Młoda polska - charakterystyka epoki, Opracowania z Język polski

Pobierz Młoda polska - charakterystyka epoki i więcej Opracowania w PDF z Język polski tylko na Docsity! MŁODA POLSKA  NAZWA EPOKI  - nazwy Młoda Polska po raz pierwszy użył Artur Górski w cyklu artykułów programowych z                            1898 roku    CZAS TRWANIA  1891-1918  1891 - wydanie pierwszego tomu poezji Kazimierza Przerwy-Tetmajera    1918 - odzyskanie niepodległości przez Polsce    ❖ DEKADENTYZM   - dekadentyzm​: termin oznaczający „schyłek wieku”, ale określający również też postawę                    człowieka końca wieku XIX; dekadentyzm kojarzony był z postawą bierności, niemocy,                      apatii, przeświadczeniem o nieuchronności śmierci, nastroje zwątpienia w naukę i                    cywilizacje przerażenie teraźniejszością, a w związku z tym oznaczał rezygnację z                      jakiejkolwiek aktywności    ❖ FIN DE SIECLE  - Poczucie schyłkowości, upadku    ❖ LA BELLE EPOQUE   - Piękne czasy epoki, która odchodzi    ❖ NEOROMANTYZM  - świadome nawiązywanie do romantyzmu    ❖ MODERNIZM  - zespół kierunków literacko - artystycznych stawiających rzeczy nowe, niespotykane,                  oryginalne, przełomowe    ❖ SZTUKA DLA SZTUKI    ❖ SECESJA  - Istotą secesji było dążenie do stylowej jedności sztuki dzięki łączeniu działań w                        różnych jej dziedzinach, a w szczególności rzemiosła artystycznego, architektury                  wnętrz, rzeźby i grafiki.    ❖ EKSPRESJONIZM  - Wyrażanie negatywnych emocji - lęk, obawa, strach    ❖ IMPRESJONIZM   - Świat jest poznawalny i niepoznawalny, świat cały czas się zmienia - zaobserwowany  moment opisany jak najdokładniej; rejestracja wielu wrażeń zmysłowych    ❖ REALIZM    ❖ SYNESTEZJA  - Gra świateł  - Odcienie  - Gra pojęć - przezroczysty/nieprzezroczysty  - Migotliwość, połyskliwość            FILOZOFOWIE MŁODEJ POLSKI    ARTUR SCHOPENHAUER  - ​autor filozofii pesymizmu,  - udowadniał, że przeznaczeniem człowieka jest cierpienie, ludzie są igraszką w rękach natury  - według niego, człowiek powinien wyzbyć się wszelkich pragnień, poddać się cierpieniu i nie                          walczyć z tym co nieuchronne     schopenhaueryzm  Schopenhauer stwierdza, iż  - życie człowieka pełne jest zabiegów i            starań o podtrzymanie egzystencji – a            i tak kończy się śmiercią;  - dążymy wciąż do szczęścia i nigdy go              nie osiągamy;  - świat – jest tylko wyobrażeniem          umysłu, tym co chcemy widzieć.    Świat jako wola i wyobrażenie  ❖ pesymizm  ❖ życie jako pasmo cierpień  ❖ sztuka, nauka, nirwana jako dziedziny          ukojenia  FRYDERYK NIETZSCHE  - autor koncepcji nadczłowieka,  - za najwyższą wartość uznawał siłę życia, moc. energie,    NIETZSCHEANIZM ​– prąd myślowy w filozofii i literaturze, który ukształtował się pod wpływem                          poglądów ​Friedricha Nietzschego (II połowa XIX w.). Nietzsche głosił pogardę dla słabości, bierności                          i pesymizmu, postulował konieczność przewartościowania wszystkich wartości – w tym ideałów                      humanitaryzmu, altruizmu itp., na rzecz popierania siły, energii, mocy wybitnych jednostek.                      Stworzył on pojęcie „nadczłowieka” – czyli właśnie wspaniałej, twórczej indywidualności, która                      powinna wpływać na losy świata. Do koncepcji tej odwołał się w epoce międzywojennej Hitler, w                              dobie modernizmu, jako filozofia propagująca energię, siłę i optymizm znalazła wyraz w poezji np. w                              wierszu Leopolda Staffa pt. ​Kowal​.    HENRYK BERGSON  - uważał, że otaczającą rzeczywistość poznajemy za pomocą intuicji, a intelekt pozwala                        jedynie uszeregować zdobyte informacje    BERGSONIZM – termin pochodzi od nazwiska Henri Bergsona. Na przełomie XIX i XX w. zdobył                              sobie dużą popularność kierunek ukształtowany pod wpływem myśli tego filozofa, zwany właśnie                        bergsonizmem. Jest to filozofia życia, wolności, energii, aktywności człowieka.  - intuicjonizm – Bergson głosił, że tylko za pomocą intuicji można pojąć świat, bez  doświadczeń, bez racjonalnego rozumu,  - élan vital – czyli koncepcja głosząca, że w człowieku tkwią wewnętrzne siły życia, pęd  życiowy, energia witalna, której nie należy więzić, lecz poddać się dynamice istnienia.      -   JA, KIEDY USTA.. „Ja, kiedy usta...” to jeden ze śmiałych erotyków Przerwy-Tetmajera. Choć poeta zwraca się wprost                            do kochanki, to ​jego pragnienia​ okazują się głównym tematem utworu.  Miłosne uniesienie nie jest tu wynikiem głębokich uczuć czy gwałtownych emocji – ​to raczej środek                              do celu, jakim byłoby zapomnienie, nirwana​. I choć w wierszu nie zostaje jasno powiedziane, o                              czym podmiot liryczny chce zapomnieć, można z dużą pewnością założyć, że chodzi ​o chęć                            oderwanie się od bolesnego świata, smutnej i szarej codzienności​. Dekadenckie ​zniechęcenie,                      rozczarowanie rzeczywistością skłaniały ogarniętych chorobą wieku ​do szukania niezwykłych                  przeżyć. ​Właśnie w ten sposób traktuje poeta bliskość z kochanką – dość przedmiotowo, nawet                            instrumentalnie:  (…) ja chcę, by myśl ma omdlała na chwilę,/ chcę czuć najwyższą rozkosz – zapomnienia (…)​.  To zapomnienie przynosi ​prawdziwe szczęście​, nie zaś miłość.  Postać kochanki jest niemal nieobecna​, choć to do niej kierowane są słowa wiersza. Dowiadujemy                            się tylko, że patrzy z „twarzą wylękłą”. Postawa podmiotu lirycznego przeraża ją, wolałaby usłyszeć                            zapewne inne słowa od ukochanego.  Mężczyzna po zbliżeniu czuje się zmęczony: „Namiętny uścisk zmysły moje strudził” – ​szybko cała                            jego uwaga ponownie koncentruje się na własnych odczuciach​. Spotkanie z kochanką było jedynie                          krótkotrwałą ucieczką od niespokojnych myśli.  Kiedy kończy się uniesienie, momentalnie ​powracają dawne lęki i cierpienia​. Pojawia się myśl o                            śmierci, która stanowiłaby wybawienie od męki istnienia. Właśnie takie unicestwienie – w chwili                          krótkotrwałej pełni – wydaje się poecie największą rozkoszą i taką też śmierć poeta błogosławi.  Życie jest niekończącą się litanią pragnień, które ​nie mogą zostać zaspokojone​. To wieczne                          nienasycenie człowieka rodzi ​frustrację, niechęć, bezradność względem samego siebie​. Nawet                    ukojenie, jakie daje erotyczna bliskość, jest tylko chwilowe, niczego nie zmienia i niczego nie znosi.    LUBIĘ, KIEDY KOBIETA  - śmiały erotyk poety opisujący kolejne stadia miłosnej gry aż do zapomnienia się.  - kobieta naprawdę stanowi dla poety tylko narzędzie zapomnienia i po tych upojnych                        chwilach mężczyzna szybko wraca do swego „nieziemskiego świata”                NIE WIERZĘ W NIC    Podmiot liryczny ​neguje wartość jakiegokolwiek działania, wszystkie idee uznaje za słabe​. Swoją                        sytuację porównuje do rzeźbiarza, który chciał wyrzeźbić Afrodytę, jednak nie zdołał ująć w                          marmurze idei piękna, zniszczył więc swoje dzieło z śmiechem i z przekleństwem na ustach.     Afrodyta to alegoria piękna – pomysł zaklęcia go w marmurze, a więc w materii, kruszcu, okazuje   się niewykonalny, przekracza możliwości człowieka. Podobnie jest z ideami, w które wierzył                        podmiot liryczny. Okazują się one nieprzystające do rzeczywistości, skazane na klęskę – zasługują                          więc   na zniszczenie.    Prezentowana przez bohatera postawa to ​przykład młodopolskiego dekadentyzmu​. Wszystkie                  wartości zostają tutaj jednoznacznie zanegowane, szczególną niechęć podmiotu lirycznego budzi zaś                      jakakolwiek aktywność: „(...) wstręt mam do wszystkich czynów”. Wysiłek, starania nie przynoszą                        niczego   poza cierpieniem. Marzenia są nieosiągalne, pragnienia człowieka nigdy nie zostaną w pełni                        zaspokojone, dlatego nie warto nawet próbować walczyć o nie.    W ostatnich trzywersowych strofach zostaje wyrażone ​pragnienie niebytu, czyli nirwany​.                    Dekadencka postawa prowadzi do twardych i bolesnych wniosków: „(...) konieczność jest wszystkim,                        wola ludzka niczym”. Człowiek jest zdeterminowany przez czynniki zewnętrzne, musi poddać się                        losowi.   Jest nieistotny i zbyt słaby, aby przeciwstawić się światu. W tej sytuacji może pragnąć wyłącznie   jednego – uwolnić się od męki istnienia.     FAŁSZ, ZAWIŚĆ  - w wierszu podmiot liryczny demonstruje, jak bardzo obojętne mu jest, co się z nim stanie.   - łódź – symbol życia, ale człowiek nie chce swoim życiem kierować, odrzucił wiosła i leży na                                dnie łodzi, nie dbając, dokąd ta łódź popłynie,  - fałsz, zawiść, marność, nikczemność, głupota - wartości, które dominują we współczesnych                      świecie  z opiera się na zasadzie porównania życia do podróży przez błota w czasie chmurnego,                            pozbawionego słońca dnia. Człowiek skazany jest na klęskę, na przegranie, na to że nigdy nie będzie                                w stanie przepłynąć błota tj. przeżyć życia. Podmiot liryczny poddaje się, nie próbuje walczyć z                              życiem. Czuje się bezsilny. Życie w jakim przyszło mu żyć kontrastuje z życiem do jakiego został                                stworzony : purpurowych wschodów, zachodów złoconych, do gwiazd kroci, wysp zielonych itp.                        Jednak okazuje się, że ta rzeczywistość jest całkiem inna, a arkadia jest nieosiągalna.            EVIVA L’ARTE  Podmiotem lirycznym jest ​artysta mający świadomość odrębności grupy społecznej, do której                      należy. Tacy jak on – twórcy, są przekonani o swej wartości, chociaż nikt tego stanowiska nie                                podziela. Pomimo tej wiedzy, nie czuje się smutny i bezużyteczny. Podmiot, wypowiadający się w                            imieniu całego środowiska artystycznego, jest dumny i przekonany o swej wyższości.    - Na ​Evviva l’arte Kazimierza Przerwy-Tetmajera można spojrzeć jak na literacki manifest                      postawy młodopolskiej. Poeta przedstawia w swym wierszu modernistyczny portret artysty                    jako kapłana sztuki. Artysty, który stoi ponad społeczeństwem i jego prawami.  - Przewodnim tematem wiersza jest sztuka i jej rola w życiu artysty. Tetmajer dokonuje                          poniekąd sakralizacji sztuki (czyli uświęcenia), mówi, że jest ona dalece ważniejsza od                        doczesnego życia każdego człowieka. Kto żyje obok sztuki, może od razu umrzeć!  - Wiersz Tetmajera opowiada także o walce, jaką toczyć musi artysta ze społeczeństwem. W                          walce tej proporcje sił nie są równe – naprzeciwko artysty stoją miliony filistrów – ludzi,                              którzy nie rozumieją i za nic nie chcą rozumieć sztuki. Artysta jest sam; ma natomiast po                                swojej stronie „boskie ognie” – talent, który dodaje mu siły i pozwala wyjść zwycięsko z tego,                                pozornie niemożliwego do wygrania, pojedynku.  - Utwór ten nawiązuje także do romantycznego buntu. Odnaleźć w nim możemy myśli rodem                          z ​Cierpień młodego Wertera i bliskie poezji Cypriana Kamila Norwida. Wiersz Tetmajera                        możesz dlatego nazwać utworem neoromantycznym.    JAN KASPROWICZ  Przedstawiciel ​Młodej Polski​, związany z kilkoma głównymi nurtami ówczesnej liryki, przede                      wszystkim z ​naturalizmem​, symbolizmem oraz ekspresjonizmem. Prekursor nowoczesnego ​wiersza                  wolnego​, katastrofizmu oraz szeregu tendencji prymitywistyczny we współczesnej sztuce.  Z CHALUPY XXXIX  Poeta przedstawia losy biednego, młodego wiejskiego chłopaka, którym sam był. Bohatera utworu                        spotkał tragiczny koniec. Pragnął wydostać się ze wsi, sądził, że uda mu się to dzięki nauce. Dlatego                                  Rano, zimą mróz czy zawierucha, W surduciku do szkoły o milę… ​spieszył do szkoły.Chciał zdobyć                              wiedzy głęboką rzekę​. Latem pasąc krowy czytał Homera i Wergiliusza.  Po ukończeniu szkoły wyruszył do miasta, by móc się dalej uczyć: ​I tak wyrósł… I dalej w stolicę… Tam                                      to wiedzy głęboka jest rzeka…​. Lata ciężkiej pracy nad książką, ciągła nędza i nierzadko głód, osłabiły                                zdrowie młodego człowieka. Już nigdy nie spotka się z rodzicami. W stolicy z nędzy ​umarł na suchoty​.  Wszystkie sonety z cyklu ,,Z chałupy” ukazują jakiś aspekt chłopskiej egzystencji. Poeta wykorzystuje                          technikę naturalistyczną, w celu jak najpełniejszego przedstawienia życia wsi. Dokonuje więc                      szczegółowego zapisu zajęć, zwyczajów, problemów, waśni. Unika odautorskiego komentarza, jego                    obrazy są w pełni obiektywne, bezstronne i realistyczne.        DIES IRAE  Obrazy w utworze:  - Obraz Boga​ – mściwy, okrutny, wyrażający swój gniew, karzący człowieka, niewspierający.  - Obraz Chrystusa – cierpi na krzyżu, ma głowę w cierniowej koronie. Symbolizuje ludzkie                          cierpienie.  - Obraz Ewy​ – symbol grzechu, nie żałuje tego co zrobiła,  - Obraz Adama – niewinny (część grzechu spoczywa na nim), opuszczony, oszukany, na                        początku buntuje się przeciwko Bogu ( ale później przyjmuje postawę pokory – zaczyna                          znowu ufać Bogu ), słaby.    - Obraz świata (ludzi) – ludzie pod wpływem strachu zachowują się jak zwierzęta, dokonują                          najpodlejszych czynów.      Cechy ekspresjonizmu w ,,Dies Irae’’  - W utworze „Dies irae” indywidualnie myślącą jednostką jest Adam, uosabiający                    jednocześnie całą ludzkość.  - Obraz Dnia gniewu budowany jest przy użyciu środków charakterystycznych dla                    ekspresjonizmu: ​hiperboli („miliardy krzyży”), ​apostrof („O, Głowo, owinięta cierniową                  koroną”), ​wykrzyknień​ („O biada!”, „Kyrie eleison!”, „Sądź, Sprawiedliwy!”).  - Występuje ​kontrast ​( oskarżanie Boga o bycie sędzią ,,sędzia!”, jednocześnie proszenie o                          pomoc ,,Kyrie elejson!”. Ponadto podmiot liryczny posługuje się ​patosem​- cały czas                      odczuwamy patetyczny nastrój (gatunek tego utworu to Hymn). Występowanie ​dysonansów​,                    czyli rymów niedokładnych.  - Dominacja subiektywizmu nad obiektywizmem ( Adam ocenia Boga oraz jego czyny na                        podstawie swojego punktu widzenia), czyli dominacja indywidualnego wyrazu nad opisem                    rzeczywistości.  - ​Symbole (Ewa jako symbol grzechu, Chrystus jako symbol cierpienia) oraz wizyjność ​(                          (Wizja zagłady świata i chylenie się go ku upadkowi ).  - Traktowanie widzialnej rzeczywistości jako złudzenia, wizji przez podmiot.  - W wierszu dominują ​ostre barwy – przede wszystkim czerwień, kojarząca się z krwią, czerń                            symbolizująca grzech i barwy ognia. Strasznym obrazom towarzyszą przerażające dźwięki:                    płacz, rozpaczliwy krzyk, „krwawe modlitwy”.                LEOPOLD STAFF  Jeden z najwybitniejszych twórców literatury XX wieku[1], kojarzony głównie jako przedstawiciel                      współczesnego klasycyzmu; prekursor poezji codzienności[2], związany także z franciszkanizmem i                    parnasizmem.  DESZCZ JESIENNY  1.  Elementy impresjonizmu w wierszu:  - Synestezja, np. ,,Jęk szklany”, „światła szarego blask sączy się senny” (Połączone tu zostają                          wrażenia wzrokowe i słuchowe: szare światło rozchodzące się wśród deszczu zdaje się                        sączyć, czyli powoli kapać niczym woda).  - Rola światła, np. ,,I światła szarego blask sączy się senny”  - Nieprzezroczystość, np. wystąpienie mgły ,, a szyby w mgle mokną”, ,,w dal szarą i mglistą”  - Słownictwo oniryczne, np. ,,wieczornych snów mary powiewne, dziewicze”  - Występowanie epitetów kolorystycznych, np. ,,ciemna dal, szare światło”.  - Uchwycenie pewnego momentu. W utworze pora dnia to noc. Podczas niej pada deszcz i to                              jest ten moment.  Odwołanie się do zmysłów:  - przez rytm wiersza oraz onomatopeje np. ,,deszcz dzwoni, dzwoni” do zmysłu słuchu  - ,,dżdżu krople padają i tłuką w me okno” zmysł dotyku  - ogólne obserwowanie zjawiska zmysł wzroku  - W utworze dominują dwa zmysły : wzroku i słuch!  Elementy dekadentyzmu w utworze:  - Występowanie słownictwa funeralnego, np. mary, żałoba, groby, korowód, pogrzeb.  - Cały nastrój jest melancholijny, pesymistyczny.  - Myśli podmiotu lirycznego cały czas krążą wokół śmierci osoby dla niego ważnej.  - Szatan przechodzący w ogrodzie ( nawet on płacze )( zostawia po sobie zgliszcza, popioły,                            trwogę oraz śmierć ).  - Tytuł – deszcz jesienny- jesień jako pora zamierania, śmierci.  3.  Symbole w utworze:  - Płacz, łzy– symbol smutku, osamotnienia, żałoby, rozpaczy, porażki, bezsilności i                    niemożności pogodzenia się z losem, a także coś, co integruje ludzkość.  - Ogród – symbol spokoju, uporządkowanego życia jak i jego piękna. Może to być także                            symbol duszy człowieka.  - Szatan – symbol grzechu, zła, zniszczenia.  - Kwiaty - radość z życia, barwy i piękno.  - Popiół, który przyspał kwiaty – pokuta, bezbarwność oraz szarość.  (POD SYMBOLAMI, KTÓRE ZOSTAŁY SKONTRASTOWANE, czyli ogród- szatan i kwiaty-popiół                    możemy dostrzec podmiot liryczny przed śmiercią ważnej osoby i po – alegoria dawnego życia )      SONET SZALONY  Podmiotem tekstu jest sam poeta, który wypowiada się w pierwszej osobie liczby pojedynczej.                          Wiersz stanowi próbę samookreślenia – podmiot dokonuje metaforycznej autoprezentacji.                  Przedstawia się po pierwsze jako „włóczęga, król gościńców” – mamy zatem do czynienia z figurą                              podróżnika i metaforą życia jako drogi. Po drugie poeta określa się mianem „pijaka słońca” oraz                              „zwycięzcy słotnych burz, wichrów i niepogody”. Oznacza to, że propaguje on pozytywny stosunek                          do świata, dostrzega przede wszystkim jego jasną stronę, której symbolem jest słońce; przezwycięża                          zaś wszelkie przeciwności losu (wichry i niepogodę).  ● Atrybutami owego podróżnika są kij, płaszcz i dziurawa sakwa, nawiązujące do biblijnych                        psalmów. Metaforyka tekstu jest zaś zaczerpnięta z porządku natury: poeta przywołuje                      elementy przyrody podkreślające urodę życia: niebo pełne gwiazd, kwiaty, krzew jabłeczny.                      Okazuje się, że podmiot podróżuje jednak nie tylko po drogach i bezdrożach, ale przede                            wszystkim w krainie własnej wyobraźni. Wskazują na to metafory takie, jak np. „kwiat                          marzenia” czy „owoc swobody”, podkreślający artystyczną kondycję osoby mówiącej.  ● Dominującą cechą lirycznego włóczęgi jest beztroska, nadzieja i niedbałość o przyziemne                      rzeczy. Sam przypisuje sobie lekkomyślność, którą jednak wartościuje pozytywnie. Nazywa                    ją „płochą weselnicą” i „psotnicą; utratę mądrości traktuje zaś jako szczęście. Poeta                        podkreśla zatem, że w najważniejsze jest zachowanie dystansu wobec samego siebie i                        unikanie zbytniej powagi. Człowiek powinien dać sobie szansę na beztroskę i nadzieję.  ● Podkreśla, że człowiek powinien kierować się przede wszystkim wewnętrzną intuicją, a nie                        rozsądkiem. To właśnie ona zapewnia mu wolność i zamienia życie w ciekawą przygodę.  KOWAL  Symbolika w utworze:  - Kowal - człowiek; jednostka silna, wyjątkowa, postawa aktywności  - Bezkształtna masa kruszców drogocennych - psychika człowieka, którą należy poddać                    wielu próbom  - Kowadło - życie, liczne doświadczenia    Nietzscheanizm:  - Staff “tworzy” nowego człowieka, który ma być aktywny, ma sam siebie tworzyć,  kształtować swój los i los całego świata  - Poeta namawia do człowieka do czynu, niepoddawania się przeciwnościom losu ani  własnym ograniczeniom   - Człowiek powinien tworzyć własne zasady postępowania - wtedy będzie silny