Pobierz Muzyka i taniec w oddziaływaniach resocjalizacyjnych - Notatki - Psychologia i więcej Notatki w PDF z Psychologia tylko na Docsity!
Muzyka i taniec w oddziaływaniach resocjalizacyjnych.
W życiu człowieka ogromną rolę odgrywa rytm , który nadaje mu określoną strukturę. Rytm dnia i nocy , rytm pór roku , rytm pracy serca , rytm oddychania. Rytm jest także ważnym elementem muzycznym , który w odróżnieniu od powyższych możemy współtworzyć. Z pewnością nie wszyscy jesteśmy w pełni świadomi jaką rolę w naszym życiu emocjonalnym pełni muzyka , tym bardziej nie wiemy i najczęściej nie zastanawiamy się nad tym , jaką rolę może pełnić. A tymczasem muzyka oddziałuje na człowieka już od tysięcy lat. Jej wyjątkowość dotyczy między innymi możliwości harmonizowania relacji człowieka ze światem. Jest uniwersalna w zakresie komunikacji , zwłaszcza w sferze emocjonalnej i uczuciowej. „ Muzyka może rozszerzać i pogłębiać świat emocjonalny człowieka , wzbogacać sferę uczuć sprzyjać poczuciu wewnętrznej odnowy .” ( Z. Konaszkiewicz , 1975 , s.47 ). Już w czasach starożytnych przypisywano muzyce cudowne właściwości lecznicze. Do dnia dzisiejszego powstało wiele teorii na temat wpływu muzyki na organizm ludzki. Wpływ ten dotyczy zarówno procesów psychicznych , jak i czynności wegetatywnych organizmu. Występujące u ludzi podczas słuchania muzyki zmiany obejmują między innymi : układ krążenia ( szybkość tętna i wahania ciśnienia krwi ) , układ oddychania ( częstość i rytm oddychania ). „Muzyka przyspiesza metabolizm ustroju , zmniejsza lub zwiększa wydajność mięśni , zwiększa wydajność wzroku , dotyku i węchu oraz wpływa na czynność wewnątrzwydzielniczą ustroju .” ( M. Janiszewski , 1993, s. 49 ). O wiele większy jednak wpływ ma muzyka na ludzką psychikę. Przyczyniło się to do stosowania jej w psychiatrii , leczeniu niedorozwoju umysłowego , leczeniu pacjentów autystycznych. Leczenie za pomocą muzyki można określić mianem muzykoterapii. Według pani Elżbiety Galińskiej muzykoterapia to forma psychoterapii , która wykorzystuje muzykę i jej elementy jako środki stymulacji , strukturalizacji oraz ekspresji emocjonalnej i komunikacji niewerbalnej w procesie diagnozy , leczenia i rozwoju osobowości człowieka. ( E. Galińska , 1990 , s.45 ). Bogactwo form oddziaływań muzyki na organizm człowieka stwarza szerokie możliwości stosowania jej w praktyce pedagogicznej , a konkretnie może być niezwykle cenna w resocjalizacji. Młodzież niedostosowana społecznie przejawia różnego rodzaju zaburzenia emocjonalne , które są przyczynami nieskuteczności w radzeniu sobie z problemami życiowymi , w rozwiązywaniu pojawiających się w życiu konfliktów. W efekcie młodzież ta nie może zaspokajać swoich potrzeb , nie może realizować zadań życiowych , przeżywa uczucia smutku , rozżalenia , lęku. Przeżywa uczucia złości wobec innych ludzi , ma poczucie krzywdy , obwinia innych za swoje niepowodzenia. Zazwyczaj powoduje to liczne konflikty z otoczeniem. Nadmiar gniewu i agresji młodzi ludzie wyładowują w sposób często zagrażający społeczeństwu. Jednostki niedostosowane społecznie wymagają specjalnej opieki i pomocy , aby przywrócić je społeczeństwu. W resocjalizacji stosuje się różne metody i formy pracy z nieletnimi. Jedną z nich , choć dotychczas jeszcze rzadko stosowaną , jest muzykoterapia. Na modyfikację postaw nieletniego raczej większy wpływ mają czynniki działające na jego sferę emocjonalną aniżeli na intelektualną sferę osobowości. O wyborze motywów postępowania bardzo często decydują emocje , a nie czynniki racjonalne. W tym też przypadku możemy zauważyć przydatność muzykoterapii w resocjalizacji. Muzyka w czasie jej odbioru praktycznie redukuje udział czynnika racjonalnego , koncentrując swe działanie na sferze emocjonalnej. Wpływając na emocje człowieka kształtuje tym samym jego psychikę i wzbogaca życie wewnętrzne. Muzyka oddziałuje na człowieka bez konieczności dużego wkładu intelektualnego z jego strony. Pozostaje to nie bez znaczenia dla możliwości wykorzystania jej w pracy z nieletnimi.
Rozróżniamy dwa podstawowe działy muzykoterapii : muzykoterapię receptywną ( bierną ) , czyli percypowanie muzyki , i muzykoterapię aktywną ( czynną ) , czyli jej aktywne uprawianie. W muzykoterapii biernej percepcja muzyki nie jest tylko biernym jej odbiorem , ale zawiera w sobie konieczny pierwiastek aktywności. Utwór lub jego fragment o możliwie jednoznacznym ładunku emocjonalnym , nastroju spełnia rolę stymulatora pobudzającego skojarzenia i fantazje. „Muzyka to środek ułatwiający wyładowanie niezaspokojonych uczuć i popędów dynamizujący i stymulujący , ożywiający fantazję , zaprowadzający rytm , synchronizacją i ład funkcji psychofizycznych , ułatwiający ujawnienie własnego , ekspresyjnego zachowania się , wyrażania siebie” ( Konopczyński , 1996, s. 81 ). Muzyka posługuje się mową złożoną z semantycznych symboli brzmieniowych. W ten sposób komunikuje treści , których nie można przekazać za pomocą słów ani obrazów. Wywoływane przez nią reakcje umożliwiają wychowankom lepsze poznanie się. Nie jest jednak obojętne , jaki materiał muzyczny używa się w muzykoterapii biernej. Dobór materiału muzycznego powinien być adekwatny do określonej sytuacji. Stanowi to niestety nadal bardzo poważny problem. Muzykoterapeuci w swej pracy stają przed dwiema niewiadomymi : muzyką jako środkiem oddziaływania i wychowankiem jako podmiotem działania. Każdy człowiek jest inny , inaczej reaguje na różne sytuacje , dlatego też muzyka powinna być indywidualnie dobierana do każdego dziecka. „Wychowanek wobec którego stosuje się muzykoterapię powinien być zdiagnozowany co do stanu zdrowia psychicznego i somatycznego , warunków życia , indywidualnych upodobań , gustów , tradycji oraz stosunku do muzyki .”( Konopczyński , 1996, s. 82 ) Po przebadaniu dziecka konieczna jest oczywiście analiza materiału muzycznego , który zastosuje się w jego terapii. Najważniejsze jest uwzględnienie wartości emocjonalnych utworu muzycznego, który chcemy stosować w muzykoterapii społecznie niedostosowanych. Oczywistym jest , że muzyka wolna i spokojna wpływa kojąco na wychowanka , a szybka i rytmiczna stymuluje go i pobudza. W zależności od swojej formy muzyka może łagodzić napięcie , usuwać lęk , koić i wpływać na poprawę nastroju , a także dostarczać potrzebnych podniet i silnie aktywizować wychowanka. Nie odreagowane napięcia bardzo często wywołują lub warunkują trwanie np. objawów nerwicowych. Za pomocą odpowiednio dobranej muzyki można spowodować odreagowanie owych napięć za pomocą przeżycia wyobrażeniowego. Utwór muzyczny wyrażający konflikty i emocje powoduje zintensyfikowanie napięć i konfliktów a następnie powoduje wyładowanie ich nadmiaru. Ów intensywny proces przeżywania nazywany inaczej „symbolicznym dramatem” nawiązuje w swych założeniach do antycznego pojęcia katharsis. „Nastroje zintensyfikowane muzyką mogą być wykorzystywane do wpływania na dezintegrację osobowości , wywołując obniżenie nastroju czy silny niepokój , mogą wzbudzać również agresję , a tym samym ujawniać konflikty i patologiczne przeżycia wychowanka , aby następnie poprzez muzykę wyrażającą ład i harmonię , dążyć do stopniowej rekonstrukcji osobowości .” ( Konopczyński , 1996, s. 84 ) Jak widać muzykoterapia może być bardzo przydatna w resocjalizacji. Wychowankowie niedostosowani społecznie noszą w swej podświadomości rozmaite konflikty , które są niedostępne poznaniu rozumowemu. To właśnie muzyka może odgrywać czynną rolę w ujawnianiu wychowankom konfliktów , a następnie po owym oczyszczeniu wychowanka może być bardzo pomocna w procesie przebudowy osobowości. Drugim działem muzykoterapii jest muzykoterapia czynna. Wychowanek poddany tego rodzaju terapii nie tylko słucha muzyki , ale uczestniczy w jej tworzeniu. Muzykoterapia czynna stosowana jest najczęściej w formie grupowej. Wspólne śpiewanie czy wspólna gra na instrumentach muzycznych otwiera możliwości wpływania na integrację w grupie. Często stosowana jest procedura mająca charakter „rozmowy” dźwiękami , wyzwalanymi z różnych
wywierać znaczny wpływ na psychikę , a co z tym się wiąże – może korygować różne zaburzenia emocji i uczuć. Terapeuci tańcem widzą w zaburzeniach emocjonalnych patologiczny rozłam pomiędzy ciałem i duszą. Powoduje to , że człowiek jest odcięty od swojego ciała i wewnętrznych uczuć. Rozłam ten spowodowany jest przez ciało , którego mięśnie są napięte , a oddech nieregularny. Tak właśnie reaguje nasz organizm w celu odparcia jakiegoś wewnętrznego bądź zewnętrznego zagrożenia. Taniec jest doskonałym sposobem na wyzbycie się owych napięć mięśniowych , powoduje wyregulowanie oddechu i zrelaksowanie się. „W terapii tańcem dąży się do powiększenia zdolności człowieka do samodoświadczania” ( D. Koziełło 1997 , s.22 ). Tańcząc człowiek poznaje siebie , także swoją psychikę. Tłumione emocje bada za pomocą ruchów , dzięki czemu może je poznać i zwerbalizować. Taniec przyczynia się do nabywania i kształcenia elegancji i kultury ruchów , dostarcza przeżyć estetycznych , zmian w zakresie wrażliwości na sztukę. Niesie za sobą wiele przyjemnych uczuć , daje wiele satysfakcji pozwala osiągać osobiste sukcesy i podnosi samoocenę. Choreoterapia , podobnie jak muzykoterapia czynna najczęściej stosowana jest w formie grupowej. Tworzenie wspólnych układów tanecznych , podporządkowanie się wspólnemu działaniu znacznie wpływa na rozwój kultury współżycia z grupą i uspołecznia wychowanka. Ćwiczący pracując razem stopniowo tracą zainteresowanie tylko własną osobą i włączają się do grupy. Czują się dowartościowani , gdyż przynależą do pewnej grupy , w której są potrzebni , stanowią nieodzowną część sztuki , którą razem tworzą. Wynikiem takiego funkcjonowania jest radość płynąca ze wspólnego działania , co wpływa na podniesienie nastroju uczestników. „Choreoterapia wpływa zatem na odzyskanie równowagi psychicznej przez swoiste prowokowanie pożądanych wyładowań psychofizycznych , a jest to jedno z zadań wychowania resocjalizacyjnego .” ( K. Gromek , 1984 s. 424 ). Dlatego też uważam , że terapia poprzez taniec może być śmiało stosowana w resocjalizacji , gdyż jak wynika z powyższych wywodów mogłaby wywierać pozytywny wpływ na nieletnich niedostosowanych społecznie.
Być może muzyka łagodzi obyczaje , ale z pewnością wywiera duży wpływ na psychikę człowieka , który można ciekawie wykorzystać do celów terapeutyczno – resocjalizacyjnych. Muzyka w połączeniu z tańcem działa na człowieka silniej i wszechstronniej niż każda z tych sztuk oddzielnie. Różnorodność dobieranych utworów ( ich tempo , dynamika , harmonia , artykulacja ) oraz bogactwo ćwiczeń i układów tanecznych ułatwia nawiązanie kontaktów z niedostosowanymi społecznie. Muzyka może być uważana za swoistego rodzaju lek. Pobudza emocje , wyzwala i likwiduje konflikty psychiczne , wpływa na postawy moralne , harmonizuje relacje wychowanka z otoczeniem. Muzyka i taniec mogą być pomocne nieletnim w zaspokajaniu ich podstawowych potrzeb :
- potrzeby wolności – muzyka rozbudza wyobraźnię , a to pozwala oderwać się od miejsca , w którym się przebywa , pozwala wyzwolić obrazy , w które nikt nie może ingerować ;
- potrzeby uznania – muzyka daje możliwości pokazania się zaimponowania , zabłyśnięcia ;
- potrzeby samourzeczywistnienia – poprzez rozwój zdolności muzycznych ( tanecznych , wokalnych , instrumentalnych )
- potrzeby seksualnej – taniec może być interesującą formą tego typu ekspresji;
- potrzeby przynależności – np. gra w zespole muzycznym , bycie członkiem zespołu tanecznego.
Jak wykazałam w powyższej pracy muzykoterapia i choreoterapia są bardzo interesującymi formami oddziaływania na psychikę człowieka .Nie tylko teoria , ale także
praktyka potwierdza skuteczność tych metod w resocjalizacji. Niestety jak dotąd metody te stosowane są rzadko. Spowodowane jest to zapewne tym , że wciąż brak podstaw naukowych pojmowania muzyki i tańca jako metod resocjalizacyjnego oddziaływania , które znajdują się w stadium wstępnych prac. Mam jednak nadzieję , że z biegiem lat metody te znacznie się rozwiną i znajdą uznanie w resocjalizacji.
Literatura :
Tadeusz Natanson : Wstęp do nauki o muzykoterapii , Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk 1979 , Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich
Mirosław Janiszewski : Muzykoterapia aktywna , Warszawa – Łódź 1993 , Wydawnictwo Naukowe PWN
Marek Konopczyński : Twórcza resocjalizacja. Ministerstwo Edukacji Narodowej – Edycion Spotkania System , 1996
Jerzy W. Aleksandrowicz : Psychoterapia medyczna , Warszawa 1994, Wydawnictwo Lekarskie PZWL
Robert Kaszczyszyn : Możliwości wykorzystania muzyki w procesie resocjalizacji. „Szkoła Specjalna”, 1991/
Teresa Żychowska : Wychowanie muzyczne w resocjalizacji młodzieży w zakładzie poprawczym. „Szkoła specjalna”,1976/
Krystyna Gromek : Resocjalizacyjna funkcja muzyki i tańca. „Szkoła specjalna, 1984/
Elżbieta Galińska : Muzykoterapia schizofrenii. Zeszyt Naukowy Akademii Muzycznej we Wrocławiu , 1990/
