Pobierz Mloda-Polska-notatka.pdf i więcej Prezentacje w PDF z Sztuka tylko na Docsity! MŁODA POLSKA Nazwa epoki Młoda Polska Artur Górski w 1898 r. zatytułował w ten sposób cykl swoich artykułów programowych w krakowskim „Życiu”. Neoromantyzm nawiązanie do romantyzmu: prymat uczuć, idealizm, indywidualizm, zainteresowanie metafizyką, subiektywizm, buntowniczość, odwoływanie się do przeszłości i nieoficjalnych źródeł kultury Fin de siècle określenie poczucia schyłku cywilizacji, fr. ‘koniec wieku’ Modernizm fr. ‘nowoczesność’; nowe koncepcje sztuki i poglądy filozoficzne; odcięcie się od tradycji, a zwłaszcza od pozytywizmu; poszukiwanie nowatorskich, oryginalnych środków wyrazu w literaturze i sztuce la belle epoque ‘piękna epoka’, to czas szalonej zabawy, odrzucającej zahamowania obyczajowe czy religijne. Symbolizm nazwa ta stosowana jest rzadziej, gdyż odnosi się nie tyle do cech całego okresu, ile raczej do głównego nurtu w sztuce młodopolskiej. Ramy czasowe Polska: Początek: 1891 (wydanie I tomu poezji Kazimierza Przerwy-Tetmajera) Koniec: 1918 (odzyskanie przez Polskę niepodległości) Świat: Początek: lata 60. XIX w. Koniec: lata 60. XX w. 1 Filozofia i światopogląd Artur Schopenhauer Człowiek jest zły z natury. - przeznaczeniem człowieka jest cierpienie - człowiek to marionetka w rękach natury - należy wyzbyć się wszelkich pragnień - wolność to pogodzenie się z tym, co nieuchronne - szczęście gwarantuje ucieczka w niebyt - dążył do nirwany Ojciec dekadentyzmu. dekadentyzm - (chylenie się ku upadkowi) głosił przekonanie o upadku cywilizacji europejskiej, jej wartości moralnych i norm obyczajowych. Dekadenci przyjmowali postawę bierności i rezygnacji, nie mieli sił na walkę z bólem istnienia, jedynymi wartościami okazywały się sztuka i erotyka. Dekadentyzm łączy się też z tęsknotą do śmierci lub nirwany. Nirwana - stan między śmiercią a życiem, do którego doprowadza wyzbycie się wszelkich pragnień i stopniowe odcięcie wszelkich powiązań ze światem zewnętrznym – stan totalnego spokoju i wyłączenia duchowego i cielesnego. Friedrich Nietsche - głosił ideał „nadczłowieka” (teoria rasy panów) - głosił relatywizm poznawczy - dzieli ludzkość na dwie grupy: panów i niewolników. - był zaciętym wrogiem chrześcijaństwa i demokracji Nadczłowiek - człowiek wyzwolony, swobodny, mający prawo do życia poza dobrem i złem; nadczłowiek miał odznaczać się siłą wewnętrzną, biologiczną aktywnością (kult witalizmu), tężyzną fizyczną. Nadludzie powinni stworzyć sobie własne zasady moralne, odpowiednie dla swojej osobowości i środowiska. 2 Przykłady: Edwarda Muncha „Krzyk”, Jan Kasprowicz Symbolizm – związany genetycznie z literaturą francuską. Manifest „Le Symbolisme” 1886 na łamach dziennika „Le Figaro” podpisany przez poetów Jeana Morease i Paula Adama. W literaturze: - wyrażenie niewyrażalnego za pomocą symbolu - sugerowanie ukrytych treści - aluzyjność, wieloznaczność - muzyczne ukształtowanie wypowiedzi - wprowadzenie swobodnej formy wiersza wolnego - rozluźnienie kompozycji W malarstwie: - wyrażenie życia duchowego człowieka - tego, czego nie da się wyrazić dosłownie - zastosowanie symbolu pozostawiającego interpretację dzieła odbiorcy - korzystanie z różnych technik plastycznych Przykłady: Jacek Malczewski „Pytia”, Stanisław Wyspiański „Wesele” Secesja - (łac. secessio – oddzielenie się, wystąpienie) - chęć stworzenia nowego jednolitego stylu (stąd nazwa art nouveau) w różnych dziedzinach sztuki: malarstwie, rzeźbie, architekturze, sztuce użytkowej - płynność, falistość linii - bogata ornamentyka abstrakcyjna lub roślinna - źródłem inspiracji sztuka orientalna - swobodne układy kompozycyjne - subtelna, pastelowa kolorystyka - asymetria Naturalizm - (łac. natura, fr. naturalisme) stanowisko dążące do wyjaśnienia rzeczywistości przyczynami naturalnymi 5 W literaturze: - Pojawiał się głównie w epice - maksymalny obiektywizm w przedstawianiu fabuły - ograniczenie fikcji na rzecz wiarygodnego przekazu - przeniesienie teorii walki o byt Darwina na grunt powieści - podporządkowanie prawom biologii - brutalność obrazowania - autentyzm językowy – żargon, - dosadne słownictwo W malarstwie: - fotograficzne odwzorowanie natury w malarstwie i potocznej rzeczywistości - dokumentaryzm - obrazowanie ciemnych stron życia, ludzkiej biedy, marginesu społecznego Przykłady: Leon Lhermitte „Zapłata żniwiarzy”, Władysław Reymont „Chłopi”. Poeta wyklęty poeta wyklęty - zbuntowany przeciw społeczeństwu, poeta przekraczający normy obyczajowe. „Statek pijany” J. A. Rimbaud Manifest wolności połączonej z ucieczką w otwarte morze i odrzuceniem wszystkich codziennych zobowiązań. Jednak okazuje się, że to nie tylko upojna radość, ale i tęsknota. „Padlina” - Charles Baudelaire Wiersz oparty jest na kontraście. Poeta zestawia w nim piękno, młodość i witalność z odrażającą brzydotą rozkładu. W dosadny sposób ukazuje ludzką przemijalność. Śmierć jest traktowana w tym kontekście jako naturalna i nieunikniona konsekwencja życia. Mit artysty i sztuki 6 Sztuka dla sztuki Sztuka jest celem samym w sobie. Sztuka powinna być wartością absolutną, nie podporządkowaną żadnym celom. „Wesele” S. Wyspiański Artyści, których reprezentuje Poeta (K. Przerwa-Tetmajer) zostali osądzeni jako ci, którzy działają ze szkodą dla narodu. Ich twórczość zabija nadzieję, zniechęca. Nie służy dobru, walce ani życiu. Nie podnosi ducha narodu. (Rozmowa Rycerza z Poetą) Inny przedstawiciel artystów to Pan Młody (Lucjan Rydel). W jego przypadku dopatrujemy się zjawiska chłopomanii. Mężczyzna jest zafascynowany wsią, jednak wie o niej bardzo mało. „Evviva l’arte” – K. Przerwa-Tetmajer Każdy wers rozpoczyna się okrzykiem „Niech żyje sztuka!”. Podmiotem lirycznym są poeci, dla których jedynie sztuka jest wartością. Sztuka daje artystom przewagę nad zwykłymi ludźmi i czyni ich „królami bez ziemi”. Kazimierz Przerwa-Tetmajer W tekstach pisanych przez tego poetę możemy dostrzec echa filozofii Schopenhauera (dekadentyzm, pesymizm, ucieczka do nirwany). „Koniec wieku XIX” Programowy wiersz Młodej Polski, wyrażający dekadencki pesymizm końca wieku. Człowiek nic nie znaczy, jest tylko „mrówką rzuconą na tory”, która nie ma żadnych szans w walce z losem. Człowiek końca wieku jest przepełniony poczuciem beznadziejności, jest bezradny i nie znajduje żadnego ratunku. „Hymn do Nirwany” Utwór jest formą litanii. Podmiot liryczny błaga o kres cierpień, jakie niesie ze sobą życie. Dla tego człowieka nirwana wydaje się zbawieniem. 7 Jan Kasprowicz odczuwa zgodę na świat i życie takie, jakie są, postrzega życia jako pełne harmonii, ładu, piękna. Poeta godzi się z Bogiem. Cykl sonetów „Księga ubogich” Tytuł tego zbioru wierszy nawiązuje do tradycji średniowiecznej. Biblia ubogich, to zbiór drzeworytów przedstawiających sceny biblijne. Adresowana była do ludzi nieumiejących czytać. Teksty nie są jednorodne tematycznie: mamy tu erotyki, wiersze o przyrodzie, a także utwory patriotyczne. Leopold Staff „Deszcz jesienny” Impresjonistyczny przedstawienie świata, na które składają się trzy wizje: korowód mat, które, zawodząc idą przez ogród, wspomnienie pogrzebu i niespełnionej miłości oraz obraz diabła płaczącego, gdy zobaczył, ile zniszczeń spowodował w pięknym ogrodzie. Obrazy przypominają sen, całość przepełniona jest smutkiem. Świat jest pogrążony w apatii, marazmie, pustce. Utwór może być interpretowany jako wyraz stanu psychicznego podmiotu lirycznego - obraz wewnętrzny, duszy dekadenta. „Kowal” Symbol walki z typowym dla dekadentyzmu przejawem zniechęcenia, pesymizmu, z poczuciem bezradności. Podmiot liryczny to nadczłowiek*, kształtuje w poczuciu wolności i siły swoje wnętrze. Osoba mówiąca wskazuje na źródło siły i aktywności życiowej, na pracę nad własnym charakterem. Każdy przejaw słabości powinien być odrzucony. Sonet stanowi wezwanie do kształtowania własnej siły, przede wszystkim duchowej, nie fizycznej. *Filozofia Nietzschego „Wysokie drzewa” Natura jest poetą-rzeźbiarzem. Obcowanie z przyrodą staje się dla człowieka natchnieniem, możliwością wyzwalania potencjału duchowego i twórczego. Podmiot liryczny zachwyca się nad malarsko przedstawionym krajobrazem. 10 Poeta zwraca się w stronę klasycyzmu: pogodzenie z życiem, filozofia ładu, trzynastozgłoskowiec ze średniówką po siódmej sylabie, słownictwo proste, nasycone niecodziennymi zestawieniami. 11