Model człowieka w pieśniach i fraszkach Jana Kochanowskiego, Ćwiczenia z Religia

Pobierz Model człowieka w pieśniach i fraszkach Jana Kochanowskiego i więcej Ćwiczenia w PDF z Religia tylko na Docsity!

Model człowieka w pieśniach i fraszkach Jana

Kochanowskiego

Wprowadzenie Przeczytaj Mapa myśli Sprawdź się Dla nauczyciela

Bibliografia:

Źródło: Teresa Wilkoń, Kultura wartości. Jan Kochanowski, s. 102–105. Źródło: Maria Ossowska, Ethos rycerski i jego odmiany, Warszawa 1986, s. 9–10. Źródło: Jan Kochanowski, Pieśń II 12, [w:] Jan Kochanowski, Pieśni, s. 63–84. Źródło: Jan Kochanowski, Pieśń II 17, [w:] Jan Kochanowski, Pieśni, Wrocław 2008, s. 91–92. Źródło: Jan Kochanowski, Na łakome (Fraszka I 46), [w:] tegoż, Fraszki, Wrocław 2008, s. 24–

Źródło: Jan Kochanowski, Na zachowanie (Fraszka II 48) , [w:] tegoż, Fraszki, Wrocław 2008, s. 75–76. Źródło: Jan Kochanowski, Pieśń II 19 , [w:] Pieśni, Wrocław 2008, s. 96. Źródło: Jan Kochanowski, Pieśń II 25 , [w:] tegoż, Pieśni, Wrocław 2008, s. 3–4. Źródło: Jan Kochanowski, Pieśń II 9, [w:] Jan Kochanowski, Pieśni, Wrocław 2008, s. 82. Źródło: Jan Kochanowski, Pieśń II 4, [w:] Jan Kochanowski, Pieśni, Wrocław 2008, s. 70–71. Źródło: Jan Kochanowski, Pieśń I 2, [w:] Jan Kochanowski, Pieśni, Wrocław 2008, s. 11–13.

Przeczytaj

Określenie „człowiek renesansu” używane jest w czasach współczesnych i oznacza osobę dysponującą wiedzą i umiejętnościami z różnych dziedzin wiedzy i kultury. Ale odnosi się ono do czasów odrodzenia, kiedy wyłonił się ideał osoby wykształconej, dysponującej wieloma talentami. Człowiek renesansu nie tylko posiada rozległą wiedzę, ale także mądrze z niej korzysta. Dąży do harmonijnego rozwoju osobistego, uwzględniając potrzeby ciała, ducha i umysłu, ceni wartości estetyczne i duchowe, urzeka go piękno, harmonia, wzniosłość. Jan Kochanowski był człowiekiem renesansu i pozostawił po sobie bogactwo gatunków, stylów, tematów, a także wzorców osobowych: szlachcica ziemianina, dworzanina, obywatela, patrioty.

Teresa Wilkoń

Kultura wartości. Jan Kochanowski Kochanowski (…) był miłośnikiem nie tylko poezji, ale także muzyki, interesował się filozofią, polityką, etyką, co w XVI wieku nie było zjawiskiem częstym. Chętnie zabierał głos na temat poezji, a szczególnie swoich „nieprzepłaconych” i „wdzięcznych” fraszek. Miał świadomość, że takiej poezji jak jego nie było przed nim i nie ma teraz. Pisał więc, posługując się przenośniami i alegorią. Badacze renesansu twierdzili często, że łączył epikureizm ze stoicyzmem w okresie dworskim, ale nawet wówczas pojawiały się we fraszkach i w pieśniach akcenty wanitatywne i pesymistyczne. (…)

(…) Głównym podmiotem i przedmiotem poezji Kochanowskiego jest człowiek. (…) We fraszkach występują osoby konkretne; są to osoby, zwłaszcza kobiety, do których poeta kieruje poszczególne utwory.

Feliks Zabłocki według Ksawerego Pilla, Jan Kochanowski siedzący pod lipą, 1864 Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Można je określić adresatkami wypowiedzi. Utwory te są gęste od

imion i nazwisk. Grupę drugą tworzą osoby prezentujące ogólne

przymioty czy wady, określony zawód, wiek, mentalność,

przynależność stanową itp. (…)

Jako wykształcony humanista poeta miał bardzo bogaty repertuar

idei, zasad, przymiotów ludzkich. Wśród tych właściwości miejsce

szczególne zajmowały wartości powiązane z filozofią, epikureizmem

i ze stoicyzmem, z kulturą chrześcijańską i kulturą polską (jak na

przykład gościnność, poczucie swobody i tolerancji). Nie był to

jednak twórca „światów łagodnych” i nastawionych na dialog. Od

czasu do czasu stawał się poetą krytycyzmu i gniewu, szczególnie

jeśli chodzi o sprawy publiczne. Są obecne w jego poezji motywy

egzystencjalne: śmierci, choroby, starości, pełne empatii i bólu,

należące do świata wartości ze względu na ich konsolacyjną

i współczesną funkcję. Stanowią one ten element humanizmu, który

jest jedną z uniwersalnych wartości poety i jego utworów. Widać to

w Pieśniach, których bohaterem jest człowiek i nieokreślona grupa

ludzi. Mają one najczęściej charakter poważny, ponieważ przeważają

w nich dywagacje, refleksje i pouczenia. Często są to fragmenty

mające strukturę aforyzmów i przysłów, a dywagacje dotyczą trzech

tematów: – epikurejskiej filozofii życia i postępowania, cieszenia się

życiem i jego radościami; – postawy stoickiej, statecznej i, w razie

złych „obrotów koła fortuny”, nastawionej na konsolacje i pouczenia;

• motywów wanitatywnych, przewijających się stale, zarówno

w pozornie beztroskim okresie dworskim, jak i pod koniec lat

siedemdziesiątych – w okresie nieszczęść, które spadły na poetę

i jego żonę. Nurt wanitatywny występował nie tylko w Pieśniach

i Trenach, ale także (i to dość często) we Fraszkach. Motywy i drobne

wątki przyrodnicze wiążą się w twórczości Kochanowskiego z trzema

ważnymi wartościami: poezją – pięknem – miłością. Ma to też swoje

powiązania z religią. Poszczególne wartości się zazębiają, przenikają

i uzupełniają, dzięki czemu powstaje wrażenie bogactwa i otwarcia

poety na świat. W kręgu wartości pojawiają się idee związane nie

Mapa myśli

Polecenie 1

Usystematyzuj swoją wiedzę, do mapy myśli dodaj poziom, na którym umieścisz wzorce osobowe: ziemianin, dworzanin, patriota, poeta doctus.

Polecenie 2

Napisz plan wypracowania na temat: Czy model życia obecny w Pieśniach i Fraszkach Jana Kochanowskiego jest wciąż aktualny?

Model człowieka w pieśniach i fraszkach Jana Kochanowskiego

wierny Bogu

„Hymn”

dba o czyste sumienie

Pieśń I 2

nie pożąda bogactw Pieśń II 4

otacza się przyjaciółmi

„Na łakome”

Pieśń II 9 (^) „Na zachowanie”

zachowuje stoicki spokój

Pieśń II 9

patriota

Pieśń II 12 Pieśń II 19

Pieśń II 17 cnotliwy

dba o dobrą sławę a nie orzeczy materialne

Pieśń II 19

Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia: (^) 輸 醙 難

Cytaty

Zapoznaj się z fragmentami utworów.

Jan Kochanowski

Pieśń II 25 Czego chcesz od nas, Panie, za Twe hojne dary? Czego za dobrodziejstwa, którym niemasz miary? Kościół Cię nie ogarnie, wszędy pełno Ciebie: I w otchłaniach, i w morzu, na ziemi, na niebie.

Złota też, wiem, nie pragniesz, bo to wszytko Twoje, Cokolwiek na tym świecie człowiek mieni swoje. Wdzięcznym Cię tedy sercem. Panie, wyznawamy, Bo nad to przystojniejszej ofiary nie mamy. […]

Bądź na wieki pochwalon, nieśmiertelny Panie! Twoja łaska, Twa dobroć nigdy nie ustanie. Chowaj nas, póki raczysz, na tej niskiej ziemi, Jedno zawżdy niech będziem pod skrzydłami Twemi. Źródło: Jan Kochanowski, Pieśń II 25 , [w:] tegoż, Pieśni, Wrocław 2008, s. 3–4.

Jan Kochanowski

Pieśń I 2 […]

Ale to grunt wesela prawego, Kiedy człowiek sumnienia całego

Jan Kochanowski

Pieśń II 9 Stateczny umysł pamiętaj zachować, Jesli cię pocznie nieszczęście frasować, Także i góry nie radzęć wylatać, Kiedy sie Szczęście z tobą imie bratać.

Śmierci podległy człowiecze cnotliwy, Choć wszytek twój wiek będzie frasowliwy, Chocia też czasem, siedząc z przyjacioły, Przy dobrym trunku strawisz dzień wesoły.

Tu przy ciekącym, przezornym strumieniu Każ stół gotować w jaworowym cieniu, Każ wino nosić, póki beczka leje, Póki wiek służy, a śmierć nie przyśpieje. […] Źródło: Jan Kochanowski, Pieśń II 9, [w:] Jan Kochanowski, Pieśni, Wrocław 2008, s. 82.

Jan Kochanowski

Pieśń II 12 […] A jesli komu droga otwarta do nieba ‒ Tym, co służą ojczyźnie. Wątpić nie potrzeba, Że co im zazdrość ujmie, Bóg nagradzać będzie, A cnota kiedykolwiek miejsce swe osiędzie. Źródło: Jan Kochanowski, Pieśń II 12, [w:] Jan Kochanowski, Pieśni, s. 63–84.

Jan Kochanowski

Pieśń II 17 Nie godzien tego ten świat zawikłany, Aby miał na nim rozumem nadany Człowiek polegać, a swe szczęśliwości Sadzić na jego płochej odmienności.

[…]

Cnota mój kompas, który nie w pół nocy, Ale w pół zbytków bije. Niech się smocy I wszytko bydło Proteowe jeży, Łódź moja przedsię swym pędem pobieży. Źródło: Jan Kochanowski, Pieśń II 17, [w:] Jan Kochanowski, Pieśni, Wrocław 2008, s. 91–92.

Jan Kochanowski

Pieśń II 19 Jest kto, co by wzgardziwszy te doczesne rzeczy Chciał ze mną dobrą tylko sławę mieć na pieczy A starać sie (ponieważ musi zniszczeć ciało), Aby imię przynamniej po nas tu zostało? […]

Przeto chciejmy wziąć przed się myśli godne siebie, Myśli ważne na ziemi, myśli ważne w niebie: Służmy poczciwej sławie, a jako kto może, Niech ku pożytku dobra spólnego pomoże.

Komu dowcipu równo z wymową dostaje, Niech szczepi miedzy ludźmi dobre obyczaje, Niechaj czyni porządek, rozterkom zabiega, Praw ojczystych i pięknej swobody przestrzega. Źródło: Jan Kochanowski, Pieśń II 19 , [w:] Pieśni, Wrocław 2008, s. 96.

Jan Kochanowski

Na łakome (Fraszka I 46) Na umyśle prawdziwe bogactwa zależą, Pod nim śrebro i złoto, i pieniądze leżą; A temu bogatego imię będzie służyć, Który szczęścia swojego umie dobrze użyć. Ale kto ustawicznie leży nad liczmany, Tylko tego słuchając, gdzie przedajne łany,

Ćwiczenie 1

Dopasuj poznane utwory do poszczególnych rodzajów liryki. Przyporządkuj do odpowiednich kategorii tytuły pieśni i fraszek Jana Kochanowskiego.

utwory religijne

utwory towarzyskie

utwory patriotyczne

utwory refleksyjne

Pieśń II 17 Pieśń II 11

Na łakome Pieśń I 2

Na zachowanie Pieśń II 12

Pieśń II 4 Pieśń II 19

Pieśń II 25

Ćwiczenie 2

Na podstawie fragmentu Pieśni II 25 zaznacz wnioski dotyczące ludzi.

Ludzie powinni składać Bogu hojne dary.

Ludzie nie wierzą w Boską łaskę.

Życie ludzkie jest zależne od woli Boga.

Ludzie powinni okazywać Bogu wdzięczność.

輸

輸

Ćwiczenie 3

Kolorem fioletowym zaznacz wersy, wskazujące na parenetyczny charakter utworu.

fioletowy

Pieśń I 2 Ale to grunt wesela prawego (...) Przeczby się miał wstydać swojej rady? (...) Będzie wesół, byś chciał, i o wodzie Bo się czuje prawie na swobodzie (...) Dobra myśli, której nie przywabi (...) Nie gardź moim chłodnikiem chruścianym A bądź ze mną, z trzeźwym i z pijanym

Ćwiczenie 4

Wskaż prawidłowe odpowiedzi.

Pieśń I 2 to utwór refleksyjno-filozoficzny / religijny / autotematyczny. Podmiot zwraca się do dobrej myśli / wesela prawego / lutni. Wskazuje, że warunkiem szczęścia jest czyste sumienie / wino / ściany pokryte jedwabiem. To szczęście nie zależy / zależy od stanu majątkowego, co potwierdza wers Nie gardź moim chłodnikiem chruścianym / Bo się czuje prawie na swobodzie / A bądź ze mną, z trzeźwym i z pijanym!. Treść zaleca więc łączenie stoicyzmu i epikureizmu / stoicyzmu i ascezy / epikureizmu i ascezy.

輸

輸

Praca domowa

Który z wzorców osobowych propagowanych przez Jana Kochanowskiego wydaje ci się aktualny? Zredaguj wypowiedź argumentacyjną na ten temat zawierającą nie mniej niż 400 słów. W pracy użyj cytatów z utworów Jana Kochanowskiego.

Ćwiczenie 8

Na podstawie wybranych utworów Jana Kochanowskiego napisz jakie wskazówki dotyczące postępowania człowieka formułuje poeta. Przywołaj odpowiednie cytaty.

難

Dla nauczyciela

Autor: Anna Grabarczyk

Przedmiot: Język polski

Temat: Model człowieka w pieśniach i fraszkach Jana Kochanowskiego

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa: Zakres podstawowy Cele kształcenia – wymagania ogólne I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Kształtowanie dojrzałości intelektualnej, emocjonalnej i moralnej uczniów.
2. Rozumienie konieczności zachowania i rozwoju literatury i kultury w życiu jednostki oraz społeczeństwa. Treści nauczania – wymagania szczegółowe I. Kształcenie literackie i kulturowe.
3. Czytanie utworów literackich. Uczeń:

1. rozumie podstawy periodyzacji literatury, sytuuje utwory literackie w poszczególnych okresach: starożytność, średniowiecze, renesans, barok, oświecenie, romantyzm, pozytywizm, Młoda Polska, dwudziestolecie międzywojenne, literatura wojny i okupacji, literatura lat 1945– 1989 krajowa i emigracyjna, literatura po 1989 r.;
2. rozróżnia gatunki epickie, liryczne, dramatyczne i synkretyczne, w tym: gatunki poznane w szkole podstawowej oraz epos, odę, tragedię antyczną, psalm, kronikę, satyrę, sielankę, balladę, dramat romantyczny, powieść poetycką, a także odmiany powieści i dramatu, wymienia ich podstawowe cechy gatunkowe;
3. rozpoznaje w tekście literackim środki wyrazu artystycznego poznane w szkole podstawowej oraz środki znaczeniowe: oksymoron, peryfrazę, eufonię, hiperbolę; leksykalne, w tym frazeologizmy; składniowe: antytezę, paralelizm, wyliczenie, epiforę, elipsę; wersyfikacyjne, w tym przerzutnię; określa ich funkcje;
4. rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją refleksji;
5. przedstawia propozycję interpretacji utworu, wskazuje w tekście miejsca, które mogą stanowić argumenty na poparcie jego propozycji interpretacyjnej;
6. wykorzystuje w interpretacji utworów literackich potrzebne konteksty, szczególnie kontekst historycznoliteracki, historyczny, polityczny, kulturowy, filozoficzny, biograficzny, mitologiczny, biblijny, egzystencjalny;

redaguje wypowiedź argumentacyjną na temat wzorców osobowych, które wydają się nadal aktualne.

Strategie nauczania:

konstruktywizm; konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

ćwiczeń przedmiotowych; z użyciem komputera; prezentacja.

Formy pracy:

praca indywidualna; praca w parach; praca w grupach; praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu; zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale; tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

1. Przed lekcją uczniowie zapoznają się z tekstami Jana Kochanowskiego: Pieśni: Pieśń I 2, Pieśń II 19, Pieśń I 2, Pieśń II 17, Pieśń II 12, Pieśń II 9, Pieśń II 4, Hymn (Pieśń XV) Fraszki: Na zachowanie, Na łakome.
2. Nauczyciel prosi uczniów o przygotowanie prezentacji multimedialnej na temat wzorców osobowych w czasach współczesnych. Powinny się w niej znaleźć: definicja wzorca osobowego, przykłady oraz fragmenty tekstów literackich. Nauczyciel przypomina uczniom, że ważnym aspektem każdej prezentacji jest jej wiarygodność, zatem istotne jest podawanie źródeł, hiperlinków wskazujących, skąd dane informacje zostały zaczerpnięte.

Faza wprowadzająca:

1. Nauczyciel wyświetla na tablicy temat i cele zajęć oraz wspólne z uczniami ustala kryteria sukcesu.
2. Lekcję należy rozpocząć od wyświetlenia wybranej/wybranych prezentacji i dyskusji na temat zaprezentowanych w niej wzorców osobowych. Będzie ona punktem odniesienia do określania wzorców osobowych w czasach renesansu.

Faza realizacyjna:

1. Uczniowie zapoznają się z materiałem T. Wilkoń Kultura wartości. Jan Kochanowski i na podstawie tekstu określają świat wartości w pieśniach i fraszkach Jana Kochanowskiego. Nazywają motywy i wskazują elementy filozofii stoickiej i epikurejskiej.
2. Uczniowie wspólnie z nauczycielem zapoznają się z mapą myśli. Uzupełniają poziom, wpisując renesansowe wzorce osobowe i omawiają je na forum klasy. Następnie w parach uzupełniają mapę cytatami z Pieśni i Fraszek. Chętni mogą zaproponować inne utwory.
3. Następnie przechodzą do sekcji „Sprawdź się”, rozwiązując ćwiczenia w 4‐osobowych grupach. Grupa, która najszybciej wykona wszystkie zadania, przedstawia swoje odpowiedzi i omawia je na forum klasy.

Faza podsumowująca:

1. Nauczyciel prosi wskazaną (lub chętną) osobę o odczytanie tematu lekcji wyświetlonego na tablicy interaktywnej lub za pomocą rzutnika. Następnie zadaje pytania podsumowujące:
   • Jaki model człowieka ukazany został w pieśniach i fraszkach Jana Kochanowskiego?
   • Czy postawy ukazane przez Kochanowskiego były zgodne z ideami renesansowymi?

Praca domowa:

1. Który z wzorców osobowych propagowanych przez Jana Kochanowskiego wydaje ci się aktualny? Zredaguj wypowiedź argumentacyjną na ten temat zawierającą nie mniej niż 400 słów. W pracy użyj cytatów z utworów Jana Kochanowskiego.

Materiały pomocnicze:

J. Sokolski, Lipa, Chiron i labirynt. Esej o „Fraszkach”, Wrocław 1998. Janusz Pelc, Jan Kochanowski. Szczyt renesansu w literaturze polskiej, Warszawa 2001.

Wskazówki metodyczne

Nauczyciel może wykorzystać medium w sekcji „Mapa myśli” do podsumowania lekcji.