Motywy literackie: natura, Publikacje z Historia

Pobierz Motywy literackie: natura i więcej Publikacje w PDF z Historia tylko na Docsity! Motywy literackie: natura Wprowadzenie Przeczytaj Mapa myśli Audiobook Dla nauczyciela Bibliografia: Źródło: Jan Kochanowski, Pieśń świętojańska o Sobótce. Źródło: Jacek Lyszczyna, Natura, historia, egzystencja: w poszukiwaniu romantycznego uniwersum, Katowice 2011, s. 48–50. Źródło: Johann Wolfgang Goethe. Źródło: Franciszek Karpiński, Do Justyny. Tęskność na wiosnę, [w:] Świat poprawiać - zuchwałe rzemiosło. Antologia poezji polskiego Oświecenia, s. 262. Źródło: św. Franciszek z Asyżu, Pieśń słoneczna. Źródło: „Odprawa posłów greckich” Jana Kochanowskiego jako prototyp polskiego dramatu. Relacja między człowiekiem a naturą to jedno z najważniejszych zagadnień w dziejach naszej cywilizacji, równie istotne dla filozofa, ekologa, artysty, jak i „zwykłego” człowieka. Określa nasze miejsce w świecie i we wszechświecie, a także naszą tożsamość. Pozwala zrozumieć, kim jesteśmy, skąd pochodzimy i dokąd zmierzamy. Warto sobie uświadomić, że filozofia jako nauka narodziła się właśnie z obserwacji przyrody. Pierwsi znani nam filozofowie, czyli starożytni Grecy, np. Tales, Anaksymander, Anaksymenes i Heraklit zadawali pytania dotyczące narodzin świata, jego rozwoju i zasad, którymi się on rządzi. Twoje cele Powtórzysz wiadomości związane z realizacją motywu natury w literaturze. Wyjaśnisz rolę motywu natury w literaturze różnych epok. Źródło: domena publiczna. Johann Wolfgang Goethe Natura. Otacza nas i obejmuje. Żyjemy wśród niej i jesteśmy jej obcy. Rozmawia z nami nieustannie, a nie zdradza nam swych tajemnic. Jest w niejwieczne życie, rozwój i ruch... Wszystko dzieje się za jej sprawą, wszystko jest jej zasługą. Źródło: Johann Wolfgang Goethe. “ Motywy literackie: natura Staff a, wpisując się w ówczesne zainteresowania postacią tego świętego, które na przełomie XIX i XX stulecia przyniosło wiele prac popularnych i naukowych, a w sztuce zrodziło nurt zwany franciszkanizmem (w poezji reprezentowali go m.in. Jan Kasprowicz lub wspomniany wyżej Leopold Staff). Johann Wolfgang Goethe Król olch (romantyzm) Ilustracja do Króla Olch autorstwa Moritza von Schwinda Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna. Ballada przedstawia dramatyczny dialog ojca i syna. Umierające dziecko, które wiezie ojciec, majaczy i opowiada o tajemniczym królu olch, który wabi go do swego leśnego pałacu, aby bawił się z jego córkami. Sceneria, w jakiej rozgrywają się wydarzenia (las okryty mrokiem nocy, mgła i zamieć), stwarza nastrój grozy i tajemniczości. Stanowi doskonałe tło dla uczuć bohaterów: ojca rozpaczliwie walczącego o życie syna i słabnącego dziecka, które zaczyna dostrzegać rzeczywistość naprzyrodzoną i coraz bardziej jej ulega. Rola motywu natury w balladzie jest jednak donioślejsza, zgodnie ze znaczeniem, jakie przypisywali przyrodzie romantycy. Na opisy natury składały się, co prawda, konwencjonalne elementy, takie jak las, jezioro, rzeka lub noc. Jednak z tym na pozór zwykłym krajobrazem łączyła się tajemnica; często, jak w balladzie Goethego, był ożywiany fantastycznymi postaciami. Romantyczne obrazy natury symbolizowały nadprzyrodzoną, metafizyczną, niemal sakralną sferę, w odróżnieniu od rzeczywistości materialnej, dostępnej rozumowi i zmysłom. W wielu utworach, jak w balladzie Król Olch, natura urastała do roli pełnoprawnego bohatera literackiego, budzącego grozę i fascynację zarazem. Kluczowa dla interpretacji utworu jest odpowiedź na pytanie, kim jest król „olszyn w koronie, z ogonem jak żmija!”. To postać symboliczna, którą można interpretować jako znak świata duchowego lub naturę wraz z jej niezmiennymi prawami życia i śmierci. Adam Mickiewicz, Pan Tadeusz, czyli ostatni zajazd na Litwie. Historia szlachecka z roku 1811 i 1812 we dwunastu księgach wierszem (romantyzm) Pan Tadeusz jest jednym z najważniejszych polskich dzieł literackich, narodową epopeją. Na fabułę składają się trzy przeplatające się wątki: perypetie miłosne Tadeusza, spór o zamek Horeszków oraz wątek patriotyczny, który buduje głównie historia konspiracyjnej działalności księdza Robaka. Soplicowo, gdzie rozgrywa się akcja utworu, stało się dla Mickiewicza symbolem Polski – kraju, za którym tęsknił i jaki pamiętał z czasów dzieciństwa. W owym świecie panuje ład i harmonia, ludzie czują się bezpieczni, a relacje z innymi opierają się na wzajemnej grzeczności i szacunku. Mickiewicz z pietyzmem opisał szlacheckie zwyczaje, wystarczy wspomnieć tak znakomite i zapadające w pamięć sceny, jak grzybobranie czy tańczenie poloneza. Natura w Panu Tadeuszu jest sprzężona z nostalgią oraz arkadyjskością wewnątrz wspomnień autora o wyidealizowanym kraju dzieciństwa. Autor przedstawia czytelnikowi opisy przyrody, o których Julian Przyboś napisał: Eliza Orzeszkowa Gloria vics (pozytywizm i Młoda Polska) Nowela przedstawia jeden z epizodów powstania styczniowego: krwawą i przegraną dla Polaków bitwę, w której walczył oddział Romualda Traugutta. Śmierć młodych powstańców oraz ich bezimienna mogiła w lesie zostają opisane przez szczególnego narratora. Jest nim przyroda – wiatr, drzewa, kwiaty... Zabieg ten nadaje utworowi charakter baśniowy, ale Obrazy przyrody w Panu Tadeuszu są zaiste jakby wyjęte z raju wymarzonego przez realistę. W raju tym równocześnie kwitną kwiaty wiosenne i dojrzewają owoce jesieni. (…) W tym raju rosną drzewa, krzewy i trawy niby takie same jak w rzeczywistości, podobne, ale jednak inne, piękniejsze, ubarwione i obwiedzione rysunkiem i ugrupowane w szczególnym porządku perspektywicznym, jak na obrazie malarskim. “ Ilustracja do utworu Pan Tadeusz. Źródło: Polona, domena publiczna. niesie także głębszy sens. To nie ludzie, ale przyroda przechowuje prawdę o przeszłości, o młodych powstańcach, którzy zginęli w walce o wolność. Natura współczuje człowiekowi, z czego wynika, że istnieje między nimi ścisła zależność; człowiek jest częścią przyrody, jednym z jej elementów. Autorka dokonała mityzacji zrywu narodowego, utrwaliła pamięć o powstańcach i ich czynie, świadczy o tym m.in. zakończenie utworu – pędzący wiatr, który roznosi po świecie słowa: „Gloria vics” (chwała zwyciężonym). Źródło: Pixabay, domena publiczna. Słownik Arkadia fikcyjna kraina traktowana przez poetów jako kraina wiecznej szczęśliwości, spokoju, ładu, sielskiego życia; od jej nazwy wywodzi się określenie „topos arkadyjski”; także nazwa historycznej krainy sytuowanej na Półwyspie Peloponeskim franciszkanizm pojęcie, które w odniesieniu do literatury określa tendencje w literaturze przełomu wieków inspirowane duchowością i żywotem św. Franciszka z Asyżu, objawiające się poprzez afirmację życia, umiłowanie natury i wiarę opartą na osobistej relacji z Bogiem locus amoenus (łac. miejsce przyjemne) – określenie toposu szczęśliwego miejsca, zazwyczaj przedstawianego jako przestrzeń łagodnej i sielskiej natury Polecenie 2 Prześledź, jak zmieniało się podejście do natury w zależności od epoki. Zanotuj swoje obserwacje. Literackie ujęcia motywu natura rozumiana jako doskonałe dzieło Boga, przez które Stwórca przemawia do człowieka Biblia: „Stworzenie świata”, „Kwiatki świętego Franciszka” J. Kochanowski „Pieśń XXV” („Czego chcesz od nas, Panie...”) J. Słowacki „Hymn” („Smutno mi, Boże...”) J. Twardowski „Mrówko ważko biedronko” natura – Arkadia J. Kochanowski „Pieśń świętojańska o Sobótce” A. Mickiewicz „Pan Tadeusz” K.I. Gałczyński „Prośba o wyspy szczęśliwe” natura jako wieczne prawo życia M. Pawlikowska- Jasnorzewska „Matka Natura” natura tajemnicza, groźna, niezrozumiała dla człowieka, często wroga wobec niego – to romantyczna wizja przyrody J.W. Goethe „Król Olch” A. Mickiewicz „Świtezianka”, „Świteź”, „Lilie” i w późniejszej literaturze, szczególnie w nurcie katastrofi cznym można znaleźć podobne przedstawienia przyrody Cz. Miłosz „Obłoki” natura przedstawiana negatywnie, wobec jej bezwzględnych praw i determinizmu człowiek się buntuje K. Przerwa-Tetmajer „Wielbić naturę?” natura jako „niemy świadek” uczuć miłosnych F. Karpiński „Do Justyny. Tęskność na wiosnę” sceneria miłości erotycznej B. Leśmian „W malinowym chruśniaku” ciężkiej pracy i okrucieństwa człowieka wobec człowieka Sz. Szymonowicz „Żeńcy” śmierci i miłości człowieka C. Norwid „W Weronie” pragnienie zjednoczenia się z przyrodą J. Tuwim „Trawa” Audiobook Polecenie 1 Zapoznaj się z treścią audiobooka. Następnie własnymi słowami scharakteryzuj rolę natury w literaturze romantycznej. Audiobook można wysłuchać pod adresem: file:///tmp/puppeteer6QDPd0.html Jacek Lyszczyna Natura, historia, egzystencja: w poszukiwaniu romantycznego uniwersum Przełom romantyczny, dokonujący się w kulturze europejskiej w pierwszej połowie wieku XIX, zaznaczył się wyraźnie także w sferze postrzegania przez człowieka otaczającej go natury. Przedstawiane w romantycznej literaturze czy sztuce pejzaże różnią się wyraźnie od tych, jakie pojawiały się w dziełach twórców z poprzednich epok. Zmienił się wówczas nie tylko typ krajobrazu, budzącego zainteresowanie artysty, ale też sam sposób jego ukazywania czy opisu. Traktując to w kategoriach semiotycznych, można także stwierdzić, że: 1. Kreacja pejzażu w dziele literackim czy w malarstwie zaczęła być traktowana jako swoista forma przekazu – natura jako przedmiot opisu poetyckiego czy wizji plastycznej staje się w takim przypadku adresowanym do czytelnika komunikatem, którego treść wykracza daleko poza jego zawartość czysto opisową. Zarówno sam pejzaż jako całość, jak i jego poszczególne elementy nabierają w takim ujęciu cech symbolicznych i zaczynają funkcjonować jako ważny kod kulturowy. 2. Krajobraz obserwowany bezpośrednio przez człowieka odbierany jest także jako przekaz, który należy odczytać. Natura to więc ogromna księga, przez którą przemawia Bóg. Oczywiście takie semiotyczne nacechowanie pejzażu dostrzec można również w epokach wcześniejszych, jednak w romantyzmie staje się ono powszechne, a kod natury jest niezwykle złożony i zdolny do przekazu wszelkich subtelności światopoglądowych epoki. Przemiany te przedstawić można w postaci szeregu opozycji, w jakie wchodzi romantyczna wizja natury z wyobrażeniami charakterystycznymi dla epoki oświecenia. Wskażmy na wybranych przykładach literackich kilka takich najważniejszych płaszczyzn przeciwstawienia, wyraźnie ukazujących, na czym polegało nowatorstwo tej wizji. Zmienia się zatem przede wszystkim charakter natury, obecnej w romantycznych opisach. Dawniej, poczynając od wieku XVI, od poezji Mikołaja Reja czy Jana Kochanowskiego, aż po osiemnastowieczny klasycyzm, sentymentalizm czy rokoko, pojawiająca się w przedstawieniach literackich natura była przede wszystkim bliska i przyjazna człowiekowi, najczęściej bowiem były to ogrody, uprawne pola i łąki, niewinnie szemrzące strumyki. Nawet las nie krył w sobie tajemnic, przeciwnie – wśród jego drzew znajdowali bezpieczne schronienie bohaterowie sentymentalnych sielanek, kryjący się tam przed gwarem świata. Jakże inaczej wygląda to na przykład w Panu Tadeuszu Mickiewicza, gdzie las jest w swej głębi niedostępny dla człowieka, strzeże przed nim swych tajemnic i jest groźny dla śmiałka, który chciałby zanurzyć się w ostępy „matecznika”: Szczęściem, człowiek nie zbłądzi do tego ostępu, Bo Trud i Trwoga, i Śmierć bronią mu przystępu. Czasem tylko w pogoni zaciekłe ogary, Wpadłszy niebacznie między bagna, mchy i jary, Wnętrznej ich okropności rażone widokiem, Uciekają skowycząc, z obłąkanym wzrokiem; I długo potem, ręką pana już głaskane, Drżą jeszcze u nóg jego strachem opętane. W romantycznej poezji pojawiają się nowe jakościowo elementy natury – groźne w swej postaci pejzaże górskie, wzburzone morze. Człowiek staje wobec niebezpieczeństwa, jak w sonecie Mickiewicza Droga nad przepaścią w Czufut‐kale: Zmów pacierz, opuść wodze, odwróć na bok lica, Ćwiczenie 2 Wyjaśnij rolę przyrody w wierszu Franciszka Karpińskiego Do Justyny. Tęskność na wiosnę, reprezentującym nurt sentymentalny w literaturze oświecenia. Franciszek Karpiński Do Justyny. Tęskność na wiosnę Już tyle razy słońce wracało I blaskiem swoim dzień szczyci, A memu światłu cóż to się stało, Że mi dotychczas nie świéci? Już się i zboże do góry wzbiło, I ledwie nie kłos chce wydać; Całe się pole zazieleniło: Mojej pszenicy nie widać! [...] O wiosno! Pókiż będę cię prosił, Gospodarz zewsząd stroskany? Jużem dość ziemię łzami urosił: Wróć mi urodzaj kochany! Źródło: Franciszek Karpiński, Do Justyny. Tęskność na wiosnę, [w:] Świat poprawiać - zuchwałe rzemiosło. Antologia poezji polskiego Oświecenia, s. 262. “ Dla nauczyciela Autor: Anna Grabarczyk Przedmiot: Język polski Temat: Motywy literackie: natura Grupa docelowa: Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy Podstawa programowa: Zakres podstawowy Treści nauczania – wymagania szczegółowe I. Kształcenie literackie i kulturowe. 1. Czytanie utworów literackich. Uczeń: 1) rozumie podstawy periodyzacji literatury, sytuuje utwory literackie w poszczególnych okresach: starożytność, średniowiecze, renesans, barok, oświecenie, romantyzm, pozytywizm, Młoda Polska, dwudziestolecie międzywojenne, literatura wojny i okupacji, literatura lat 1945–1989 krajowa i emigracyjna, literatura po 1989 r.; 9) rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją refleksji; 11) rozumie pojęcie motywu literackiego i toposu, rozpoznaje podstawowe motywy i toposy oraz dostrzega żywotność motywów biblijnych i antycznych w utworach literackich; określa ich rolę w tworzeniu znaczeń uniwersalnych; III. Tworzenie wypowiedzi. 1. Elementy retoryki. Uczeń: 1) formułuje tezy i argumenty w wypowiedzi ustnej i pisemnej przy użyciu odpowiednich konstrukcji składniowych; 2. Mówienie i pisanie. Uczeń: 1) zgadza się z cudzymi poglądami lub polemizuje z nimi, rzeczowo uzasadniając własne zdanie; IV. Samokształcenie. 9. wykorzystuje mulmedialne źródła informacji oraz dokonuje ich krytycznej oceny; Kształtowane kompetencje kluczowe: kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji; kompetencje w zakresie wielojęzyczności; kompetencje cyfrowe; kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się; kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej. Cele operacyjne. Uczeń: powtórzy wiadomości związane z realizacją motywu natury w literaturze; wjaśni rolę motywu natury w literaturze różnych epok; porówna rolę motywu natury w romantyzmie z inną wybraną epoką literacką. Strategie nauczania: konstruktywizm; konektywizm. Metody i techniki nauczania: ćwiczeń przedmiotowych; z użyciem komputera; prezentacja multimedialna; przekład intersemiotyczny. Formy pracy: praca indywidualna; praca w grupach; praca całego zespołu klasowego. Środki dydaktyczne: komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu; zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale; tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda. Przebieg lekcji Przed lekcją: 1. Przygotowanie do zajęć. Nauczyciel loguje się na platformie i udostępnia uczniom e‐materiał „Motywy literackie: natura”. Prosi uczestników zajęć o przygotowanie prezentacji na podstawie informacji zawartych w sekcji „Przeczytaj”. 2. Uczniowie na podstawie informacji zamieszczonych na mapie myśli przygotowują przekład intersemiotyczny jednego dzieła sztuki, które koresponduje z motywem natury wraz z uzasadnieniem. W swojej wypowiedzi powinien zwrócić uwagę na elementy przekładu intertekstualnego oraz zastosować pojęcia właściwe do omawiania tekstu literackiego oraz plastycznego. Faza wprowadzająca: 1. Nauczyciel weryfikuje przygotowanie uczniów do lekcji, sprawdza, kto wykonał zadane ćwiczenie. Wybrany uczeń prezentuje pracę przygotowaną w domu. 2. Wyświetlenie na tablicy tematu i celów zajęć oraz wspólne z uczniami ustalenie kryteriów sukcesu. Faza realizacyjna: 1. Praca z multimedium. Cała klasa uzupełnia mapę myśli o własne przykłady realizacji motywu natury. Nauczyciel w razie potrzeby uzupełnia odpowiedź, udziela też uczniom informacji zwrotnej. 2. Uczniowie zostają podzieleni na 3 grupy. Każdy zespół rozwiązuje wszystkie polecenia i ćwiczenia zawarte w sekcji „Audiobook”. Następnie, aby uzasadnić poprawność rozwiązań, omawiają je na forum klasy. Po wyznaczonym czasie następuje wspólne omówienie wszystkich rozwiązań. Faza podsumowująca: 1. Nauczyciel ponownie odczytuje temat lekcji i inicjuje krótką rozmowę na temat kryteriów sukcesu. Zadaje również pytania podsumowujące i prosi wybranych uczniów o odpowiedzi. - Jaką rolę odgrywał motyw natury w literaturze różnych epok? - Jakie znasz przykłady realizacji motywu natury w literaturze? Praca domowa: 1. Na podstawie mapy myśli prześledź, jak zmieniało się podejście do natury w zależności od epoki. Zanotuj swoje obserwacje. Materiały pomocnicze: https://bazhum.muzhp.pl/media/files/Studia_Etnologiczne_i_Antropologiczne/Studia_Etnologiczne_i_Antropologiczne‐r2006‐ J. Kolbuszewski, Literatura i przyroda. Antologia ekologiczna, Katowice 2000. Wskazówki metodyczne Uczniowie mogą wykorzystać multimedium „Mapa myśli” do przygotowania się do lekcji powtórkowej.