Pobierz Moda językowa we współczesnej polszczyźnie i więcej Ćwiczenia w PDF z Moda tylko na Docsity! Moda językowa we współczesnej polszczyźnie Wprowadzenie Przeczytaj Prezentacja mul medialna Sprawdź się Dla nauczyciela Bibliografia: Źródło: h ps://www.praca.pl/poradniki/rynek-pracy/korpomowa-co-to-jest,przyklady_pr- 3845.html [dostęp 5.06.2021 r.]. Źródło: Jan Paweł II, Wstańcie, chodźmy!, Kraków 2004, s. 159. Źródło: Spanko, dostępny w internecie: h ps://www.miejski.pl/slowo-Spanko [dostęp 25.10.2018 r.]. Źródło: Łukasz Górnicki, Dworzanin polski, oprac. R. Pollak, Warszawa 1950, s. 45–46. Cytat za: Zenon Klemensiewicz, Historia języka polskiego, wyd. IX, Warszawa 2020, s. 336. Źródło: Mikołaj Rej, Do tego, co czytał, [w:] Poeci polscy od średniowiecza do baroku, oprac. K. Żukowska, Warszawa 1977, s. 142. Źródło: Stanowisko Rady Języka Polskiego przy Prezydium PAN w sprawie żeńskich form nazw zawodów i tytułów (25 XI 2019 r.), dostępny w internecie: h ps://rjp.pan.pl/index.php? op on=com_content&view=ar cle&id=1861:stanowisko-rjp-w-sprawie-zenskich-form-nazw- zawodow-i-tytulow [dostęp 2.02.2020 r.]. Źródło: Zenon Klemensiewicz, Historia języka polskiego, Warszawa 2020, s. 337. Źródło: Henryk Sienkiewicz, Za chlebem, [w:] Nowele wybrane, Warszawa 1968. Źródło: Andrzej Markowski, Kultura języka polskiego. Teoria. Zagadnienia leksykalne, Warszawa 2005, s. 188. Wyraz gęsi do tej pory jest przedmiotem sporów i nawet jego kwalifikacja gramatyczna jest niejasna. Panowało przekonanie, że jest to rzeczownik gęś w liczbie mnogiej, a więc: Polacy nie są gęsiami, mają własny język. Wydawało się, że zagadkę rozwikłali językoznawcy twierdzący, że jest to przymiotnik, składniowo odnoszący się do dopełnienia język (więc: Polacy mają swój język, a nie „gęsi język”), a na poziomie znaczeniowym – pejoratywnie określający łacinę (rzekomo kojarzącą się autorowi z „gęganiem”), która wówczas jeszcze dominowała nad językiem narodowym. Według innej hipotezy Rej użył w tym miejscu określenia odnoszącego się do Jana Husa (cz. hus, dziś: husa – gęś; w szerszym znaczeniu odwołał się do niego jako reprezentanta Czechów, chcąc odróżnić ich od Polaków). Jan Hus był czeskim filozofem, reformatorem religijnym i pisarzem, którego działalność wyniosła czeszczyznę literacką na wyżyny. W czasach, kiedy żył i tworzył Rej, język czeski był w Polsce bardzo modny, o czym – w szerszym kontekście ulegania przez Polaków właśnie modzie językowej – pisał m.in. Łukasz Górnicki w Dworzaninie polskim (1566). Poniższy fragment dzieła daje pewien obraz ówczesnej skali już nie mody, ale mód językowych rozpowszechnionych wśród Polaków. Mikołaj Rej Do tego, co czytał A niechaj narodowie wżdy postronni znają, iż Polacy nie gęsi, iż swój język mają! Źródło: Mikołaj Rej, Do tego, co czytał, [w:] Poeci polscy od średniowiecza do baroku, oprac. K. Żukowska, Warszawa 1977, s. 142. “ Łukasz Górnicki Dworzanin polski A tak ten mój dworzanin będzie u wszytkich ludzi z podziwieniem osobny i będzie miał we wszytkim gracyją, a zwłaszcza w mowie, jesli sie strzec będzie wydwarzania, której wady pełno wszędzie a podobno u nas w Polszcze więcej niż gdzie indziej. Albowiem nasz Polak, by jedno kęs z domu wyjechał, wnet nie chce inaczej mówić, jedno tym językiem, gdzie troszkę zmieszkał: jesli był we Włoszech, to za każdym słowem Signor, jesli we Francyjej, to per ma foi [...], jeśli w Hiszpanijej, to nos otro cavaglieros [...]; a czasem drugi, chocia nie będzie w Czechach, jedno iż granicę śląską przejedzie, to już inaczej nie będzie chciał mówić, jedno po czesku, a czeszczyzna, wie to Bóg, jaka będzie. A jeśli mu rzeczesz, żeby swym językiem mówił, to “ Moda językowa dzisiaj We współczesnej polszczyźnie najwięcej modnych wyrazów wywodzi się z języka angielskiego. Język angielski jako lingua franca jest uznawany za prestiżowy, m.in. dlatego, że biegłość w posługiwaniu się nim umożliwia komunikację na arenie międzynarodowej. Pochodzenie wyrazów modnych może być zarówno obce (w polszczyźnie najwięcej modnych zapożyczeń ma źródło w angielszczyźnie), jak i rodzime. Często bywa tak, że rodzime słowo przejmuje tylko obce znaczenie – w ten sposób powstają tzw. neosemantyzmy. 1. rodzime są to z jednej strony wyrazy i wyrażenia, które istniały już wcześniej w języku, ale zyskały nowe znaczenie, z drugiej strony – wyrazy i wyrażenia nowo powstałe w tym języku 2. lipa w znaczeniach: kiepska, nieprzyjemna sytuacja; wyraz bycia zawiedzionym czymś 3. rzepiara dziewczyna robiąca sobie zdjęcia w polu rzepaku i publikująca je w sieci 4. beka reakcja na coś zabawnego, stwierdzenie, że coś jest zabawne 5. spanko spanie, też: senność, występuje również w pełnym cytacie: Nie mogę, mam spanko z popularnej serii animacji na YouTube Kuce z Bronksu powieda, iż zapomniał abo że mu się przyrodzony język prawdziwie gruby widzi, czego dowodząc, wyrwie jakie staropolskie z Bogarodzice słowo, a z czeskim jakiem gładkiem słówkiem na sztych je wysadzi, aby swego języka grubość a obcego piękność pokazał; na koniec i z tym na plac wyjedzie, że niemal każdy w polskim języku wymowca czeskich słów miasto Polskich używa, jakoby to było na schwał dobre. Źródło: Łukasz Górnicki, Dworzanin polski, oprac. R. Pollak, Warszawa 1950, s. 45–46. Cytat za: Zenon Klemensiewicz, Historia języka polskiego, wyd. IX, Warszawa 2020, s. 336. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 6. z języka obcego to wyrazy i wyrażenia, a także znaczenia wyrazów, które zostały zaczerpnięte z języka obcego 7. nostalgia pierwotnie: tęsknota za utraconą ojczyzną; pod wpływem języka angielskiego nowe znaczenie: tęsknota za czymś, co minęło, a co ocenia się pozytywnie 8. dedlajn (ang. deadline) – nieprzekraczalny termin wypełnienia jakiegoś zobowiązania (np. zawodowego) 9. mood (ang.) – nastrój 10. nvm skrót od ang. nevermind – nieważne Korpomowa Ta popularność języka angielskiego prowadzi do sytuacji, w której mamy do czynienia z zalewem polszczyzny obco brzmiącymi słowami (np. task, skill, feedback, case), wyrażeniami (np. dress code), a nawet obcą wymową (forłardować, ang. forward – przekazywać dalej). Szczególnie uderza natężenie anglicyzmów w korporacjach i wśród ich pracowników, posługujących się tzw. korpomową, która często bywa parodiowana ze względu na nadmierne łączenie wyrazów rodzimych z obcymi. W sieci powstają nawet „słowniki” objaśniające korpomowę, kierowane do potencjalnych nowych pracowników. Mimo pozorów elitaryzmu wiele elementów polszczyzny korporacyjnej przyjmuje się w powszechnej praktyce językowej. Język młodzieżowy Obficie dostarcza modnych wyrazów i wyrażeń – nie tylko obcej, ale także polskiej proweniencji – internet. Przede wszystkim jego najmłodsza społeczność zasila język nowymi określeniami, zwrotami, powiedzeniami, takimi jak nerd (osoba nadmiernie fascynująca się naukami ścisłymi i/lub grami komputerowymi), co ja pacze (wyraża dezaprobatę i poczucie straconego czasu; źródłem jest słynne w sieci zdjęcie kota z takim podpisem) czy essa (słowo wieloznaczne, najogólniej: wyrażenie pozytywnych emocji). Wynika to m.in. z dążności użytkowników sieci do oryginalności, wyróżniania się i demonstrowania swojego obycia z najnowszymi trendami. Podobnie jak w języku korporacji, w języku społeczności internetowej szerzy się moda na skróty, np. thx – dzięki (z ang. thanks); c'nie? – jako skrócona wersja potocznego pytania: „co nie?”; ocb – skrót od pytania: „o co biega?”. Da się również zaobserwować predylekcję do krótkich, celnych uwag, np.: - Dobrze ci poszedł sprawdzian? - Racza (tzn. „raczej”), albo ironiczna reakcja: XD na czyjś monolog. Rozwlekłe posty i komentarze są niemodne. Fleksję wzbogaca użycie form nijakich 1. i 2. osoby czasownika (napisałom, wzięłoś, poszłobym itd.), dla których system gramatyczny polszczyzny zawsze przewidywał miejsce. Używa się ich nie tylko w odniesieniu do osób, ale np. do miejsc, zjawisk przyrody, obiektów nieożywionych. W książce Jana Pawła II Wstańcie, chodźmy można znaleźć taki fragment: Na podstawie opisanych powyżej tendencji można wyciągnąć co najmniej dwa wnioski: o pogłębianiu się świadomości językowej wśród użytkowników polszczyzny oraz o wyraźnie społecznych podstawach nowych przemian w języku. Nie da się zlekceważyć tych zjawisk, dlatego językoznawcy liczą się z nimi i uważnie je obserwują. Pewne innowacje szerzące się w uzusie zyskują akceptację na poziomie normy, inne są odrzucane. Obrazuje to Stanowisko Rady Języka Polskiego przy Prezydium PAN w sprawie żeńskich form nazw zawodów i tytułów (25 XI 2019 r.), którego zakończenie brzmi: Jan Paweł II Wstańcie, chodźmy! Moje myśli powracały do pierwszych wrażeń, jakie przeżywałem podczas pierwszej pielgrzymki do Ziemi Świętej. Napisałem wówczas: „Ach, miejsce na ziemi, miejsce ziemi świętej – jakimże miejscem jesteś we mnie! Dlatego właśnie nie mogę po tobie stąpać, muszę klęknąć. Przez to dzisiaj potwierdzam, że byłoś miejscem spotkania. Przyklękam – przez to wyciskam na tobie pieczęć”. Źródło: Jan Paweł II, Wstańcie, chodźmy!, Kraków 2004, s. 159. “ Stanowisko Rady Języka Polskiego przy Prezydium PAN w sprawie żeńskich form nazw zawodów i tytułów (25 XI 2019 r.) [...] Rada Języka Polskiego przy Prezydium PAN uznaje, że w polszczyźnie potrzebna jest większa, możliwie pełna symetria nazw osobowych męskich i żeńskich w zasobie słownictwa. Stosowanie feminatywów w wypowiedziach, na przykład przemienne powtarzanie rzeczowników żeńskich i męskich (Polki i Polacy) jest znakiem tego, że mówiący czują potrzebę zwiększenia widoczności kobiet w języku i tekstach. Nie ma jednak potrzeby używania konstrukcji typu Polki “ Słownik anglicyzm zapożyczenie z języka angielskiego feminatyw (też: feminatywum, feminativum, łac. femina – kobieta) – rzeczownik rodzaju żeńskiego, utworzony od rzeczownika męskiego za pomocą sufiksu wskazującego na rodzaj żeński desygnatu (np. kierow‐czyni od kierow‐ca) innowacja językowa (łac. innovatio – odnowienie) – nowa jednostka w języku korpomowa in. korpolekt, polszczyzna korporacyjna (łac. corporatio – związek, połączenie różnych części) – odmiana polszczyzny używana w dużych, zwłaszcza międzynarodowych przedsiębiorstwach, charakteryzująca się znacznymi wpływami języka angielskiego, wyrażeniami specjalistycznymi oraz licznymi skrótowcami upraszczającymi komunikację (np. trzeba zrobić te taski ASAP – trzeba wykonać te zadania jak najszybciej, od ang. task – zadanie, ASAP – skrót od as soon as possible – tak szybko jak możliwe) leksem (gr. léksis) – wyraz leksyka (gr. léksis – wyraz) – ogół wyrazów danego języka lingua franca (wł. „język Franków”) – w szerszym znaczeniu język komunikacji między różnojęzycznymi grupami ludzi na pewnym obszarze; we współczesnej Europie jest nim język angielski mem internetowy zdjęcie, ilustracja lub filmik opatrzone błyskotliwym, zabawnym komentarzem i Polacy, studenci i studentki w każdym tekście i zdaniu, ponieważ formy męskie mogą odnosić się do obu płci. Źródło: Stanowisko Rady Języka Polskiego przy Prezydium PAN w sprawie żeńskich form nazw zawodów i tytułów (25 XI 2019 r.), dostępny w internecie: h ps://rjp.pan.pl/index.php?op on=com_content&view=ar cle&id=1861:stanowisko-rjp- w-sprawie-zenskich-form-nazw-zawodow-i-tytulow [dostęp 2.02.2020 r.]. neutratyw (też: neutratywum, neutrativum, łac. neuter, -a, -um – żaden z dwóch) – rzeczownik rodzaju nijakiego utworzony od rzeczownika męskiego lub żeńskiego za pomocą wykładnika nienacechowanego rodzajowo (np. użytkowniczę od użytkownik). Neutratywami są także formy osobowe czasowników: byłoś, stałoś się norma językowa zbiór reguł poprawnego używania języka rodzimego; wyróżnia się normę użytkową (sytuacje codzienne, język mówiony) i normę wzorcową (sytuacje oficjalne, język pisany); za ustalanie i ewentualne aktualizowanie normy językowej odpowiadają językoznawcy, którzy biorą pod uwagę tradycję i częstotliwość używania danych wyrazów przez społeczeństwo uzus językowy (łac. usus – użycie, praktyka) – ogół zwyczajów językowych, w tym takich, które norma wzorcowa uznaje za niepoprawne zapożyczenie (in. pożyczka, wyraz obcy) – element językowy (np. cząstka słowotwórcza, wyraz, wyrażenie, konstrukcja składniowa) przejęty z języka obcego lub na nim wzorowany Ćwiczenie 2 Wśród poniższych leksemów zaznacz synonimy wyrazu generalnie. powszechnie oficjalnie znakomicie dobrze różnie świetnie różnorako istotnie wielorako na ogół kluczowo zasadniczo 輸 Ćwiczenie 3 Wskaż poprawne twierdzenia odnoszące się do mody językowej. Modne wyrażenia to wyłącznie zapożyczenia z języków obcych. Internet sprzyja rozkwitowi mody językowej. Modny wyraz wypiera swoje synonimy. Moda językowa nie służy wypełnianiu luk w systemie języka polskiego. We współczesnej polszczyźnie dominuje moda na zapożyczenia z języka francuskiego. Moda językowa dotyczy tylko czasów współczesnych. 輸 Ćwiczenie 4 Zapoznaj się z opinią XVII-wiecznego jezuity Wojciecha Kojałowicza na temat zwyczajów językowych Polaków. Odpowiedz na pytanie: Jakie przyczyny mody na „słowa cudzoziemskie” dostrzega Kojałowicz? Zenon Klemensiewicz Historia języka polskiego Wojciech Kojałowicz (1609–1677), jezuita, rektor akademii wileńskiej, autor rozpraw apologetycznych i historyk, tak pisał: „Starodawne to i pospolite złe jest: za granicą nabyć coś z cudzoziemczyzny, powrócić z nudą w sercu i wzgardą rzeczy ojczystych; i aby się pokazać więcej umiejącymi nad lud pospolity, zarzucić rodowite domowe słowa, na miejscu ich używać słów cudzoziemskich albo je z ojczystymi ustawnie mieszać”. Źródło: Zenon Klemensiewicz, Historia języka polskiego, Warszawa 2020, s. 337. “ 醙 Ćwiczenie 7 Przeczytaj zamieszczony poniżej krótki dialog. Przełóż go na język zrozumiały dla wszystkich użytkowników języka, zastępując wyrazy modne synonimami. Zastanów się i oceń komunikatywność tego typu wypowiedzi. – A ty znowu na krancz tajmie? – Tak, bo m lider nie zahajlajtował w brifie nowego dedlajna, kejs w plecy, łorkfloł leży… Źródło: h ps://www.praca.pl/poradniki/rynek-pracy/korpomowa-co-to-jest,przyklady_pr- 3845.html [dostęp 5.06.2021 r.]. Ćwiczenie 8 Sformułuj wypowiedź pisemną, w której odpowiesz na pytanie: Czy moda językowa to zjawisko pozytywne, czy negatywne? Omów zagadnienie na podstawie e-materiału oraz wybranego tekstu kultury albo własnych doświadczeń językowych. 難 難 Dla nauczyciela Autor: Piotr Obolewicz Przedmiot: Język polski Temat: Moda językowa we współczesnej polszczyźnie Grupa docelowa: Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy Podstawa programowa: Zakres podstawowy Treści nauczania – wymagania szczegółowe I. Kształcenie literackie i kulturowe. 2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń: 1) przetwarza i hierarchizuje informacje z tekstów, np. publicystycznych, popularnonaukowych, naukowych; 2) analizuje strukturę tekstu: odczytuje jego sens, główną myśl, sposób prowadzenia wywodu oraz argumentację; II. Kształcenie językowe. 2. Zróżnicowanie języka. Uczeń: 3) rozpoznaje i ocenia modę językową we współczesnym języku; 4) określa rodzaje zapożyczeń i sposób ich funkcjonowania w polszczyźnie różnych epok; odnosi wskazane zjawiska do współczesnej polszczyzny; 3. Komunikacja językowa i kultura języka. Uczeń: 2) zna pojęcie aktu komunikacji językowej oraz jego składowe (komunikat, nadawca, odbiorca, kod, kontekst, kontakt); 5) posługuje się różnymi odmianami polszczyzny w zależności od sytuacji komunikacyjnej; 10) charakteryzuje zmiany w komunikacji językowej związane z rozwojem jej form (np. komunikacji internetowej). III. Tworzenie wypowiedzi. 1. Elementy retoryki. Uczeń: 1) formułuje tezy i argumenty w wypowiedzi ustnej i pisemnej przy użyciu odpowiednich konstrukcji składniowych; 2. Mówienie i pisanie. Uczeń: 2) buduje wypowiedź w sposób świadomy, ze znajomością jej funkcji językowej, z uwzględnieniem celu i adresata, z zachowaniem zasad retoryki; 4) zgodnie z normami formułuje pytania, odpowiedzi, oceny, redaguje informacje, uzasadnienia, komentarze, głos w dyskusji; Kształtowane kompetencje kluczowe: kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji; kompetencje w zakresie wielojęzyczności; kompetencje cyfrowe; kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się; kompetencje obywatelskie; kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej. Cele operacyjne. Uczeń: wyjaśnia, na czym polega moda językowa, wskazuje etapy funkcjonowania wyrazów modnych w języku, ocenia celowość używania modnych wyrazów, analizuje język współczesnych użytkowników polszczyzny, wskazując w nim wyrazy modne, ocenia skuteczność komunikacyjną wypowiedzi, w których zastosowano wyrazy modne. Strategie nauczania: konstruktywizm; konektywizm. Metody i techniki nauczania: ćwiczeń przedmiotowych; z użyciem komputera; praca z tekstem. Formy pracy: praca indywidualna; praca w parach; praca w grupach; praca całego zespołu klasowego. Środki dydaktyczne: komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu; zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale; tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda; telefony z dostępem do internetu. Przebieg lekcji