Modyfikacja zachowań agresywnych - Notatki - Psychologia - Część 1, Notatki z Psychologia

Pobierz Modyfikacja zachowań agresywnych - Notatki - Psychologia - Część 1 i więcej Notatki w PDF z Psychologia tylko na Docsity! MODYFIKACJA ZACHOWAŃ AGRESYWNYCH Spis treści: I. Analiza pojęcia agresji oraz jej powstawanie, a więc trochę teorii. A. Teorie powstawania agresji B. Formy agresji II. Modyfikacja zachowań agresywnych w praktyce. Według K. Lorenza „organizm ludzki produkuje nieustannie energię, która musi być okresowo rozładowywana przez zachowania agresywne jako wrodzone wzorce zachowania. Akty agresji ujawniają się w sposób instynktowno – spontaniczny, niezależny od stymulacji. Przy bardzo dużym nagromadzeniu energii dochodzi do gwałtownych wybuchów agresji, co jest warunkiem rozładowania nadmiaru energii (to teoria hydrauliczna)” (K. Lorenz za: E. Gruszecka, 1994, s.88). Autor ten jest zdania, że agresja związana jest z ewolucją. Równocześnie sama agresja podlega ciągłym zmianom ewolucyjnym. W dzisiejszych czasach jednak w większym niż dawniej stopniu wyraża się agresja patologiczna. Jest to efekt nienadążania przeobrażania się popędu agresji za przemianami w nauce, technice, kulturze, a pod ich wpływem w całokształcie życia społecznego. Nagromadzona agresja musi znaleźć jakieś ujście. Zostanie wyładowana albo w bezpośredniej walce między osobnikami, w formie zrytualizowanej lub poprzez przeniesienie na inny przedmiot (K. Lorenz za: J. Danielewska, 2002, s.13-14). Zdaniem Z. Freuda źródła agresji można dopatrywać się w działaniu dwóch podstawowych instynktów (popędów) względem siebie, a mianowicie: instynkt życia (Eros) i instynkt śmierci (Thanatos). Pierwszy zapewnia tworzenie, rozwój, życie, natomiast celem drugiego jest niszczenie, śmierć. Wynikiem tych sprzecznych tendencji jest agresja. Jednostka w obawie przed samounicestwieniem, kieruje swoją agresję na innych. Twórca ten przedstawiał agresję również jako wynik działania energii o charakterze seksualnym (libido). Połączenie instynktu śmierci (skierowanego na własny organizm) z seksualnością chroni jednostkę przed samounicestwieniem. Konflikty międzyludzkie są nieuniknione, ponieważ powodują je wrodzone i niezmienne składniki natury ludzkiej (Z. Freud za: E. Gruszecka, 1994, s.88). Agresja jako reakcja na frustrację – „Powstawanie i utrwalanie się zachowań agresywnych w wyniku frustracji można wyjaśnić, opierając się na podstawowych twierdzeniach dotyczących zmian w zachowaniu się osobnika pod wpływem uprzednich doświadczeń. Decydującą rolę w utrwalaniu pewnych sposobów zachowania się, jak również w zmianie tych sposobów, teoria zachowania przypisuje satysfakcji, zadowoleniu” (J. Danielewska, 2002, s.15). W zachowaniu można wyodrębnić trzy następujące elementy: - pobudkę, rozumianą jako wewnętrzny lub zewnętrzny czynnik nadający kierunek zachowaniu, - tzw. działanie instrumentalne, czyli te formy działań fizycznych lub werbalnych, które służą do osiągnięcia celu, - cel, rozumiany jako osiągnięcie takiego stanu końcowego, który zmniejsza lub kończy działanie pobudki (A. Frączek, 1966, s.275 - 295). Frustracja prowadzi do gniewu, który jest swoistą emocją dla agresji i jej niezbędnym podłożem. Gniew to gotowość do zachowania agresywnego, które w zależności od tego czy jednostka zinterpretuje daną sytuacje jako zawierającą sygnały wywoławcze agresji może pojawić się lub nie (Z. Bartkowicz, 2001, s.37). Efektem frustracji poza agresją może być: - fiksacja, czyli wielokrotne powtarzanie tego samego zachowania pomimo jego nieskuteczności - regresja to prymitywne formy zachowań lub typowe dla wieku młodszego - apatii - wycofania się (E. Gruszecka, 1994, s.91). Na skutek negatywnych doświadczeń i doznań emocjonalnych, towarzyszących niepowodzeniom w pokonywaniu trudności związanych z pełnieniem roli społecznej, chwiejna równowaga procesów psychicznych zostaje zakłócona. W pewnych sytuacjach powstaje stan frustracji ze wszystkimi jego negatywnymi objawami, dezorganizującymi działanie i hamującymi, a czasem uniemożliwiającymi rozwój postaw społecznie pozytywnych. W przypadku gniewu zachowania agresywne początkowo nie stosowane intencjonalnie mogą doprowadzić do osiągnięcia celu i przez uzyskaną w ten sposób nagrodę utrwalić się jako stały rodzaj zachowania (J. Danielewska, 2002, s.16). Odmienną teorię frustracji prezentował A. H. Maslow, który „zakładał istnienie różnych rodzajów frustracji, z których nie wszystkie wywołują agresję. Agresja pojawiać się miała w momencie zagrożenia bytu danej jednostki oraz blokady jej najbardziej podstawowych potrzeb. Blokada potrzeb dalszych w hierarchii powodowałaby wystąpienie innych, nieagresywnych zachowań.”(A. H. Maslow za: H. Pietrzak, 1992, s. 34). Frustracja powstaje, gdy w toku realizacji jakiegoś celu człowiek natrafia na przeszkodę udaremniającą tę realizację. Rezultatem frustracji jest agresja. W ten sposób nie zostaje wprawdzie osiągnięty zamierzony cel, ale przykre napięcie emocjonalne jest złagodzone. Nie we wszystkich jednak sytuacjach frustracyjnych pojawia się agresja. Nie ma jej wtedy, kiedy występują reakcje zastępcze, dzięki którym dana osoba osiąga cel nie identyczny, lecz podobny do pierwotnie zamierzonego. Reakcje zastępcze są zjawiskiem powszechnym. Mogą mieć charakter zwykłego przeniesienia na równorzędny przedmiot albo sublimacji, gdy celem działania staje się sytuacja społecznie użyteczna, czasem zewnętrznie różniąca się od celu pierwotnego. Jeśli zachowania agresywne nie są ujawniane w odpowiedzi na frustrację, nie oznacza to, że nie wystąpiły one w ogóle, lecz że przyjęły formę ukrytą np. marzenia o zemście (J. Danielewska, 2002, s.16-17). Agresja jako nabyty popęd – Zachowanie agresywne jako działanie popędowe to punkt wyjścia biologicznej teorii agresji, autorstwa Z. Freuda określanej jako instynktywistyczna. „W ujęciu teorii instynktów agresja leży w naturze ludzkiej i stanowi przejaw wrodzonego popędu oraz jedyny sposób redukcji nagromadzonej energii jednostki (J. M. Wolińska, 2004, s.22). K. Lorenz twierdzi, że agresja sprawuje ważną i pożyteczną rolę w świecie zwierząt, przede wszystkim przy selekcji naturalnej. Jednak zwierzęta instynktownie hamują agresję, ograniczając jej destruktywny charakter. Agresja w tej teorii uznawana jest za jeden z fundamentalnych instynktów, utożsamiany z energią, umożliwiający przeżycie i przetrwanie gatunku (K. Lorenz za: J. M. Wolińska, 2004, s.22). Zdaniem A. Bussa „jedynym aspektem agresywnego zachowania, które w ogóle można rozpatrywać w kategoriach popędowych, jest emocjonalna reakcja gniewu. Jeśli agresja nie ma charakteru „gniewnej agresji”, nie ma możliwości interpretowania jej jako popędu” (A. Buss za: J. Danilewska, 2002, s.20). Agresja jako nawyk – Analizując agresję jako nawyk, przyjęto że zachowanie dobrze utrwalone, do tego stopnia, że jest zautomatyzowane i realizowane bez pełnej kontroli świadomości, nazywamy nawykiem (J. Danielewska, 2002, s.21). A. Buss prezentuje stanowisko, że agresja jest wynikiem napastowania i może być trwałą cechą charakteryzującą osobowość człowieka. Uważa, że istnieją cztery czynniki determinujące siłę agresywności u jednostki: - częstość i intensywność doznawanych frustracji, przykrości, napaści, które poprzedzają agresję. - rodzaj wzmocnienia agresywnego zachowania, czyli nagroda lub kara otrzymane po „wyładowaniu się”. Chodzi o częstotliwość takich zdarzeń i intensywność bodźców. - facylitacja społeczna, wzajemny wpływ członków grupy, powodujący wzrost zachowań danego rodzaju, np. wzajemne pobudzanie się członków grupy do czynów agresywnych przez manifestowanie podobnych zachowań. - temperament (A. Buss za: E Gruszecka, 1994, s.94). „Uczenie się agresji przez jednostkę odbywa się głównie poprzez uczenie się obserwacyjne. Bezpośrednie obserwowanie modela, czyli jednostki spełniającej rolę formom agresji zadaniowej przypisuje się jednak wymiar prospoełczny. Łatwo także przekroczyć granicę tych prospołecznych form agresji”. Agresja spontaniczna cechuje się dążeniem do zadania bólu, spowodowania cierpienia, uszkodzenia kogoś lub czegoś. Jest wyuczonym, podejmowanym dla przyjemności zachowaniem. Jednym ze źródeł agresji spontanicznej są sytuacje, które dostarczają wielu bodźców, są bogato stymulujące. Innym motywem agresji spontanicznej jest traktowanie jej jako warunku samookreślenia. Celem jest udowodnienie sobie i innym swojej wartości lub okazanie własnej kontroli nad otoczeniem. Tą formę agresji uznaje się za efekt ukształtowania się, niesprzyjających ze społecznego punktu widzenia, czynności adaptacyjnych (E. Gruszecka, 1994, s.48-49). E. Aronson wyróżnia trzy formy agresji, do których zalicza agresję fizyczną, agresję w wyobraźni i agresję bezpośrednią. 1. Agresja fizyczna przejawia się w postaci fizycznej, takiej jak gry, bieg, skoki, walenie pięściami w worek. 2. Agresja w wyobraźni polega na atakowaniu innej osoby np. marzeniu o zbiciu kogoś lub napisanie opowiadania pełnego aktów gwałtu i przemocy, gdzie tak naprawdę nikt nie zostaje skrzywdzony. Uprawianie agresji w wyobraźni może dać lepsze samopoczucie, a nawet spowodować chwilowe zmniejszenie agresywności. 3.Agresja bezpośrednia sprowadza się do zwymyślania osoby, która spowodowała frustrację, wyrządzenie jej krzywdy, sprawienie jej kłopotów, opowiadanie o niej brzydkich rzeczy itp. W rzeczywistości najczęściej, kiedy ludzie dopuszczają się aktów agresji, akty te zwiększają ich skłonność do przyszłej agresji, bowiem zmniejszenie napięcia związanego z poczuciem krzywdy, gniewem, itp. Jest swego rodzaju nagrodą, która wzmacnia zachowania przynoszące ulgę. Mamy tu, zatem do czynienia z mechanizmem samowzmacniającym zachowania agresywne (E. Aronson, 1995, s. 314-316). Propozycja J. Ranschburga opiera na podziale agresji według trzech wymiarów. Po pierwsze ze względu na moralną treść zachowania, drugie dotyczy podziału ze względu na zadanie, natomiast kryterium trzecie wyróżnia agresję ze względu na charakter. 1. Podział ze względu na moralną treść zachowania: a) Agresja społeczno – niszczącą, występującą przeciw społeczności b) Agresja prospołeczna – służąca interesom jednostki i społeczeństwa 2. Podział ze względu na zadanie agresji: a) Agresja instrumentalna - agresja jest tylko środkiem do zaspokajania jakichś innych celów, zrealizowania jakichś planów, zamiarów. b) Agresja afektywna - nie ma nic wspólnego z zaspokajaniem jakichkolwiek potrzeb, jedynym jej celem jest zachowanie agresywne, wyrządzenie komuś krzywdy lub szkody. 3. Podział ze względu na charakter agresji: a) Atakujący: - agresja wewnątrzgatunkowa - np.: walka miedzy samcami tego samego gatunku o samicę - agresja międzygatunkowa - zwana inaczej grabiącą np. polowanie w celu zdobycia pożywienia, lub atak w celu obrony młodych b) Obronny: - agresja samca na swoim terytorium, - agresja samicy w obronie młodych, - agresja samoobronna (J. Ranschburg, 1993, s. 95-96). II. Modyfikacja zachowań agresywnych w praktyce. Psychologowie większe znaczenie powstawaniu agresji u dzieci przypisują modelowaniu. Według tej teorii dzieci oglądające agresję w telewizji, a także oglądające agresję w domu rodzinnym są skłonne wyrazić to w czynie. Oprócz rodziców i masmediów ważny jest wpływ rówieśników, a co za tym idzie nauczycieli. Nauczyciele, wychowawcy są odpowiedzialni za kształtowanie pozytywnych postaw u dzieci, prawie w takim stopniu jak rodzice. Zatem jak powinni postępować, aby niwelować agresję wśród dzieci To właśnie nauczyciel swoją osobą i zachowaniem od pierwszych dni pobytu w szkole powinien przekazać uczniom, że przemoc jest zła, nieakceptowana i nie zgadza się nią w klasie, szkole i będzie aktywnie jej przeciwdziałał. Najważniejsze jest, aby wychowawca wiedział iż pozytywnej atmosferze w klasie, szkole nie służy jego własna agresja. Istnieje kilka uniwersalnych cech postawy nauczyciela, sprzyjających zapobieganiu agresji i przemocy jest to:  Jasne przekazywanie norm – wyjaśnienie dzieciom w sposób obrazowy i dla nich zrozumiały, jakie zachowania są krzywdzące dla innych, co jest dobre, a co złe.  Brak akceptacji dla zachowań agresywnych – zdecydowane i konsekwentne przeciwstawianie się agresji.  Sprawiedliwość – egzekwowanie przestrzegania norm, brak faworyzacji.  Pozytywne wzmocnienia – dostrzeganie u uczniów pozytywnych zachowań, nagradzanie.  Modelowanie pozytywnych zachowań – uczenie dzieci poprzez własny przykład.  Cierpliwość – okazywanie zrozumienia dla dzieci (http://szkola.net/awans/art.php?id=1863 - 17.03.2009 – 12.00-13.00). Poza wyżej wymienionymi cechami, które sprzyjają walce z agresją, nauczyciel powinien wystrzegać się podnoszenia głosu, obrażania, przezywania, sarkazmu,, wyśmiewania, naznaczania, grożenia, rozkazów, uprzedzeń, itp. Gdyż poprzez te przyzwyczajenia niektórych dorosłych ludzi, dzieci uczą się, iż władza i siła mają decydujące znaczenie, czują się upokorzeni i mogą stać się bardziej agresywni, mogą swoją agresję wyładować na słabszych kolegach. Pedagodzy i psychologowie polecają sprawdzone metody postępowania z dzieckiem agresywnym, są to: a) Metoda wygaszania – polega na ignorowaniu zachowań, które mają być eliminowane. b) Zawieszanie – na przykład usunięcie dziecka do innego pomieszczenia, dziecko nie bierze udziału w aktywności klasy. c) System ponoszenia kosztów za zachowanie – czyli sporządzanie listy niepożądanych zachowań, za zebranie określonej liczby punktów dziecko musi ponieść określoną wcześniej karę. d) Wytwarzanie właściwych postaw społecznych poprzez zaspokojenie emocjonalnych potrzeb dziecka. Powyższe metody dają najlepszy efekt jeśli są stosowane łącznie oraz jeśli są modyfikowane w zależności od sytuacji i osobowości dziecka (http://szkola.net/awans/art.php?id=1657). Jak każde zachowanie tak i agresja przybiera inny charakter u każdego człowieka. Wyżej opisane zostały sposoby radzenia sobie z nią u dzieci uczęszczających do „normalnych” szkół. Warte uwagi są strategie hamowania agresji u nieletnich agresorów przebywających w zakładach resocjalizacyjnych.