Motywowanie pracowników w mikro i małych przedsiębiorstwach: teoria i praktyka, Publikacje z Analiza i zarządzanie w biznesie

Pobierz Motywowanie pracowników w mikro i małych przedsiębiorstwach: teoria i praktyka i więcej Publikacje w PDF z Analiza i zarządzanie w biznesie tylko na Docsity!

Marcin Gołembski

Motywowanie pracowników w mikro

i małych przedsiębiorstwach : teoria,

praktyka i współczesne trendy

Ekonomiczne Problemy Usług nr 80, 32-

2011

NR 695 EKONOMICZNE PROBLEMY USŁUG NR 80 2011

ZESZYTY NAUKOWE UNIWERSYTETU SZCZECIŃSKIEGO

MARCIN GOŁEMBSKI

Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu

MOTYWOWANIE PRACOWNIKÓW

W MIKRO I MAŁYCH PRZEDSIĘBIORSTWACH

– TEORIA, PRAKTYKA I WSPÓŁCZESNE TRENDY

Wprowadzenie

Sektor MSP jest zarówno przez teoretyków, jak i praktyków zarządzania zgodnie na- zywany głównym motorem gospodarki. Znaczenia tego sektora dla gospodarki nie moż- na nie doceniać. Według danych GUS, sektor MSP zatrudnia 60% ogółu zatrudnionych w przedsiębiorstwach, a co ważniejsze posiada on 60-procentowy udział w przychodach ca- łego sektora przedsiębiorstw, dysponując niewiele ponad 40% wartości aktywów^1. Jednak- że, biorąc pod uwagę dzisiejsze uwarunkowania rynkowe, zaobserwować można pewien paradoks. Otóż mimo powszechnej zgody co do znaczenia sektora MSP dla gospodarki przedsiębiorstwa te traktowane są jako drugiej kategorii ze względu na dość niską aktyw- ność w obszarze stosowania nowoczesnych koncepcji zarządzania, a w szczególności zarzą- dzania zasobami ludzkimi, które są szeroko omawiane w literaturze przedmiotu. Zarówno teoretycy, jak i praktycy zarządzania zdają się faworyzować przedsiębiorstwa o solidnych podstawach finansowych i rozbudowanych służbach personalnych, w których łatwiej jest wdrażać nowe koncepcje i metody. Tymczasem właśnie problemy z kierowaniem ludźmi stanowią jedną z głównych barier rozwojowych sektora MSP. Biorąc pod uwagę ograni- czenia finansowe, zarządzający mikro i małymi przedsiębiorstwami muszą poszukiwać coraz to nowszych i skuteczniejszych rozwiązań w zakresie pozyskania, a przede wszyst- kim utrzymania w firmie najlepszych pracowników, konkurując w tym obszarze z dużymi firmami i korporacjami. W tym świetle coraz większego znaczenia w procesie zarządzania mikro i małym przedsiębiorstwem nabiera wiedza z zakresu płacowego, pozapłacowego oraz niematerialnego motywowania pracowników. Współcześnie w praktyce zarządzania obserwuje się wyraźną tendencję do indywidualizowania systemów i narzędzi motywo- wania pracowników. Dla menedżerów oznacza to potrzebę ciągłego pogłębiania wiedzy z zakresu motywowania pracowników w procesie zarządzania zasobami ludzkimi.

(^1) www.stat.gov.pl (21.10.2011).

34 Marcin Gołembski

warto w tym miejscu odmienne stanowisko tych badaczy, którzy uważają, że przedsiębior- stwo, chcąc sprostać konkurencji, powinno realizować oryginalne strategie rozwojowe za pomocą unikalnych zasobów. Zdaniem M. Bratnickiego coraz częściej niewystarczające okazują się dotychczasowe rozwiązania, które bazują wyłącznie na zasobach finansowych. Tylko wyróżniający zbiór zasobów może być źródłem przewagi konkurencyjnej i pozwa- la przedsiębiorstwu (dotyczy to w szczególności sektora MSP) wykonywać to, czego ry- wale nie mogą robić lub co przychodzi im z trudem 4. Również inni autorzy twierdzą, że zdolność do zdobycia i wykorzystania aktywów niematerialnych, przede wszystkim od- powiednich pracowników, stała się ważniejsza niż zarządzanie aktywami finansowymi 5. Jednakże praktyka zarządzania małymi i średnimi firmami wyraźnie wskazuje, że więk- szość właścicieli wspomnianej grupy podmiotów w ramach zarządzania zasobami ludzkimi stosuje taktykę, którą można nazwać „motywowaniem przez zastraszanie”. Pracownikom nieustannie daje się do zrozumienia, że powinni cieszyć się z samego faktu, że mają pracę. Jest to jednak, zdaniem M. Sidor-Rządkowskiej, bardzo krótkowzroczny sposób działania. Skutkuje jedynie w odniesieniu do pracowników o niskim poziomie wykształcenia i małym poczuciu własnej wartości^6. Ponadto do wspomnianych uwarunkowań zarządzania zaso- bami ludzkimi w sektorze MSP dodać należy jego niejednorodność. Otóż o ile w przed- siębiorstwach średnich stosunkowo często funkcjonują wyodrębnione komórki personalne, o tyle w przedsiębiorstwach małych i mikro najczęściej sam właściciel zmuszony jest sa- modzielnie podejmować decyzje i wszelkie działania związane z ZZL. W świetle rozważań na temat wzrostu znaczenia kapitału ludzkiego w zarządzaniu małym i średnim przedsię- biorstwem menadżerowie i właściciele zmuszani są do poszukiwania nowych rozwiązań w zakresie zarządzania zasobami ludzkimi, dostosowanych do potrzeb i specyficznych wa- runków, w jakich funkcjonują firmy reprezentujące sektor MSP. Jednym z najważniejszych elementów ZZL, który warunkuje utrzymanie i zaangażowanie najbardziej kompetentnych ludzi w osiąganie celów firmy, jest motywowanie pracowników, ze szczególnym uwzględ- nieniem jego systemowego oraz zindywidualizowanego zastosowania, co będzie przedmio- tem rozważań w dalszej części niniejszego opracowania.

2. Zindywidualizowane podejście jako współczesny trend w procesie motywowania pracowników w sektorze MSP

Punktem wyjścia do wdrożenia indywidualnego podejścia do motywowania jest zdo- bycie przez kierowników wiedzy na temat struktury motywów podległych mu ludzi. Po- zwala to na zindywidualizowane podejście, objawiające się rodzajem stawianych zadań,

(^4) M. Bratnicki, Kompetencje przedsiębiorstwa. Od określenia kompetencji do zbudowania strategii , Placet, Warszawa 2000, s. 35. (^5) Zob. J. Paliszkiewicz, Rozwój organizacji poprzez zarządzanie kapitałem intelektualnym , Alphapro, Ostrołęka 2005, s. 103. (^6) M. Sidor-Rządkowska, Zarządzanie personelem w małej firmie , Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2004, s. 120.

Motywowanie pracowników w mikro i małych przedsiębiorstwach... 35

poziomem formułowanych wobec pracowników wymagań oraz sposobem rozwiązywania zaistniałych między nimi konfliktów. Wiedza ta wykorzystywana jest do tworzenia wa- runków, w jakich potrzeby pracownicze mogą być efektywnie zaspokajane. Menadżero- wie, którzy kierują małymi i średnimi przedsiębiorstwami, nie powinni jedynie dostrzegać i akceptować ujawnianych przez podwładnych potrzeb. Ich obowiązkiem jest kształtowanie osobowości zawodowej pracowników. Gdy zachodzi taka konieczność, muszą wywoływać zmiany w hierarchii potrzeb podwładnych – stymulować jedne potrzeby, inne wygaszać

• dopóki nie uzyskają motywacji sprzyjającej realizacji pożądanych celów^7. Każda firma tworzy system motywacyjny poprzez odpowiedni dobór motywatorów. Z całą pewnością można stwierdzić, że nie ma jednego idealnego systemu motywacyjnego, którego stosowanie w każdej firmie przyniosłoby jej sukces. Na kształt systemu motywa- cyjnego wpływ ma wiele czynników, które najogólniej można podzielić na 8 :
  • pochodzące z otoczenia zewnętrznego,
  • pochodzące z wnętrza organizacji,
  • mające związek z pracownikami przedsiębiorstwa, ich indywidualnymi oczekiwa- niami. Oczekiwania pracowników to nic innego jak ich przekonanie, że konkretne działanie doprowadzi do konkretnego wyniku, a więc przeświadczenie, że w pracy znajdą warunki, w których będą mogli zaspokoić swoje potrzeby, zrealizować cenione przez siebie wartości czy osiągnąć zamierzone cele^9. Analizując kwestie oczekiwań pracowników wobec systemów motywowania, zwró- cić należy uwagę na fakt, że decydujące znaczenie mają determinanty o charakterze in- dywidualnym. Żeby wspomniany wyżej system motywowania pracowników można było nazwać zindywidualizowanym, spełnione muszą być następujące warunki^10 :
  1. Konstrukcja systemu motywowania powinna uwzględniać wartości cenne dla pracowników, zwiększać stopień pewności ich uzyskania przez właściwy dobór narzędzi. Niemożność osiągnięcia w pracy cenionych przez pracownika wartości skłania go do ich realizacji poza pracą. Wówczas traktuje on pracę tylko jako śro- dek zarobkowania i nie identyfikuje się z zakładem pracy. Taka sytuacja nie sprzyja skutecznemu motywowaniu.
  2. Ponieważ pracownicy mają rozmaite systemy wartości, które ulegają ewolucji w czasie, niezbędne jest ich systematyczne, okresowe rozpoznawanie przez działy odpowiedzialne za zarządzanie zasobami ludzkimi. Ich badanie powinno uwzględ-

(^7) T. Listwan, Zarządzanie kadrami , C.H. Beck, Warszawa 2004, s. 168. (^8) M.W. Kopertyńska, Oczekiwania pracowników jako determinanta tworzenia systemów motywacyj- nych – doświadczenia badawcze , w: Koncepcje zarządzania kapitałem ludzkim we współczesnych organi- zacjach , red. J. Stankiewicz, Uniwersytet Zielonogórski, Zielona Góra 2008, s. 67. (^9) M. Armstrong, Zarządzanie zasobami ludzkimi , Wolters Kluwer, Warszawa 2010, s. 214. (^10) S. Borkowska, Motywacja i motywowanie , w: Zarządzanie zasobami ludzkimi , red. H. Król, A. Lu- dwiczyński, PWN, Warszawa 2006, s. 97.

Motywowanie pracowników w mikro i małych przedsiębiorstwach... 37

Punktem wyjścia w schemacie wdrażania indywidualnego podejścia do motywowa- nia jest ustalenie przez kierowników listy czynników motywujących (motywatory) oraz czynników demotywujących (demotywatory), które mają istotny wpływ na stopień zado- wolenia z pracy. Można w tym miejscu posłużyć się powszechnie znaną teorią Herzberga^12 , której graficzne ujęcie przedstawiono na rysunku 1^13.

CZYNNIKI HIGIENY MOTYWATORY

Polityka firmy i administracja Rodzaj nadzoru Relacje z przeáoĪonymi Warunki pracy Páace Relacje ze wspóápracownikami ĩycie osobiste Relacje z podwáadnymi Status BezpieczeĔstwo

OsiągniĊcia Uznanie Praca sama w sobie OdpowiedzialnoĞü Awans Rozwój

Zapobiegają niezado- woleniu z pracy

Podnoszą zadowolenie z pracy

Niezadowolenie Zadowolenie

Rysunek 1. Dwuczynnikowa teoria Herzberga

Źródło: opracowanie własne na podstawie R.W. Griffin, Podstawy zarządzania organizacjami , Wydawni- ctwo Naukowe PWN, Warszawa 2000, s. 459.

Konstruując systemy motywacyjne oparte na indywidualnych potrzebach pracow- ników, menadżerowie powinni wyznaczyć granicę pomiędzy czynnikami higieny, które powinny być zapewniane „z urzędu”, a czynnikami motywującymi, które winny być przed- miotem dalszych działań w ramach indywidualnego podejścia do motywowania. Kolejnym krokiem w schemacie wdrażania indywidualnego podejścia do motywowa- nia jest przeprowadzanie okresowych audytów opinii pracowników (AOP), które stanowią

(^12) W teorii tej wyróżnić można dwie grupy motywacji: czynniki zewnętrzne (zwane czynnikami hi- gieny lub niezadowolenia) oraz czynniki wewnętrzne (zwane motywatorami lub zadowolenia). Czynniki zewnętrzne odnoszą się do środowiska pracy, są to m.in.: pieniądze, warunki pracy, bezpieczeństwo. Ich obecność, zdaniem Herzberga, nie wpływa na zachowanie ludzi, nie zwiększa dodatkowo motywacji, ale ich brak jest demotywujący. Z kolei czynniki wewnętrzne, tzw. prawdziwe motywatory (zainteresowanie pracą, różnorodność, wyzwania, możliwość kontroli własnej pracy), odnoszą się do treści pracy. Zainte- resowanie pracą, osiągnięcia, uznanie, odpowiedzialność – przyczyniają się do zwiększenia satysfakcji z wykonywanej pracy, a to z kolei wiąże się z większą wydajnością pracowników. (^13) A. Gick, M. Tarczyńska, Motywowanie pracowników , PWE, Warszawa 1999, s. 131.

38 Marcin Gołembski

podstawę do zidentyfikowania i aktualizowania „mapy indywidualnych potrzeb” pracowni- ków danego przedsiębiorstwa. Działanie to pozwala w dłuższym okresie ograniczyć koszty firmy związane z systemami motywacyjnymi, ponieważ pozwala precyzyjniej trafiać w in- dywidualne potrzeby pracowników, które często nie są związane z motywatorami płacowy- mi. Powyższe zdają się potwierdzać wyniki badań (rys. 2), w ramach których przeprowa- dzono audyt opinii pracowników przedsiębiorstwa z branży produkcyjno-handlowej. Wśród wymienianych przez pracowników czynników motywujących ich do pracy nie znalazło się wynagrodzenie, co okazało się zaskakujące dla kierownictwa firmy, która przeznaczyła znaczne środki na systemy motywacyjne oparte na narzędziach finansowych. Wziąwszy jednak pod uwagę fakt, że duża część badanych pracowników (49% wskazań) jako jeden z głównych motywatorów wymieniła elastyczne formy czasu pracy, których wdrożenie nie pociągało za sobą dodatkowych kosztów, zdecydowano się na wdrożenie zindywidualizowanego podejścia do motywowania.

opieka medyczna 59

elastyczny czas pracy 49

uznanie i nagrody za zaangaĪowanie 38

karnety rekreacyjne 7

Rysunek 2. Preferencje pracowników badanego przedsiębiorstwa w zakresie narzędzi motywo- wania (%)

Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników przeprowadzonych badań.

Następnym punktem w procedurze wdrażania indywidualnego podejścia do moty- wowania jest przeprowadzenie przez kierowników indywidualnych rozmów z każdym pra- cownikiem, których scenariusz opracowywany jest w oparciu o wyniki audytu opinii. Na podstawie przeprowadzonych rozmów menadżerowie konstruują indywidualne pakiety motywacyjne (IPM), specyficzne dla każdego pracownika. Jednakże warunkiem koniecznym prawidłowego funkcjonowania zindywidualizowanego podejścia do motywo- wania pracowników jest dokonywanie okresowych przeglądów pakietów motywacyjnych, gdyż indywidualne potrzeby i preferencje pracowników w zakresie narzędzi motywowania ewoluują w miarę upływu czasu i zmieniających się warunków działania (zmiana stanowi- ska pracy, sytuacji rodzinnej, statusu społecznego pracownika itp.). W przypadku nieznacz- nych odchyleń wystarczy dokonać korekt w indywidualnych pakietach motywacyjnych. Jeżeli natomiast potrzeby i oczekiwania pracowników zmieniają się w sposób znaczący, należy całą omówioną powyżej procedurę powtórzyć. Schemat działań zmierzających do wdrożenia zindywidualizowanego podejścia zaprezentowano na rysunku 3.

40 Marcin Gołembski

runków otoczenia^16 , co winno ułatwiać tym podmiotom skuteczną implementację dedyko- wanych im metod i narzędzi zarządzania. W tym kontekście, w rozwiązaniach omawia- nych w niniejszym opracowaniu, upatrywać można przyszłości systemów motywacyjnych w przedsiębiorstwach.

MOTIVATING EMPLOYEES IN MICRO AND SMALL ENTERPRISES

- THEORY, PRACTICE AND CONTEMPORARY TRENDS

Summary

Nowadays, in order to rapidly growing competition, managers have to look for another ways to keep pace with market rivals, and to meet employees expectations. This article is about individual approach, as a tool of motivation system in a modern company. The main aim of this text is to open the discussion about how individual approach for structure of incentive system would effect on em- ployees motivation.

Translated by Marcin Gołembski

(^16) Wyzwania rozwojowe małych i średnich przedsiębiorstw. Innowacje, technologie, kryzys , red. A. Za- krzewska-Bielawska, Difin, Warszawa 2011, s. 7.