Pobierz mitologia parandowskiego i więcej Notatki w PDF z Język polski tylko na Docsity!
Mit o stworzeniu świata
Na początku był Chaos. Z Chaosu wyłonili się Uranos - Niebo i Gaja - Ziemia. Ze związku Gai i Uranosa zrodziło się pokolenie tytanów, cyklopów i sturękich. Uranos strąca swoje potomstwo do Tartaru (najmroczniejszej części podziemia), ponieważ uważał je za okrutne i szkaradne. Matce Gai nie podobały się bezwzględne rządy Uranosa, więc namówiła Kronosa, najmłodszego z tytanów, który jeszcze był wolny, do strącenia ojca z tronu. Z krwi obalonego króla narodziły się Erynie – trzy boginie zemsty. Kronos panował na ziemi razem z żoną Reją. Jednocześnie rodziło się tam życie. Pojawił się pierwszy deszcz i słońce. Dzięki temu zaczęła się rozwijać bujna roślinność, tworzyły się koryta rzek, powstawały góry i doliny. Z czasem zaczęły pojawiać się zwierzęta, zarówno w wodzie, jak i na ziemi. Kronos połykał swoje dzieci, obawiając się spełnienia klątwy ojca i utraty władzy. Reja ukryła szóste dziecko i dała mężowi kamień do połknięcia. Zabrała niemowlę na ziemię i nadawszy mu imię Zeus, zostawiła syna na Krecie (wyspie) pod opieką nimf górskich. Zeus był karmiony mlekiem kozy Amaltei (Do kozy Amaltei należał słynny róg obfitości, który napełniał się wszystkim, czego zapragnął jego posiadacz). Kiedy Zeus dorósł polecił swej matce podać Kronosowi środek wymiotny. "Wrócili" wówczas na świat bogowie – Hades, Posejdon, Hera, Demeter i Hestia – rodzeństwo Zeusa. Rozpoczęła się długa i krwawa wojna przeciw Kronosowi. Z pomocą wydobytych z Tartaru cyklopów i sturękich udało się zwyciężyć Zeusowi. Pokój nie trwał jednak długo. Przeciw bogom stanęli giganci - synowe ziemi. Najokropniejszy z nich, Tyfon, przeraził bogów tak, że uciekli do Egiptu i zamienieni w zwierzęta czekali w ukryciu. Tylko Zeus stanął przeciw Tyfonowi, zabił go żelaznym sierpem i złożył pod skałami Sycylii. (Grecka legenda głosi, że kiedy Tyfon się budzi, to wulkan Etna staje się niespokojny.) MIT O PROMETEUSZU i mit o Pandorze Prometeusz był jednym z tytanów. Ulepił człowieka z gliny pomieszanej ze łzami. Duszę zaś zrobił z ognia niebiańskiego, który wykradł z rydwanu słońca. Człowiek Prometeusza był podobny do wizerunku bogów, ale słaby i bezradny. Dlatego tytan postanowił wykraść bogom Olimpu ogień i nauczyć człowieka używania go, rzemiosł, sztuk. Zeusowi nie podobały się poczynania Prometeusza. Namówił bogów do stworzenia drugiego człowieka – pięknej i urokliwej Pandory , nazwanej tak, gdyż była darem od wszystkich bogów dla ludzi. Podejrzliwy Prometeusz nie przyjął Pandory mimo jej wdzięków. Ale jeden z jego lekkomyślnych braci, Epimeteusz, poślubił tę kobietę. Wkrótce Pandora namówiła męża do otwarcia sekretnej beczki, którą dali jej bogowie. Z puszki Pandory wydobyły się na świat wszystkie smutki, nieszczęścia, choroby, nędze. Prometeusz zemścił się na Zeusie. Zabił wołu, podzielił na dwie części i kazał Zeusowi losować, co będzie odtąd ofiarą dla bogów od ludzi. Zeus wybrał tłustszą część, w której, jak się okazało były same kości. Dla ludzi Prometeusz zostawił dobre mięso. Król bogów ukarał Prometeusza, przykuwając go do skał Kaukazu. Samotny i zniewolony cierpiał katusze, gdy każdego dnia przylatywał wygłodniały orzeł i wyjadał wątrobę, która każdej nocy odrastała Prometeuszowi. Prometeusz to symbol boga cierpiącego z miłości do ludzi. Ludzie pozbawieni przewodnika stawali się źli i występni. Zeus zesłał na nich potop, ale nie wszyscy zginęli. Ziemia zaczęła żyć na nowo i ludzie także. Wkrótce, mimo iż ród ludzki nie zmieniał postępowania, nie pamiętał kary, Zeus przestał nękać ziemię. Mit o Apollo i Marsjaszu Apollo - najpiękniejszy z bogów olimpijskim, przewodniku dziewięciu muz. Był on potomkiem Zeusa i Latony, a w chwili jego narodzin na wyspie Delos przyroda rozkwitła, rozległa się muzyka. Apollo wśród bogów olimpijskich wyróżniał się urodą, był wiecznie młody. Posiadał dar jasnowidzenia, patronował artystom, potrafił grać na cytrze. Konkurs muzyczny, rozegrany między najpiękniejszym bogiem a Marsjaszem, utalentowanym flecistą samoukiem. Zwycięzcę mieli wyłonić pasterze i pasterki wypasający nieopodal swoją trzodę. Marsjasz jako pierwszy dał popis swoich umiejętności. Oczarował słuchaczy grą na flecie naśladującą śpiew ptaków, szemranie strumieni, leśne echa, burzę i inne dźwięki natury. Był pewien
zwycięstwa, podczas gdy Apollo zrobił jeszcze większe wrażenie. Grą i śpiewem wywołał w duszach pasterzy całą gamę uczuć. Zwyciężył. Według mitu Apollo wykazał się okrucieństwem wobec pokonanego przeciwnika. Przywiązał go do drzewa i doprowadził do śmierci, zdzierając z niego skórę. To wywołała ogólny lament wśród bożków przyrody, a z ich łez powstała rzeka, nazwana później imieniem Marsjasza. Mit o Demeter i Persefonie Demeter była czczoną przez wszystkich ludzi matką plonów, ptaków, ryb i całej żyjącej przyrody. Z wody i powietrza dawała życie wszystkich roślinom i stworzeniom. Miała córkę – Persefonę, nazywaną Korą. Któregoś dnia zostawiła Persefonę pod opieką nimf. Młoda dziewczyna zbierała kwiaty na łące. Demeter zabroniła jej tylko zrywać narcyze. Jednak bóg podziemi, Hades, zwabił piękną boginkę właśnie tym kwiatem, który nagle wyrósł spod ziemi i był tak piękny, że Persefona nie mogła powstrzymać się i zerwała roślinę. Wtedy rydwan z czarnymi końmi porwał Korę do Tartaru. Zrozpaczona Demeter szukała córki wszędzie. Ukryła się przed ludźmi i bogami w łachmanach staruszki. Na ziemi zapanowały susze i klęski przyrody, pola nie dawały plonów, rośliny umierały. Kiedy wreszcie Zeus odnalazł Demeter, rozkazał Hadesowi zwrócić Persefonę jej matce. Ale przez zjedzenie granatu, Persefona musiała na część roku wracać do Hadesa. I tak się stało: od tamtej pory Persefona musi przebywać w podziemi trzy miesiące każdego roku - ziemia wtedy pogrąża się w smutku razem z Demeter, panuje zima. Kiedy jej córka wraca na ziemię, nastaje wiosna - czas radości, kiedy przyroda budzi się do życia. Atrybutami Demeter są kłosy i maki, natomiast Persefony – narcyz i owoc granatu. Śmierć Eurydyki i zejście Orfeusza do Hadesu Ten młodzian zobaczywszy Eurydykę w otoczeniu pięknej doliny Tempe, zaczął ja gonić, nie wiedział bowiem, że Eurydyka jest żoną Orfeusza. Podczas ucieczki przed młodzianem Eurydykę śmiertelnie ukąsiła żmija, natychmiast dostała się do podziemi. Orfeusz nie potrafił żyć bez swojej ukochanej żony, dlatego postanowił zejść do Hadesu. Dźwięki jego lutni były tak piękne, że skruszyły serce Charona, który przewiózł Orfeusza na drugi brzeg Styksu. Muzyka ta sprawiła, że Cerber nie stawiał mu żadnego oporu, a złe Erynie się rozpłakały. Hades także wzruszył się melodią i postanowił oddać Eurydykę Orfeuszowi. Warunek Hadesa Warunek był tylko jeden; Orfeusz miał iść przodem przed Eurydyką, którą miał pilnować Hermes. Miał nie patrzeć się na żonę do momentu, aż wyjdą z państwa cieni. Orfeusz zbyt długo tęsknił za ukochaną żoną, aby mógł wytrzymać i nie obejrzeć się w jej stronę. Orfeusz złamał umowę i wyszedł z podziemi bez żony, chciał udać się przed majestat władcy krainy zmarłych, aby go prosić o uwolnienie Eurydyki. Nie było mowy o drugiej szansie. W żałobie wrócił do swej ojczyzny, na lutni grał pieśni, które zasmucały całą przyrodę. Pewnego razu orszak dzikich, obłąkanych bachantek, które w dionizyjskim zapamiętaniu rozszarpał ciało nieszczęsnego, zamyślonego i zniechęconego do jakichkolwiek czynów Orfeusza. Kiedy umierał jego usta wypowiadały imię ukochanej kobiety. Mit o Tezeuszu i Ariadnie Parandowski w ,,Mitologii" opisuje historię zaliczanego w szereg bohaterów Tezeusza. Był on synem Egeusza i Ajtry. Egeusz porzucił swoja żonę, jednak przed odejściem zostawił pod wielkim mamieniem sandały i miecz dla swego syna. Polecił Ajtrze, aby wskazała kamień dorosłemu Tezeuszowi. Chłopiec już od najmłodszych lat marzył o wielkich czynach. Kiedy dorósł odrzucił głaz i zabrał przeznaczone dla niego sandały i miecz i ruszył do swego ojca do Aten. Źle się działo wówczas w Atenach, w których zjawili się posłowie od króla Minosa z tym samym żądaniem, co każdego roku. Chcieli haraczu w postaci siedmiu chłopców i takiej samej liczby dziewcząt. Mieli być oni pożywieniem Minotaura, uwięzionego w kreteńskim labiryncie. Tezeusz powiedział, że zabije potwora. Nie udałby mu się ten czyn bez pomocy córki Minosa, Ariadny, która pokochała Tezeusza. Każdy kto wszedł do labiryntu, nie potrafił znaleźć z niego drogi powrotnej. Jednak Ariadna wpadła na pomysł, aby dać Tezeuszowi kłębek nici, którą miał rozplątywać idąc w stronę Minotaura. Tezeuszowi udało się zabić potwora. Wrócił bez problemu, gdyż poruszał się śladem nici.
Apollo - Syn Zeusa i Latony. Bóg wszelkiej sztuki, a więc i zwierzchnik muz, a także bóg zdrowia, choroby oraz wróżb. Apollo był najpiękniejszym z bogów, a jego wizerunek dopełniała lira, na której grze był mistrzem. Artemida - Bliźniacza siostra Apollina. Bogini łowów i natury, władała lasami i dziką zwierzyną. Opiekowała się młodzieżą oraz żeglarzami. Jej atrybutem był łuk. Ares - Syn Zeusa i Hery. Ze względu na nieprzejawianie szczególnych zdolności wychowywany był przez Tytana, który uczył go ćwiczeń fizycznych. Stał się bogiem krwawej wojny, gwałtów i mordu. Jak można się domyślić, nie był zbyt lubiany na Olimpie – nawet przez swoich własnych rodziców. Atrybuty: miecz, zbroja i tarcza Eris - Siostra Aresa, równie jak on znienawidzona zarówno wśród bogów, jak i ludzi. Była boginią niezgody, współzawodnictwa, sporów i chaosu. Jej nieproszona wizyta na weselu Peleusa i Tetydy, podczas której rzuciła na stół jabłko niezgody z napisem „Dla najpiękniejszej”, wywołując tym samym spór między Herą, Afrodytą i Ateną, była pośrednią przyczyną wojny trojańskiej. Hermes - Syn Zeusa i Mai. Bóg handlu, dróg, podróżnych, kupców, pasterzy oraz złodziei. Znany jako posłaniec bogów. Odprowadzał także zmarłych do Hadesu. Jego atrybutami są kaduceusz, czyli laska z kija oliwnego lub laurowego, opleciona dwoma wężami, zakończona parą skrzydeł, a także petasos (kapelusz) ze skrzydłami. Nieodłącznym jego elementem były też sandały ze skrzydłami. Nie ma co – uskrzydlony był to chłopak! Ze związku Hermesa i Afrodyty powstało dwupłciowe bóstwo – Hermafrodyta. Hefajstos - Syn Zeusa i Hery. Pracował w kuźni w wulkanie Etna, gdzie wykuwał błyskawice dla Zeusa oraz strzały dla Erosa. Stworzył też piękną zbroję dla Achillesa, w której ten zabił Hektora pod murami Troi. Bóg ognia, sztuki kowalskiej i złotniczej. Młot i kowadło to jego atrybuty. Afrodyta - Na świat przyszła, wyłaniając się z morskiej piany, i dlatego jej symbolem jest morska muszla. Bogini piękna, miłości i młodości. Najpiękniejsza ze wszystkich bogiń. Żona Hefajstosa, lecz ich małżeństwo nie należało do szczęśliwych, gdyż Afrodyta była niewierna. Eros - Syn Aresa i Afrodyty (lecz trzeba brać pod uwagę, że to niejedyna wersja jego narodzin). Bóg miłości i seksualnej namiętności. Przedstawiany był zazwyczaj jako uskrzydlony młodzieniec z łukiem i kołczanem pełnym strzał gotowych przeszyć ludzkie serca miłością i takimi, które potrafiły wypełnić je również nienawiścią. Demeter - Bogini ziemska, matka ziemi. Bogini rolnictwa i urodzaju, przedstawiana z wieńcem kłosów na głowie. Matka Persefony, która pewnego dnia została porwana przez Hadesa. Zrozpaczona Demeter szukała córki, a gdy dowiedziała się o jej losie, ziemia natychmiast stała się jałowa. Po interwencji bogów Persefona mogła przebywać z matką osiem miesięcy – wtedy też ziemia rozkwitała. Pozostały czas w roku spędzała w Hadesie i na ziemi nic wtedy nie wyrastało. Tak Grecy tłumaczyli sobie pory roku. Hestia - Najstarsza córka Kronosa i Rei, a więc połknięta przez ojca jako pierwsza. Bogini domowego ogniska, podróżnych, nowożeńców i sierot. Nigdy nie uczestniczyła w żadnym sporze. Jej atrybuty to pochodnia i ognisko. Asklepios - Syn Apollina i Koronis. Bóg sztuki lekarskiej oraz odradzającej się natury. Zabity przez Zeusa, który obawiał się skutków poczynań Asklepiosa, gdy ten zaczął wskrzeszać zmarłych (faktycznie – było się czego obawiać…). Jego atrybutem jest laska (bez skrzydeł!) z owiniętym dookoła wężem, niestety często mylona z atrybutem Hermesa. Jednak to laska Asklepiosa jest symbolem medycyny, który można zaobserwować chociażby na karetkach pogotowia. Dionizos - Syn Zeusa i Semele. Bóg płodności, dzikiej natury i oczywiście wina. Na jego cześć odbywały się Dionizje, czyli naprawdę duże imprezy z tańcami, śpiewami i winem. Dionizje Wielkie dały początek
tragedii, a Małe – komedii. Tanatos Personifikacja i bóg śmierci. Jego atrybutami są czarne skrzydła, łańcuch oraz zgaszona i odwrócona pochodnia. Bliźniaczy brat Hypnosa – boga snu Posejdon - brat Zeusa. Bóg wód, wodnych istot, wysp i trzęsień ziemi. Mieszkał w podwodnym pałacu. Jego atrybutem jest trójząb. Hades - Brat Zeusa i Posejdona. Bóg podziemnego świata zmarłych, którym rządził ze swoją żoną Persefoną. Był surowy i siał postrach, ale przy tym był sprawiedliwy. Jego atrybutami są klucze oraz berło. Towarzyszył mu zawsze trójgłowy pies Cerber, który strzegł wejścia do świata zmarłych. Mitologia grecka – inne postacie Nie tylko bogowie i śmiertelnicy pojawiali się w mitach. Ważną rolę odgrywały także muzy – dziewięć córek Zeusa i Mnemosyne, z których każda opiekowała się inną dziedziną sztuki, oraz herosi – zrodzeni ze związków bogów z ludźmi (co dowodzi przenikania się tych dwóch światów) półbogowie o nadzwyczajnych zdolnościach. HEROSI: Herakles - Syn Zeusa i Alkmeny. Znany ze swojej niezwykłej siły, męstwa i waleczności, a także wybitnych umiejętności strzelania z łuku. Jego postać znajdziemy w micie Dwanaście prac Heraklesa, w którym dowiódł, że ma moce przewyższające człowieka. Tezeusz - Syn Posejdona i Ajtry. Heros ateński, który również musiał dowieść swej siły, wykonując prace (jak w micie o Heraklesie), z których najbardziej znaną jest zabicie Minotaura – pół człowieka, pół byka. Achilles - s yn Peleusa i Tetydy. Jako niemowlę został zanurzony przez matkę w wodach Styksu, co miało go unieśmiertelnić, jednak pięta, za którą go trzymała, stała się jego słabym punktem. Oczywiście stąd wziął się związek frazeologiczny pięta achillesowa. Ciążyła nad nim przepowiednia o udziale w wojnie trojańskiej, a co za tym idzie – rychłej śmierci w chwale. Zanim Troja została zdobyta przez Achajów,Achilles, jako bohater tej wojny, zginął ugodzony właśnie w piętę.
Filozofia z greckiego oznacza umiłowanie mądrości Mądrość = szczęście = wiedza i doświadczenie Filozofowie antyczni: Sokrates: - “jedno wiem, wiem, że nic nie wiem”
- ironia sokratejska metoda stworzona przez Sokratesa, który w toku rozmowy wykazywał głupotę swojego przeciwnika w dialogo, doprowadzając go w ten sposób do konprontacji
- niewiedza sokratejska – istota koncepcji filozoficznej Sokratesa zakładająca poszukiwanie i dążenie człowieka do ciągłego zdobywania wiedzy Platon: - uczeń Sokratesa, twórca idealizmu obiektywnego, który sprowadza się do właściwego postrzegania rzeczy i osób istniejących, tzw. Jaskinia platońska (Jaskinię można traktować jako więzienie duszy, która za prawdziwy byt bierze wyłącznie to, co poznaje zmysłami.)
- zakładało obraz, jak widzi człowiek siedząc przodem do ogniska i widząc na ścianie jaskini jedynie cień, odbicie tego co prawdziwe
- miłość platoniczna - miłość duchowa bez aspektu fizycznego
Nadprzyrodzone moce postać ludzka Decydowanie o ludzkim losie
Topos - w literaturze oznacza motyw, temat Najważniejsze toposy w mitologii greckiej:
- Topos wędrówki - Orfeusz -topos matki cierpiącej - Demeter -topos pracy-Syzyf
- topos młodzieńczego buntu – Ikar - topos miłości- Orfeusz i Eurydyka
- topos labiryntu – Tezeusz - topos poświęcenia - Prometeusz Archetyp – wzorzec postępowania, prezentujący określone wartości:
- Archetyp poświęcenia dla ludzkości - Prometeusz - archetyp matki cierpiącej - Demeter
- archetyp umiłowania wolności - Dedal - archetyp buntownika – Ikar
- Archetyp wiernej żony - Penelopa - archetyp wojownika – Perseusz ; Ares
- archetyp niecierpliwości - Orfeusz
