Pobierz mitologia- mit kocham anne i więcej Publikacje w PDF z Język polski tylko na Docsity!
ROCZNIKI HUMANISTYCZNE Tom LXI, zeszyt 3 – 2013
MONIKA WESO OWSKA *
MIT O ORFEUSZU I EURYDYCE
W POWIE£CI FRENZY PERCIVALA EVERETTA
My Eurydice. Behind me, as you should never be. Please touch my back. Let me know that you are with me. Let me know that you are real, that you have been real […] Speak to me. Touch me 1. Dwie z ksiek napisanych przez Percivala Everetta, profesora University of California, zasuguj na szczególn uwag badaczy zajmujcych si re- cepcj motywów mitologicznych w literaturze wspóczesnej. Pierwsza z opo- wieci, zatytuowana For Her Dark Skin , to dzieje Medei i Jazona 2. Autor podj si próby ponownego opowiedzenia mitu znanego z Medei Eury- pidesa. Druga, noszca tytu Frenzy , opowiada przede wszystkim o Dioni- zosie i odwouje si do Bachantek Eurypidesa. Gównym narratorem tej po- wieci jest Vlepo, asystent boga, którego imi zdaje si odsya do greckiego czasownika | 3. Nieprzypadkowo, podstawow bowiem aktywnoci bos- kiego pomocnika jest obserwacja wydarze, które koncentruj si wokó Dionizosa. To powieci stanowi, jak wspomniano, tragedia Bachantki , do której Everett dodaje kolejno mity i któr wzbogaca o nowe elementy. Jednym z nich jest opowie o Orfeuszu i Eurydyce, chtnie przywoywana w literaturze XX wieku 4.
Mgr M ONIKA W ESO OWSKA – Zakad Literatur i Jzyków Klasycznych w Instytucie Filologii Klasycznej UW w Warszawie; adres do korespondencji – e-mail: [email protected] (^1) P. E v e r e t t, Frenzy , Saint Paul: Graywolf Press 1997, s. 67. (^2) T e n e, For Her Dark Skin , Seattle: Owl Creek Press 1990. (^3) S ownik grecko-polski , red. Z. Abramowiczówna, t. I, Warszawa: PWN 1958, s.v. | (widz, patrz, spogldam). (^4) Wystarczy wspomnie chociaby o wierszu Orfeusz. Eurydyka. Hermes Rainera Marii Ril- kego, który wprowadzi do mitu nowe elementy. Zob. np. B. B r z u s k a, Orfeusz. Eurydyka. Hermes. Ich troje, czyli stara grecka p askorzeba. O motywie orfickim w opracowaniu Rainera Marii Rilkego , „ Littera Antiqua” 1 (2011), s. 22-46 – http://www.litant.eu/artykuly/nr1/LA%201.pdf [dostp 14 lutego 2013]; B. S u r o w s k a, Orfeusz w poezji Rainera Marii Rilkego , w: Mit Orfeu-
94 MONIKA WESO^ OWSKA
Warto przyjrze si, w jaki sposób Percival Everett siga do mitu tak gboko zakorzenionego w literaturze i kulturze. Posuy temu analiza za- wartej w powieci historii Orfeusza i Eurydyki. Pojawienie si kochanków poprzedza rozmowa Dionizosa z asystentem na temat zazdroci 5. Ich sowa na pozór nic nie znacz, a sama rozmowa szybko si koczy, przerwana napywajcymi skd d wikami. Oto na po- ronitej ótymi kwiatami ce siedzi mczyzna, który gra na lirze, a obok niego ley dziewczyna. Wypowiada imi „Orfeusz”. W ten sposób czytelnik zostaje poinformowany, e autor wplata do fabuy ksiki mit o Orfeuszu i Eurydyce. Dziewczyna prosi ukochanego, by zagra melodi, przy której bdzie moga taczy. Orfeusz szarpie struny, Eurydyka taczy. Pogrona w tacu nie jest sob, jest waciwie czci siebie samej 6. Kiedy d wik liry milknie, dziewczyna przystaje, a na twarzy Orfeusza pojawia si smutek 7. Prosi Eurydyk, aby kochaa si z nim. Ta bez sowa zrzuca ubranie i oddaje si mczy nie, który jednak przez cay czas poszukuje rk liry. Bdzi smutnym spojrzeniem od kobiety do instrumentu 8. Warto zwróci uwag, e Orfeusz Everetta przedstawiany jest jako mczyzna o spojrzeniu przepe- nionym smutkiem. To negatywne uczucie towarzyszy mu nawet w momencie intymnej bliskoci z ukochan kobiet. Trzymana przez niego lira jest w tek- cie symbolem, a moe nawet komentatork, wydarze, które wanie si rozgrywaj 9. Orfeusz odrywa od niej rk tylko na moment, aby pozwoli Eurydyce osign satysfakcj ze zblienia. Scen dopenia pytanie m- czyzny, czy dziewczyna polubi go. Moe ono dziwi, poniewa wiadomo, e Eurydyka jest ju on Orfeusza i potwierdza to w odpowiedzi 10. Percival Everett pozostaje wierny tradycji mitologicznej. Równie dalsza cz opowieci o Orfeuszu i jego ukochanej zdaje si nawizywa do mitu. Autor siga do Georgik Wergiliusza: oto wdrujca
sza. Inspiracje i reinterpretacje w europejskiej tradycji artystycznej , red. S. eraska-Kominek, Gdask: sowo/obraz terytoria 2003, s. 329-340. (^5) E v e r e t t, Frenzy , s. 56. (^6) „[…] I studied her movements, her grace, her flight, that though her face was not the same, though her body was different, though her voice and spirit were dissimilar, this was partly the woman whom I had met by the water. But it was not her. It was not her being, but something of her, and not simply her grace, not simply her gift of dance, not simply her spirit” (tame, s. 57). Komentatorem wydarze jest Vlepo. (^7) „The music and dancing finished, I noticed a sadness and strain in the pretty face of Orpheus” (tame). (^8) Tame. (^9) Lira symbolizowaa wiedz i umiarkowanie. (^10) Tame, s. 58.
96 MONIKA WESO^ OWSKA
chodnia tli si sabym ogniem i dymi paczliwie 20. Eurydyka zamyka oczy i umiera 21. W chwili, gdy Orfeusz dowiaduje si, e straci ukochan, wyraz jego twarzy nie zmienia si. Mczyzna jest tak samo obojtny, a jego oczy s smutne. Powoli dociera do niego to, co si stao. Wida to po napiciu mi- ni szyi i lekko otwartych ustach. Pacze, ale bezgonie; wszystkie czyn- noci, których si podejmuje, pozbawione s d wiku, pozostaj nieme. Rk szuka liry, aby poprzez muzyk wyrazi swój ból 22. Kiedy struny milkn, Orfeusz udaje si po Eurydyk do krainy umarych. U podnóa góry Tenar znajduje wejcie do ponurego królestwa Disa 23. Przebywa nastpnie dugi dystans, aby znale si przy barce przewo nika, ranic przy tym stopy do krwi 24. Przewo nik informuje go, e znajduj si przy rzece Styks, a na bark wej mog jedynie zmarli. Orfeusz zostaje jednak zabrany na pokad i dopywa do spowitego mrokiem brzegu. Mczyzn otaczaj unoszce si i pozbawione formy duchy zmarych. Ich twarze zatraciy cechy, które mogy- by suy identyfikacji konkretnych osób. Orfeusz mija je, ale oto pojawia si przeszkoda – Cerber, który pilnuje bram. Bohater próbuje upi trój- gowego psa za pomoc muzyki, ale ta na niego nie dziaa. Kiedy czytel- nikowi wydaje si, e przygoda pieniarza wanie si koczy, Everett wpro- wadza element zaskoczenia – Orfeusza otacza niewiadomego pochodzenia blask 25. Dziki temu udaje mu si olepi Cerbera i przej przez bram. Natychmiast otaczaj go gosy jczcych i zawodzcych umarych. Zjawy, których obecno wyczuwa, s jeszcze bardziej przeraajce, maj zdefor- mowane twarze. Koysz si tak, jakby chciay si do niego zbliy. Orfeusz widzi Tityosa, któremu ptak szarpie wci odrastajc wtrob. Obserwuje równie Tantala, któremu z pragnienia poczernia jzyk 26. Z Tartaru prze- chodzi szerok grot do miejsca, gdzie na tronie siedz Hades i Persefona. Mczyzna, nic nie mówic, ujmuje lir i zaczyna piewa. Warto zazna-
(^20) O w i d i u s z, Metamorfozy , X, 6-7: „fax quoque, quam tenuit, lacrimoso stridula famo | usque fuit nullosque invenit motibus ignes”. (^21) E v e r e t t, Frenzy , s. 61. (^22) Tame, s. 62. (^23) Tame, s. 62. Owidiusz ( Metamorfozy , X, 13) i Wergiliusz ( Georgiki , IV, 467) podaj, e Orfeusz wszed do królestwa zmarych przez bram tenarsk. Autor powieci nie odchodzi zatem od podanej przez poetów aciskich wersji mitu. (^24) E v e r e t t, Frenzy , s. 63. (^25) Tame, s. 64: „Then, from nowhere, a brilliant light landed on Orpheus, reflecting off the gold of his harp”. (^26) Tame, s. 65.
MIT O ORFEUSZU I EURYDYCE W POWIE£CI FRENZY PERCIVALA EVERETTA 97
czy, e pie, któr w usta Orfeusza woy autor Frenzy , jest niemal w ca- oci zaczerpnita z Metamorfoz Owidiusza 27. Brzmi ona nastpujco:
O lords of the unlovely, beneath my sweet earth, in this region where all mortals must step, let me tell you why I come weeping. I have not slipped deep into bowels to scratch free the cryptic truths, nor have I come to battle your triple-headed dog. Love has sent me, that I might find my sparrow, who has been taken too early from sweet life. I come to regain her flesh, to kiss her spirit. But if the Fates refuse my plea to take her home, then let me stay, let death find me 28.
U Owidiusza:
o positi sub terra numina mundi, in quem reccidimus, quicquid mortale creamur, si licet et falsi positis ambagibus oris vera loqui sinitis, non huc, ut opaca viderem Tartara, descendi, nec uti villosa colubris terna Medusaei vincirem guttura monstri: causa viae est coniunx, in quam calcata venenum vipera diffudit crescentesque abstulit annos. posse pati volui nec me temptasse negabo: vicit Amor. supera deus hic bene notus in ora est; an sit et hic, dubito: sed et hic tamen auguror esse, famaque si veteris non est mentita rapinae, vos quoque iunxit Amor. per ego haec loca plena timoris, per Chaos hoc ingens vastique silentia regni, Eurydices, oro, properata retexite fata. omnia debemur vobis, paulumque morati serius aut citius sedem properamus ad unam. tendimus huc omnes, haec est domus ultima, vosque
(^27) O w i d i u s z, Metamorfozy , X, 17-39. (^28) E v e r e t t, Frenzy , s. 65. „O bogowie tego, co niemie, pod moj sodk ziemi. Tej krainy, gdzie musz zej wszyscy miertelnicy. Pozwólcie mi powiedzie, dlaczego przychodz paczc. Nie przedarem si do wntrza, aby pozna tajemne prawdy, ani nie przybyem, eby walczy z waszym trójgowym psem. Przysya mnie mio, abym móg odnale moj ptaszyn, która przedwczenie stracia sodkie ycie. Przybywam odzyska jej ciao, ucaowa jej ducha. Lecz jeli Los odmówi mojej proby, abym móg j zabra do domu, pozwólcie mi zosta. Niech spotka mnie mier”.
MIT O ORFEUSZU I EURYDYCE W POWIE£CI FRENZY PERCIVALA EVERETTA 99
przewo nik odmawia 33. Mczy nie nie pozostaje nic innego jak wrzuci lir do wody i wróci do wiata ywych 34. Mona zada pytanie, jakich bohaterów chcia swoim czytelnikom przed- stawi Percival Everett. Nie ulega wtpliwoci, e jego Orfeusz jest czo- wiekiem smutnym – jego tsknota objawia si nie tylko w zachowaniu, ale jest równie widoczna na twarzy. Jest on take szalecem, a jego szalestwo objawia si najpierw w kurczowym trzymaniu liry, a potem w tym, e nie usucha sów Persefony i chcia zobaczy ukochan, zanim wyszli z króle- stwa zmarych. Jaka za jest Eurydyka w powieci Frenzy? Stanowi ona przeciwiestwo ma; jest osob radosn i ciekaw wiata. Potrafi te wy- baczy Orfeuszowi to, e na ni spojrza i w ten sposób bezpowrotnie j utraci. Czy jednak na pewno wybaczya? Vlepo informuje czytelników, e w okolicach góry Kitajron sycha gos umarej Eurydyki. Mówi ona, e sod- kie szalestwo zniszczyo j i Orfeusza – Eurydyka rozpywa si w ciemno- ciach wiecznoci, jej za m w samotnoci wyobraa sobie ukochan 35. Percival Everett, sigajc po doskonale znany mit, dokona jego trans- formacji. Wida, e Frenzy zasuguje na uwag badaczy zajmujcych si recepcj antyku w literaturze.
BIBLIOGRAFIA
B r z u s k a B.: Orfeusz. Eurydyka. Hermes. Ich troje, czyli stara grecka paskorze ba. O moty- wie orfickim w opracowaniu Rainera Marii Rilkego, „Littera Antiqua” 1 (2011), s. 22-46 – http://www.litant.eu/artykuly/nr1/LA%201.pdf [dostp 14 lutego 2013]. E v e r e t t P.: For Her Dark Skin, Seattle: Owl Creek Press 1990. E v e r e t t P.: Frenzy, Saint Paul: Graywolf Press 1997. K e r é n y i K.: Mitologia Greków, t. R. Reszke, Warszawa: Wydawnictwo KR 2002. S u r o w s k a B.: Orfeusz w poezji Rainera Marii Rilkego, w: Mit Orfeusza. Inspiracje i reinter- pretacje w europejskiej tradycji artystycznej, red. S. eraska-Kominek, Gdask: sowo/obraz terytoria 2003, s. 329-340.
(^33) Charon odmawia te u Owidiusza ( Metamorfozy , X, 72-73) i Wergiliusza ( Georgiki , IV, 502-503). (^34) E v e r e t t, Frenzy , s. 68. (^35) Tame, s. 69.
100 MONIKA WESO^ OWSKA
THE MYTH OF ORPHEUS AND EURYDICE IN THE NOVEL FRENZY BY PERCIVAL EVERETT S u m m a r y This paper deals with one of the most popular ancient myths among the writers of the twen- tieth century—namely the myth of Orpheus and Eurydice. Percival Everett, a professor of the University of California, has brought forward a new interpretation of that myth in his novel Frenzy. The main subject-matter is the story of Dionysus based on Euripides’ Bacchae , and narrated by the god’s assistant Vlepo. The myth of Orpheus and Eurydice constitutes an interlude within that story. References to Ovid and Virgil can also be found, as Everett has added frag- ments of Metamorphoses and Georgica to his version of the myth. His interpretation is focused on psychological aspects of the story. Orpheus in Frenzy is a man overpowered by grief and longing. His behaviour seems to be caused by madness. This becomes especially visible when he learns of the loss of Eurydice. At the other hand, Eurydice seems to be confident of herself. She is an active person, not a passive one unlike the ancient authors have depicted her. The novel Frenzy of Percival Everett deserves attention from scholars who study the recep- tion of antiquity.
Summarised by Monika Weso owska
Sowa kluczowe: Orfeusz i Eurydyka, recepcja, mit, Owidiusz, Wergiliusz, Percival Everett. Key words : Orpheus and Eurydice, reception, myth, Ovid, Virgil, Percival Everett.
