Pobierz Na szczycie świata. Wizerunek młodopolskiego artysty i więcej Egzaminy w PDF z Sztuka tylko na Docsity! Na szczycie świata. Wizerunek młodopolskiego artysty Wprowadzenie Przeczytaj Audiobook Prezentacja mul medialna Dla nauczyciela Bibliografia: Źródło: Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Evviva l’arte, [w:] Justyna Bajda, Poezja drugiej połowy XIX wieku (pozytywizm – Młoda Polska). Antologia, Wrocław 2007, s. 275–276. Źródło: Stanisław Przybyszewski, Confiteor, [w:] tegoż, Programy i dyskusje literackie okresu Młodej Polski, oprac. Maria Podraza-Kwiatkowska, Wrocław 2000, s. 221. Środowisko młodopolskich artystów przeszło do legendy nie tylko dzięki sztuce, lecz także – a może przede wszystkim – przez swój nonkonformistyczny styl życia. Ich spotkania w kawiarniach, w których bawili się i dyskutowali o swojej twórczości, stały się źródłem licznych anegdot. Jedna z nich opowiada o tym, jak mocno już pijany Bolesław Leśmian wyznał Stanisławowi Przybyszewskiemu, że zamierza popełnić samobójstwo. Przyjaciel radził mu więc kupić rewolwer, lecz poeta nie miał na to funduszy. Słysząc to, Przybyszewski wręczył Leśmianowi broń. Gdy spotkał go znów – żywego – zażądał zwrotu rewolweru. Został on jednak spieniężony, a fundusze zostały przeznaczone w całości na alkohol. Przybyszewski oświadczył podobno z satysfakcją, że Leśmian i tak jest dobrym poetą – choć nie samobójcą, to przynajmniej alkoholikiem. Twoje cele Opiszesz wizerunek artysty okresu modernizmu. Umiejscowisz wiersz Kazimierza Przerwy‐Tetmajera Evviva l’arte! w młodopolskiej dyskusji o roli sztuki w społeczeństwie. Uzasadnisz, dlaczego motyw artysty był istotny w literaturze Młodej Polski. Wojciech Weiss, Demon (W kawiarni), 1904 Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna. Na szczycie świata. Wizerunek młodopolskiego artysty praktycznych nieumiejętność radzenia sobie w życiu codziennym. Było to jednak potwierdzanie systemu wartości, któremu artysta starał się być wierny – wobec rangi sztuki wszystko, co nie miało z nią bezpośredniego związku, było błahe, nieistotne. W tę sferę spraw drugorzędnych odsuwały się zabiegi o sukces i pozycję społeczną oraz cała powszednia krzątanina wokół zaspokojenia przyziemnych potrzeb. Manifestowanie pogardy wobec wszelkich przejawów pragmatyzmu stało się wówczas – szczególnie w środowisku cyganerii artystycznej – przyjętym sposobem bycia. Evviva l’arte Młodopolski artysta zazwyczaj nie znajdował szacunku społecznego. Pogardzał jednak materialistycznie nastawioną zbiorowością, przez którą był często uznawany za niepożytecznego pięknoducha. Wynikało to z jego poczucia własnej wyjątkowości oraz z przekonania, że artysta jest strażnikiem wyższych, ponadczasowych wartości. Zapisem takiej świadomości jest między innymi wiersz Kazimierza Przerwy‐Tetmajera Evviva l’arte!. W refrenicznym zakończeniu każdej strofy poeta powtarza okrzyk na cześć sztuki, ale nie ukrywa przy tym także niedostatków życiowej sytuacji artysty. Twórca – w rozumieniu ogółu – jest osobnikiem bezużytecznym, bowiem to, co „wytwarza”, nie daje żadnych praktycznych korzyści: nikogo nie czyni bogatszym, nikomu nie daje pracy, nie sprawia, że życie staje się wygodniejsze. Nie może więc oczekiwać powszechnego uznania, a społeczeństwo nie ma wobec niego żadnych zobowiązań. Kazimierz Przerwa-Tetmajer (1865–1940) Źródło: domena publiczna. Odtrącony i niedoceniany artysta młodopolski manifestuje swoją pogardę dla konsumpcyjnie nastawionej zbiorowości, której stereotypowym przedstawicielem jest filister. To pejoratywne określenie w intencji młodopolan nie miało się odnosić do przedstawicieli jakiejś określonej warstwy społecznej. „Filister” oznaczał po prostu człowieka o konserwatywnych gustach artystycznych, niechętnego „sztuce dla sztuki” i jej twórcom. Mianem tym artyści modernistyczni określali wszystkich, których potrzeby i ambicje życiowe miały wymiar doczesny, materialny i przyziemny, i dla których celem egzystencji stawało się zdobywanie pieniędzy i pozycji społecznej. Charakterystyczna dla modernizmu była opozycja: sztuka – życie. „Życie” oznaczało doczesność, egzystencję nakierowaną na osiąganie praktycznych celów, staranie o dobra materialne, „sztuka” zaś – służenie wartościom idealnym, stałe napięcie duchowe i niezwykle intensywny sposób przeżywania rzeczywistości. Z tego przeciwstawienia wynikał dla świadomości młodopolskiej wniosek o wyższości sztuki nad życiem. Wybitna jednostka, służąc sztuce, może i powinna się od życia odwrócić, zlekceważyć jego doczesny i biologiczny wymiar. Prymitywnym potrzebom, świadczącym o braku wrażliwości i wyższych ambicji filistrów, pogardzani artyści przeciwstawiali własne ideały i wygórowane poczucie wartości jednostki. Narzędziem obrony przed frustracją stawała się duma i świadomość, że życiowa przegrana dotyczy jedynie dóbr materialnych. Aby zaznaczyć swoją odrębność, artyści manifestowali ją stylem życia i pogardą dla konwenansów rządzących życiem towarzyskim. Spędzali czas w miejskich kawiarniach i kabaretach, odczytując własne utwory, tocząc niezliczone dyskusje o sztuce, korzystając z używek i popijając ulubiony trunek schyłkowców – absynt. Dla środowiska krakowskiej cyganerii ważnymi miejscami były między innymi klub „Zielony Balonik” oraz elegancki lokal „Paon”. Artyści tamtych czasów odróżniali się także strojem – popularne stawały się wówczas czarne cylindry, a także peleryny. Wśród zamożniejszych przedstawicieli środowiska można było zaobserwować dandysów – osoby dbające o swoją prezencję, otaczające się przepychem i szokujące filistrów ekstrawaganckim zachowaniem. Nie każdy jednak mógł sobie na to pozwolić, a pewna część środowiska artystycznego zaskakiwała zwyczajnych ludzi raczej niechlujnym wyglądem niż blichtrem. Słownik cyganeria (bohema) określenie środowiska artystycznego charakteryzującego się niekonwencjonalnym stylem życia, pogardą dla obyczajowości ogółu społeczeństwa, spędzającego czas na tworzeniu sztuki oraz zabawach dekadentyzm (fr. décadence – chylenie się ku upadkowi, łac. decadentia – schyłek) – postawa, która ukształtowała się pod koniec XIX wieku, charakteryzująca się pesymistycznym podejściem do rzeczywistości, przekonaniem o zmierzchu kultury i poszukiwaniem sposobów na zapełnienie odczuwanej pustki. Duży wpływ na rozwój dekadentyzmu miały filozofia Artura Schopenhauera oraz powieść Jorisa‐Karla Huysmansa Na wspak nazywana przez współczesnych „biblią dekadentyzmu” filister (niem. Philister) – funkcjonujące w Młodej Polsce negatywne określenie ludzi o wąskich horyzontach, najczęściej mieszczan zajmujących się handlem, dla których jedyną wartością był pieniądz idealizm (gr. idéa – idea) – przekonanie, że realnie istniejącą rzeczywistością jest tylko świat idei – wiecznych, niezmiennych, doskonałych wzorów wszystkich rzeczy materialnych, a świat materialny, poznawalny zmysłami jest jedynie odzwierciedleniem rzeczywistości idealnej dandyzm (ang. dandy) – postawa przejawiająca się poprzez wyrafinowanie, dbałość o wygląd zewnętrzny i często kontrowersyjny styl życia; reprezentowana przez wielu artystów XIX wieku, m.in. Oskara Wilde’a, była przejawem buntu wobec wartości mieszczańskich Kazimierz Przerwa-Tetmajer Evviva l’arte Evviva l’arte! Człowiek zginąć musi – cóż, kto pieniędzy nie ma, jest pariasem, nędza porywa za gardło i dusi – zginąć, to zginąć jak pies, a tymczasem, choć życie nasze splunięcia niewarte: evviva l’arte! Evviva l’arte! Niechaj pasie brzuchy nędzny filistrów naród! My, artyści, my, którym często na chleb braknie suchy, my, do jesiennych tak podobni liści, i tak wykrzykniem: gdy wszystko nic warte: evviva l’arte! Evviva l’arte! Duma naszym bogiem, sława nam słońcem, nam królom bez ziemi, możemy z głodu skonać gdzieś pod progiem, ale jak orły z skrzydły złamanemi – więc naprzód! Cóż jest prócz sławy co warte? evviva l’arte! Evviva l’arte! W piersiach naszych płoną ognie przez Boga samego włożone: więc patrzym na tłum z głową podniesioną, laurów za złotą nie damy koronę, i chociaż życie nasze nic nie warte: evviva l’arte! Źródło: Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Evviva l’arte, [w:] Justyna Bajda, Poezja drugiej połowy XIX wieku (pozytywizm – Młoda Polska). Antologia, Wrocław 2007, s. 275–276. “ Prezentacja mul medialna Polecenie 1 Zapoznaj się z wierszami zamieszczonymi w prezentacji. Wynotuj określenia odnoszące się do sztuki, procesu tworzenia oraz samego twórcy. Polecenie 2 Podaj różnice między wybrańcem sztuki (artystą) a tłumem, opisanymi przez Kazimierza Przerwę-Tetmajera w wierszu Sztuka jest jako drzewo… Wiersze autotematyczne. Młodopolscy poeci o sobie i swojej poezji Peter van den Branden, Alegoria poezji, XIX w. CC 0 Kazimierz Przerwa-Tetmajer Sztuka jest jako drzewo… Sztuka jest jako drzewo słodkim okryte owocem, Pod którym stoją tłumy, a tylko z nich najzręczniejsi Wejść na to drzewo potrafią; lecz źle jest, jeśli kto wszedłszy, Tłumom na dole stojącym słodkich nie zrzuci owoców. Albowiem sztuka w sercach nie znajdująca odczucia Podobną jest do zimnych promieni gwiazd i księżyca, Pod którymi kiełkować ni rosnąć kłosy nie będą, Jak pod słońca płodnego świętym, gorącym promieniem. “ Źródło: Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Sztuka jest jako drzewo…, [w:] Justyna Bajda, Poezja drugiej połowy XIX wieku (pozytywizm – Młoda Polska). Antologia, Wrocław 2007, s. 275. Poszukując remedium na pesymizm końca wieku, obok odwołań do miłości już w pierwszym tomie poezji umieścił Tetmajer swoją definicję sztuki, która miała mu odtąd patronować przez kolejne lata twórczości. Sztuka zawsze była dla niego słodkim, ale równocześnie zakazanym owocem, dostępnym tylko dla wybrańców, którzy posiedli umiejętność wyodrębniania się z tłumu i sięgania po to co najlepsze “ ę y p y y y y p odmiennej wymowie. Łabędź jako ptak królewski stawał się symbolem artysty wzniosłego i kreatywnego, albatros natomiast uosabiał twórcę ponoszącego klęskę, niepotrafiącego odnaleźć się w otaczającej rzeczywistości. Źródło: Justyna Bajda, Poezja drugiej połowy XIX wieku (pozytywizm – Młoda Polska). Antologia, Wrocław 2007, s. 278. Jacek Malczewski, Autoportret z paletą, 1892 domena publiczna Leopold Staff Sen nieurodzony “ Będę tworzył! Rozmachem szaleje mi ramię! Hartownym młotem będzie mi piorun mej siły! Oto szukam olbrzymiej, cyklopowej bryły, By sen swój z ognia wcielić w marmuru odłamie... Wybrałem ogrom skalny, głaz ginący w chmurze, Krzyk potęgi zakrzepły w kamienną kolumnę... Bo potrzeba kolosu na me dzieło dumne, Bo sen mój chodzi w świetnej, królewskiej purpurze! Wiem: nikły będzie w głazu skończoność odziany. Nie w ciebie, karla bryło, zaklinać tytany ! Nie ma w świecie ogromu godnego mej mocy! Cała ziemia na posąg mego snu za mała!... Uśmiecham się wyniośle... dłoń spada wzdłuż ciała... Hej! śnie nieurodzony, śnie mych wielkich nocy!... 1 2 cyklopowy – określenie od rzeczownika „cyklop” – mityczny olbrzym o jednym oku; ogromny, gigantyczny tytany – właśc. tytani; w mitologii greckiej bogowie z pokolenia olbrzymów; przenośnie – ludzie o wielkiej sile ducha i umysłu Źródło: Leopold Staff, Sen nieurodzony, [w:] Justyna Bajda, Poezja drugiej połowy XIX wieku (pozytywizm – Młoda Polska). Antologia, Wrocław 2007, s. 486. 1 2 Do pierwszego zbioru poezji Leopolda Staffa Sny o potędze (1901) weszły utwory, w których poeta porusza zagadnienia o charakterze egzystencjalnym, stawiając pytania o miejsce człowieka, a szczególnie artysty, w świecie. […] Wielkie zrywy, „pioruny siły”, poszukiwanie „cyklopowych brył” (Sen nieurodzony) kończą się niepowodzeniem, uświadomieniem sobie niemocy twórczej, brakiem woli i ostatecznym przebudzeniem. Dlatego też tylko z pewnymi zastrzeżeniami można mówić o Nietzscheańskich inspiracjach we wczesnych utworach Staffa. Myśl niemieckiego filozofa nie kończyła się na marzeniach, żądała także ich ucieleśnienia, poszukiwała „nadczłowieka”, który byłby w stanie im sprostać. Staff “ poprzestaje na dążeniach. Źródło: Justyna Bajda, Poezja drugiej połowy XIX wieku (pozytywizm – Młoda Polska). Antologia, Wrocław 2007, s. 488. Eustache Le Sueur, Alegoria poezji, 2 ćwierć XVII wieku domena publiczna Wacław Rolicz-Lieder Sztuka poetycka Więc naprzód musisz znać Mowę ojczystą, Jak imię pierwszej kochanki – ażeby Myśl każdą w suknię przyoblec przejrzystą “ W których drgnień moich nie obudzę. Tak mi obrzydła mowa pusta, Że mi się od niej pienią usta, Że hańbą sercu jest szalona Pieśń, co się rwie jak potok z łona, A wpada w zwykłe rytmów łoże – I żadnej duszy nie pomoże. Źródło: Konstanty Maria Górski, [Sprzykrzyły mi się biedne słowa…], [w:] Justyna Bajda, Poezja drugiej połowy XIX wieku (pozytywizm – Młoda Polska). Antologia, Wrocław 2007, s. 251. W dobie Młodej Polski powstało wiele utworów o charakterze metaliterackim , do których należy także wiersz Konstantego Górskiego. Pojawiają się w nich najczęściej nawiązania do aktu kreacji i niemocy twórczej oraz odwołania do starożytnych koncepcji poetyckiego natchnienia. Powszechnie stosowane jest porównanie twórczości poetyckiej do ciężkiej, fizycznej pracy rzeźbiarza i jego zmagania z materią kamienia (w tym kontekście najchętniej przywoływano postać szczególnie lubianego w Młodej Polsce Michała Anioła). W wierszu Górskiego pojawia się także wątek związany z jego pracą tłumacza. Zapewne właśnie do Horacego, Katulla i Wergiliusza należą owe „dźwięki cudze”, z którymi trudno się mierzyć i które nigdy nie będą w stanie całkowicie oddać osobistych przeżyć poety. “ 1 metaliteracki – dotyczący wypowiedzi literackiej, której tematem jest sama literatura Źródło: Justyna Bajda, Poezja drugiej połowy XIX wieku (pozytywizm – Młoda Polska). Antologia, Wrocław 2007, s. 251. 1 Aimé Millet, Apollo, Poezja i Muzyka, l. 60. XIX w. Jastrow, CC BY 2.5, Wikimedia Commons Zenon Przesmycki Wrogom poezji Gromicie nas, sypiecie nam na głowę Szyderczych klątw ulewę nieskończoną, Śmiejecie się... mówicie, że dziś pono Poezji czas przeminął i że nowe Dziś prądy grzmią... Na czoło wam surowe Nie zstąpi śmiech i nie drgnie płaczem łono – Katonów ród!... Wzdychacie, by strącono Ostatnią pieśń w przepaście gdzieś grobowe. „Dziś wiedzy wiek! Już świtu promyk błyska, Więc zburzmy raz tych starych mar zwaliska, Na gruzach ich świątynia prawdy stanie!” Więc fałszem pieśń? O, prawdy wy obrońce! “ Wiersz Zenona Przesmyckiego powstał na początku lat 80. XIX wieku. Był to czas, który dziś nazywamy dekadą przełomu modernistycznego – okresem, który po latach odsunięcia poezji na plan dalszy dopiero zwiastował prawdziwy wybuch żywiołu lirycznego w polskiej literaturze. Dlatego też w sonecie Przesmyckiego – kierowanym do adresatów pokolenia pozytywistów – pobrzmiewają gorzkie refleksje i ironiczne pytania. Więc fałszem pieśń? O, prawdy wy obrońce! Gdy błyśnie już to zimne wiedzy słońce, Czyż ludzkie tym spełniliście zadanie? Źródło: Zenon Przesmycki, Wrogom poezji, [w:] Justyna Bajda, Poezja drugiej połowy XIX wieku (pozytywizm – Młoda Polska). Antologia, Wrocław 2007, s. 239. Dla nauczyciela Autor: Katarzyna Lewandowska Przedmiot: Język polski Temat: Na szczycie świata. Wizerunek młodopolskiego artysty Grupa docelowa: Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy Podstawa programowa: Zakres podstawowy Treści nauczania – wymagania szczegółowe I. Kształcenie literackie i kulturowe. 1. Czytanie utworów literackich. Uczeń: 1) rozumie podstawy periodyzacji literatury, sytuuje utwory literackie w poszczególnych okresach: starożytność, średniowiecze, renesans, barok, oświecenie, romantyzm, pozytywizm, Młoda Polska, dwudziestolecie międzywojenne, literatura wojny i okupacji, literatura lat 1945– 1989 krajowa i emigracyjna, literatura po 1989 r.; 9) rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją refleksji; 13) porównuje utwory literackie lub ich fragmenty, dostrzega kontynuacje i nawiązania w porównywanych utworach, określa cechy wspólne i różne; 14) przedstawia propozycję interpretacji utworu, wskazuje w tekście miejsca, które mogą stanowić argumenty na poparcie jego propozycji interpretacyjnej; 15) wykorzystuje w interpretacji utworów literackich potrzebne konteksty, szczególnie kontekst historycznoliteracki, historyczny, polityczny, kulturowy, filozoficzny, biograficzny, mitologiczny, biblijny, egzystencjalny; 2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń: 5) charakteryzuje główne prądy filozoficzne oraz określa ich wpływ na kulturę epoki; III. Tworzenie wypowiedzi. 2. Mówienie i pisanie. Uczeń: 1) zgadza się z cudzymi poglądami lub polemizuje z nimi, rzeczowo uzasadniając własne zdanie; 2) buduje wypowiedź w sposób świadomy, ze znajomością jej funkcji językowej, z uwzględnieniem celu i adresata, z zachowaniem zasad retoryki; 4) zgodnie z normami formułuje pytania, odpowiedzi, oceny, redaguje informacje, uzasadnienia, komentarze, głos w dyskusji; 6) tworzy spójne wypowiedzi w następujących formach gatunkowych: wypowiedź o charakterze argumentacyjnym, referat, szkic interpretacyjny, szkic krytyczny, definicja, hasło encyklopedyczne, notatka syntetyzująca; 10) w interpretacji przedstawia propozycję odczytania tekstu, formułuje argumenty na podstawie tekstu oraz znanych kontekstów, w tym własnego doświadczenia, przeprowadza logiczny wywód służący uprawomocnieniu formułowanych sądów; 11) stosuje zasady poprawności językowej i stylistycznej w tworzeniu własnego tekstu; potrafi weryfikować własne decyzje poprawnościowe; 12) wykorzystuje wiedzę o języku w pracy redakcyjnej nad tekstem własnym, dokonuje korekty tekstu własnego, stosuje kryteria poprawności językowej. IV. Samokształcenie. 2. porządkuje informacje w problemowe całości poprzez ich wartościowanie; syntetyzuje poznawane treści wokół problemu, tematu, zagadnienia oraz wykorzystuje je w swoich wypowiedziach; 6. wybiera z tekstu odpowiednie cytaty i stosuje je w wypowiedzi; 9. wykorzystuje mul medialne źródła informacji oraz dokonuje ich krytycznej oceny; Kształtowane kompetencje kluczowe: kompetencje w zakresie wielojęzyczności; kompetencje cyfrowe; kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się; kompetencje obywatelskie; kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej; kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji. Cele operacyjne. Uczeń: opisze wizerunek artysty okresu modernizmu; umiejscowi wiersz Kazimierza Przerwy‐Tetmajera Evviva l’arte! w młodopolskiej dyskusji o roli sztuki w społeczeństwie; uzasadni, dlaczego motyw artysty był istotny w literaturze Młodej Polski. Strategie nauczania: konstruktywizm; konektywizm. Metody i techniki nauczania: ćwiczeń przedmiotowych; z użyciem komputera; drama. Formy pracy: praca indywidualna; praca w parach; praca w grupach; praca całego zespołu klasowego. Środki dydaktyczne: komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu; zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale; tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda. Przebieg lekcji Przed lekcją: 1. Przygotowanie do zajęć. Nauczyciel loguje się na platformie i udostępnia uczniom e‐materiał: „Na szczycie świata. Wizerunek młodopolskiego artysty”. Uczniowie powinni się zapoznać z utworem poetyckim zawartym w lekcji: Na szczycie świata. Wizerunek młodopolskiego artysty. Przygotowują się do omówienia tekstu, szukając informacji na temat kontekstu biograficznego i/lub historycznoliterackiego. Wybrane osoby mogą zebrać potrzebne wiadomości do wstępnego rozpoznania tekstu. Będą pełniły rolę ekspertów. Faza wprowadzająca: 1. Wyświetlenie na tablicy tematu i celów zajęć oraz wspólne z uczniami ustalenie kryteriów sukcesu. 2. Nauczyciel inicjuje rozmowę wprowadzającą w temat lekcji. Faza realizacyjna: 1. Drama. Nauczyciel prosi klasę, aby podzieliła się na czteroosobowe zespoły. Informuje uczniów, że będą pracować metodą dramy i wyjaśnia jej zasady: a. Przedstawia temat związany z lekcją: Na szczycie świata. Wizerunek młodopolskiego artysty. Zadaniem każdej grupy będzie przygotowanie krótkiego reportażu lub fragmentu programu informacyjnego, b. Przedstawia technikę dramy: Wyjaśnia, że uczniowie wcielą się w różne role. Członkowie każdego zespołu zdecydują, jaką chcą przyjąć rolę (np. dziennikarza‐komentatora w studiu telewizyjnym, dziennikarza przeprowadzającego wywiad, osoby, z którą będzie przeprowadzany wywiad) - może ich być dwóch, c. Nauczyciel przekazuje instrukcje dotyczące sposobu wykonania zadań - każda z osób odgrywających rolę ma określone zadania (np. komentator w studiu odpowiada za rzetelną i merytoryczną informację, dziennikarz przeprowadzający wywiad za przygotowanie interesujących pytań, osoba, z którą przeprowadzany jest wywiad, w jak największym stopniu powinna wczuć się w swoją rolę itp), d. Następnie każda grupa odgrywa swoją scenkę na forum klasy.