Myśl ekonomiczna - Notatk - Historia myśli ekonomicznej, Notatki z Ekonomia

Pobierz Myśl ekonomiczna - Notatk - Historia myśli ekonomicznej i więcej Notatki w PDF z Ekonomia tylko na Docsity! -]1- HME 1. Metodologia nauki mówi o dwóch tradycjach: euklidesowo-kartezjańskiej i babilońskiej (stoickiej). Czym one różnią się i jakie ma to znaczenie dla nauki ekonomicznej? tradycja- przekazywanie pewnych sposobów myślenia i reguł postępowania. Współczesna metodologia nauk mówi o dwóch tradycjach, które w dziejach myśli naukowej zwalczały się i na przemian dominowały. A. TRADYCJA EUKLIDESOWO-KARTEZJAŃSKA Jak sama nazwa wskazuje przesłankami owej tradycji są poglądy dwóch myślicieli: Euklidesa i Kartezjusza. Inną stosowaną nazwa tej tradycji jest: podejście aksjomatyczno-dedukcyjne. EUKLIDES - opierał się na aksjomatach (twierdzeniach bez dowodów ) oraz metodach wnioskowania. W ten sposób zbudował cały gmach geometrii. KARTEZJUSZ - usiłował sformułować metodę myślenia całkowicie niezawodną, opartą na wzorcach matematyki. Podstawową przesłanka w jego mniemaniu jest pewność naszego myślenia (cogito ergo sum). W tradycji tej mieści się również: * Mechanika klasyczna - utrwala ona podejścia aksjomatyczne i dedukcyjne, opisuje przyrodę jako układ deterministyczny tzn. uwarunkowany przyczynowo i rządzący się różnymi prawami * Myślenie redukcyjne - (atomizm)polega na dzieleniu badanego obiektu na coraz mniejsze części + Dualizm - skłonność do dwoistego ujmowania zagadnień B. TRADYCJA BABILOŃSKA Zrodzona została przez filozofów stoików i doktrynę religijną judaizmu opartą na wykładzie Talmudu babilońskiego. Podjęto tu próbę wyjaśnienia świata bez emocji, w zgodzie z przyrodą i rozumem oraz podkreśleniem znaczenia norm moralnych w życiu człowieka. Zwolennicy wychodzą z założenia, że każdy łańcuch rozumowania ma słabe ogniwa jeżeli rozumowanie to próbujemy skonfrontować z 1zeczywistością. Myślicielem propagującym tę metodę jest FRANCIS BACON- zwalczał on metodę dedukcyjną i scholastykę popierając metodę empiryczna (doświadczenie i wnioskowanie indukcyjne). wnoskowanie ndnikyje podzieli on za dna rodzaje * Eliminacyjne - gdy zgromadzone fakty usuwają pewne twierdzenia . Enumeratywne- gdy odpowiednia liczba faktów pozwala wyciągnąć ogólny wniosek. Bacon twierdził, że należy liczyć się z błędami wynikającymi z niepewności i z tym, że wyniki badań będą nieeleganckie i nieestetyczne gdyż badanego projektu nie da się wypreparować z otoczenia. Nosi to miano holizmu (ujęcie całościowe badanego zjawiska) Występowanie praw logiki uznawał on wyłącznie w ramach części badanych systemów. Myśl ekonomiczna zawsze związana była z dwiema tradycjami nauki. Spory, czy ekonomia jest nauka toczyły się tak jak w całej filozofii nauki. Poglądy będące przesłankami tradycji miały swoje odbicie w poglądach głoszonych przez ekonomistów. Przykładem może być tu spór w I połowie XIX w. O metodę nauki ekonomicznej, który powstał między przedstawicielami kierunku historycznego ci klasycznego. Spierano się czy należy szukać praw w ekonomii (klasycy) czy wystarczy dobry opis 1zeczywistości społ -gosp i jej przemian (historycy ). Zarówno ten spór jak i wiele następnych pozostał nie rozstrzygnięty, obie tradycje miały bowiem swoich zwolenników i przeciwników. 2. Podaj definicje historii myśli ekonomicznej i doktryny ekonomicznej. Czym różnią się pojęcia „obiekt" i „przedmiot" w nauce ekonomicznej? Historia myśli ekonomicznej sygnalizuje związki naszej dyscyplina naukowej co najmniej trzema rodzinami nauk tj. historycznymi, filozoficznymi i ekonomicznymi. Obiektem badań historii jest proces rozwoju życia społecznego albo przeszłości. Natomiast przedmiot (program) badań to opis tej przeszłości lub poszukiwanie w niej pewnych prawidłowości. Filozofia za obiekt badań obrała całą rzeczywistość, a jej przedmiotem są rozważania nad szeroko rozumianą mysią Indyka. Obiektem badań ekonomii jest życie gospodarcze, przedmiotem zaś jego opis, poszukiwanie prawidłowości i zasad służących praktyce. Historia myśli ekonomicznej jest -2- dyscyplina naukowa w zbiorze nauk społecznych, która bada przeszłości myśli ekonomicznej, opisuje jąi poszukuje prawidłowości służących praktyce gospodarczej. Często zdarza się, ze obiekt i przedmiot utożsamiane są ze sobą, co prowadzi do nieporozumień. Obiekt jest cząstką rzeczywistości wyodrębniona przez obserwatora. Od zdolności obserwatora i programu przez niego realizowanego zależy przede wszystkim jasna identyfikacja tj. ustalenie tożsamości obiektu i jego wyodrębnienie z wysoce złożonego świata zjawisk. Właśnie program badawczy nazywamy tu przedmiotem dyscypliny naukowe. Występuje makroskopowe tzw. „czarnej skrzynki" i mikroskopowe tzw. Otwarcie "czarnej skrzynki" ujecie myśli ekonomicznej. 3. Jaką rolę w koncepcjach myślicieli antycznej Grecji przypisywano instytucji państwa (polis)? Grecja rozwinęła się w ramach niewolnictwa, od VIII do VI p.n.e. niewolnictwo miało charakter patriarchalny (niewolnik pracował z właścicielem), podstawowym działem gosp. Było rolnictwo. Rozwijał się handel, trwały liczne wojny. Interesy rożnych warstw społecznych znajdowały się często w głębokiej sprzeczności i pojawiające się konflikty coraz częściej musiało rozwiązywać państwo. W Grecji pojawia się szczególny twór „miasto-państwo" głoszony jako polis. Było ono wspólnota skupioną wokół umocnionego centrum władzy i obejmującą stosunkowo mały obszar. Mała odległość od centrum pozwala zwoływać wszystkich dorosłych obywateli na zgromadzenia w celu omówienia spraw państwa, nie dotyczyło to niewolników i ludności napływowej czyli „metojków”", którzy razem stanowili większość polis. Władza tu była w rękach obywateli i miała różne formy w rożnych okresach w zależności od układu sił społecznych: demokracja, tyrania, oligarchia i timokracja. Polis buło ośrodkiem życia kulturalnego. Zaczęły rozwijać się tam różne nauki. Kiedy zaczęto wzrastać niewolnictwo (w niewolę skazywano niewypłacalnych dłużników) polis zaczęto potrzebować więcej marynarzy i wojowników nie tylko ze względu na handel morski. kontakty z koloniami i obronę granic, lecz także ze względu na konieczność utrzymania lądu wewnętrznego w tym zapewnienia posłuszeństwa niewolników. Solon zaczął wprowadzać w polis reformy, które doprowadziły do timokracji (sprawowanie władzy przez osoby charakteryzujące się posiadaniem szczególnych wartości np. bogactwa). Demokryt uznawał państwo za wynik harmonizacji sprzecznych interesów jednostek, osiąganych w ramach demokracji i pod hasłem umiaru we wszystkich poczynaniach. Sokrates był żołnierzem. urzędnikiem, a także bezpłatnym nauczycielem. Głosił w polis, ze dobro moralne jest celem działań. Jednym z jego uczniów był Platon, który przedstawił koncepcję idealnego państwa. Było to po zlikwidowaniu ustroju greckiego polis przez Macedonię. Podstawy idealnego państwa opierały się na sprawiedliwości. Platon sadził, że społeczny podział pracy zależy od wykształcenia, tego czy pracuje w rzemiośle, rolnictwie, czy jest jako niewolnik „narzędziem”. Struktura klasowa ma trzy części: potrzebująca, wojująca, myśląca, twierdził, ze pogoń za bogactwem prowadzi do demokracji i osłabia społeczeństwo. U schyłku życia postulował o zniesienie własności prywatnej. Rządy w państwie ma sprawować prawo przy pomocy wyznaczonych władz. 6. Jaki wpływ wywierała etyka wczesnego chrześcijaństwa na koncepcje społeczno-ekonomiczne patrystyki? PATRYSTYKA- nazwa przyjęta dla określenia poglądów najwybitniejszych postaci rodzącego się Kościoła. Rozróżnia się: * Patrystykę wsch. (język- greka, ośrodek- Aleksandria) * Patrystykę zach. (język- łacina, ośrodek- Rzym) Pierwsze 5 wieków n. e. to powstanie, rozkwit i upadek cesarstwa rzymskiego. Ogromna rolę w przemianach ustrojowych odegrało chrześcijaństwo, które w IV w. n. e. Uzyskało status religii państwowej. Była to rewolucja w sferze ideologii i etyki. Myśl społ-ekonom. Uzyskała nowe ramy. Sięgała ona do Pisma Świętego, które Ojcowie Kościoła starali się interpretować stosownie do potrzeb ówczesnej rzeczywistości. Rodząca się chrześcijańska nauka społeczno-ekonomiczna, podejmuje wątki dotyczące: Stosunku do bogactwa i nędzy, Stosunku do pracy, Stosunku do państwa i religii. Myśliciele tamtej epoki (Augustyn, Klemens Aleksandryjski, Cyprian... ) postulowali: + Harmonię między cesarstwem i chrześcijaństwem (które są reprezentantami dwóch społeczności: ziemskiej i boskiej ), którą może zapewnić jedność etyki indywidualnej i społecznej * Jednostka i wspólnoty musza dokonać wyboru miedzy ułudami tego świata a szczęściem wiekuistym -5- zgromadzeniu ludności. Trzy cztery godziny pracy dziennie wystarczy aby dostarczyć wspólnocie niezbędnych środków do życia. Reszta czasu przeznaczona jest na dyskusje, czytanie, spacery, imnastykę. weim - 1627 r. „Nowa Atlantyda" Bacon opisuje wyspę Bensalem na której żyje wspólnota. Instytut badań naukowych „Dom Salomona" świadczy wspólnocie usługi, liczeni instytutu prowadzą skomplikowane eksperymenty, budują maszyny, opracowują technologie. Sterowanie rozwojem badań i wdrażanie ich efektów należy do obowiązków światłej władzy. 10. Opisz koncepcje bulionistów i ich krytykę w rozprawach T. Muna. Bulioniści (ang. bullion — złoto lub srebro w sztabach) wprowadzili do historii myśli ekonomicznej koncepcję monetarną tzw. ilościową teorię pieniądza. Bulioniści zafascynowani byli pieniądzem kruszcowym (co wiązało się z dwoma zjawiskami: rewolucją cen i ujawnieniem się nowej funkcji pieniądza — tworzeniem kapitału). Przyczynami tego zjawiska było m.in. praktyka psucia monety (o czym pisał m.in. Mikołaj Kopernik w , Sposobie bicia monety ”). Bulioniści uważali, że wartość monety rośnie wtedy, kiedy popyt na nią przewyższa podaż. Odbija się to na cenach — rosną one w warunkach obfitości monety w obiegu, a spadają przy niedostatku kruszcu. Dlatego też bulioniści zaczęli kształtować politykę, której celem była akumulacja kruszcu we własnym kraju. John Hales twierdził, że jednostka powinna kierować sobą godnie i z własną korzyścią, podobnie musi działać rodzina i tak samo mają być zarządzane miasta i państwo. Stosunki handlowe z zagranicą są koniecznością, ale należy dbać o ich efekt końcowy — bogacenie własnego kraju. Thomas Mun (czołowy przedstawiciel angielskiego merkantylizmu) twierdził, że dobrym lekarstwem jest raczej pobudzanie oszczędności, redukcja importu przedmiotów zbytku i wzrost eksportu, niż postulowana deprecjacja monety. Kraj powinien jak najwięcej eksportować, ale głównie wyroby przetworzone, a nie surowce. Importować należy tylko towary niezbędne i surowce pozwalające na r1eeksport. Mun przestrzegał przed nadmierną dyskryminacją kupców zagranicznych, ponieważ grozi to odwetem i spadkiem eksportu. 11. Jakie podobieństwa i różnice dostrzegasz w poglądach kolbertyzmu i kameralistyki. Kolbertyzm — merkanizm francuski Kameralistyka — system poglądów merkanistycznych, wyrastających na stosunkowo zacofanej strukturze gospodarczej, społecznej i politycznej krajów niemieckich. Podobieństwa: polityka protekcjonalizmu wychowawczego, odbudowa życia gospodarczego kraju, zapełnienie skarbca (poprzez nakładanie podatków, zwłaszcza na konsumpcję przedmiotów zbytku), rozwój prawa gospodarczego i administracji. Różnice: Kolbertyzm: polityka fiskalna obciążała głównie chłopów, zakazano emigracji z kraju, tworzono manufaktury królewskie, których produkcję chroniły cła importowe, popierano handel zamorski i tworzenie kolonii. Kameralistyka: tworzenie okresowych spisów ludności, tworzenie kolegi handlowych, gdzie były zatrudniane wszystkie stany, ochrona chłopstwa przed nadmiernym opodatkowaniem, poluzowanie przepisów cechowych w miastach. 12. Czy zasadne jest nazywanie poglądów polskich ekonomistów XVI i XVII wieku mianem „Szlacheckiego merkantylizmu” ? Tak, ponieważ również w Polsce rozwinęła się myśl merkantylistyczna, którą „reprezentowała” szlachta. Jan Ostroróg domagał się opodatkowania duchowieństwa, umocnienia władzy królewskiej, zwiększenie ów mieszczaństwa i chłopstwa. Potępiał praktyki związane z „psuciem” monety. w dziele „O poprawie Rzeczypospolitej” wprowadził platońską tezę o potrzebie moralnej jedności wspólnoty, przestrzegania sprawiedliwości i ustanowionych praw. Bronił chłopów przed uciskiem pańszczyźnianym, mieszczan przed uzurpacją szlachty. Twierdził, że o bogactwie kraju decyduje pracowita ludność, zatrudniona w rolnictwie i rzemiośle. Państwo powinno ingerować w handel zagraniczny, zwłaszcza regulując cła na zboże. -6- Jan Grodwagner twierdził, że sam prawny zakaz wywozu kruszców jest nieskuteczny, istotne jest bowiem zapewnienie krajowi dodatniego bilansu handlowego. W tym celu należy wspierać rozwój rodzimego przemysłu, ograniczać eksport surowców i import produktów gotowych. Andrzej Maksymilian Fredro uważał, że oprócz wydajnego rolnictwa konieczne są rozwinięte rzemiosło, handel i komunikacja. Warto organizować warsztaty dla włóczęgów, gromadzić fachowców zagranicznych i zakładać kompanie handlu zagranicznego. 13. Opisz istotę „porządku naturalnego” i teorię produktu czystego w ujęciu fizjokratów. Według fizjokratów porządek naturalny to jedyny stan doskonały, wynika bowiem z praw przyrody. Koncepcja porządku naturalnego wywodzi się z filozofii Kartezjusza. Przyroda rządzi się swoimi prawami, które człowiek poznaje w procesie doświadczenia, w kontakcie z naturą i za pomocą rozumu. Jednostka ludzka ma znaczny obszar wolności działania, ograniczony warunkami praw naturalnych człowieka. Ogólna idea wolności w procesie gospodarowania opiera się na dodatkowym kryterium, materialistycznym. „,...prawo naturalne człowieka jest to prawo do rzeczy przynoszących mu pożytek, i które jest on w stanie uzyskać dzięki swojej pracy. Właściwe korzystanie z wolności oznacza czyny zgodne z porządkiem naturalnym i prawami przyrody.” Teoria czystego produktu (ipoduit net) głosi, że tylko w rolnictwie zachodzi proces otrzymywania nadwyżki ponad wyłożone nakłady. Natura-ziemia dostarcza produkt fizyczny większy od wydatków i kosztów utrzymania. Nadwyżka ta utrzymuje nie tylko farmera, ale całe społeczeństwo. Sama ziemia, bez nakładów, też daje produkt, ale zwykle jest ona skąpa i daje niewiele. Nakłady podnoszą naturalną urodzajność gleby i można dowieść, że są one także produktem ziemi-natury. 14. Jakie walory analityczne miała Tablica ekonomiczna F. Quesnaya ? Tablica ekonomiczna zapoczątkowała w myśli ekonomicznej nowy rozdział — badanie procesów i cyrkulacji produktu społecznego. Można na niej prześledzić reprodukcję produktu społecznego oraz cyrkulację towarów i pieniądza, ujętą w pięciu kolejnych aktach: e Cyrkulacja między właścicielami a farmerami Transakcje między właścicielami a klasą jałową (np. rzemieślnikami) Cyrkulacja między klasą jałową a farmerami Akt, w którym farmerzy kupują u klasy jałowej potrzebne narzędzia Akt zakupu przez klasę jałową surowców u farmerów 15. Dlaczego idee fizjokratów nie przyjęły się w Polsce ? Nasze rolnictwo tkwiło głęboko w strukturze feudalnej, nie miało gospodarstw farmerskich i warstwy dzierżawców-kapitalistów. Chłop egzystował w poddaństwie i pańszczyźnie. Na luksus leseferyzmu można było pozwolić sobie w warunkach trwałości państwa, a nie w systemie anarchii zwanej demokracją szlachecką. Stan trzeci stanowił we Francji główną siłę reformatorską, a w Polsce dopiero się rodził. Nic dziwnego, że garść oświeconej arystokracji i nieliczni przedstawiciele szlachty nie doprowadzili dzieła naprawy Rzeczypospolitej do zwycięskiego końca. Rozbiory przekreśliły ostatecznie nadzieję na przebudowę struktury społecznej. 16. Przypomnij wkład Williama Petty'ego do budowy zrębów ekonomii klasycznej. Zwróć uwagę na znaczenie jego „arytmetyki politycznej”. Petty wprowadził nową metodę dociekań — statystykę, zwaną przez niego „arytmetykę polityczną”. Mamy tu do czynienia z wprowadzeniem do badań ekonomicznych metody ilościowej, odwoływaniem się do nauk przyrodniczych i akceptacją kauzalizmu, tj. więzi przyczynowo-skutkowej w zjawiskach społeczno-gospodarczych. Statystyka opisowa pozwala m.in. porównywać wielkość i potęgę państw, z którymi Anglia prowadziła wojny lub konkurowała na rynkach zagranicznych. Centralne miejsce w systemie poglądów ekonomicznych Petty'ego zajmuje teoria bogactwa narodowego, która wyraźnie świadczy o zerwaniu z podejściem merkantylistów. Rola handlu zagranicznego zostaje ograniczona i ustępuje miejsca procesowi produkcji. Petty stał się prekursorem rachunku dochodu narodowego, ale zrozumienie wagi tego zagadnienia nastąpiło dopiero w XX w. Z teorii bogactwa naturalnego wypływają lub pozostają w ścisłym powiązaniu zręby pozostałych teorii: pieniądza, renty i ceny oraz słabo jeszcze zarysowanej teorii wartości. -7- Petty postulował tworzenie banku emitującego noty, a więc pieniądz papierowy wypełniający czasową lukę w okresach braku monety kruszcowej. 22. Istota protekcjonizmu wychowawczego w ujęciu F.Lista. F.List (1789-1846) - odrzucał klasyczny podział pracy na produkcyjną i nie produkcyjną. List w swych rozważaniach nie traci z pola widzenia postulowanej polityki protekcjonizmu wychowawczego. Pisze , że bariera celna może początkowo obniżyć dopływ dóbr świadczących o bogactwie , ale w dłuższym okresie zapewni także wzrost potencjału wytwórczego , który pomnoży bogactwo narodu. Chronić trzeba głównie przemysł , który pobudzać będzie rozwój rolnictwa i pozostałych działów gospodarki. 23. Zalety i ograniczenia metody dedukcji i indukcji w świetle "sporu o metodzie". Schmoller (1838-1917) - twórca młodszej szkoły historycznej zasłużył się jako autor i wydawca literatury ekonomicznej oraz współzałożyciel w 1872 towarzystwa polityki społecznej . Towarzystwo grupowało wielu naukowców i działaczy , którzy byli przekonani ,że poprzez reformy państwowe uda się rozwiązać konflikty między pracą a kapitałem . działalność tego towarzystwa miała charakter opiniotwórczy i czasami wchodziła w konflikt z polityką kanclerza Bismarcka. Atak na Schmollera przyszedł, że strony założyciela nowej szkoły psychologicznej Carla Mengera jednego z twórców nowego kierunku w myśli ekonomicznej. Polemika między Mengerem, a Schmollerem przerodziła się w ostrą dyskusje między ich zwolennikami, która otrzymała nazwę "spór o metodę". Typ dyskusji nie mógł przynieść zwycięstwa żadnej ze stron, ponieważ był to spór o dwóch kierunkach myśli ekonomiczne. 24. Uzasadnienie polityki protekcjonizmu w koncepcjach amerykańskich ekonomistów H.C.Carey 'ai H.Georga a. Czołowym przedstawicielem amerykańskiego protekcjonizmu był Henry Charles Carey (1793-1879) Carey skoncentrował się na teorii podziału bogactwa i funkcjonowaniu gospodarki amerykańskiej. Dowodził , że w Ameryce jest możliwy szybszy wzrost kapitału i produkcji niż ludności , co zapewnia absolutny wzrost zysku oraz absolutny i relatywny wzrost płac. Carey w teorii wartości opowiedział się , zajej wersją kosztową i tworzeniem wartości w procesie wymiany. Carey był zwolennikiem handlu łączącego bezpośrednio producenta z konsumentem i przeciwnikiem wielkiego handlu w którym występuje pośrednik i przewoźnik . HLGeótge (1839-1807) - krytykował kapitalizm z pozycji drobnego wytwórcy zwłaszcza farmera „Podstawowe zło wynika jego zdaniem z instytucji własności ziemi i renty gruntowej. Głosił program nacjonalizacji ziemi za pomocą jedynego podatku gruntowego. 25. Przypomnij główne poglądy Saint-Simon" a , Fouriera i Owena . Jakie słabości dostrzegasz w koncepcjach socjalizmu zrzeszeniowego? SainteSimon(1760-1825) - w swoim podstawowym dziele "O systemie industrialnym" wyłożył koncepcje historycznego industrializmu , która zasługuje na miano " Socjalizm technokratyczny". Zdaniem Saint-Simona motorem rozwoju społecznego jest działalność klasy wytwórców i postępy ducha ludzkiego .Głosił on program budowy doskonalszego ustroju , w którym prawdziwa władza należeć będzie do ciał kolegialnych i parlamentu. Fourier (1772-1837) - stworzył spójny system ideologiczny i dał wizję przebudowy ustroju , opartego na wspólnocie produkcyjno konsumpcyjnej . Światopogląd Fouriera opierał się na filozofii idealistycznej i przekonaniu o podobieństwie wszechświata do jego stwórcy. Szczególne wspólnoty organizowane przez Fouriera - falangi. Oweń (1771-1858)-podstawą nowych metod zarządzania jest teza, iż charakter człowieka jest pochodną wizerunków , w których jest on wychowywany .Owen postanowił zmienić wizerunki pracy i egzystencji ponad 2000 robotników. Skrócił dzień pracy do 10,5 hi zakazał zatrudnienia dzieci. Pomógł utworzyć osiedlowy samorząd, propagował walkę z alkoholizmem. -10- Następnie Walras powiększa model do trzech osobników, wymieniających trzy dobra, więc liczba niewiadomych sięga dwunastu i trzeba tworzyć już całą macierz, aby zapewnić rozwiązanie, liczba niewiadomych przy m dóbr wyniesie: m (m-l) ceni m (m-1) ilości tych dóbr, a więc razem 2m(m-|). Układ powinien mieć tyle samo równań. Dla pełnego opisu równowagi na danym rynku Walras wprowadził jeszcze dodatkowy warunek — aby, oprócz równości relacji wymiennych dwóch dóbr, zachodziła także relacja równości każdego z nich wobec jakiegoś dobra trzeciego. Takie dobro spełnia wyłącznie rolę wspólnego mianownika czy też liczmana (numeraire), przypominającego żeton pozwalający się rozliczać graczom. Tak można traktować pieniądz, pozostawiając mu tylko funkcję pośrednika wymiany. Wprowadzenie numeraire nie zmienia podstawowego układu macierzy i wymogów formalnych. Tak zarysowana teoria równowagi na rynku dóbr była następnie przenoszona na rynki kapitałów i pracy, aby wreszcie przekształcić się w ogólną teorię równowagi, stanowiącą element „„jądra" paradygmatu neoklasycznego. 31. Jak można dowieść, że A. Marshall przerzucił pomost między ekonomią klasyczną a marginalizmem? Alfred Marshall (1842 — 1924 ) był założycielem szkoły myśli ekonomicznej. Potrafił on rozwinąć i scalić osiągnięcia trzech szkół kierunku marginalistycznego, nawiązując do tradycji ekonomii klasycznej, nie tracąc więzi z rzeczywistością i przekazując swoje koncepcje całej generacji uczniów. Marshall rezygnował z makro podejścia - analizy agregatowych procesów gospodarki narodowej na rzecz rozważań w skali różnorodnych rynków, a więc mikro podejścia. Obiektem jego zainteresowania stała się codzienność otaczająca człowieka. „Ekonomika” jest - według jego definicji - nauką o tym jak ludzie żyją, działają i myślą w codziennym życiu gospodarczym. Marshall używał prostych definicji , które były rozumiane nawet przez ludzi gorzej wykształconych. Metoda stosowana przez Marshall'a była swego rodzaju kompromisem, próbą godzenia tradycji euklidesowo — kartezjańskiej z opisowym podejściem historyzmu. Marshall starannie dokonywał identyfikacji obiektu badawczego, zdając sobie sprawę ze złożoności zjawisk społeczno gospodarczych. Stosował technikę analizy znaną w matematyce i logice jako warunek ceteris paribus — przy innych warunkach równych. W początkowym stadium rozważań należy przyjąć pewne okoliczności i wielkości za stałe, w celu skupienia uwagi tylko na elementach zmiennych i zbadać ich powiązania. 32. Przypomnij koncepcje „ typuidealnego”, „ ducha gospodarczości” i „stylu gospodarowania” oszone przez czołowych przedstawicieli historyzmu w Niemczech. (1873 — 1957) - Włączał się on również aktywnie w poszukiwania sił sprawczych, kształtujących ustroje społeczne i gospodarcze. Według Spiethoffa teoria ekonomiczna jest tworem historycznym, gdyż odzwierciedla realny styl gospodarczy danego okresu. Styl gospodarowania jest więc jedną z konstrukcji badawczych opierających się na charakterystyce postaw osób i wspólnot, która pozwala zrozumieć konkretne procesy społeczno — gospodarcze. Max Weber (1864 - 1920) - Weber wiązał narodziny nowego nurtu socjologiczno — historycznego z ruchem reformacji, jej radykalna moralnością, kultem dobrej roboty oraz oszczędzania. Weber skonstruował różne narzędzia w celu poznania zjawisk społecznych i gospodarczych. Jednym z nich był właśnie Typ Idealny. Jest to konstrukcja pojęciowa, która odgrywa rolę wzorca potrzebnego do systematyzacji i porządkowania zjawisk oraz opisu pewnej rzeczywistości. Max Weber zaznaczał iż pojęcia typologiczne używane w humanistyce mają często charakter typów idealnych utworzonych w drodze idealizacji badanych zjawisk i doprowadzających ich cechy charakterystyczne do postaci krańcowej. Typ ten jest nieostrym zbiorem cech występujących w empirii. Podkreślał on, że operowanie typami idealnymi jest niezbędne dla realizacji celów badawczych nauk humanistycznych. Werner Somibart (1863 — 1941 ) - Szukał on dowodów na potwierdzenie hipotezy iż czynnikiem sprawczym przemian społecznych jest „ duch gospodarczości "W wielu rozprawach dowodził istnienia zagadkowego ducha. W książce „ Żydzi i życie gospodarcze „twierdził, że tego ducha przynieśli Żydzi jeszcze z czasów biblijnych do powstającego w europie kapitalizmu. -11- Według teorii Sombarta przyczyny I Wojny Światowej tkwiły w różnicy „ ducha” narodu angielskiego (handlarze) i narodu niemieckiego (bohaterowie). Sombart operował pojęciem "system gospodarczy”, wyróżniając trzy składniki pozwalające badać jego strukturę i morfologię a dokładniej ducha, formę i technikę. Ducha cechują zawłaszczanie konkurencja i racjonalność. Formą jest układ wolnych, zdecentralizowanych, rynkowo zorientowanych przedsiębiorstw. Technika jest następstwem postępu w celu podnoszenia wydajności produkcji. Sombart uznał iż rola „ducha gospodarczości,, jako siły sprawczej przemian ustrojowych jest bardzo duża . 33. Poglądy Veblena na rozwój społeczno — gospodarczy. Jego krytyka rozwoju, zawarta w teorii klasy próźniaczej. Thorstein Bunde Veblen (1857 - 1929 ) - - był jednym z największych amerykańskich ekonomistów i socjologów. Veblen interesował się głównie rozwojem wielkich przedsiębiorstw w formie spółek akcyjnych, gwałtownym postępem w dziedzinie form organizacyjnych rynku kapitałowego oraz kryzysami cyklicznymi. Sławę i uznanie oraz ostre ataki polemistów przyniosła mu wydana w roku 1899 Teoria klasy próżniaczej - The Theory of the Leisure Class. Jego krytyka kultury pieniężnej obejmowała tak zwaną klasę próżniaczą — bankierów, spekulantów, finansistów, manipulatorów, itp. Krytyce poddawał głównie hedonizm oraz zasadę postępowania homo-oeconomicus. — człowiek kierujący się w swym postępowaniu tylko motywacja ekonomiczną , dążeniem do osiągnięcia maksymalnego zysku i minimalizacji strat. ystm społeczno - ekonomiczny w ujęciu Veblena składa się z różnych instytucji, które można podzielić na użyteczne i nieużyteczne w zależności od osiąganych przez nie celów. Instytucje użyteczne związane są za światem przemysłu ( industry ), określanym jako część układu, w której klasa pracująca pobudzana instynktem dobrej roboty realizuje proces wytwórczy. Natomiast klasa próżniacza i jej świat interesu (business ) skupia instytucje nieużyteczne, kieruje się motywem zysku i celem konsumpcji ostatecznej. Między tymi światami wykształciły się stosunki oparte głównie na instytucji prywatnej własności środków produkcji. Źródłem i motorem wszelkich przemian jest technologia, którą ciągle doskonalą ludzie obdarzeni instynktami dobrej roboty i czystej ciekawości. System społeczno — ekonomiczny według T. Veblena INSTYTUCJE Klasa próżniacza Motyw zysku ———-——-——) Świat interesu >—— ( Business ) zysk i konsumpcja ostateczna Klasa pracująca Instynkt dobrej roboty ———— „m i Świat przemysłu >— (industry ) Produkcja -12- 35. Znaczenie Księstwa Warszawskiego, Królestwa Polskiego i autonomii Galicji dla rozwoju polskiej myśli ekonomicznej w czasie rozbiorów. Rozbiory były tragedią narodową, która zahamowała normalny rozwój społeczny i gospodarczy, pozostawiając nas w tyle za Europą Zachodnią i Środkową. Likwidacja państwa postawiła także polską myśl ekonomiczną w sytuacji nie mającej praktycznego zastosowania, wszak każda doktryna ekonomiczna musi określać swoje stanowisko wobec instytucji państwa. W skrajnych przypadkach wyraża się to bądź w postulacie objęcia przez rząd kontroli nad całym życiem społeczno- gospodarczym, bądź pozostawienia pełnej swobody mechanizmowi gospodarczemu i tylko czuwaniu nad systemem prawa gwarantującym taką wolność. W naszej sytuacji nie można było żądać od myśli ekonomicznej, aby adresowała swoje koncepcje do rządów państw zaborczych. Ekonomistów podporządkowano przeto walce o byt narodowy i odzyskanie niepodległości, nie wymagając od nich rozwijania teorii nie służących temu zadaniu. Po upadku I Rzeczpospolitej na jej terenach powstały trzy twory zasługujące na szczególną uwagę, gdyż tylko na ich terenach mogła się rozwijać w ograniczonym stopniu polska myśl ekonomiczna. Pierwszy to Księstwo Warszawskie, powołane do życia wolą zwycięskiego Napoleona i uznane przez siły postępowe kraju za szansę na odzyskanie niepodległości. Warto wspomnieć, że na naszych ziemiach znalazła się armia rewolucyjnej Francji, co sprzyjało przynajmniej zniesieniu poddaństwa, chociaż nie doprowadziło do uwłaszczenia. Namiastka własnego państwa pozwoliła na ograniczone działania reformujące administrację kraju i kształcenie fachowców na potrzeby gospodarcze. Drugi twór, który powstał w miejsce poprzedniego to Królestwo Polskie. Ustrój, na której zasadzie działało Królestwo Polskie, dawał znacznie mniejsze szanse na obronę naszych interesów narodowych. Wprawdzie namiestnik cara godził się na istnienie narodowego wojska i uprawianie lokalnej polityki gospodarczej, ale Królestwo stanowiło część imperium rosyjskiego i było pozbawione systemu oświaty i posiadaniem wyższej uczelni. Trzecim tworem była autonomia Galicji, gdzie zaborca dał szansę do rozkwitu myśli ekonomicznej. Cały dorobek wybitnych polskich ekonomistów okresu rozbiorowego tj. Surowiecki i trzeba oceniać pod kątem przydatności dla umocnienia procesów likwidujących zacofanie gospodarcze, zwłaszcza rozwiązujących kwestię chłopską a w ostatecznym rozrachunku przybliżających niepodległość. Odkryto także znaczenie posiadania własnych ośrodków kształcenia kadr dla gospodarki krajowej i rangę ekonomii uprawianej w takich uczelniach. Bez Szkoły Głównej Prawa i Administracji, a następnie Uniwersytetu Warszawskiego, nie byłoby chyba największego osiągnięcia tego okresu, jakim stała się nauka gospodarstwa narodowego w ujęciu Fryderyka Skarbka. Powstanie listopadowe dowiodło raz jeszcze ogromnego wpływu stanu gospodarczego na siłę militarną. Klęska powstania to także świadectwo naszego zacofania gospodarczego i braku radykalnego rozwiązania kwestii społecznej. Dla myśli ekonomicznej był to dodatkowy impuls, aby pogłębić analizę przyczyn klęski i odpowiednimi wnioskami uzupełnić programy walki tworzone na emigracji i konspiracji. Takie były powody, dla których poniechano działań na rzecz teorii ekonomicznej. Okres między klęską powstania styczniowego a odzyskaniem niepodległości pogorszył jeszcze bardziej warunki uprawiania nauki ekonomicznej w skali ogólnonarodowej . Zróżnicowanie sytuacji w trzech zaborach groziło pełnym wchłonięciem polskich ziem do organizmów społecznych i gospodarczych państw zaborczych. Germanizacja i rusyfikacja oznaczały zakusy na likwidację polskiej kultury w Poznańskiem, na śląsku i w Kongresówce. Tylko w Galicji powstała szansa na uprawianie nauki ekonomicznej w spolonizowanych uniwersytetach Krakowa i Lwowa. Tam też powstawały koncepcje ekonomii „akademickiej” i pojawiły się wielkie nazwiska polskiej myśli ekonomicznej — Dunajewskiego, Czerkawskiego, Bilińskiego i Ochenkowskiego, którzy pozostawili godnych następców, służących później odrodzonej Polsce. W zaborze austriackim narodziła się także koncepcja polskiej szkoły gospodarstwa społecznego, która mimo słabej warstwy teoretycznej stała się poważnym bodźcem do zdynamizowania myśli ekonomicznej w Kongresówce. Pod koniec tego okresu właśnie zabór rosyjski zaczynał się stawać terenem rozwoju i starć różnych nurtów myśli ekonomicznej. -15- do systemu gospodarki rynkowej, a jednocześnie sam podejmował śmiałe decyzje, inwestując np. w budowę pierwszych statków parowych i w żeglugę na Wiśle. Umiarkowany program społeczno-gospodarczy głoszono także w zaborze pruskim, który stworzyli Karol Libelt (1807-1875) i hrabia August Cieszkowski (1814-1894). Polsce przypisano rolę nowego Mesjasza, a za podstawę działania uznano filozofię „czynu”, będącego przede wszystkim kategorią moralną. Do programu włączono elementy socjalizmu utopijnego, jak np. postulat dopuszczenia robotników do udziału w zyskach. W rozprawie Cieszkowskiego O kredycie i obiegu znalazły się bardziej realistyczne propozycje emisji biletów rentowych, zabezpieczonych na hipotece majątków ziemskich, która ułatwiłaby kredytowanie rozwoju gospodarczego. Nurt rewolucyjny miał dwóch wybitnych przedstawicieli. Pierwszy z nich Piotr Ściegienny (1800- 1890) był księdzem, który próbował wzniecić powstanie chłopskie na Kielecczyźnie. W agitacyjnej broszurze Złota Książeczka domagał się likwidacji obszarnictwa i wzywał do wspólnej z ludem walki z caratem. Za swoją działalność Ściegienny zapłacił katorgą. Edward Dembowski (1822-1846), krytyk literacki i działacz polityczny, który zginął w czasie powstania lwowskiego. Pragnął likwidacji obszarmnictwa i uwłaszczenia chłopstwa, te miało być podstawową siłą w walce o wyzwolenie narodowe. Ostro krytykował nurty zachowawcze i współdziałał ze Ściegiennym organizowaniu powstania. Największy przedstawiciel polskiej myśli ekonomicznej w tym okresie Henryk Michał Kamieński (1812-1865), który był także wybitnym filozofem. Od roku 1851 przebywał we Francji. Kamieński dokonał swoistej syntezy elementów klasycznej filozofii niemieckiej, francuskiego socjalizmu utopijnego, polskiego historyzmu demokratycznego i klasycznej ekonomii politycznej. Osią przewodnią tej syntezy jest przekonanie o koniecznym postępie ludzkości walczącej z przyrodą. Zdaniem Kamieńskiego nauki społeczne obejmują: ekonomię moralną, która jest pewną psychologią społeczną generującą ducha czasu, opinię powszechną, wyobrażenia religijne, poglądy naukowe i artystyczne; ekonomię materialną, której treść wypełnia działalność ludzkiego ducha w walce z materią, tj. przyrodą; ekonomię polityczną, zajmującą się stosunkami między różnymi wspólnotami ludzkimi. Zagadnieniem podstawowym ekonomii materialnej jest problem bogactwa, rozpatrywany przez pryzmat kategorii własności. Bogactwo stanowi to wszystko, co społeczeństwo zdobędzie od przyrody. Jest ono także własnością powszechną, natomiast własność prywatna i osobista oznaczają podział bogactwa powszechnego między członków społeczeństwa. Podział ten określa strukturę wspólnoty ludzkiej. Jeżeli tworzenie i użytkowanie bogactwa są wyrazem stosunku człowieka do rzeczy, to sama własność jest relacją człowieka do człowieka i odzwierciedla stan rozwoju społecznego. Źródłem bogactwa jest praca, natomiast wartość powstaje w procesie ekwiwalentnej wymiany dóbr i usług. Kamieński pojmował kapitał jako prosty zasób narzędzi i materiałów. Ustrój kapitalistyczny był progresywny w stosunku do feudalnego, ale wykazywał także szkodliwą tendencję do tworzenia monopoli i nie był wolny od zjawiska wyzysku człowieka przez człowieka Radykalne poglądy miał: Stanisław Gabriel Worcell (1799-1857) W rozprawie O własności (1854) dowodził zmienności form własności i przedstawił program zastąpienia własności prywatnej przez własność kolektywną. Tylko w takim społeczeństwie zniknie sprzeczność interesów jednostki i społeczeństwa. Zdaniem Worcella Polska może ominąć stadium kapitalizmu i od razu budować lepszy ustrój. 39. Bilans otwarcia po odzyskaniu niepodległości w 1918 r. Potrzeby gospodarcze i możliwości polskiej ekonomii. Bilans potrzeb i możliwości, według którego przebiegał rozwój myśli ekonomicznej w II Rzeczpospolitej, był zawsze napięty, a na początku wręcz ujemny. Zapotrzebowanie społeczne i instytucjonalne było ogromne, podczas gdy potencjał otrzymany w spadku po okresie rozbiorowym był wyjątkowo słaby. Przyjrzyjmy się krótko obu stronom bilansu. Potrzeby społeczne i pilność ich zaspokojenia w momencie odzyskania niepodległości wysuwały na plan pierwszy konieczność likwidacji systemu gospodarki wojennej. Ludność znalazła się na granicy zagłady biologicznej, głodujące miasta nie mogły uzyskać pomocy od zniszczonego rolnictwa, -16- systemy kontroli gospodarczej wprowadzone przez zaborców i okupantów rozpadły się wraz z ich klęską militarną, a lokalne samorządy dopiero uczyły się sztuki administrowania Od myśli ekonomicznej społeczeństwo domagało się programu likwidacji zacofania gospodarczego, wyrażającego się w słabym uprzemysłowieniu, wadliwej strukturze agrarnej i niewydolnej infrastrukturze komunikacyjnej. Konieczna była wielka akcja scalająca tak zróżnicowane gospodarczo dzielnice. Oczekiwano również wsparcia dla tych koncepcji, które łagodziły konflikty społeczne, grożące nawet rewolucją socjalną. Nędza mas pracujących była źródłem tych zadrażnień, przemysł i usługi bowiem nie mogły zaradzić przeludnieniu agrarnemu. Kraj nie miał własnego kapitału na podjęcie koniecznych inwestycji, a kapitał obcy nie chciał u nas inwestować. Zapotrzebowanie instytucjonalne koncentrowało się wokół państwa i jego ogniw administracyjnych. Pojawiła się zasadnicza kwestia: jaki ma być udział państwa w życiu gospodarczym tj. etatyzmu i należała do priorytetowych zadań badawczych środowiska polskich ekonomistów. Pole tych badań było obszarem krzyżujących się interesów wielu grup społecznych i administracji rządowej. Polityka gospodarcza przechodziła przez kolejne odmiany etatyzmu: wojennego, demobilizacji, stabilizacji, wysokiej koniunktury, kryzysu i inwestycji zbrojeniowych. Dla zapewnienia dochodów były tworzone monopole państwowe (solny, zapałczany, spirytusowy, tytoniowy, loteryjny) i przedsiębiorstwa państwowe funkcjonujące w takich dziedzinach, jak komunikacja i przemysł zbrojeniowy Szczególny typ zapotrzebowania zgłaszały gospodarka i państwo w dziedzinie kształcenia zawodowego ekonomistów i, tym samym, tworzenia kadr dydaktycznych i naukowo-badawczych. Wraz z odbudową i rozwojem przemysłu, rolnictwa i handlu prywatna przedsiębiorczość wchłaniała zawodowo przygotowanych fachowców księgowości, bankowości, skarbowości i handlu. Nic dziwnego, że wymuszało to rozbudowę szkolnictwa ekonomicznego. Kadry naukowe miały ambitne zadanie zlikwidować dystans w stosunku do światowej myśli ekonomicznej i nawiązać współpracę z jej przodującymi ośrodkami. Podstawę potencjału stanowiło 5 państwowych uniwersytetów, z których 3 utworzono już we własnym państwie, korzystając m.in. z kadr uniwersytetów w Krakowie i we Lwowie. Największym z nich stał się wkrótce Uniwersytet Warszawski, drugie miejsce przypadło Uniwersytetowi Jagiellońskiemu, a trzecie lwowskiemu Uniwersytetowi Jana Kazimierza. Na wszystkich uniwersytetach działały katedry ekonomiczne, "Warszawa miała jeszcze inne poważne uczelnie. Wolną Wszechnicę Polską, która w 1933 r. uzyskała status prywatnej szkoły akademickiej. Miała ona Wydział Prawa i Nauk Ekonomiczno-Społecznych. Najwyższy poziom naukowy zdobyła Wyższa Szkoła Handlowa, przemianowana następnie na Szkołę Główną Handlową. Ekonomikę rolnictwa i podstawy naukowe polityki agrarnej rozwijano w Szkole Głównej Gospodarstwa Wiejskiego. Prężna katedra ekonomii politycznej funkcjonowała na Politechnice Warszawskiej. Kraków: Wyższe Studium Handlowe, przekształconego potem w Akademię Handlową. Akademia Górnicza. Z kolei Lwów miał niedużą Akademię Handlu Zagranicznego i silną Politechnikę Lwowską, Poznań miał także Akademię Handlową i małe Wyższe Katolickie Studium Społeczne. Również Katowice doczekały się w 1937 r. utworzenia Wyższego Studium Nauk Społeczno- Gospodarczych. 40. Opisz zjawisko słabnięcia kierunku historycznego w ośrodku lwowskim i krakowskim. Uniwersytet i politechnika we Lwowie przekazały swoje doświadczenia i nawet część kadr Warszawie i abs ośrodkom odrodzonego państwa. Nadal jednak pozostał na miejscu mistrz szkoły Stanisław Wykład ekonomiki narodowej Głąbiński podzielił na dwie części — teorię i politykę ekonomiczną. Osią rozważań teoretycznych pozostaje, zgodnie z doktryną historyzmu, kategoria „naród" jako dziejowo ukształtowana jedność społeczna, stanowiąca podstawę instytucji państwa. Można jednak zauważyć, że już w treściach innych pojęć ekonomicznych ukazują się zapożyczenia ze szkół psychologicznej i anglo-amerykańskiej. Teoria wartości krańcowej pojawia się w wywodach na temat roli użyteczności, rzadkości, warunków wymiany i stosunków społecznych określających wartość. Oczywiście Głąbiński pisze o konieczności obserwacji konkretnych zjawisk społeczno-gospodarczych i metody indukcji zamiast wnioskowania na podstawie zbioru przyjętych z góry założeń, jak to czyniła, według niego, ekonomia klasyczna. -17- Koncepcja polityki ekonomicznej w ujęciu Głąbińskiego była zgodna z programem gospodarczym Narodowej Demokracji. Podstawową zasadą miała być samowystarczalność (autarkia) — pełne wykorzystanie narodowych zasobów ludzkich, materiałowych i kapitałowych. Taki cel miała osiągnąć prywatna przedsiębiorczość, wspierana w umiarkowany sposób przez państwo. Głąbiński z całą mocą podkreślał rolę etyki w budowaniu jedności myśli narodowej. Dostrzegał ogromne trudności w przekształcaniu struktury gospodarczej kraju. Głąbiński był zwolennikiem umiarkowanej reformy społecznej, zwiększenia opieki państwa nad masami pracującymi i nawet dopuszczenia robotników do udziału w zyskach. Wybitną postacią w dziejach II Rzeczpospolitej był Stanisław Grabski (1871-1949). Stanisława Grabskiego zalicza się do przedstawicieli nurtu socjologicznego, wyrastającego z młodszej szkoły historycznej. dzieło Ekonomia społeczna- Autor odchodzi od ciasnego normatywizmu szkół historycznych i pisze o gospodarstwie społecznym jako nauce poszukującej i wyjaśniającej przyczyny kształtowania się i rozwoju norm współżycia, form organizacyjnych gospodarki i mechanizmów regulacji procesów gospodarczo-społecznych. Kapitalizm nie pojawił się jako konieczność dziejowa, jak twierdzą marksiści, ale też nie musi się gwałtownie załamać, ponieważ dowiódł swej wysokiej elastyczności i nie ma dowodów na wyczerpanie się jego sił napędowych. Na użytek polityki narodowej Grabski proponował wspieranie państwa w dziedzinie wychowania społeczno- gospodarczego narodu, reformę ustroju rolnego i znane środki nakręcania koniunktury, które jednak okazały się tak nieskuteczne w okresie wielkiego kryzysu 42. Ośrodek warszawski i twórczość Lipińskiego, Brzeskiego, i Zawadzkiego. 'W Warszawie skupiał się powoli główny potencjał myśli ekonomicznej. Działo się tak za sprawą istnienia w mieście kilku sporych placówek edukacyjnych (SGH, Uniwersytet Warszawski, czy SGGW). Głównymi przedstawicielami Warszawskiej myśli ekonomicznej byli: Tadeusz Brzeski(1884-1958) -Rozprawa nobilitacyjna z 1916 pt. „O granicach ekonomii społecznej” nawiązywała do trudnych zagadnień metodologicznych -Rozprawa „Psychologiczna teoria gospodarcza w zarysie”(1921 r.) -Rozprawa „Ustrój pieniężny, teoria” (1928 r.) -Rozprawa „Polityka pieniężna” (1932 r.) -Rozprawa „Ekonomia. Teoria gospodarowania” (1938 r.) Edward Lipiński(1888-1986) -Publikacja w „Przedświt” „Teorie ekonomiczne Erazma Majewskiego” -Dwa artykuły zamieszczone w „Ekonomista” pt. „Z problemów gospodarczych wzrostu” (1929) „Uwagi o kryzysie” (1931) Władysław Marian Zawadzki(1885-1939) -Rozprawa „Zastosowanie matematyki do ekonomii politycznej” (1914) (przedstawienie koncepcji Cournota, Walrasa i Pareto. -„Teoria produkcji” czyli „Próba zbadania społecznych warunków produkcji” 41. Spory o etatyzm. Poglądy A. Krzyżanowskiego, Rybarskiego i obu Grabskich. Etatyzm - udział państwa w życiu gospodarczym. Przez cały okres istnienia II Rzeczypospolitej próbowano rozwiązać kwestię udziału państwa w życiu gocpodazezym, tj, kwestię etatyzmatu ekonomistów. W tamtym okresie polityka gospodarcza przechodziła przez kolejne odmiany etatyzmu: wojennego, demobilizacji, stabilizacji, wysokiej koniunktury, kryzysu i inwestycji zbrojeniowych. Dla zapewnienia dochodów były tworzone różne monopole państwowe i przedsiębiorstwa państwowe. Wówczas w 1ęku państwa było ok. 20% majątku narodowego. W tamtym okresie dofinansowania wymagały sfery finansów publicznych i kontroli administracyjne oraz polityka podatkowa czy regulacja obiegu pieniężnego, stabilizacja waluty i kontrola handlu zagranicznego. W. GRABSKI — w kwestii etatyzmu był w umiarkowany sposób zwolennikiem większego udziału państwa w życiu gospodarczym. Jako minister skarbu i premier przeprowadził w 1924 1. udaną refozmę walutową oraz skutecznie rozwijał teorię ekonomiki rolnictwa. Dużą uwagę zwracał na badania empiryczne stosując metodę historyczną, oraz łączenie etyki z ekonomią i polityką. Głosił w nich hasła (fr. efat- państwo). Kwestą tą zajęło się wielu ówczesnych - 20 - 51. Omów modele wzrostu gospodarczego Harroda — Domara oraz koncepcje Solowa i Kuznetsa. Roy Forbes Harrod (1900-1978) przyczynił się do upowszechnienia keynesizmu. Zajmował się z powodzeniem problemami metodologii i próbował rozwiązać problem indukcji. W swych pracach Harrod przedstawił swój model zrównoważonego wzrostu gospodarczego. Postulat tego wzrostu gosp. Wymaga, aby zamierzone oszczędności równały się zamierzonym inwestycjom „gwarantowana stopa wzrostu”. Harrod wprowadził czynnik” naturalną stopę wzrostu, który uwzględnia przyrost naturalny ludności i postęp techniczny. Za pomocą modelu wzrostu zrównoważonego można wyjaśnić przebieg cyklu gospodarczego. (ur1914) zwrócił on uwagę na dwoisty charakter skutków inwestowania, które rodzi nie tylko dodatkowy popyt, lecz także dodatkowe zdolności produkcyjne. Domar wskazywał, że do pełnego zatrudnienia niezbędna jest równość stopy przyrostu naturalnego ze stopą wydajności pracy i stopą wzrostu dochodu. Robert M. Solow (ur.1924) deklarował się jako keinesista oprócz teorii wzrostu gospodarczego Solow rozwijał interesującą teorię zasobów nieodnawialnych, teorię bezrobocia i podstawy teoretyczne polityki gospodarczej. Solow rozpatruje szczególny rodzaj wymiany międzypokoleniowej, wskazując na fakt przekazywania uszczuplonych zasobów, ale jednocześnie wydajniejszego aparatu wytwórczego (1901-1985) dokonał gruntownej analizy procesu wzrostu (rozwoju) gospodarczego. Obiektem jego badań były wielkie agregaty produktu narodowego i jego składowych. Stworzył on zręby współczesnej statystyki dochodu narodowego, wskazał na różne metody jego szacowania i na niektóre trendy zmian wyjaśniających dynamikę wzrostu gosp. 52. Przedstaw krótko dorobek amerykańskiego postkeinesizmu. (1962) jest autorem hipotezy dualnej decyzji podejmowanej przez dwa podmioty i stanowiącej bazę oczekiwań i wydatków konsumenta. Wprowadził rozróżnienie popytu wyobrażonego i efektywnego. Zajmuje się także zagadnieniami monetaryzmu ERBLSGEBONEA odrzucał zarzut sztywności płac nominalnych, wskazując tylko, że wszystkie ceny i płace zmieniają się powoli. Analiza koncepcji Clowera i Benghta wnioskuje, że pragnęli zrezygnować z równowagi na rzecz gospodarowania w nierównowadze. Coraz częściej poglądy tych ekonomistów nazywa się postkeinesizmem. Cechą wyróżniającą postkeinesizm jest opis systemu gospodarczego w procesie jego rozwoju — przejście od statystyki do dynamiki. Istotnym wyróżnikiem jest również integralne ujęcie podziału dochodu z wyjaśnieniem całej działalności gospodarczej. 53. Opisz istotę dwóch nurtów współczesnego keinesizmu — neoricardiańskiego i kaleckiańskiego. Pani Robinson (wchodziła do rady naukowej) ułatwiła zdobycie uznania w kręgu keinesa Michałowi Kaleckiemu. W latach 60- tych umieściła niektóre koncepcje Kaleckiego w kwartalniku szkoły Cambridge. Odczytywanie dzieł kaleckiego osiągnęło poziom uzasadniający wyodrębnienie nowej gałęzi we współczesnym Keinesizmie — ekonomika kaleckiańska. Neoricardiańska- 54. F Hayek — mistrz szkoły neoaustriackiej — oroli państwa w procesach gospodarczych Friedrich August von Hayek (1899-1992) jako źródło kryzysu eksponował wzrost ilości pieniądza, zwłaszcza kredytowego, w okresach ożywienia. Wg. Hayeka inwestorzy pragną doskonalić technikę wytwarzania i produkować dobra lepszej jakości. Uczestniczył także w dyskusji na temat możliwości prowadzenia rachunku ekonomicznego w ustroju socjalistycznym. Atakował te ustroje społeczne, w których demokracja zaczyna realizować cele rzekomej sprawiedliwości społecznej. Rząd pragnący działać na rzecz takiego celu sięga zwykle po narzędzie kontroli nad cenami i integruje w procesy rynkowe. Przestrzegał przed nadmiernym korzystaniem z monetarnych form polityki gospodarczej. 55. Co wiesz o współczesnej ekonomice ewolucyjnej (neoinstytucjonaliźmie) W 1965r powstało Stowarzyszenie Ekonomiki Ewolucyjn Dla rozwoju doktryny instytucjonalizmu wiele uczynił jej historyk i rekonstruktor Allan Garfield Gruchy (1906-1990) -21- ekonomika ewolucyjna odzyskuje teren utracony w czasie dominacji keinesizmu, szuka sojuszu z postkeinesizmem i neomarksizmem oraz pozyskuje zwolenników poza stanami zjednoczonymi. Ten nurt jest atrakcyjny w krajach słabszych gospodarczo i tam gdzie problemy społeczne rodzą poważne konflikty. 59. Omów stan współczesnej ekonomii marksistowskiej na Zachodzie. Na gruncie amerykańskim najbardziej znani, cieszący się sławą autorytetów w dziedzinie ekonomii marksistowskiej byli dwaj naukowcy * Paul Alexander Baran * Paul Marlor Sweezy Obaj opublikowali w 1966r. Obszerne dzieło Kapitał monopolistyczny , w którym uogólnili zjawiska współczesnej gospodarki amerykańskiej. Wskazywali w niej na tendencje stagnacyjne, występujące po osiągnięciu poziomu dojrzałości systemu, deficytu siły roboczej, relatywnego obniżenia zysków, stopy akumulacji i inwestycji. Bez interwencji państwa kapitalizm monopolistyczny nie może już funkcjonować. Uważali także, że istnieją nowe elementy w procesach kierowania np. wzrost planowania i demokracji, które mogą sprzyjać pokojowej transformacji socjalistycznej. Na ennce angielskim wysoki antorytc zdobył * Maurice Herbert Dobb Był wieloletnim wykładowcą i profesorem na uniwersytecie w Cambridge. Propagował radziecką interpretację ekonomii marksistowskiej i wiele uczynił dla poprawy wizerunku ZSRR na Zachodzie. Wód ekonomistów francuskich na wyróżnienie załuguje * Charles Bettelheim Spośród jego licznych publikacji szczytowe miejsce zajmuje książka Planowanie a przyspieszony wzrost . autor analizuje w niej cały kompleks warunków określających priorytety, powiązania, środki i sposoby planowania społeczno- gospodarczego. Był on zawsze sceptycznie i nawet krytycznie nastawiony do planowania radzieckiego, które znalazło się w rękach biurokracji. Przychylnie odnosił się do chińskiej „rewolucji kulturalnej” i popierał ideę walki klas, upatrując w młodzieży czynnika zdolnego zdynamizować przemiany społeczne. Przedstawiciel tzw. neotrockizmn profesor Wolnego Uniwersytetu w Berlinie * Ernest Mandel Autor: Marksistowska teoria ekonomiczna, Późny kapitalizm, Długie fale rozwoju kapitalistycznego. Uważał się za ortodoksyjnego marksistę, który krytykuje wszystkie istniejące ustroje i odrzuca tezę o budowaniu socjalizmu na bazie krajów gospodarczo zacofanych. Jego zdaniem trzeba wykorzystać tendencje występujące w krajach rozwiniętych, przyspieszać wdrażanie postępu technicznego- automatyzacji i komputeryzacji, który jest hamowany przez monopole. Pozytywne tendencje tkwią także w procesie integracji zachodnioeuropejskiej, natomiast w krajach realnego socjalizmu Mandel dostrzegał negatywne zjawiska — rozwój biurokracji i zrastanie się aparatu administracyjnego z partyjnym. Pewną odmianą ekonomii marksistowskiej była ekonomia radykalna, która rozwinęła się głównie na gruncie amerykańskim. Punktem wyjścia jest przekonanie, że problemy społeczne i ekonomiczne współczesności można rozwiązać tylko za pomocą radykalnych środków, chociaż bez uciekania się do rewoluji 60. Jakie znaczenie miała encyklika „ Rerum Novarum” dla rozwoju katolickiej doktryny społeczno- ekonomicznej. Katolicka myśl społeczno- ekonomiczna uzyskała poważne wsparcie oficjalnie dopiero za czasów Leona XIII. Kościół uznał porządek feudalny za definitywną przeszłość i włączył się aktywnie w dzieło naprawy kapitalistycznej rzeczywistości. Leon XIII w kilku encyklikach uzasadnił boskie pochodzenie nierówności społecznej i władzy oraz naturalny rodowód własności prywatnej. Papież popierał także ruch chrześcijańskiej demokracji jako przeciwwagę dla radykalnego ruchu socjalistycznego. Największy rozgłos zdobyła jednak jego encyklika Rerum novarum (rzeczy nowe ) opublikowana 15.V.1891r. i poświęcona w całości rozwiązaniu palącej wówczas kwestii społecznej- sprawie robotniczej. Sposób analizy tego zagadnienia i niektóre tezy tej encykliki przyjęła współczesna katolicka myśl społeczno- ekonomiczna. -22- Konstrukcja Rerum novarum odpowiada klasycznej zasadzie przechodzenia od analizy do diagnozy i terapii. Punktem wyjścia jest krótki rozbiór dziejów kwestii robotniczej, ocena stanu i rozwiązanie problemu zgodnie z filozofią neotomizmu i teologią chrześcijańską, łącznie z konkretnym programem działania. Narodziny kwestii socjalnej encyklika tłumaczy żądzą nowości, postępem w dziedzinie produkcji, który przyniósł zmianę stosunków między przedsiębiorcami i pracownikami najemnymi oraz napływ bogactwa do nielicznych członków społeczeństwa przy równoczesnym zubożeniu mas ludności. Robotnicy zaczęli się jednoczyć i podjęli walkę z ustrojem, chociaż ich obyczaje i stan moralny się pogorszyły. 61. Zreferuj wątki ekonomiczne zawarte w encyklikach społecznych Jana Pawła II. (A) Encyklika „Laborem exercens”(1981r.). Encyklika ta dokonuje głębokiej reinterpretacji kwestii społecznej. Punktem odniesienia są przede wszystkim źródła pierwotne nauki katolickiej (Biblia i system św. Tomasza z Akwinu). Teza wyjściowa encykliki: kwestia społeczna może być sprowadzona do zagadnień pracy ludzkiej. Problem pracy ludzkiej jest stałym elementem życia społecznego i doktryny katolickiej. W naszych czasach praca ludzka stanowi być może najistotniejszy klucz do rozwiązania całej kwestii społecznej (,,... praca stanowi podstawowy wymiar bytowania człowieka na Ziemi”). e Zerwanie z tradycyjnym ujmowaniem pracy jako kary za grzech pierworodny — przeciwnie, ma ona zbliżyć człowieka do Boga. e Pracę można rozpatrywać w znaczeniu przedmiotowym i podmiotowym. Pierwsza industrializacja i kolejne przemiany przemysłowe pokazują, iż właściwym podmiotem pracy jest nadal człowiek. Teza o podmiotowym i etycznym wymiarze pracy służy tu do pośredniej krytyki marksizmu i niektórych koncepcji nurtu głównego ekonomii. Wysuwanie na pierwszy plan przedmiotowego aspektu pracy zagraża tworzeniu właściwego porządku wartości. . Analiza konfliktu pracy i kapitału na obecnym etapie historycznym. Punkt wyjścia: Problem pracy został ulokowany w ramach konfliktu, który wraz z rozwojem przemysłu ujawnił się między światem kapitału a światem pracy (tzn. między wąską ale wpływową grupą właścicieli środków produkcji a ogromną rzeszą ludzi pozbawionych tych środków i uczestniczących w produkcji wyłącznie poprzez pracę). Krytyka marksistowskiego programu rozwiązania tego problemu poprzez walkę klasową, eliminację klasy posiadaczy i uspołecznienia środków produkcji; — Zdanie Kościoła na ten temat: propozycja współwłasności środków produkcji i udziału robotników w zyskach przedsiębiorstw — może to jednak nastąpić tylko w drodze reformowania a nie likwidowania przez rewolucję instytucji własności prywatnej. +" Koncepcja pracodawcy pośredniego np. osoby i kmtyucje utlające zasady społeczne i politykę pracy. Pracodawca pośredni odpowiada za politykę zatrudnienia, bezrobocie i koordynację współpracy międzynarodowej, natomiast pracodawca bezpośredni za konkretne wynagrodzenie za pracę. * Zasada sprawiedliwej zapłaty zapewniającej funkcjonowanie rodziny bez konieczności podejmowania pracy poza domem przez matki wychowujące dzieci. + system innych świadczeń społecznych. e Prawo do zrzeszania się w celu obrony interesów pracowników. « Uwagi o godności pracy rolnika, o ciężkim położeniu robotników najemnych, zatrudnianiu osób upośledzonych i emigracji zarobkowej. (B) Encyklika „Centesimus annus”. Encyklika ta jest przypomnieniem Rerum Novarum, jej miejsca w doktrynie społecznej Kościoła oraz spojrzeniem na 'rzeczy nowe” naszych czasów. « Przypomnienie przemian politycznych, ekonomicznych i społecznych XIXw: rozpad tradycyjnego systemu władzy, pojawienie się takich form własności jak kapitał i takiej formy pracy jak praca najemna. « Wskazanie na pozytywne przemiany w skali światowej po II W.Ś. — reformy społeczne, działalność związków zawodowych, upowszechnienie zdobyczy technicznych, dekolonizacja i utrzymanie globalnego pokoju.