Pobierz Na czym polega istota bezpieczeństwa państwa i więcej Publikacje w PDF z Terrorist Networks and Counter-Terror Organizations tylko na Docsity!
Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis
FOLIA 289
Studia de Securitate 9(3) (2019)
ISSN 2657- DOI 10.24917/26578549.9.3.
Bogdan Zdrodowski
ORCID ID 0000-0002-7720-
Wyższa Szkoła Policji w Szczytnie
Istota bezpieczeństwa państwa
Bezpieczeństwo było, jest i zapewne jeszcze długo będzie bardzo różnie postrze- gane^1 , ujmowane i definiowane. Realny wpływ na bezpieczeństwo państwa mają politycy, ale ujęcie bezpieczeństwa, jego interpretacja oraz wszelkie typologie są domeną naukowców. Dorobek naukowy związany z identyfikacją i wyjaśnieniem istoty bezpieczeństwa jest już znaczący, ale czy w pełni utrwalony? Różnice w postrzeganiu bezpieczeństwa, jako podstawy bytu i funkcjonowania wszelkich przedmiotów poznania wynikają przede wszystkim z różnorodności po- strzegania tych przedmiotów i potrzeb definiującego. Interpretacja bezpieczeństwa wynika z perspektywy poznawczej, opisu specyficznym językiem i zastosowanych metod tego poznania. Wynikiem tej różnorodności jest sektorowa wieloaspekto- wość ujęć bezpieczeństwa, która nie sprzyja tworzeniu wspólnej płaszczyzny jego poznawania, jako kategorii uniwersalnej^2 , posiadaniu powszechnie akceptowalne- go języka opisu, który ujmowałby w sposób zrozumiały dla wszystkich rezultaty po- szczególnych badań, by wzajemnie się komunikować, by wiedza o bezpieczeństwie mogła być transponowana^3 do praktyki i kształcenia w formie i treści zrozumiałej powszechnie. Niewątpliwie sektorowe postrzeganie bezpieczeństwa zdeterminowane jest przede wszystkim utylitarnymi celami każdego sektora. Wynika to z upodmiotowie- nia badań każdej rzeczywistości, które skutkują ukierunkowaniem celów poznania, stosowaniem ukształtowanego aparatu poznawczego i języka opisu. Ze względu na to, że bezpieczeństwo jest przedmiotem poznania wielu dzie- dzin, każda z nich na własne potrzeby ujmowała i definiowała bezpieczeństwo. Stąd
1 Instytucję (osobę) postrzegającą (badającą, opisującą, stosującą) bezpieczeństwo określa się mianem podmiotu bezpieczeństwa. Również podmiot bezpieczeństwa utożsamia się często z kategorią, której dotyczy bezpieczeństwo, i w tym znaczeniu będzie ono używane w tym opra- cowaniu. 2 Uniwersalizm bezpieczeństwa rozumiany jest tu jako dążenie do wspólnego ujęcia róż- nych postaw, podejść i ujęć interpretacyjnych bezpieczeństwa. 3 Tu w znaczeniu: przenosić z jednej dziedziny do innej, przystosowywać coś do czegoś.
[48] Bogdan Zdrodowski
tyle definicji, ujęć, klasyfikacji^4 , systematyk^5 , typologii^6 , typizacji^7 i kategoryzacji^8. Prawie każda publikacja dotycząca bezpieczeństwa zawiera autorskie propozycje jego ujęcia i wykładni. Z dużą dozą prawdopodobieństwa można przyjąć, że każde z tych ujęć było formułowane na określone zapotrzebowanie i w określonym cza- sie spełniało oczekiwania, dlatego sądzę, że nie należy tego dorobku pomijać czy lekceważyć. Wiele definicji bezpieczeństwa jest tylko prostym opisem niewyjaśniającym jego istoty, oznaczającym dla każdego coś innego, a nawet – w zależności od kontek- stu – często również dla tej samej osoby. Bezpieczeństwo ujmowane jest co najmniej w trzech wymiarach:
- ontologicznym – wskazując na istotę jego bytu;
- epistemologicznym – określając sposoby jego naukowego poznania;
- przedmiotowym (zakresowym) – wskazującym na jego znaczenie.
Ujęcie ontologiczne dotyczy natury bezpieczeństwa i wyjaśnia, czym jest jego byt: realnym (samodzielnym, a może tylko towarzyszącym), czy abstraktem, subiektywnym wytworem ludzkiego umysłu? Poszukując odniesienia ontycznego natury bezpieczeństwa warto zapoznać się z poglądami Bernarda Brodiego^9 , który uważał, że bezpieczeństwo jest pochodną wartością, mającą istotne znaczenie tylko w relacji czasu, jako że promuje ono i utrzymuje inne wartości, które były lub są godne ochrony; choć rozpatrywana w relacji wielkości zagrożenia wartość ta może zastąpić wszystkie inne wartości^10. Z takiego ujęcia wynika wprost, że bezpieczeń- stwo jest pochodną podmiotu.
4 Klasyfikacja rozumiana jest tu jako podział logiczny bezpieczeństwa na podrzędne katego- rie, klasy. Patrz: Filozofia a nauka. Zarys encyklopedyczny , red. Z. Cackowski, Wydawnictwo Ossoli- neum, Warszawa 1987, s. 283–297. 5 Systematyka rozumiana jest tu, jako optymalna klasyfikacja bezpieczeństwa, spełniająca warunki istotności i porządku kryteriów jego podziału, a także rozłączności i zupełności. Patrz: Filozofia a nauka …, s. 294. 6 Typologia jest tu rozumiana jako szeregowanie i logiczne porządkowanie elementów bez- pieczeństwa z punktu widzenia określonego typu. 7 Typizacja – szeregowanie elementów bezpieczeństwa w określone typy. 8 Kategoryzacja – przypisywanie bezpieczeństwa do określonej kategorii rzeczywistości na podstawie jego cech. 9 Bernard Brodie (1910–1978) – profesor nauk politycznych, strateg i teoretyk wojskowy, twórca podstaw strategii nuklearnej USA, znany jako American Clausewitz. Traktował on bez- pieczeństwo jako cel możliwy do osiągnięcia zarówno środkami militarnymi, jak i niemilitarny- mi, odnosił je do bezpieczeństwa narodowego (państwa). Najważniejsze publikacje: The Absolute Weapon: Atomic Power and World Order (editor and contributor), Harcourt, 1946; Strategy in the Missile Age, Princeton University Press, 1959; Escalation and the Nuclear Option, Princeton Univer- sity Press, 1966; Bureaucracy, Politics, and Strategy, University of California, 1968 (with Henry Kis- singer); The Future of Deterrence in U.S. Strategy. Security Studies Project , University of California, 1968; War and Politics, Macmillan, 1973; A Guide to the Reading of “On War”, Princeton University Press, 1976. Zmarł w 1978 roku. 10 B. Brodie, Strategy as a science , “World Politics” 1949, Vol. 1, No. 4, s. 477.
[50] Bogdan Zdrodowski
Wymiaru przedmiotowego bezpieczeństwa należy poszukiwać przede wszystkim w naukach o polityce, naukach technicznych i o obronności (dawnej woj- skowych). To głównie te nurty naukowe dały podwaliny pod obecne postrzeganie bezpieczeństwa. Już dawno porzucono postrzeganie bezpieczeństwa jako jedynie wojskowo-politycznej dziedziny aktywności państwa, w rodzaju: (…) to wolność od szkodliwości wojen (…) , czy (…) to stan niezagrożenia, spokoju, pewności. Również jednowymiarową definicją bezpieczeństwa w kontekście przeciwstawienia zagro- żeniom posługuje się Daniel Frei^15 , który uważał, że (…) stan bezpieczeństwa wystę- puje jedynie wówczas, kiedy brak jest rzeczywistego zagrożenia (czynnik obiektywny) i brak poczucia zagrożenia (czynnik subiektywny)^16. Podobnie Daniel Lerner twier- dzi, że (…) w najbardziej dosłownym znaczeniu bezpieczeństwo jest właściwie iden- tyczne z pewnością i oznacza brak zagrożenia fizycznego albo ochronę przed nim^17. Z kolei Graham Evans i Jeffrey Newnham^18 uważają wprost, że bezpieczeństwo jest terminem oznaczającym po prostu brak zagrożeń dla podstawowych wartości podmiotu^19. Powyższe ujęcia bezpieczeństwa rozumiane są jako synonim braku zagrożeń, ochrona przed zagrożeniami, a także jako pewność będąca wynikiem niewystępo- wania zagrożeń oraz skuteczne działania w celu zapobiegania im lub ich usunięciu. Podobną opinię wyrazili Ryszard Zięba i Justyna Zając w ekspertyzie opracowanej na potrzeby strategicznego przeglądu bezpieczeństwa^20. W takim ujęciu bezpieczeństwo podmiotów jakimi są naród i państwo, rozu- miane jest jako zdolność do zagwarantowania pewności przetrwania (państwa jako instytucji, narodu jako grupy etnicznej, biologicznego przeżycia ludności), integral- ności terytorialnej, niezależności politycznej, stabilności wewnętrznej oraz jakości życia. Pewność ta jest kształtowana przez działania negatywne polegające na elimi- nowaniu zagrożeń zewnętrznych i powstających w ramach państwa oraz działania pozytywne zapewniające przetrwanie, posiadanie (tożsamość), funkcjonowanie i swobody rozwojowe państwa i narodu (społeczeństwa)^21. Takie ujmowanie bez- pieczeństwa zmierza, oprócz poszerzania zakresu pojęciowego, do jego atomizacji i próby jednoznacznego określenia wszelkich zagrożeń, czynników i właściwości, co w rzeczywistości jest nierealne. Również postrzeganie bezpieczeństwa jednowymiarowo, jako: stan, proces, poczucie, percepcja, sytuacja, zdolność, potrzeba – jest niewystarczające i niepeł- ne, albowiem mające korzenie postrzegania sektorowego. Obecnie coraz częściej
15 Prof. dr hab. Daniel Frei (1940–1988), szwajcarski politolog, nauczyciel akademicki Uniwersytetu w Zurychu, teoretyk bezpieczeństwa międzynarodowego, członek Międzynarodo- wego Komitetu Czerwonego Krzyża. 16 T. Jemioło, A. Dawidczyk, Wprowadzenie do metodologii badań bezpieczeństwa , Warsza- wa 2008, s. 36. 17 D. Lerner jest autorem hasła bezpieczeństwo [w:] UNESCO Dictionary of the Social Sciences , red. W.L. Kolb, J. Gould,London 1964, s. 629. 18 Wykładowcy nauk politycznych University of Wales. 19 G. Evans, J. Newnham, The Penguin Dictionary of International Relations , London 1998, s. 39. 20 Patrz: R. Zięba, J. Zając, Budowa zintegrowanego …, s. 8. 21 Ibidem, s. 9–10.
Istota bezpieczeństwa państwa [51]
pojawiają się poglądy, że bezpieczeństwo jest podstawową wartością podmiotu, ale również jednym z zasadniczych celów jego działania. Jest to bardzo interesujące ujęcie bezpieczeństwa, uprawnione przede wszystkim w stosunku do konkretnych podmiotów, takich jak państwo czy naród. W połowie XX wieku Abraham Maslow^22 powiązał bezpieczeństwo z potrzebą podmiotu, sytuując je na drugim poziomie potrzeb, tuż za potrzebami egzystencjal- nymi^23. Obecnie podobnie ujmuje bezpieczeństwo Roman Kuźniar – jako pierwotną, egzystencjalną potrzebę jednostek, grup społecznych i państw w rozumieniu nie tylko przetrwania, ale także rozwoju^24. Podobnie Jacek Pawłowski i Ryszard Zięba wskazują, że bezpieczeństwo jest potrzebą egzystencjalną, czyli związaną z istnie- niem danego podmiotu^25 ,^26. Uważają oni, że potrzeba ta ma charakter złożony i obej- muje zaspokojenie takich oczekiwań szczegółowych jak: trwanie (przetrwanie, sa- mozachowanie), całość, tożsamość (identyczność), niezależność, spokój, posiadanie oraz pewność funkcjonowania i rozwoju. Bardzo podobne do ujęcia bezpieczeństwa jako potrzeby podmiotu jest trak- towanie go jako pewności przetrwania i rozwoju. Właśnie w takim ujęciu Jerzy Stańczyk definiuje bezpieczeństwo jako obiektywną pewność gwarancji nienaru- szalnego przetrwania i swobód rozwojowych^27. Podobnie określone zostało bezpie- czeństwo w przytaczanej ekspertyzie J. Zając i R. Zięby^28 oraz samodzielnej publika- cji tego autora^29. Określono tam bezpieczeństwo jako pewność istnienia, posiadania oraz funkcjonowania i rozwoju podmiotu. Pewność jest wynikiem nie tylko braku zagrożeń, ale powstaje także wskutek kreatywnej działalności danego podmiotu i jest zmienna w czasie, czyli ma naturę procesu społecznego. Jako wartość podmiotu definiują bezpieczeństwo: Jerzy Stańczyk, Waldemar Kitler i Jan Szmyd^30 , którzy tę wartość uważają za elementarną powinność podmio- tu^31. Jerzy Stańczyk uważa, że bezpieczeństwo jest wartością, którą można różnie rozumieć, jest ono nieodłączną częścią zbioru wartości cenionych^32. Wskazując na naród jako podmiot bezpieczeństwa, W. Kitler definiuje bezpieczeństwo narodowe jako najważniejszą wartość, potrzebę narodową i priorytetowy cel działalności pań- stwa, a jednocześnie proces gwarantujący trwały, wolny od zakłóceń byt i rozwój, w tym ochronę i obronę państwa przed zagrożeniami^33.
22 Abraham Harold Maslow (1908–1970) – amerykański psycholog, twórca teorii potrzeb. 23 A. Maslow, Motywacja i osobowość , Warszawa 2010, s. 62–64. 24 R. Kuźniar, Po pierwsze bezpieczeństwo , „Rzeczypospolita” z 9 stycznia 1996 r. 25 Podstawy bezpieczeństwa współczesnego państwa... , s. 7. 26 R. Zięba, O tożsamości nauk …, s. 8. 27 J. Stańczyk, Współczesne pojmowanie bezpieczeństw a, Wyd. Instytutu Studiów Politycz- nych PAN, Warszawa 1996. s. 20. 28 R. Zięba, J. Zając, Budowa zintegrowanego …, s. 9. 29 R. Zięba, O tożsamości nauk …, s. 8 30 J. Szmyd, Bezpieczeństwo jako wartość, refleksja aksjologiczna i etyczna, [w:] Zarządzanie bezpieczeństwem , red. P. Tyrała, Wyd. Profesjonalnej Szkoły Biznesu, Kraków 2000, s. 45–52. 31 W. Kitler, Bezpieczeństwo narodowe RP. Podstawowe kategorie. Uwarunkowania. System , Warszawa 2011. s. 23. 32 J. Stańczyk, Współczesne pojmowanie …., s. 16–18. 33 W. Kitler, Bezpieczeństwo narodowe …, s. 31.
Istota bezpieczeństwa państwa [53]
towarzyszącego w postaci cechy lub wartości podmiotu, ale również poczucia spo- łecznego itd.; każde z nich jest uprawione;
- każda dziedzina aktywności ludzkiej dysponuje właściwym dla niej apara- tem poznawczym, językiem opisu i definiuje specyficznie cel bezpieczeństwa — różnicuje jego ujęcie jako: stan, proces, cel, potrzeba itd.; a tych podejść nie można wartościować;
- obecnie zakres bezpieczeństwa jest zdecydowanie szerszy, niż miało to miej- sce jeszcze niedawno i obejmuje prawie wszystkie dziedziny podmiotu;
- wyróżnia się różne rodzaje, dziedziny, sektory, działy i obszary bezpie- czeństwa, w zależności od przyjętego kryterium typologicznego, których lista jest otwarta;
- bezpieczeństwo podmiotu jest ściśle związane z jego trwaniem i rozwojem, są to dwa – wręcz podstawowe – wymiary każdego podmiotu;
- istota bezpieczeństwa jest związana z interesem podmiotu, rozumianym jako zbiór najważniejszych wartości dla podmiotu, wyznaczających cele jego istnienia i działania 37 ;
- środowisko bezpieczeństwa ujmowane jest dwojako: jako ogół wszystkich czynników otoczenia podmiotu bezpieczeństwa oraz jako wyzwania, szanse, zagro- żenia i ryzyka związane z istnieniem podmiotu bezpieczeństwa;
- bardziej przydatnym w praktycznym operowaniu bezpieczeństwem (zasto- sowanie teorii bezpieczeństwa w praktyce legislacyjnej, proceduralnej, szkolenio- wej itd.) od zagrożeń są ryzyka, rozumiane jako wypadkowa możliwości zaistnienia negatywnych zdarzeń oraz skutków będących ich wynikiem;
- w obszarze bezpieczeństwa istnieje jeszcze wiele kategorii wymagających zdefiniowania, doprecyzowania, zbadania i opisu, zarówno z pozycji każdej z dzie- dzin aktywności ludzkiej, jak i uniwersalnej;
- istnieje zapotrzebowanie na badanie bezpieczeństwa z pozycji uniwersalnej, wykraczającej poza dorobek każdej z dziedzin aktywności ludzkiej, tak by badania te ujmowały dorobek większości z nich i były akceptowane przez większość tych dziedzin;
- bezpieczeństwo państwa odnosi się do międzynarodowego podmiotu, jakim jest państwo i oznacza zarówno zdolność i gwarancję jego niepodległego funkcjono- wania (przetrwania), jak i przesłanki rozwoju, spełniania uznanych wartości i aspi- racji ogółu obywateli, zapewnienia im dobrobytu, możliwości utrwalenia i przeka- zywania następnym pokoleniom swojej spuścizny i dziedzictwa;
- bezpieczeństwo narodowe i bezpieczeństwo państwa są różnymi kategoria- mi; pierwsza odnosi się do członków konkretnego narodu, druga do podmiotu pra- wa międzynarodowego, jakim są państwo i ogół jego obywateli, niezależnie od ich narodowości.
37 Szerzej o interesie podmiotu w: B. Zdrodowski, Istota bezpieczeństwa , [w:] Wybrane pro- blemy bezpieczeństwa wewnętrznego państwa , red. A. Misiuk, Studia Politologiczne, Wyd. Instytut Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego, vol. 34, Warszawa 2014, s. 32–51; R. Zięba, Bez- pieczeństwo jako cel polityki państwa: aspekty teoretyczne , [w:] Współczesny wymiar bezpieczeń- stwa. Między teorią a praktyką , red. J. Pawłowski, Wyd. Stowarzyszenie Ruch Wspólnot Obronnych, Warszawa 2011, s. 23.
[54] Bogdan Zdrodowski
W literaturze spotykane są głównie dwa równoważne podejścia podziałów bezpieczeństwa państwa (narodowego): podmiotowe i przedmiotowe. Kryterium przedmiotowe wyróżnia wiele rodzajów bezpieczeństwa. Najczęściej spotykane podziały przedmiotowe bezpieczeństwa dotyczą różnych sfer problemo- wych, takich jak: politycznych, militarnych, ekonomicznych, społecznych, kulturo- wych, ideologicznych, religijnych, morskich, ekologicznych, energetycznych, i wielu podobnych. Niewątpliwie lista podziału przedmiotowego jest otwarta i zależy od inwencji jej autorów oraz stopnia szczegółowości dokonywanych podziałów, przy- kładowo: żywności, środków sanitarnych, aspektów prawnych i wielu innych^38. Podejście podmiotowe dotyczy przede wszystkim umiejscowienia źródeł za- grożeń względem tego podmiotu 39 , wewnątrz lub zewnątrz tego podmiotu. W odnie- sieniu do państwa bezpieczeństwo wewnętrzne oznacza stabilność i harmonijność organizmu państwowego, natomiast bezpieczeństwo zewnętrzne – brak zagrożenia państwa ze strony zewnętrznych podmiotów.^40 Spotykamy się obecnie z licznymi opiniami o zacieraniu się różnic między bezpieczeństwem zewnętrznym i wewnętrznym państwa (narodu), z różnych względów. Ale należy pamiętać, że państwa nadal wypełniają funkcje wewnętrzną i zewnętrzną, że nadal funkcjonują liczne instytucje ukierunkowane wyłącznie na działalność zewnętrzną bądź wewnętrzną państwa. Niektórzy autorzy kwestionu- ją podział bezpieczeństwa państwa na zewnętrzne i wewnętrzne, podając różne argumenty tej negacji. Przedstawiciele szkoły kopenhaskiej^41 twierdzą, że koniec „zimnej wojny” jednoznacznie zakończył rozgraniczenie na bezpieczeństwo ze- wnętrzne i wewnętrzne państwa i należy ujmować je całościowo. Wskazują oni, że umiędzynaradawianie wielu zagrożeń oraz wspólne wysiłki państw na rzecz ich zwalczania są dowodem na ujednolicenie kategorii bezpieczeństwa, co określa- ne jest terminem intermestic security^42_._ Również Waldemar Kitler uważa, że nie- uzasadniony jest podział na bezpieczeństwo zewnętrzne i wewnętrzne państwa, ponieważ taki podział wynika z charakteru czynników sprawczych, a nie istoty podmiotu^43. Jednak dopóki uprawnione jest wyróżnianie i powszechnie używanie podzia- łu na funkcje zewnętrzne i wewnętrzne, niewątpliwie bezpieczeństwo zewnętrz- ne i wewnętrzne państwa powinny być rozpatrywane jako odrębne obszary
38 Bezpieczeństwo prawne. Nowy poziom bezpieczeństwa narodowego , [w:] B ezpieczeństwo wewnętrzne Rzeczpospolitej Polskiej na tle innych państw Unii Europejskiej. Stan obecny oraz per- spektywy zmian , Wyd. Wyższa Szkoła Gospodarki Euroregionalnej, Józefów 2009, s. 363–378. 39 Porównaj z poglądami J. Gołębiewskiego, [w:] Zarządzanie kryzysowe metodą rozwiązy- wania problemów bezpieczeństwa [w:] Zarządzanie kryzysowe w transporcie lądowym na Pomorzu, Materiały konferencyjne Akademii Morskiej w Szczecinie , Szczecin 2003, s. 12. 40 S. Śladkowski, Bezpieczeństwo ekologiczne Rzeczypospolitej Polskiej , Wyd. AON, Warsza- wa 2004, s. 7. 41 Środowisko Kopenhaskiego Instytutu Badań nad Pokojem zajmujące się problematyką bezpieczeństwa w stosunkach międzynarodowych, którego głównym przedstawicielem jest Barry Buzan. 42 Autor, Bezpieczeństwo międzynarodowe , [w:] Międzynarodowe stosunki polityczne , red. M. Pietraś, Wyd. UMCS, Lublin 2006, s. 328. 43 W. Kitler, Bezpieczeństwo narodowe.. ., s. 40, 46–59.
[56] Bogdan Zdrodowski
jaki i jego obywatelom^47. Utożsamiają oni to bezpieczeństwo z potencjałem spraw- nego diagnozowania i reagowania w przypadkach pojawiających się zagrożeń go- dzących w te interesy. Strategia Bezpieczeństwa Wewnętrznego Unii Europejskiej równie szeroko uj- muje bezpieczeństwo wewnętrzne państwa, jako: szerokie i kompleksowe pojęcie, łączące wiele sektorów, mające stanowić odpowiedź na wszystkie możliwe zagrożenia (w tym klęski żywiołowe i antropogeniczne, takie jak pożary lasów, trzęsienia ziemi, powodzie i wichury), które mają bezpośredni wpływ na życie, bezpieczeństwo i kom-
fort obywateli^48.
Część autorów uważa, że bezpieczeństwo wewnętrzne państwa należy ujmo- wać jako ochronę:
_- porządku konstytucyjnego, bezpieczeństwa publicznego i bezpieczeństwa po- wszechnego – w ujęciu wąskim;
- porządku konstytucyjnego, życia i zdrowia obywateli, majątku narodowego przed bezprawnymi działaniami, a także skutkami klęsk żywiołowych i katastrof tech- nicznych – w ujęciu szerokim_^49. Takie dwoiste ujęcie bezpieczeństwa państwa, w tym stosowanie różnych ka- tegorii do opisu tego samego zjawiska umożliwia swobodne stosowanie każdego z nich, w zależności od potrzeb i intencji. Podobne krytyczne stanowisko do takiego podejścia prezentują Włodzimierz Fechler, Ireneusz Dziubek^50 oraz Marek Kulisz.^51 Często w definicjach bezpieczeństwa wewnętrznego państwa wskazywa- ne są skojarzenia z elementami państwa, a więc trudno w nich doszukać się jego składowych: bezpieczeństwo wewnętrzne państwa należy utożsamia ć ze stabilnym i harmonijnym funkcjonowaniem struktur pa ń stwa, składaj ą si ę na ń struktury wła- dzy oraz procedury decyzyjne w ramach tych struktur, relacje pomi ę dzy władz ą a obywatelami^52. Z powyższych ujęć bezpieczeństwa wewnętrznego państwa wynika, że należy wiązać je co najmniej z niezakłóconym jego funkcjonowaniem, z bezpieczeństwem jego organów oraz stabilnością życia społecznego – wynikającą z bezpieczeństwa osobistego jego obywateli. W większości definicji bezpieczeństwa państwa wyróż- nia się:
47 W. Fehler, I.T. Dziubek, Bezpieczeństwo wewnętrzne państwa, Ekspertyza przygotowana na zlecenie Ministerstwa Rozwoju Regionalnego , 2010. s. 18. 48 Strategia Bezpieczeństwa Wewnętrznego Unii Europejskiej. Dążąc do europejskiego mode- lu bezpieczeństw a, Bruksela 2010, s. 8. 49 Bezpieczeństwo wewnętrzne Rzeczypospolitej Polskiej , red. B. Wiśniewski, AON, Warsza- wa 2004, s. 62; Bezpieczeństwo wewnętrzne RP w ujęciu systemowym i zadań administracji publicz- nej , red. B. Wiśniewski, S. Zalewski, Wyd. Wyższej Szk. Admin. w Bielsku-Białej, Bielsko-Biała 2006, s. 26. 50 W. Fehler, I.T. Dziubek, Bezpieczeństwo wewnętrzne... , s. 17–18. 51 M. Kulisz, Zarządzanie systemem bezpieczeństwa państwa , [w:] Rocznik Bezpieczeństwa Międzynarodowego – 2010/2011 , Wyd. Dolnośląska Szkoła Wyższa we Wrocławiu, Wrocław 2011, s. 100. 52 S. Zalewski, Bezpieczeństwo wewnętrzne RP w dobie członkostwa w NATO. Aspekt społecz- ny i instytucjonalny, [w:] Międzynarodowe i wewnętrzne aspekty członkostwa Polski w NATO , red. W. Fehler, J. Tymanowski, Wyd. Adam Marszałek, Toruń 1999, s. 70.
Istota bezpieczeństwa państwa [57]
- bezpieczeństwo organów państwa, określane jako porządek konstytucyjny lub ustrojowy;
- bezpieczeństwo całego społeczeństwa i jego obywateli przed możliwymi za- grożeniami społecznymi, naturalnymi i technicznymi. Dla potrzeb niniejszego opracowania autor przyjął następującą wykładnię bez- pieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego państwa:
- bezpieczeństwo zewnętrzne państwa związane jest z jego środowiskiem międzynarodowym i dotyczy możliwości przeciwstawienia negatywnym oddziały- waniom innych podmiotów międzynarodowych, tworząc warunki stabilnego i har- monijnego jego funkcjonowania i rozwoju, oraz zabezpieczając wartości i interesy państwa;
- bezpieczeństwo wewnętrzne państwa związane jest z jego stabilnością, har- monijnością funkcjonowania i rozwoju, zabezpieczeniem istotnych wartości i inte- resów państwa przed czynnikami (zagrożeniami) wewnętrznymi^53. Zatem bezpieczeństwo wewnętrzne państwa dotyczy zapewnienia realizacji interesów zarówno całego państwa, ogółu społeczeństwa, ale i jego poszczególnych obywateli poprzez dostępny potencjał diagnozowania i reagowania na wszelkie za- grożenia wewnętrzne godzące w te interesy. Zarówno w licznych ujęciach definicyjnych, ale i w polskiej doktrynie prawnej wymieniane są liczne składowe bezpieczeństwa wewnętrznego państwa, takie jak: bezpieczeństwo państwa, porządek publiczny, bezpieczeństwo i porządek publicz- ny, bezpieczeństwo obywateli; porządek konstytucyjny, bezpieczeństwo ustrojo- we (konstytucyjne), bezpieczeństwo powszechne, bezpieczeństwo publiczne, bez- pieczeństwo obywatelskie, bezpieczeństwo informacyjne (cyber) i wiele innych^54. Najczęściej jednak nie do końca w pełni określa się znaczenie tych składowych oraz wzajemne ich odniesienie, pozostawiając możliwość różnych interpretacji. Najczęściej wśród składowych bezpieczeństwa wewnętrznego państwa wy- mienia się przede wszystkim trzy z nich: bezpieczeństwo publiczne, bezpieczeń- stwo powszechne oraz bezpieczeństwo ustrojowe^55. Ale spotykanych jest więcej składowych bezpieczeństwa wewnętrznego pań- stwa, przykładowo wymieniając: - bezpieczeństwo ustrojowe ; - pokój społeczny (wyrównywanie warunków życia i pracy poprzez zaspokajanie potrzeb ludno ś ci w różnym wieku; tworzenie równych możliwo ś ci w zakresie korzy- stania z praw obywatelskich; usuwanie nierówno ś ci społecznych; asekurowanie przed ryzykami życiowymi;
53 Por. W. Kitler, Bezpieczeństwo narodowe ..., s. 55. 54 Art. 31, ust. 3, Art. 45 ust. 2, Art. 61 ust. 3, Art. 126 ust. 2, Art. 146 ust. 4, pkt 7 i 8, Art. 230 ust. 1. Konstytucji RP z 1997 r.; Art. 1. Ustawy z dnia 24 maja 2002 r. o Agencji Bezpieczeństwa i Agencji Wywiadu. 55 M. Kopczewski, Bezpieczeństwo wewnętrzne państwa – wybrane elementy , [w:] DOCTRI- NA. Studia Społeczno-Polityczne nr 10/2013, Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny w Sie- dlcach, Siedlce 2013, s. 109; A. Dawidczyk, R. Kuc, Z. Ścibiorek, B. Wiśniewski, Bezpieczeństwo wewnętrzne. Podręcznik akademicki, Wyd. Adam Marszałek, Toruń 2015, s. 35; i wiele innych; M. Brzeziński, Rodzaje bezpieczeństwa państwa , [w:] Bezpieczeństwo wewnętrzne państwa. Wybra- na zagadnienia , red. S. Sulowski, M. Brzeziński, ELIPSA, Warszawa 2009, s. 40.
Istota bezpieczeństwa państwa [59]
- ochrony wszystkich obywateli, ale i innych osób przebywających na terenie państwa, instytucji, infrastruktury i mienia przed zagrożeniami naturalnymi i awa- riami technicznymi;
- swobód obywatelskich i praw człowieka;
- ochrony tożsamości i sfery informacyjnej. Powinności te wzajemnie się uzupełniają, przenikają i krzyżują, stąd można różnie je pogrupować, na jednym lub kilku poziomach szczegółowości, według róż- nych kryteriów, w zależności od potrzeb, przyjętej logiki wywodu i stopnia uporząd- kowania. Skutkiem tej różnorodności są różne spotykane podziały bezpieczeństwa wewnętrznego państwa. Na podstawie wyróżnionych funkcji wewnętrznych państwa autor przyjął, że do identyfikacji bezpieczeństwa wewnętrznego państwa wystarczające będzie wy- różnienie sześciu jego składowych:
- bezpieczeństwa ustrojowego,
- bezpieczeństwa powszechnego,
- bezpieczeństwa publicznego,
- bezpieczeństwa społecznego,
- bezpieczeństwa obywatelskiego,
- bezpieczeństwa informacyjnego.
Bezpieczeństwo ustrojowe państwa
Każde państwo posiada właściwy dla siebie ustrój polityczny, zamiennie zwa- ny porządkiem ustrojowym lub ładem konstytucyjnym. W węższym rozumieniu dotyczy on kwestii związanych ze sprawowaniem władzy^59. W szerszym ujęciu ustrój polityczny państwa określa strukturę organizacyjną państwa, kompetencje i określone prawem wzajemne zależności organów państwa, formy sprawowa- nia władzy publicznej, kompetencje organów władzy w państwie, a także metod jej wykonywania, podstawowe prawa, wolności i obowiązki obywateli, precyzu- ją formy i metody ich udziału w realizacji władzy państwowej. Ustrój polityczny opiera się zarówno na zasadach określonych w aktach prawnych jak i na trady- cji i występuje w trzech modelowych odmianach: demokratycznej, totalitarnej i autorytarnej, stanowiących pochodne zróżnicowania systemów politycznych^60. Ustrój państwa podlega szczególnej ochronie, albowiem stanowi podstawę jego bytu. Stąd bezpieczeństwo ustrojowe stanowi podstawę bezpieczeństwa każde- go państwa. Bezpieczeństwo ustrojowe i porządek konstytucyjny są podobne za- kresowo, ale nie tożsame. Bezpieczeństwo ustrojowe jest szersze, albowiem nie dotyczy tylko norm i zasad prawnych, ale także warunków ich tworzenia. Bez- pieczeństwo ustrojowe dotyczy ładu instytucjonalnego i normatywnego państwa, tworzenia prawnych gwarancji swobód i wolności obywatelskich oraz tożsamości państwa^61 , a porządek konstytucyjny określa charakter państwa, relacje pomiędzy
59 M. Brzeziński, Rodzaje bezpieczeństwa państwa ..., s. 41. 60 Ibidem, s. 41. 61 B. Wiśniewski, S. Zalewski, D. Podleś, K. Kozłowska, Bezpieczeństwo wewnętrzne... , s. 24–30.
[60] Bogdan Zdrodowski
instytucjami władzy, obowiązki oraz prawa i wolności obywatelskie^62. Można za- tem stwierdzić, że porządek konstytucyjny jest zbiorem reguł, które tworzą ustrój. Współcześnie ustrój polityczny państwa najczęściej określony jest konstytucją. Je- żeli ustrój państwa zawarty jest w konstytucji, wówczas zapewnienie ładu i funk- cjonowania państwa zgodnie z normami określonymi w ustawie zasadniczej czę- sto utożsamiany jest z ochroną porządku konstytucyjnego^63. Ze względu na to, że nie wszystkie regulacje dotyczące funkcjonowania państwa zawarte są w ustawie zasadniczej, poprawniejszym zwrotem od bezpieczeństwa konstytucyjnego bę- dzie bezpieczeństwo ustrojowe, a ochrona porządku ustrojowego jest bezsprzecz- nie częścią bezpieczeństwa wewnętrznego państwa.
Bezpieczeństwo społeczne, powszechne i publiczne
Z funkcji państwa wynika, że przypisuje się mu bardzo szeroki wachlarz powinności przede wszystkim względem całego społeczeństwa, ale również względem obcokra- jowców przebywających na jego terenie, i poszczególnych obywateli. Powinności te dotyczą również infrastruktury państwa, mienia publicznego i prywatnego oraz środowiska. Oczywiście nie chodzi tu tylko o osoby fizyczne, ale również instytucje, wszelkie organizacje, placówki dyplomatyczne i organy międzynarodowe usado- wione w granicach państwa. Obowiązki państwa – w różnym zakresie – rozciągają się również na obywateli i mienie znajdujące się poza jego granicami. W literaturze przedmiotu oraz aktach prawnych powinności państwa są różnie grupowane i na- daje się im różne nazwy, wzajemnie różnie sytuując. Podziały typologiczne bezpie- czeństwa wewnętrznego państwa opatrzone są najczęściej bardzo zróżnicowanym uzasadnieniem, które wynika z potrzeb uzasadniającego. Rozpocznę wyjaśnianie znaczenia poszczególnych pojęć zawartych w śródtytule od bezpieczeństwa po- wszechnego i publicznego , jako najbardziej bliskoznacznych, chociaż także uży- wanych w różnych znaczeniach. Powszechny to tyle co: dotyczący wszystkich, wszystkiego, publiczny, ogól- ny^64. Publiczny zaś to: dotyczy ogółu ludzi, służący ogółowi przeznaczony, dostęp- ny dla wszystkich^65. Z ujęć tych wynika, że te pojęcia można traktować jako syno- nimy. Taką postawę reprezentują Włodzimierz Fehler, a także Stanisław Pikulski. Pierwszy z wymienionych autorów twierdzi, że stosowanie terminu bezpieczeństwo powszechne jest zbędne i wręcz: bezzasadne, a nadawania mu odrębnego znacze- nia jest zabiegiem jałowym poznawczo i tworzącym fałszywe perspektywy badaw- cze^66. S. Pikulski uważa, że: są to pojęcia tożsame oraz: należą do niejasnych i wielo- znacznych sformułowań języka prawa^67. Bardziej wyważone stanowisko prezentuje
62 Ibidem. 63 K. Wojtaszczyk, Kompendium wiedzy o państwie... 64 Słownik języka polskiego , red. M.Szymczak, t. 2, PWN, Warszawa 1979, s. 875. 65 Ibidem, s. 1074. 66 W. Fehler, Bezpieczeństwo publiczne, „Społeczeństwo i Polityka” 2009, nr 4 (21), s. 30–38. 67 S. Pikulski, Podstawowe zagadnienia bezpieczeństwa publicznego, [w:] Bezpieczeństwo to wspólna sprawa. Ochrona bezpieczeństwa publicznego – rozwiązania systemowe w skali kraju i regionu. Materiały poseminaryjne , red. J. Fiebig, M. Róg, A. Tyburska, WSPol, Szczytno 2002, s. 40.
[62] Bogdan Zdrodowski
i infrastruktury przed zagrożeniami pochodzącymi z sił przyrody (klęski żywioło- we) oraz awarii technicznych wynikających z działalności człowieka. Bezpieczeństwo publiczne jest jednym z najbardziej znaczących elementów tworzących przestrzeń wewnętrznego bezpieczeństwa państwa. Pojęcie to często łączone jest z pojęciem porządku publicznego w jeden termin bezpieczeństwo i po- rządek publiczny. Znaczna część zajmujących się bezpieczeństwem wewnętrznym państwa uważa, że pojęć tych nie należy łączyć w jeden termin, ponieważ odnoszą się one do różnych kategorii^74. Pojęcia te z pewnością są zbliżone, w wielu inter- pretacjach wręcz pokrywają się pod względem treściowym, ale często ujmowane są niejednoznacznie i nieprecyzyjnie^75. Dominują ujęcia, które zarówno bezpieczeń- stwo publiczne, jak i porządek publiczny ujmują jako stan pożądany funkcjonowa- nia państwa i jego obywateli. Natomiast rozdzielne ujęcie porządku publicznego zawężane jest do norm oraz utrzymywania sprawności instytucji publicznych^76. Niewątpliwie oba pojęcia dotyczą wdrażania i przestrzegania prawa i zasad obo- wiązujących w państwie, a przy ich wzajemnym odniesieniu znajdujemy wspólne obszary znaczeniowe. Niektóre zachowania naruszające porządek publiczny mogą stwarzać zagroże- nia bezpieczeństwa publicznego. Według dominującego poglądu, bezpieczeństwo publiczne jest czymś innym niż porządek publiczny. Można się spierać, czy różnica ma charakter ilościowy czy jakościowy. Według Emila Pływaczewskiego bezpieczeństwo publiczne jest: wyż- szym stopniem porządku publicznego^77. Z kolei Z. Kijak traktował te pojęcia rozłącz- nie wywodząc, że bezpieczeństwo publiczne obejmuje niebezpieczeństwo zagraża- jące ustrojowi, władzy, organizacjom politycznym i społecznym oraz życiu, zdrowiu i mieniu^78. Władysław Kawka uważał, że: porządek publiczny, spokój i bezpieczeństwo to elementy charakterystyczne dla pewnego stanu, umożliwiające zorganizowanemu społeczeństwu niezakłócone współżycie oraz rozwój^79.
74 Patrz: W. Fehler, Bezpieczeństwo publiczne [w:] Społeczeństwo i Polityka Nr 4 (21)/2009, Akademia Humanistyczna im. Aleksandra Gieysztora, Pułtusk 2009, str. 30-38. 75 M. Lisiecki, System bezpieczeństwa publicznego państwa, [w:] Przegląd Policyjny nr 4, Wyd. WSPol, Szczytno 1995; M. Lisiecki, B. Kwiatkowska-Basałaj, Pojęcie bezpieczeństwa oraz pro- gnostyczny model jego zapewnienia, [w:] P. Tyrała (red.), Zarządzanie bezpieczeństwem, Między- narodowa konferencja naukowa, Kraków 11-13 maja 2000; M. Lisiecki, Bezpieczeństwo publiczne w ujęciu systemowym, [w:] J. Widacki i J. Czapska (red.), Bezpieczny obywatel – bezpieczne pań- stwo, Katolicki Uniwersytet Lubelski, Lublin 1998; M. Lisiecki, Bezpieczeństwo publiczne czy też bezpieczeństwo wewnętrzne?, s. 201 i nast., [w:] R. Kulczycki (red.), A. Włodarski, J. Zubek, System bezpieczeństwa Polski. Konferencja naukowa 4 i 5 listopada 1993 r., AON, Warszawa 1993. 76 B. Wiśniewski, S. Zalewski, D. Podleś, K. Kozłowska, Bezpieczeństwo Wewnętrzne Rzeczy- pospolitej Polskiej, AON, Warszawa 2004, ss. 13-19; M. Brzeziński, dz. cyt., s. 40, [w:] S. Sulowski, M. Brzeziński, dz. cyt. 77 E. Pływaczewski, Przestępstwo czynnej napaści na funkcjonariusza publicznego, Wyd. Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 1985, s. 16 78 Z. Kijak, Pojęcie ochrony porządku publicznego w ujęciu systemowym, Zeszyty Naukowe ASW nr 47/1987. 79 J. Zaborowski, Prawne środki zapewnienia bezpieczeństwa i porządku publicznego, War- szawa 1977, s. 7.
Istota bezpieczeństwa państwa [63]
Podobne, ale bardziej rozwinięte ujęcie porządku publicznego prezentuje Leksykon policyjny jako: system urządzeń prawno-publicznych i stosunków społecz- nych powstających i kształtujących się w miejscach publicznych, którego celem i zada- niem jest zwłaszcza ochrona życia, zdrowia, mienia obywateli i mienia społecznego, zapewnienie normalnej działalności instytucji, zakładów, przedsiębiorstw państwo- wych, społecznych i prywatnych oraz eliminowanie różnego rodzaju uciążliwości nie- bezpiecznych lub niedogodnych dla społeczeństwa i jednostek^80_._ Podobny pogląd o porządku publicznym prezentują inni autorzy, ujmując go jako: stan spokoju i ładu fizycznego, b ę d ą cego wynikiem przestrzegania przez po- szczególne osoby lub grupy osób nakazów i zakazów prawnych oraz pozaprawnych (na przykład zwyczajowych) reguluj ą cych koegzystencj ę podmiotów indywidualnych i zbiorowych oraz ochron ę infrastruktury w przestrzeni publicznej^81. Istnieją również poglądy utożsamiające wręcz porządek publiczny z prawami i wolnościami poszczególnych obywateli, jako: istniejący w państwie stan stosunków społeczno-gospodarczo-politycznych oraz odpowiadających im instytucji prawnych, zapewniających możliwość realizacji praw i wolności człowieka i obywatela w zakre- sie współżycia zbiorowego. Ujęcie takie zrównuje porządek publiczny z bezpieczeń- stwem obywateli^82 – wprowadzając niedookreślenie w ogólnym rozumieniu bezpie- czeństwa wewnętrznego państwa. Edward Ura za bezpieczeństwo publiczne uważa: taki stan, w którym ogółowi obywateli indywidualnie nieoznaczonemu, żyjącemu w państwie i społeczeństwie, nie grozi żadne niebezpieczeństwo i to niezależnie od tego, jakie byłyby jego źródła 83. Spotkać można również pogląd, że jest to: pożądany stan rzeczy gwarantujący niezakłócone funkcjonowanie urządzeń publicznych w państwie oraz bezpieczeństwo życia obywateli obejmujące ochronę ich życia i zdrowia oraz mienia^84_._ Andrzej Misiuk bardzo trafnie i lakonicznie ujmuje bezpieczeństwo publiczne jako: stan braku zagrożenia dla funkcjonowania administracji państwowej i realizacji jej interesów, umożliwiający normalny, swobodny jej rozwój^85. Waldemar Kitler podaje, że celem bezpieczeństwa publicznego jest ochro- na porządku prawnego w państwie oraz obrona przed działaniami zabronionymi, które godzą w życie i zdrowie lub porządek publiczny, a także w normy i obyczaje społeczne^86. W przestrzeni naukowej i popularyzatorskiej funkcjonują również zupełnie odmienne podejścia ujęcia bezpieczeństwa publicznego, według których jest ono
80 Leksykon policyjny , red. W. Pływaczewski, G. Kędzierska, Wyd. WSPol, Szczytno 2001, s. 238. 81 W. Fehler, Ireneusz T. Dziubek, Bezpieczeństwo wewnętrzne... , s. 66. 82 L. Mażewski, Bezpieczeństwo publiczne: stany nadzwyczajne w Rzeczypospolitej Polskiej oraz Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej, 1918–2009 , Wyd. A. Marszałek, Toruń 2010, s. 21. 83 E. Ura, Prawne zagadnienia bezpieczeństwa państwa , Krajowa Agencja Wydawnicza, Rze- szów 1988, s. 124. 84 S. Pikulski, Karnomaterialne i kryminologiczne aspekty bezpieczeństwa państwa , Wyd. UOP, Warszawa 1996. s. 5–7. 85 A. Misiuk, Administracja porządku i bezpieczeństwa publicznego , Wyd. Łośgraf, Warszawa 2008, s. 17. 86 W. Kitler, Bezpieczeństwo narodowe …, s. 31.
Istota bezpieczeństwa państwa [65]
funkcjonalności jest warunkiem osiągnięcia pożądanego poziomu bezpieczeństwa społecznego. Jak wspomniano, powinności państwa dotyczą również – w ograni- czonym zakresie – obcokrajowców, również instytucjonalnych, przebywających na jego terenie, szczególnie w zakresie porządku w przestrzeni publicznej oraz ratownictwa. Wymienione przesłanki były podstawą do zaproponowania szerokiego ujęcia bezpieczeństwa społecznego, obejmującego: zapewnienie warunków egzystencjal- nych społeczeństwu, ochronę zdrowia, pomoc społeczną, ale również zapewnienie porządku w przestrzeni publicznej (co jest domeną bezpieczeństwa publicznego) oraz ratownictwa (utożsamianego z bezpieczeństwem powszechnym).
Bezpieczeństwo obywatelskie Związane jest w głównej mierze z powinnościami państwa w zakresie ochrony interesów jednostki, w tym jej praw i swobód obywatelskich. Ochrona tych praw zawsze decydowała nie tylko o pozycji jednostki w państwie i o stopniu współpracy jednostki z instytucjami państwa, lecz także o współpracy z państwem grup spo- łecznych. Bezpieczeństwo to rozumiane jest jako przeciwdziałanie wszelkim zagro- żeniom człowieka i obywatela, w tym zagrożeniom jego wolności oraz przeciwdzia- łanie przestępczości i wykroczeniom skierowanym przeciwko nim.
Bezpieczeństwo informacyjne Każde państwo, w realizacji swojej polityki, dysponuje licznymi zasobami ludz- kimi, materialnymi, finansowymi, energetycznymi, ale również informacyjnych. Informacja jest więc jednym z najistotniejszych zasobów niematerialnych, a jej bez- pieczeństwo dotyczy ochrony przed bezprawną ingerencją i zakłóceniami wytwa- rzania, przetwarzania, przechowywania i przesyłania wszelkich informacji.
Podsumowanie
Ze względu na otwarty rejestr kryteriów typologicznych bezpieczeństwa wewnętrz- nego państwa oraz ich niejednorodny charakter trudno wyspecyfikować „jedynie słuszny” katalog tego bezpieczeństwa. Bezpieczeństwo autor rozumie jako jedną z najistotniejszych sfer (części, sta- nów, procesów, potrzeb, odczuć, wartości, celów) każdego bytu (rzeczy, organiza- cji, zjawiska, organizmu), dotyczącą wszystkich jego elementów (części, struktur, funkcji), związaną z zapewnieniem interesu tego podmiotu (trwaniem, funkcjono- waniem i rozwojem). Za bezpieczeństwo państwa autor przyjmuje jego zdolność i gwarancję nieza- wisłego bytu i funkcjonowania oraz zrównoważonego rozwoju, dobrobytu obywa- teli, możliwości utrwalenia i przekazywania następnym pokoleniom swojej spuści- zny i dziedzictwa. Bezpieczeństwo wewnętrzne państwa związane jest ze stabilnością i harmonij- nością funkcjonowania oraz równowagą i porządkiem na jego terytorium, dotyczą- cą większości jego elementów, funkcji, ładu ustrojowego, społeczeństwa jako ogółu
[66] Bogdan Zdrodowski
obywateli i każdego z nich z osobna, infrastruktury i mienia, środowiska, a także osób i ich mienia czasowo przebywających na terenie państwa. Ze względu na różnorodność składowych bezpieczeństwa wewnętrznego pań- stwa nie jest możliwe rozdzielne ich usytuowanie. Ich zakresy są często wspólne i krzyżują się, ponieważ dotyczą podobnych materii.
Bibliografia
Bay Ch., Koncepcje bezpieczeństwa indywidualnego, narodowego i zbiorowego , „Studia Nauk Politycznych” 1989, nr 4 Bezpiecze ń stwo narodowe a walki niezbrojne. Studium , AON, Warszawa 1991
Bezpieczeństwo narodowe i międzynarodowe u schyłku XX wieku , red. R. Zięba , D.B. Bobrow, E. Haliżak, Warszawa 1997
Bezpieczeństwo prawne. Nowy poziom bezpieczeństwa narodowego , [w:] Bezpieczeństwo we- wnętrzne Rzeczpospolitej Polskiej na tle innych państw Unii Europejskiej. Stan obecny oraz perspektywy zmian , Wyższa Szkoła Gospodarki Euroregionalnej, Józefów 2009
Bezpieczeństwo wewnętrzne państwa, red. Sulowski S., Brzeziński M., ELIPSA, Warszawa 2009
Bezpieczeństwo wewnętrzne Rzeczypospolitej Polskiej , red. B. Wiśniewski, AON, Warszawa 2004 Bezpieczeństwo wewnętrzne RP w ujęciu systemowym i zadań administracji publicznej , red. B. Wiśniewski, S. Zalewski, Wyd. (^) Wyższej Szk. Admin. w Bielsku-Białej, Bielsko-Biała 2006 Brodie B., Strategy in the Missile Age, Princeton University Press, 1959
Brodie B., Guide to the Reading of “On War”, Princeton University Press, 1976
Brodie B., Bureaucracy, Politics, and Strategy, University of California, 1968 (with Henry Kissinger)
Brodie B., Escalation and the Nuclear Option, Princeton University Press, 1966
Brodie B., The Absolute Weapon: Atomic Power and World Order, (editor and contributor), Harcourt, 1946
Brodie B., The Future of Deterrence in U.S. Strategy, Security Studies Project, University of California, 1968 Brodie B., War and Politics, Macmillan, 1973
Brodie B., Strategy as a science , “World Politics” 1949, Vol. 1, No. 4.
Brzeziński M., Rodzaje bezpieczeństwa państwa , [w:] Bezpieczeństwo wewnętrzne państwa. Wybrane zagadnienia , red. S. Sulowski, M. Brzeziński, Dom Wydawniczy Elipsa, War- szawa 2009
Buzan B., Waever O., Jaap de Wilde, Security. A New framework for Analysis , Leynne Rienner Publishers, London 1998
Chmaj M., Żmigrodzki M., Wprowadzenie do teorii polityki , Wyd. Uniwersytetu Marii Curie- -Skłodowskiej, Lublin 1996 Czaputowicz J., Kryteria bezpieczeństwa międzynarodowego państwa – aspekty teoretyczne, [w:] Kryteria międzynarodowe bezpieczeństwa państwa , red. S. Dębski, B. Górka-Winter, Warszawa 2003
Dawidczyk A., Kuc R., Ścibiorek Z., Wiśniewski B., Bezpieczeństwo wewnętrzne. Podręcznik akademicki, Wyd. Adam Marszałek, Toruń 2015
