Pobierz MODUS OPERANDI SPRAWCÓW PRZESTĘPSTWA ... i więcej Schematy w PDF z Psychologia tylko na Docsity!
Sylwia Ławrentjew, Anna Miarka Katedra Kryminalistyki Uniwersytetu Śląskiego
MODUS OPERANDI SPRAWCÓW PRZESTĘPSTWA
ZNĘCANIA SIĘ
Z ART. 207 § I KODEKSU KARNEGO
Modus operandi of the perpetrators of abuse under article 207 § 1 of the Criminal Code
Wprowadzenie
„Powszechnie mówi się, że po 11 września 2001 r. świat już nie będzie ta- ki sam. (…) Rodzina – miejsce wsparcia i czułości – przypomina czasem obraz 11 września: dom pada w gruzach, ludzie uciekają i giną, a ci, którzy przeżyli, już nigdy nie będą tacy sami. To są rodziny, w których panuje przemoc fizycz- na i psychiczna”^1. Przemoc domowa istnieje od dawna, ale musiało upłynąć wiele czasu, aby zaczęto mówić o niej jako o zjawisku globalnym oraz czynniku kryminogen- nym. Nadal nieznane są rzeczywiste jej rozmiary pomimo tak wielkiego zaan- gażowania w tę problematykę społeczeństwa oraz różnych grup zawodowych. W niniejszym opracowaniu przedstawione zostaną kolejno: pojęcia prze- mocy oraz znęcania się, jak i jego formy; typy sprawców przemocy; techniki stosowane przez sprawcę w celu wytłumaczenia swojego postępowania; czyn- niki kryminogenne oraz wyniki przeprowadzonych przez autorki badań akto- wych.
Pojęcie przemocy. Znęcanie się oraz jego formy
Przemoc jest jednym z najstarszych pojęć, jakimi posługuje się prawo kar- ne^2. Pojęcie to można definiować wielorako; w szerszym ujęciu to przede
(^1) M. Braun-Gałkowska, Piekło za sielankową fasadą. Przemoc w rodzinie , w: M. Machinek (red.), Agresja i przemoc w świetle nauk przyrodniczych i humanistycznych. Praca zbiorowa ,
2 Hosianum, Olsztyn 2002, s. 86. Zob. T. Hanausek, Przemoc jako forma działania przestępczego , „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego” (Prace Prawnicze) 1966, z. 133.
130 Sylwia Ławrentjew, Anna Miarka
wszystkim nieprzypadkowe akty godzące w osobistą wolność jednostki lub przyczyniające się do fizycznej i psychicznej szkody osoby, wykraczające poza społeczne zasady wzajemnych relacji^3. Ze stosowaniem przemocy w rodzinie, zarówno fizycznej, jak i psychicznej, związane jest przestępstwo uregulowane w artykule 207 kodeksu karnego, tzw. znęcanie się. Artykuł ten stanowi, iż: „§ 1. Kto znęca się fizycznie lub psychicznie nad osobą najbliższą lub nad inną osobą pozostającą w stałym lub przemijającym stosunku zależności od sprawcy albo nad małoletnim lub osobą nieporadną ze względu na jej stan psychiczny lub fizyczny, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. § 2. Jeżeli czyn określony w § 1 połączony jest ze stosowaniem szczególnego okrucieństwa, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10. § 3. Jeżeli następstwem czynu określonego w § 1 lub § 2 jest targnięcie się po- krzywdzonego na własne życie, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do lat 12”^4. Warto pamiętać, iż podstawową zasadą, na której opiera się powyższy przepis prawa, jest art. 30 Konstytucji RP, głoszący, iż przyrodzona i niezby- walna godność człowieka stanowiąca jego źródło wolności i praw jest nienaru- szalna, a jej poszanowanie i ochrona jest obowiązkiem władz publicznych^5. Ponadto dnia 21 listopada 2005 r. weszła w życie ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (DzU 2015.1390). Przestępstwo znęcania się jest zdecydowanie najczęściej występującym w praktyce przestępstwem przeciwko rodzinie i opiece. Polega ono na zadawa- niu osobie pokrzywdzonej cierpień fizycznych lub psychicznych przez działa- nie lub zaniechanie. Dla zaistnienia tego przestępstwa wystarczy, by sprawca swoim zachowaniem wyczerpał jedną z powyżej wskazanych alternatyw^6. Przeważa pogląd, iż musi to być zachowanie, które nie tylko w odczuciu po- krzywdzonego, ale również przy uwzględnieniu kryteriów obiektywnych pole- ga na zadawaniu bólu lub cierpień moralnych^7. Za znęcanie się można również uznać postępowanie wprawdzie ograni- czone do jednego zdarzenia, zwartego czasowo i miejscowo, lecz odznaczają- cego się intensywnością w zadawaniu dolegliwości fizycznych lub psychicz- nych – zwłaszcza złożone z wielu aktów wykonawczych rozciągniętych w cza-
(^3) Zob. I. Pospiszyl, Przemoc w rodzinie , Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa
4 1994. 5 Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (DzU 2016.1137.j.t.). 6 Konstytucja RP z dnia 2 kwietnia 1997 r. (DzU 1997.78.483). J. Bryk, Przemoc w rodzinie w aspekcie znęcania się (art. 207 k.k.) , „Przegląd Policyjny”
7 1998, nr 3–4, s. 75. Wyrok Sądu Najwyższego z 6 sierpnia 1996 r., „Prokuratura i Prawo” 1997, dodatek „Orzecznictwo” z. 2/97, poz. 8.
132 Sylwia Ławrentjew, Anna Miarka
nych^14. Charakteryzuje się ono takimi zachowaniami sprawcy wobec ofiary, jak: groźby, poniżanie, wyszydzanie, stałe krytyczne ocenianie, areszt domo- wy, stawianie zbyt dużych wymagań, izolacja, ograniczenie snu i pożywienia, narzucanie własnych sądów, szykanowanie, straszenie, wypędzanie z mieszka- nia, załatwianie potrzeb fizjologicznych, sprowadzanie do domu alkoholików lub prostytutek czy też przestępców, systematyczne milczenie, zabranianie ko- rzystania z telewizji, wrogie nastawienie, demolowanie lub wynoszenie z domu sprzętu. Znęcanie się psychiczne występuje relatywnie często i jest trudne do udowodnienia. Niszczy ono poczucie własnej wartości i godności. Czasami jest niezasadnie minimalizowane i traktowane jako forma negatywnej, werbalnej interakcji, jednakże różni się od niej intensywnością i zakresem^15. Oznakami przemocy psychicznej u ofiary są m.in.: niepokój, smutek, brak kontaktu z oto- czeniem, lęk, zastraszenie, złe odżywianie, odwodnienie organizmu, depresja, obniżenie poczucia własnej wartości. Ta forma znęcania się przez sprawcę nad ofiarą jest niejednokrotnie gorsza od znęcania się fizycznego. Jednym z rodzajów przemocy, która generalnie klasyfikowana jest jako fi- zyczna i psychiczna, jest tzw. przemoc ekonomiczna (tzw. finansowa). W pol- skim ustawodawstwie nie funkcjonuje pojęcie „przemocy ekonomicznej”, a wprowadzenie tej definicji podyktowane było ratyfikowaną przez Polskę Konwencją Rady Europy o zapobieganiu i zwalczaniu przemocy wobec kobiet i przemocy domowej, która weszła w życie 1 sierpnia 2015 r.^16 Jest ona formą przemocy psychicznej definiowaną jako zachowanie mające na celu kontrolę zdolności jednego partnera wobec drugiego do nabywania, utrzymania i korzy- stania z zasobów ekonomicznych gospodarstwa domowego. Ten rodzaj prze- mocy obejmuje szeroki katalog nadużyć ekonomicznych mających na celu utrzymanie dominacji i kontroli nad partnerem. Na podstawie art. 207 kodeksu karnego do odpowiedzialności mogą być pociągnięte osoby, które dopuszczają się przemocy ekonomicznej w formie znęcania się psychicznego nad drugą osobą przez:
(^14) Ibidem, s.76. (^15) W. Badura-Madej, A. Dobrzyńska-Mesterhazy, op. cit., s. 16. (^16) Art. 3 Konwencji Rady Europy o zapobieganiu i zwalczaniu przemocy wobec kobiet i przemocy domowej, Stambuł, 11 maja 2011 r., DzU 2015.961: „Dla celów niniejszej konwencji: a. »przemoc wobec kobiet« rozumie się jako naruszenie praw człowieka i formę dyskryminacji kobiet i oznacza wszelkie akty przemocy ze względu na płeć, które powodują lub mogą prowadzić do fizycznej, seksualnej, psychologicznej lub ekonomicznej szkody lub cierpienia kobiet, w tym również groźby takich aktów, przymus lub arbitralne pozbawianie wolności, zarówno w życiu publicznym, jak i prywatnym, b. »przemoc domowa« oznacza wszelkie akty przemocy fizycznej, seksualnej, psychologicznej lub ekonomicznej zdarzające się w rodzinie lub gospodarstwie domowym, lub między byłymi, lub obecnymi małżonkami, lub partnerami, niezależnie od tego, czy sprawca i ofiara dzielą lub dzielili miejsce zamieszkania, czy nie (…)”.
Modus operandi sprawców przestępstwa... 133
− używanie pieniędzy lub innych wartości materialnych do zaspokojenia potrzeby władzy i kontroli nad ofiarą, − przerzucanie na ofiarę kosztów utrzymania domu, − uzależnienie ofiary od swoich dochodów lub majątku, − uniemożliwienie ofierze dostępu do konta bankowego, korzystania z jej własnej karty płatniczej lub kredytowej, − wydzielanie funduszy i kontrolę wydatków ofiary, − utrudnianie podjęcia pracy bądź nauki przez ofiarę, czy też podejmo- wanie działań powodujących utratę tejże pracy, − uzależnienie przekazania środków finansowych na utrzymanie rodziny lub innych osób od spełnienia warunków sprawcy i zmuszanie szanta- żem do uległości i posłuszeństwa, − kontrolowanie dostępu ofiary do opieki zdrowotnej, zatrudnienia, edu- kacji, − wyłączenie ofiary z podejmowania decyzji finansowych, − brak uprawnień ofiary do posiadania rzeczami z zakresu prawa własno- ści, korzystania z nich oraz rozporządzania nimi, − niszczenie rzeczy osobistych ofiary lub stanowiących wspólną włas- ność ofiary i sprawcy, − pozostawienie bez opieki osoby, która z powodu choroby, wieku bądź niepełnosprawności nie może zaspokoić swoich niezbędnych potrzeb, − zmuszanie do rezygnacji z kontroli nad wspólnym majątkiem lub do- chodami, − zbycie nieruchomości lub innej rzeczy ruchomej bez wiedzy drugiej osoby, − zmuszanie do pracy bez wynagrodzenia lub pracy nisko płatnej w biz- nesie rodzinnym, − fikcyjne zatrudnianie w firmie współmałżonka, − zaciąganie kredytów, pożyczek bez wiedzy ofiary, − przywłaszczanie środków przeznaczonych na utrzymanie rodziny, − zmuszanie do składania fałszywych zeznań podatkowych lub innych dokumentów, − uchylanie się sprawcy od podjęcia pracy^17 , − zmuszanie do kupowania sprawcy używek lub zaspokajania jego in- nych zachcianek, − dokładne rozliczanie ofiary z wydawanych pieniędzy,
(^17) J. Tracz-Dral, Przemoc ekonomiczna. Opracowania tematyczne , Kancelaria Senatu i Biuro Dokumentacji, Warszawa 2015, s. 3–4.
Modus operandi sprawców przestępstwa... 135
osobowości typu borderline lub z objawami dysforycznymi. Odrzucony przez rodziców, nierzadko był ofiarą przemocy w dzieciństwie. Cechuje się dużą za- leżnością od partnera. Sprawca ten posiada małe umiejętności komunikacyjne oraz słabe umiejętności społeczne. Przejawia wrogość wobec kobiet, akceptuje znęcanie się nad partnerką i zarazem nie ma wyrzutów sumienia z tego powo- du. Niejednokrotnie uprzednio karany sądownie. Natomiast trzeci typ to sprawca agresywny nie tylko w rodzinie, ale i wobec innych osób, cechujący się bardzo wysokim stopniem impulsywności i agresywności. Często naduży- wa alkoholu. Według niego agresja i znęcanie się to właściwa reakcja na za- chowania postrzegane jako prowokacje. Charakteryzuje go deficyt w zakresie umiejętności społecznych i komunikacji. Sprawca ten posiada przeszłość kry- minalną.
Techniki stosowane przez sprawcę w celu wytłumaczenia swojego postępowania
G.M. Sykes i D. Matza wprowadzili pojęcie technik neutralizacji, czyli stosowanych przez przestępców takich interpretacji nagannych zachowań, któ- re przedstawiają te zachowania jako dopuszczalne, a nawet konieczne. Wymie- nili pięć takich technik: kwestionowanie odpowiedzialności, kwestionowanie szkody, kwestionowanie ofiary, potępianie potępiających i odwołanie się do wyższych racji^22.
Kwestionowanie odpowiedzialności Sprawca twierdzi wówczas, że jego zachowanie spowodowane jest siłą zewnętrzną; okolicznościami, które są niezależne od niego, i to one są główną przyczyną takiego, a nie innego postępowania. To, co się stało, było przypad- kowe – on tego nie chciał. Za taką siłę wewnętrzną sprawcy często uważają m.in. brak pieniędzy, działanie alkoholu, czy też ciężkie życie: „(…) piłem co- dziennie, wcale nie wszczynam awantur, oni mnie prowokowali, źle robiłem, groziłem, że ich zabiję, po prostu uderzyłem rodziców, będąc pijany, nie pa- nowałem nad sobą (…)”.
Kwestionowanie szkody Sprawca nie wypiera się swojego zachowania, nie zaprzecza swoim czy- nom, ale usiłuje przekonać innych i siebie, że takie postępowanie jest normalne i że nic się nie stało. Wypowiedział wprawdzie pewne słowa, lecz nie miały
(^22) Zob. A. Siemaszko, Granice tolerancji. O teoriach zachowań dewiacyjnych , Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1993.
136 Sylwia Ławrentjew, Anna Miarka
one żadnego znaczenia: „(…) przyznaję się, że groziłem żonie i córce, że ich porąbię siekierką na kawałki, że znajdą się na śmietniku, ale ja tylko tak mówi- łem. Bardzo kocham żonę i córkę i nie mógłbym im tego zrobić (…)”.
Kwestionowanie ofiary Sprawca również i w tym przypadku nie wypiera się swoich czynów. Uważa jednak, że należało postąpić tak jak on – że ofiara na to zasłużyła. Jest to forma kary, akt zemsty, a prawdziwą ofiarą jest właśnie on sam. Sprawca bowiem stawia ofierze zarzuty, do których najczęściej należą: trwonienie pie- niędzy, posiadanie kochanków, niedbanie o dom, niedawanie spokoju, wtrąca- nie się w nie swoje sprawy, prowokacyjne zachowanie: „(…) postępuję tak nie raz ze względu na panujący brud w mieszkaniu, żona siedzi w domu, to cho- ciażby mogła posprzątać, a po drugie ona mnie też wyzywa (…), ma pretensje, że chodzę z kolegami na piwko, ja nie wygaduję, jak żona siedzi u sąsiadki (…)”.
Potępianie potępiających Sprawca odbiera potencjalnym osobom oceniającym jego czyny prawo do osądu. Próbuje odwrócić uwagę innych od tego, co zrobił, np. zmusza interwe- niujących policjantów do użycia siły, a potem ich oskarża o przekroczenie swo- ich kompetencji, o zastosowanie wobec niego brutalności.
Odwołanie się do wyższych racji Sprawca próbuje manipulować, odnosząc się do innych racji, do uczuć, szczególnie gdy ktoś go zawodzi. Uznaje konieczność poświęcenia jakiegoś dobra w imię innego. Często tłumaczy się w ten sposób, jeżeli chodzi o karce- nie dzieci – uznaje to za metody wychowawcze: „(…) przyznaję się, że syna uderzyłem szczotką, ale nigdy nie znęcałem się nad nim (…), jest on trudnym dzieckiem, są z nim problemy wychowawcze (…)”^23.
Czynniki kryminogenne
Oprócz czynników endogennych, takich jak zaburzenia psychiczne czy cho- roby umysłowe, na przestępstwo znęcania wpływ mają m.in. takie czynniki jak: − nadużywanie alkoholu przez sprawcę^24 ;
(^23) Dane pozyskane przez autorki z analizy akt sądowych Sądu Rejonowego w Sosnowcu
24 w latach 2002–2003. Zob. K. Pernanen, Alcohol in Human Violence , The Guilford Press, New York 1991; W. Badura-Madej, A. Dobrzyńska-Mesterhazy, op. cit., s. 114.
138 Sylwia Ławrentjew, Anna Miarka
danych osobopoznawczych sprawców przestępstwa znęcania się; rodzaju i wy- sokości kar wymierzanych sprawcom znęcania się oraz danych osobopoznaw- czych ofiar.
Tab. 1. Zawiadomienie o przestępstwie
Zgłaszający Liczba Procent Żona 73 65, Była żona 4 3, Konkubina 8 7, Matka 10 9, Ojciec 3 2, Rodzice 1 0, Dziecko 2 1, Pasierb/pasierbica 1 0, Siostra 1 0, Szwagierka 1 0, Zięć 1 0, Babcia 1 0, Mąż 1 0, Pedagog 1 0, Przedstawiciel społeczny 2 1, Sąsiad 1 0, Razem spraw 111 100
Źródło: Akta sądowe Sądu Rejonowego w Sosnowcu i Sądu Rejonowego w Opolu.
Najczęściej, ponieważ w 73 sprawach sądowych, osobą zawiadamiającą o przestępstwie znęcania się była żona oskarżonego (65,76 %). Jedynie w czte- rech sprawach, co stanowi 3,60%, była nią osoba postronna (pedagog, przed- stawiciel społeczny, sąsiad). Natomiast aż w 93,57% osobą zawiadamiającą by- ła ofiara.
Modus operandi sprawców przestępstwa... 139
Tab. 2. Okres znęcania się do czasu zawiadomienia o przestępstwie
Okres Liczba spraw Procent do 1 roku 35 31, do 2 lat 16 14, do 3 lat 16 14, do 4 lat 13 11, do 5 lat 7 6, do 6 lat do 10 lat 16 14, do 10 lat do 15 lat 3 2, od 15 lat do 20 lat 3 2, powyżej 20 lat 2 1, Razem spraw 111 100
Źródło: Akta sądowe Sądu Rejonowego w Sosnowcu i Sądu Rejonowego w Opolu.
Badania przeprowadzone na podstawie akt sądowych wskazują, że w większości przypadków okres znęcania się sprawcy nad ofiarą, do czasu za- wiadomienia o przestępstwie, wynosił do roku. Najkrótszy odnotowany okres to jeden miesiąc, natomiast najdłuższy – nawet 23 lata i 4 miesiące.
Tab. 3. Liczba założonych tzw. Niebieskich Kart podczas interwencji policji
Założono tzw. Niebieską Kartę 55 49,54% Nie założono tzw. Niebieskiej Karty 56 50,46% Razem spraw 111 100%
Źródło: Akta sądowe Sądu Rejonowego w Sosnowcu i Sądu Rejonowego w Opolu.
W 49,54% badanych akt sądowych wskazanemu sprawcy założono tzw. Niebieską Kartę, stanowiącą dowód przemocy w rodzinie. Dane osobopoznawcze sprawców przestępstwa znęcania się:
Tab. 4. Płeć
Żeńska 4 3,67% Męska 105 96,33% Razem 109 100%
Źródło: Akta sądowe Sądu Rejonowego w Sosnowcu i Sądu Rejonowego w Opolu.
Modus operandi sprawców przestępstwa... 141
Tab. 7. Wykształcenie
Poziom wykształcenia Liczba Procent
Podstawowe 25 2 2, Gimnazjum 1 0, Zawodowe 69 63, Średnie 12 11, Wyższe 2 1, Razem 109 100
Źródło: Akta sądowe Sądu Rejonowego w Sosnowcu i Sądu Rejonowego w Opolu.
Zdecydowana większość sprawców z analizy akt sądowych posiadała ni- skie wykształcenie. Najliczniejszą liczbę stanowili sprawcy z zawodowym wy- kształceniem, co stanowi 63,30%. Wśród 109 sprawców jedynie dwóch miało wyższe wykształcenie (1,84%).
Tab. 8. Status zawodowy
Zawód Liczba Modelarz drewna 1 Tokarz 8 Operator maszyn 4 Elektromonter 3 Murarz 3 Stolarz 7 Ślusarz 13 Rolnik 1 Kierowca 8 Elektromechanik 6 Monter 4 Technik hodowca 1 Technik mechanik 2 Technik automatyk 3 Technik elektryk 2
142 Sylwia Ławrentjew, Anna Miarka
osób). Bez zawodu pozostawało 14 osób. Tab. 9. Status zatrudnienia
- Elektryk Zawód Liczba - Hydraulik - Dekarz - Tapicer - Górnik - Hartownik - Ogrodnik - Mechanik samochodowy - Kucharz - Frezer - Szlifierz - Elektronik - Instalator - Ekonomista - Nauczyciel - Lakiernik samochodowy - Bez zawodu - Brak danych
- W większości spraw sprawcą była osoba wykonująca zawód ślusarza ( Źródło: Akta sądowe Sądu Rejonowego w Sosnowcu i Sądu Rejonowego w Opolu. - Zatrudniony 34 31, Status Liczba Procent - Bezrobotny 56 51,
- Emeryt/rencista 19 17, - Razem
144 Sylwia Ławrentjew, Anna Miarka
Na 109 sprawców 39 nie miało nikogo na utrzymaniu, a 26 miało jedną osobę na utrzymaniu. W jednej sprawie na utrzymaniu sprawcy było siedem osób.
Tab. 12. Uprzednia karalność sprawcy
Niekarany 69 63,30% Wcześniej karany 40 36,70% Razem 109 100%
Źródło: Akta sądowe Sądu Rejonowego w Sosnowcu i Sądu Rejonowego w Opolu.
Akta sądowe wykazały, iż większość sprawców, tj. 69 na 109 (63,30%), nie była wcześniej karana. Natomiast 40 (36,70%) było karanych już wcześniej prawomocnym wyrokiem sądowym.
Status pokrewieństwa sprawcy i ofiary
Analiza stosunku pokrewieństwa wykazała, że sprawcą przestępstwa znę- cania się w większości była osoba najbliższa – mąż, ojciec. Wśród 109 spraw- ców znalazły się dwie żony i jedna matka.
Tab. 13. Liczba sprawców po spożyciu alkoholu bądź nietrzeźwych
Po spożyciu alkoholu/ nietrzeźwy 96 88,07%
Trzeźwy 13 11,93% Razem 109 100%
Źródło: Akta sądowe Sądu Rejonowego w Sosnowcu i Sądu Rejonowego w Opolu.
Statystyki sądowe ukazują, jak wysoki jest procent sprawców znęcania się po spożyciu alkoholu bądź sprawców nietrzeźwych. W przeanalizowanych sprawach sądowych aż 96 sprawców na 109 (czyli 88,07%) było nietrzeźwych bądź po spożyciu alkoholu w czasie dokonania czynu zabronionego z art. 207 § 1 k.k. Jedynie w 11,93% przestępstwa dokonywano „na trzeźwo” – bez udziału alkoholu.
Modus operandi sprawców przestępstwa... 145
Tab. 14. Sprawca a kwestia winy w postępowaniu przygotowawczym i postępowa- niu sądowym
Postępowanie przygotowawcze Postępowanie sądowe (^) sprawcówLiczba
tak tak 36 nie nie 38 częściowo częściowo 9 tak nie 1 nie tak 14 częściowo tak 7 częściowo nie 3 tak częściowo 1 Razem sprawców 109
Źródło: Akta sądowe Sądu Rejonowego w Sosnowcu i Sądu Rejonowego w Opolu.
Dane liczbowe wskazują, że 36 sprawców w przebiegu całego postępowa- nia karnego w całości przyznało się do popełnienia zarzuconego im przestęp- stwa znęcania się, w tym 19 dobrowolnie poddało się karze (wniosek w myśl art. 335 k.p.k.). Nie przyznało się 38 sprawców, a 9 przyznało się częściowo do zarzucanego im czynu. Z kolei u 26 sprawców problem odpowiedzialności co do zarzucanego im czynu był w postępowaniu sądowym inny niż w postępo- waniu przygotowawczym.
Tab. 15. Forma znęcania się sprawcy
Forma Liczba Procent Fizyczne 0 0 Psychiczne 12 11, Fizyczne i psychiczne 97 88, Razem sprawców 109 100
Źródło: Akta sądowe Sądu Rejonowego w Sosnowcu i Sądu Rejonowego w Opolu.
Badania aktowe wykazały, iż większość sprawców znęcała się nad ofiarą zarazem psychicznie, jak i fizycznie (97 sprawców na 109). Z kolei 12 znęcało
Modus operandi sprawców przestępstwa... 147
Tab. 18. Rodzaj i wysokość kar wymierzanych sprawcom znęcania się
Uniewinnienie 3 Grzywna 3 Ograniczenie wolności 17 Pozbawienie wolności z zawieszeniem 68 Pozbawienie wolności bez zawieszenia 3 Warunkowe umorzenie postępowania karnego 15 Warunkowe zawieszenie wykonania kary 3
Źródło: Akta sądowe Sądu Rejonowego w Sosnowcu i Sądu Rejonowego w Opolu.
Badania aktowe wykazały, iż sprawcom przestępstwa znęcania się najczę- ściej wymierzano karę pozbawienia wolności z zawieszeniem jej wykonania na okres próby lat 3 (wobec 68 sprawców). W dalszej kolejności orzekano karę ograniczenia wolności (17 sprawców), a co do 15 sprawców warunkowo umo- rzono postępowanie karne z uwagi na pojednanie się sprawcy z ofiarą.
Tab. 19. Dodatkowe elementy orzeczenia sądu oprócz wymierzonej kary
Dozór kuratora 51 Zobowiązanie do powstrzymania się od nadużywania alkoholu 52 Leczenie odwykowe 9 Leczenie neurologiczne 1 Leczenie w poradni zdrowia psychicznego 1 Zobowiązanie do powstrzymania się od awantur domowych 1 Zakaz zbliżania się do ofiary 1 Przeproszenie ofiary 2 Nawiązka 1 Zasądzenie kosztów oraz opłat 18 Zasądzenie kosztów 7 Zasądzenie opłat 3
Źródło: Akta sądowe Sądu Rejonowego w Sosnowcu i Sądu Rejonowego w Opolu.
148 Sylwia Ławrentjew, Anna Miarka
Akta sądowe wykazały, iż w wymierzonych prawomocnych wyrokach są- dy zobowiązały 52 sprawców do powstrzymania się od nadużycia alkoholu, 9 – do leczenia odwykowego, a jednego do leczenia neurologicznego oraz jednego
- do leczenia w poradni zdrowia psychicznego. Nadto jednego sprawcę zobo- wiązano do powstrzymania się od awantur domowych, dwóch – do przepro- szenia ofiary, a wobec jednego sprawcy wymierzono środek karny w postaci zakazu zbliżania się do ofiary. Poza tym 51 sprawców w okresie próby oddano pod dozór kuratora.
Dane osobopoznawcze ofiary
Tab. 20. Płeć
Żeńska 148 78,72% Męska 40 21,28% Razem 188 100%
Źródło: Akta sądowe Sądu Rejonowego w Sosnowcu i Sądu Rejonowego w Opolu.
Z przeprowadzonych badań wynika, iż najczęściej, bo w 78,72% ( ofiar na 188), ofiarą przestępstwa były osoby płci żeńskiej. Ofiar płci męskiej było zaledwie 21,28% (40 na 188).
Tab. 21. Podział ofiar ze względu na wiek i płeć
Kobiety 127 67,55% Mężczyźni 25 13,30% Dziecko do lat 13 12 6,38% Nieletni w wieku 13–18 lat 24 12,77% Razem 188 100%
Źródło: Akta sądowe Sądu Rejonowego w Sosnowcu i Sądu Rejonowego w Opolu.
Badania aktowe wykazały, iż ofiarami sprawców najczęściej były kobiety (67,55%). Mężczyźni stanowili 13,30% wszystkich ofiar. Najmniejszą grupą ofiar były dzieci do lat 13 – 6,38% oraz nieletni – 12,77%.
