i wzrostu gospodarczego, druga znajduje zastosowanie w badaniach nad popytem globalnym i równowagą na rynku dóbr i usług. Prawidłowością kształtowania się skłonności do konsumpcji jest jej obniżanie się wraz ze wzrostem dochodów społeczeństwa. Kategorią dopełniającą skłonności do konsumpcji stanowi skłonność do oszczędzania. Obie skłonności, wyrażone ułamkami, uzupełniają się do jedności, a wyrażone w procentach - do 100%.
Mnożnik inwestycyjny
Wskaźnik pokazujący nam, o ile wzrośnie dochód narodowy, jeżeli inwestycje wzrosną o jednostkę.
I MPS
Y
mi
Saya prawo rynku (prawo Saya)
istniejąca wg J.B. Saya prawidłowość gospodarki rynkowej, polegająca na tym, że pod aż jest czynnikiem tworzącym popyt. Produkcja towarów, dostarczając dochodów ich wytwórcom, kreuje równocześnie popyt. W warunkach wolnej konkurencji nie może istnieć zjawisko nadprodukcji towarów, a zatem kryzys. Występujących już za jego życia zjawisk kryzysowych Say nie uważał za prawid łowość gospodarczą. Współczesne teorie ekonomiczne wykazały fałszywość prawa rynku Saya.
Prawo Keynesa
Popyt, w krótkim okresie, określa wielkość produkcji.
Paradoks zapobiegliwości
Kiedy konsumenci zmniejszają swoje oszczędności, to niezależnie od poziomu dochodu, zwiększają się ich wydatki konsumpcyjne. W tej sytuacji zagregowany popyt, produkcja i dochody gospodarstw domowych rosną, co sprawia, że jednak absolutny poziom oszczędności konsumentów pozostaje stały.
Równowaga typu: planowane inwestycje = planowane oszczędności
Jest to warunek zaistnienia równowagi gospodarczej. Równość planowanych inwestycji i oszczędności jest niezbędnym warunkiem ustalenia się stanu równowagi w gospodarce
I S
Y C I
Y C S
Nierównowaga gospodarcza to: S>I lub S<I.
W ujęciu ex ante: S>I to gospodarka jest w stanie recesji S<I to gospodarka jest w stanie ożywienia
TEMAT 7. BUDŻET PAŃSTWA I POLITYKA BUDŻETOWA
Budżet
Jest to plan przychodu i wydatków na jakiś okres, zwykle na następny rok.
Budżet państwa plan finansowy państwa, zestawienie prognozowanych na następny rok budżetowy dochodów i wydatków rządowych, sporządzone przez rząd (projekt budżetu) i zatwierdzone (po wprowadzeniu ewentualnych poprawek) przez parlament, najczęściej w formie ustawy budżetowej.
Budżet państwa jest podstawowym instrumentem określania i realizacji polityki gospodarczej i społecznej rządu, a konieczność zatwierdzenia projektu przez parlament zapewnia parlamentarną kontrolę nad poczynaniami rządu. Identyfikuje on źródła dochodów i prognozowane ich kwoty oraz sposób ich rozdysponowania. Głównymi dochodami budżetu państwa są: wpływy z podatków, opłat, ceł oraz dochody z majątku skarbu państwa. Podstawowe wydatki związane są z: utrzymaniem administracji państwowej, wymiaru sprawiedliwości, armii, policji, służb dyplomatycznych, finansowaniem sfery socjalnej i kultury, utrzymaniem i rozwojem infrastruktury, działaniami interwencyjnymi w gospodarce.
redystrybucja dochodów
stabilizacja gospodarki - wykorzystywanie dochodów i wydatków budżetu państwa do pobudzania lub hamowania aktywności gospodarki odpowiednio do potrzeb wynikających z przebiegu cyklu gospodarczego.
Aktywna (dyskrecjonalna) polityka fiskalna może mieć charakter ekspansywny - państwo poprzez zwiększenie własnych wydatków, obniżenie kwot płaconych podatków lub jedno i drugie równocześnie pobudza niedostateczny popyt globalny, co wpływa na uaktywnienie procesów gospodarczych i wzrost dochodu narodowego, albo restrykcyjny - nadmierny popyt globalny jest ograniczany przez zmniejszenie wydatków budżetowych, podwyższenie podatków lub obydwa te instrumenty.
W wykorzystaniu aktywnej polityki fiskalnej pojawiają się pewne trudności, związane m.in. z opóźn ieniem czasowym i niepewnością jej skutków, a w odniesieniu do ekspansywnej polityki fiskalnej dodatkowym ograniczeniem może być także deficyt budżetowy. Podstawową częścią składową polityki fiskalnej jest polityka podatkowa, określająca cele poboru podatków oraz sposoby ich realizacji.
Redystrybucja (dochodów) wtórny podział dochodów społeczeństwa dokonujący się za pośrednictwem budżetu państwa. Przebiega wielopłaszczyznowo i polega na obciążeniu działalności gospodarczej oraz dochodów wszystkich podmiot ów gospodarczych różnymi rodzajami podatków i opłat, stanowiących dochód budżetu państwa.
Stają się one źródłem finansowania dochodów tych grup społecznych, które nie uzyskują ich z udostępniania czynników wytwórczych (emeryci, bezrobotni i in.), oraz wytwarzania dóbr i usług publicznych, tj. tych, które są przekazywane społeczeństwu nieodpłatnie lub częściowo odpłatnie, np. bezpłatna służba zdrowia, administracja publiczna, obronność.
Dług publiczny, dług państwowy
suma nie spłaconych przez rząd lub in. związki publicznoprawne zobowiązań zarówno wobec wierzycieli krajowych, jak i zagranicznych. Zobowiązania te mogą mieć charakter krótko - (do 1 roku), średnio- (do 10-15 lat) lub długoterminowy (powyżej 15 lat).
Główną przyczyną powstawania długu publiczne go jest kumulowanie się występujących w kolejnych latach deficytów budżetowych, na sfinansowanie których wymienione instytucje emitują papiery wartościowe (np. obligacje, bony, weksle) lub zaciągają kredyty i pożyczki.
Elementami długu publicznego mogą być również kredyty zaciągane przez skarb państwa lub instytucje władzy terytorialnej na inwestycje infrastrukturalne lub produkcyjne, salda międzypaństwowych rozliczeń majątkowych, dotacje, odszkodowania za wywłaszczone mienie (np. w związku z nacjonalizacją n iektórych dziedzin gospodarowania), odszkodowania wojenne i in.
Wierzycielami krajowego długu publicznego mogą być krajowe instytucje finansowe, in. podmioty gospodarcze oraz osoby fizyczne. Pożyczkodawcami zagran icznymi są z reguły państwowe i komercyjne instytucje finansowe. Zapewnienie równowagi finansów publicznych wymaga, aby długu publiczny nie przekroczył kwoty 60% produktu krajowego brutto, koszty rocznej obsługi (sp łaty rat kapitałowych i odsetek) długu krajowego stanowiły nie więcej niż 10% rocznych wydatków budżetu państwa, długu zagranicznego zaś nie więcej niż 25% wpływów z eksportu. Nadmierny długu publicznego osłab ia bowiem aktywność gospodarki.
W celu zmniejszenia uciążliwości długu publicznego dla budżetu i gospodarki rząd może podjąć d ziałania zmierzające do konwersji d ługu (negocjacje z wierzycielami, zwł. zagranicznymi, w sprawie częściowego umorzenia, wydłużenia okresu spłat, obniżenia oprocentowania), ogłosić moratorium, tzn. zawiesić okresowo obsługę długu lub repudiację, tzn. całkowicie zaniechać spłaty długu, uznać go za niebyły.
N.D.K.
TEMAT 8. Pieniądz i system bankowy
Pieniądz
powszechnie akceptowany z mocy prawa lub zwyczaju środek regulowania zobowiązań, pełniący rolę powszechnego ekwiwalentu. Pieniądz pojawił się jako pośrednik w procesach wymiany wówczas, gdy nabrały one
cech masowej powtarzalności, regularności, a więc w okresie przechodzenia od gospodarki naturalnej do towarowej.
Uczestnictwo pieniądza w wymianie pozwoliło zastąpić dotychczasową wymianę bezpośrednią towaru na towar dwoma odrębnymi, niezależnymi od siebie aktami: towar - pieniądz i pieniądz - towar, co w istotny sposób ułatwiło i wpłynęło na rozwój wymiany towarowej.
W swej wielowiekowej historii pieniądz podlegał ewolucji pozwalającej wyodrębnić, w zależności od jego zewnętrznej postaci i zasad funkcjonowania, kolejne etapy: pieniądza towarowego, w końcowej fazie przybierającego postać pieniądza kruszcowego, pieniądza papierowego i pieniądza bezgotówkowego.
Pieniądz towarowy pierwotna forma pieniądza, powstała przez wyłonienie się spośród wszystkich bezpośrednio na siebie wymienianych dóbr, takich, które ze względu na swą przydatność w zaspokajaniu potrzeb były częściej niż inne przedmiotem wymiany i chętnie były przez wszystkich przyjmowane.
Początkowo takimi dobrami były: zboże, bydło, skóry, bryły soli, proste narzędzia (siekierki, toporki), bursztyn, później pojawiły się także bryłki metali, przede wszystkim szlachetnych. Dobra te miały podwójną użyteczność: mogły zaspokajać określone potrzeby ludzkie i mogły pełnić rolę pieniądza.
Pieniądz towarowy był pieniądzem pełnowartościowym - wielkość tej wartości wyznaczona była przez wartość samego dobra, które pełniło funkcję pieniądza. Każde z tych dóbr miało jednak pewne wady, które czyniły je niewy godnym w użyciu: niepodzielność (np. bydło lub skóry), szybka utrata wartości (np. zboże lub bryły soli) nie pozwalająca posługiwać się nimi i przechowywać ich w długich okresach, trudność w transporcie itp. Dlatego z czasem wszystkie towary-pieniądze zostały wyparte przez szczególny towar-pieniądz: pieniądz kruszcowy.
Pieniądz kruszcowy forma pieniądza towarowego, powstała wskutek wyparcia przez kruszce, zwłaszcza szlachetne, innych - pełniących wcześniej funkcje pieniądza - towarów.
Szczególna rola kruszców w historii pieniądza wynikała z ich cech, wybitnie predestynujących je do roli materiału pieniężnego: w niewielkiej objętości i wadze reprezentowały dużą wartość, były trwałe, nie ulegały zniszczeniu nawet w długim okresie użytkowania, można je było dzielić na dowolne jednostki, przy czym nie traciły swojej wartości, nie wymagały szczególnych warunków transportu i przechowywania.
Początkowo pieniądz kruszcowy funkcjonował w postaci nieregularnych bryłek, co stwarzało konieczność każdorazowego ich ważenia. Później złotnicy zaczęli nadawać im kształt płytek, sztabek, krążków bądź wieloboków, zaświadczając swoją pieczęcią ich wagę i próbę. Z czasem prawo do emisji pieniądza kruszcowego zostało przejęte przez panujących, pojawiły się monety zdobione wizerunkami i pieczęciami władców, później godłami państwowymi.
Dla zabezpieczenia przed kradzieżą posiadacze dużych ilości pieniądza kruszcowego oddawali go na przechowanie posiadającym skarbce złotnikom (których część przekształciła się później w bankierów) w zamian za banknoty stanowiące poświadczenie złożenia depozytu.
Ich rozpowszechnienie się, jako środka wymiany zastępującego pełnowartościowe monety kruszcowe, oraz stopniowa utrata pełnego pokrycia w kruszcu dały początek pieniądzowi papierowemu.
Pieniądz papierowy niewymienialna na złoto postać pieniądza, którego wartość nominalna nie zależy od wartości materiału (papieru - stąd jego nazwa), z którego został zrobiony. W procesie ewolucji jest kolejną - po pieniądzu towarowym - postacią pieniądza.
Wywodzi się od banknotu, będącego w przeszłości zobowiązaniem złotnika (później bankiera) do wypłaty jego oddawcy określonej kwoty w złocie lub srebrze. Banknot był początkowo potwierdzeniem depozytu złotych lub srebrnych monet, złożonego u złotnika (bankiera) w celu zabezpieczenia ich przed rabunkiem, zniszczeniem itp., miał pełne pokrycie w kruszcu.
Kiedy powszechnie zaczęto posługiwać się banknotami zamiast monetami, bankierzy zaczęli udzielać kredytów, emitując banknoty nie mające już pokrycia w kruszcu. Nadmierna ich emisja doprowadziła do bankructwa wielu banków, co pociągnęło za sobą działania rządów ograniczające liczbę banków upoważnionych do emisji banknotów, ustalające limity ich emisji, a w końcu zawieszające ich wymienialność na złoto.
W ten sposób pieniądz kruszcowy został zastąpiony niepełnowartościowym pieniądzem papierowym, którego wartość oparta jest na umowie społecznej przybierającej postać odpowiedniego aktu prawnego (ustawy). Pieniądz papierowy jest więc pieniądzem symbolicznym.
Początkowo wartość pieniądza papierowego była ustalana w oparciu o parytet złota, obecnie w większości krajów nie ma ona już żadnego powiązania z kruszcem. Wymiana banknotów na złoto została całkowicie zlikwidowana w obrotach wewnętrznych wszystkich krajów świata na początku lat 30., a w obrotach międzynarodowych w 1971.
