Myślenie i rozwiązywanie problemów - Notatki - Psychologia rozwojowa osobowości, Notatki z Psychologia

Pobierz Myślenie i rozwiązywanie problemów - Notatki - Psychologia rozwojowa osobowości i więcej Notatki w PDF z Psychologia tylko na Docsity!

PROCESY MYŚLOWE

Myślenie jest procesem, w którym udział bierze nie tylko mózg, ale całe nasze ciało. Na myślenie w pewnym stopniu wpływają nasze wyobrażenia o bodźcach.

OBRAZY W NASZYCH GŁOWACH Ludzie myślą czasami za pomocą wyobrażeń, czyli psychicznych obrazów rzeczywistych doznań zmysłowych. Najczęściej spotykana jest wyobraźnia wzrokowa, rzadziej słuchowa, natomiast najrzadziej mówi się o wyobraźni dotyku, ruchów mięśniowych, smaku, czy zapachu. Myślenie jednak może przebiegać także pod nieobecność wyobrażeń. Np. wielu matematyków, chociaż zajmują się najwyższym i najbardziej skomplikowanym typem myślenia, nie posiadają wyobraźni wzrokowej. Tak więc wyobraźnia nie zawsze jest niezbędna w procesie myślenia. Wyobraźnia ejdetyczna Wyobraźnia ejdetyczna odznacza się prawie taką wyrazistością i dokładnością, jak rzeczywista percepcja. Często mówimy o „pamięci fotograficznej” – to właśnie wyobraźnia ejdetyczna. Natomiast wyobrażenia tak wyraziste, zwykle wzrokowe nazywane są wyobrażeniami ejdetycznymi. Ludzie obdarzeni taką wyobraźnią potrafią określić dokładne położenie jakiegoś wzoru czy opisu na zadrukowanej stronie podręcznika, przywołać tak żywe wyobrażenie widzianego nawet tylko przez ułamek sekundy, przedmiotu, np. grzebienia, iż mogą podać jego kompletny opis, włącznie z liczbą zębów. Na egzaminach mogą oni „przepisywać” ze swojego wyobrażenia zadrukowanej strony tak dokładnie, jak gdyby mieli ją otwartą przed sobą. Jednak wyobraźnia ejdetyczna często zamiast być pomocna, przeszkadza w myśleniu. Wyobrażenia ejdetyczne niełatwo jest rozłożyć i złożyć ponownie w nowe układy. Osoby o „pamięci fotograficznej” potrafią odtworzyć to, co widziały, lecz trudnością jest dla nich zastosowanie tej informacji w nowy sposób. Wyobraźnia ejdetyczna nie odgrywa zatem zapewne żadnej roli w myśleniu abstrakcyjnym czy też wyobraźni twórczej, która wymaga giętkości myślenia. Wyobraźnię ejdetyczną spotyka się najczęściej u dzieci, natomiast stosunkowo rzadko u dorosłych. Jednym z problemów metodologicznych w badaniu wyobraźni ejdetycznej jest pytanie czy jest to proces pamięciowy, czy też wzrokowy. Wewnętrzna reprezentacja przedmiotów Skuteczna interakcja z przedmiotami w środowisku wymaga skonstruowania wewnętrznej reprezentacji tych przedmiotów zewnętrznych i relacji między nimi. Wyróżniamy trzy typy owej reprezentacji: 1) Reprezentacja mięśniowa i motoryczna – polega na wykonywaniu potrzebnych ruchów nawet bez sygnałów wzrokowych. Przejawia się np. gdy wchodzimy po schodach we własnym domu w ciemności i nie potykamy się, gdyż nauczyliśmy się dokładnie przystosowywać swoje ruchy do wysokości stopni i do zakrętów czy nierówności schodów.

2) Wyobraźnia – opiera się na wyobrażeniach; może nam służyć pod nieobecność samych przedmiotów. Wyobrażenia są jednak zapisami dosłownymi – pozostają podobne pod względem formy i relacji do przedmiotów uprzednio spostrzeżonych. 3) Konstruowanie symboli – symbole mogą być efektem procesów wnioskowania, abstrahowania lub przekształcania według pewnej reguły, podczas gdy wyobrażenia opierają się na konkretnych szczegółach percepcyjnych. Przykładem takich symboli są np. symbole językowe. Przy reprezentacji wewnętrznej pojawia się pytanie czy jest ona procesem analogowym, a więc takim, w którym proces psychiczny odpowiada bezpośrednio jakiemuś procesowi fizycznemu? Odpowiedź brzmi: tak – reprezentacja wewnętrzna stanowi proces analogowy, w którym stadia pośrednie procesu odpowiadają ściśle sytuacjom pośrednim w świecie zewnętrznym. Czas reakcji Czas reakcji to czas upływający między podaniem bodźca a reakcją na ten bodziec. Z pojęciem tym wiąże się także zjawisko określane jako równanie osobiste – stałe zależności między obserwacjami. Czyli czas reakcji dwóch osób może być różny ze względu na ich różnice indywidualne. Holenderski fizjolog Donders – jeden z głównych eksperymentatorów okresu „chronometrii psychicznej” (chronoskop – aparat pomiarowy służący do pomiaru czasu reakcji) – wyróżnił 3 typy czasu reakcji: 1) Czas reakcji prostej – czas pojedynczej reakcji na pojedynczy bodziec; 2) Czas reakcji różnicowania – gdy jest kilka różnych bodźców, ale możliwa jest tylko jedna reakcja, którą wykonuje się dopiero po odróżnieniu określonego bodźca; 3) Czas reakcji z wyborem – gdy występuje kilka różnych bodźców i możliwa jest różna reakcja na każdy z nich. Najkrótszy jest czas 1), następnie 2) i 3). Donders wykazał, że czas reakcji odzwierciedla psychologiczną złożoność danej reakcji, czyli określa jak wiele procesów psychicznych musi zajść, zanim dana osoba zareaguje na bodziec.

MYŚLENIE ZA POMOCĄ SŁÓW Słowa i inne symbole mogą znacznie ułatwić proces myślenia oraz rozwiązywanie problemów. Opracowanie ścisłych systemów symbolicznych – np. algebry i rachunku różniczkowego – ogromnie zwiększyło naszą zdolność sterowania naszym środowiskiem. Język z pewnością może wpływać na nasze myślenie, lecz w jakim stopniu w rzeczywistości determinuje on to, co myślimy? Pytania: czy myślenie determinuje język (język jest „osłonką przylegającą do konturów myśli”), czy też język determinuje myślenie (język jest „formą, w którą wlewane są niemowlęce umysły”)? Benjamin Whorf jest zwolennikiem koncepcji „formy”. Twierdzi on, że wzorce językowe grupy kulturowej formują wzorce myślenia, a nawet spostrzeżenia dzieci wychowywanych w danej kulturze. Np. Eskimosi mają 7 nazw dla różnych rodzajów i stanów śniegu, podczas gdy Polacy mają tylko jedną nazwę. Whorf uważa, że takie różnice wpływają na różne sposoby ujmowania danego środowiska, a więc Eskimosi

trwania zdania, zrozumiałości, artykulacji. Kiedy opóźnienie trwa ok. 1/5 sek mowa jest zaburzona najbardziej – ludzie w ogóle nie mogą mówić. Model serwomechanizmu Serwomechanizm to ukierunkowane na cel, wrażliwe na błędy, samokorygujące się urządzenie; użyteczny model sekwencji „myśl-działanie”. Występują w nim 4 podstawowe procesy:

• wejście – bodźce, które inicjują reakcję danej osoby;
• przetwarzanie – aktywność w układzie nerwowym aktywizująca mięśnie wykonujące reakcję;
• wyjście – każda końcowa reakcja (ogólna suma wyjść w danej sytuacji stanowi wzorzec zachowania);
• sprzężenie zwrotne – informacje dostarczane z odpowiednich części środowiska lub z „wewnątrz” danej osoby korygujące wyjście. W skład procesu myślenia wchodzą: obróbka wejścia, integrowanie i organizowanie przetwarzania, ukierunkowanie wyjścia oraz wykorzystywanie sprzężenia zwrotnego.

ROZUMOWANIE

Myślenie zawiera się pomiędzy dwiema skrajnościami – myśleniem autystycznym oraz myśleniem realistycznym. Myślenie autystyczne to fantazje, marzenia i myślenie życzeniowe; charakterystyczne dla marzycieli. Myślenie realistyczne pomaga nam przystosować się do otaczającej rzeczywistości, motywowane jest często przez potrzebę znalezienia rozwiązań różnych problemów; to rozumowanie.

TYPY ROZUMOWANIA 1) Rozumowanie dedukcyjne – polega na zestawianiu ze sobą faktów. Łączenie fragmentów wiedzy uzyskanej wcześniej lub wyciąganie wniosków wynikających z dostępnych danych. Przykładem rozumowania dedukcyjnego są sylogizmy (wnioskowania). Gdy dane są przesłanki P 1 i P 2 , wówczas wynika z nich jeden i tylko jeden poprawny wniosek. P 1 : Wszystkie A są B. P 2 : Wszystkie B są C. => a zatem: wszystkie A są C. Poprawności sylogizmu nie należy mylić z prawdziwością wniosku. Sylogizm może być poprawny, ale wniosek z niego wynikający fałszywy (jeśli opiera się na fałszywych przesłankach). 2) Rozumowanie indukcyjne – w którym formułuje się hipotezy o czymś nieznanym na podstawie wniosków z tego, co już wiadomo. Przechodzenie od znanego do nieznanego. 3) Rozumowanie oceniające (ewaluacyjne) – oceniające słuszność lub poprawność pewnej nowej idei czy wytworu. Poprawność rezultatu zależy nie tylko od oceniania, ale także od zastosowanego wzorca czy kryterium.

ROZWIĄZYWANIE PROBLEMÓW Człowiek znajdujący się w nowej sytuacji, w której jest motywowany do osiągnięcia pewnego celu staje wobec problemu, gdy uniemożliwia mu to pewna

przeszkoda, z którą nie potrafi sobie od razu poradzić. Rozwiązanie tego problemu wymaga opracowania pewnego sposobu postępowania, który wyeliminuje przeszkodę. Uczenie się i wgląd Rozwiązywanie problemów przez ludzi polega na połączeniu wglądu oraz uczenia się metodą prób i błędów. Z początku mamy pewne pomysły, jak rozwiązać dany problem; wypróbowujemy kilka z nich (czasem tylko w myśli – ukryte próby i błędy) i w końcu dochodzimy do poprawnego rozwiązania. Pułapki napotykane przy rozwiązywaniu problemów „Wyjątek potwierdza regułę”. Same potwierdzające przypadki rozwiązania jakiegoś problemu nie wystarczą, potrzebne są także przypadki negatywne. Łatwo jest także przeoczyć proste rozwiązanie, gdy usiłujemy sformułować zbyt złożone hipotezy lub niepotrzebnie precyzyjne stwierdzenia. Problem to także pokładanie zbyt wiele wiary w swe hipotezy, starając się weryfikować je, zamiast oceniać.