Najsłynniejsi austriaccy filozofowie XX wieku - Notatki - Filozofia - Część 2, Notatki z Filozofia, poglądy filozofów

Pobierz Najsłynniejsi austriaccy filozofowie XX wieku - Notatki - Filozofia - Część 2 i więcej Notatki w PDF z Filozofia, poglądy filozofów tylko na Docsity!

struktury powierzchniowe. Ulegamy jednak często pewnemu złudzeniu i uważamy, że jest właśnie na odwrót, to znaczy to, co bezpośrednio nie wyrażalne, jest jednolite, w przeciwieństwie do wielobarwnej i różnorodnej formy w języku potocznym. Wittgenstein sądzi, że w mowie potocznej struktury głębokie mowy „pracują”, stając się osią porozumienia, i dlatego przyjmują jednoznaczny sens. Wynika to po prostu z pewnej pragmatyki posługiwania się językiem na co dzień. Zgoła inna sytuacja jest w przypadku filozofii. Tu funkcja pragmatyczna języka schodzi na plan drugi, wybija się natomiast na czoło jego funkcja „teoretyczna”, język, w tej niecodziennej sytuacji, ma za zadanie przede wszystkim oddać możliwie wiernie prawdę struktur głębokich. Wittgenstein powiada, że język w filozofii „świętuje” „jest na urlopie” i dlatego powstają tu często problemy fikcyjne, pozorne. Dzieje się tak zwłaszcza wtedy, gdy korzystając z takiej swobody, mieszamy gry językowe, to znaczy gdy tego samego wyrażenia lub pojedynczego terminu używamy w różnych kontekstach jego zastosowania, nie dbając o to, że za każdym razem jego znaczenie zależne jest od sytuacji językowej, w której jest lub był użyty. W tym sensie możemy powiedzieć, że w brew pozorom, struktury gramatyki powierzchniowej są mniej liczne, albowiem determinowane są określoną sytuacją użycia języka, określoną grą językową. Inaczej jest natomiast w przypadku struktur semantyczno- logicznych, tu, zwolnieni niejako od przestrzegania reguł sytuacji i „gry, poszczególne wyrażenia i terminy obdarzamy „dowolnymi” znaczeniami. Jak widzimy, ostatecznym kryterium znaczenia dla Wittgensteina staję się zastosowanie danego wyrażenia w praktyce. Stąd przez gramatykę wypowiedzi językowej rozumiał on system reguł użycia słów, system który jest w stanie (i powinna) opisać logika. Wittgenstein porównywał człowieka, który poszukuje rozwiązania dla problemów filozoficznych, z człowiekiem chorym psychicznie, albowiem obaj zwracają uwagę tylko na niektóre funkcje słów układających się w problem, natomiast nie biorą pod uwagę innych kontekstów ich użycia, czyli innych „gier” językowych pisząc „ Der Philosoph behandelt eine Frage; wie eine Krankheit ”^12 Ale dopiero taka terapia otwiera nieszczęśnika gnębionego przez problem filozoficzny i pozwala mu ustalić właściwe rozumienie spornego terminu. Przy czym dla Wittgensteina podstawowe gry językowe związane są z typowymi zachowaniami społecznymi, tak w przeszłości jak w teraźniejszości. Są one determinowane i przez kulturę, i przez obyczaje, i także przez wiedzę. Teraz szczególnie podkreśla, że słowa nabierają znaczenia przez funkcję, jaką pełnią w wypowiedzi, a nie przez swój izomorfizm wobec przedmiotów realnych. Wreszcie mówi o intersubiektywności i jej roli w ustalaniu znaczenia, krytykując prywatność, są to poważne zmiany w stylu filozofowania. Kryterium nadrzędnym zaś znaczeń słów staje się ty społeczne zachowanie. Jednym słowem, poszczególne terminy i zdania zyskują sens wtedy, gdy są używane. To

(^12) Bogusław Wolniewicz Dociekania filozoficzne , PWN, 1972, s.225, tłumaczenie : Filozof zajmuje się problemem tak, jakby zajmował się chorobą

już nie tylko logika i nie sam język wyposaża słowa w znaczenie, lecz raczej określone i typowe działania ludzkie w pewnej zbiorowości. Filozof powinien pochylać się z uwagą nad analizą konkretnych ludzkich wypowiedzi i ustalać związek między znaczeniem słów a ich stosowaniem. Wittgensteina interesują najbardziej ludzkie czynności, percepcja świata, stan i procesy wewnętrzne, bo to w ich tyglu język jest u siebie. W tym żywiole dopiero odkryć możemy niezależne od siebie gry językowe. Badanie języka codziennego uświadamia, wg Wittgensteina, jak wiele problemów wynika jedynie z niewłaściwego użycia pewnych pojęć, z pomyłek w "grach językowych". Co może znaczyć zdanie takie jak "uczucia są prywatne"? Nadajemy tu jakieś wyjątkowe znaczenie słowu "prywatne", ignorując, że słowo "uczucie" zawiera w sobie pewną prywatność, a fakt, że mówimy o uczuciach, znaczy, że widocznie mamy o czym mówić, i że owa "prywatność" nie oznacza żadnej tajemniczej własności tychże. Problem prywatności, którą widzi jako twór po części mityczny, wynikający z ignorancji roli wspólnoty w kształtowaniu się języka u każdego z nas, jego "argument języka prywatnego", uznany jest za rodzaj obalenia kartezjańskiej wizji pewności zbudowanej na introspekcji. " Es ist ja nichts versteckt "^13 , mówi jeden z najsławniejszych cytatów z Wittgensteina. Ostatni zbiór notatek Wittgensteina dotyczył problemu pewności. Tu również odnajdujemy G. E. Moore’a jako główne źródło inspiracji. Dowód, jaki ten ostatni wskazał na istnienie świata zewnętrznego, zadziwił Wittgensteina swą naiwnością, i austriacki filozof, przy pomocy serii przykładów i pytań, wskazał raz jeszcze na związek fundamentalny, choć różnorodny w formie, języka i świata, którego niezrozumienie prowadzi do powstawania fałszywych problemów filozoficznych. O pewności ( On Certainty lub Uber Gewissheit ) wzbudziło zainteresowanie ze strony filozofów pracujących nad pragmatyką

Dorobek pisarski tłumaczenie polskie : Dociekania filozoficzne ( Philosophical Investigations , Philosophische Untersuchungen ), przełożył Bogusław Wolniewicz, PWN, 1972 Traktat logiczno-filozoficzny ( Tractatus logico-philosophicus ), przełożył Bogusław Wolniewicz, PWN, 1977 O pewności ( Über Gewißheit ), Fundacja Aletheia, 1993 Uwagi o religii i etyce ( Lectures and Conversations on Aesthetics, Psychology, and Religious Belief ), przełożyli M. Kawecka , W. Sady , W. Walentukiewicz, Znak, 1995 Uwagi o "Złotej Gałęzi" Frazera , przełożył A. Orzechowski, Instytut Kultury, 1998 Uwagi o kolorach ( Bemerkungen über die Farben ), przełożył Robert Reszke, Wydawnictwo Spacja, 1998

(^13) Bogusław Wolniewicz, Wstęp do Tractatus Logico-Philosophicus , Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, 1 tłumaczenie - Świat jest wszystkim, co jest faktem, s.435, tłumaczenie: Nie ma nic ukrytego

ten sposób powstała jedna z najważniejszych prac Poppera "Logik der Forschung" (1934), która nieoczekiwanie dla samego autora stała się bardzo popularna w całej Europie. Dzięki temu sukcesowi Karl Popper stał się z dnia na dzień sławny. Zapraszano go na wykłady w prestiżowych uniwersytetach w całej Europie, otrzymał stanowisko "privat-docenta" na Uniwersytecie Wiedeńskim i stał się samodzielny finansowo. W 1936 r. Popper przesiedlił się z Wiednia do Londynu, skąd po 9 miesiącach przyjął zaproszenie do wyjazdu do Nowej Zelandii, gdzie przebywał do końca 1945 roku. Tam rzucił wyzwanie rozpowszechnionemu przekonaniu, że totalitaryzm wiąże się z odejściem od dziedzictwa Platona. Powodowany „poczuciem odpowiedzialności, jaka spoczywa na filozofie — odpowiadał na pytania o losy świata po II wojnie światowej, sięgając ku starożytnym, platońskim i arystotelesowskim źródłom totalitaryzmu”. 15 W 1945 roku Popper napisał dwie prace, które weszły do kanonu rozważań z kręgu filozofii polityki. Jak sam stwierdza: „ Nędza historycyzmu i Społeczeństwo otwarte były moim udziałem w wojnie. Sądziłem, że po raz kolejny centralnym problemem stanie się wolność, zwłaszcza w obliczu odzyskującego wpływy marksizmu i planowania na wielką skalę (…). Książki te były więc obroną wolności przed ideami totalitarnymi i autorytarnymi oraz ostrzeżeniem przed niebezpieczeństwami historycystycznych przesądów”.^16 Historyzm jest znanym przynajmniej od czasów Oświecenia stanowiskiem filozoficzno-metodologicznym, polegającym na rozpatrywaniu zjawisk społeczno-kulturowych z uwzględnieniem ich powstania i rozwoju w konkretnym czasie historycznym. Dla odmiany , historycyzmem Popper nazywał takie podejście do nauk społeczno-historycznych, które opiera się na założeniu, że głównym celem tych nauk jest formułowanie prognoz historycznych oraz że cel ten może być osiągnięty poprzez wykrywanie różnych „rytmów”, „schematów”, „obiektywnych prawidłowości” lub „obiektywnych trendów”, które leżą u podstaw rozwoju historii powszechnej ludzkości. Sięgając po pióro, pragnął Popper wykazać, że „cywilizacja nasza nie otrząsnęła się jeszcze z szoku towarzyszącego jej narodzinom, to jest przejściu z plemiennego lub «zamkniętego» społeczeństwa, podporządkowanego siłom magicznym, do społeczeństwa «otwartego», które wyzwala władze krytyczne człowieka”^17. Kluczowy dla swych rozważań termin „społeczeństwo otwarte” zaproponował Popper „jako synonim dla niezbyt szczęśliwej nazwy «demokracja»”^18. Demokrację należałoby według niego tłumaczyć jako rządy ludu, tymczasem Ateńczycy rozumieli pod tym pojęciem

(^15) A. Chmielewski, Społeczeństwo otwarte czy wspolnota. Filozoficzne i moralne podstawy nowoczesnego liberalizmu oraz jego krytyka we wspołczesnej filozofii społecznej , Wrocław 2001, s. 49. (^16) K. Popper, Nieustanne poszukiwania. Autobiografia intelektualna , przeł. A. Chmielewski, Kraków 1997, s. 159. 17

18 K. Popper,^ Spo ł^ ecze ń^ stwo otwarte i jego wrogowie, przeł. H. Krahelska, t. I, Warszawa 2007 s. Tamże, s. 3.

takie państwo, „w którym ludzie nie są rządzeni w despotyczny sposób”^19. Popper podkreślał również, że „wolność polityczna (…) jest społecznym warunkiem życia ludzi moralnie odpowiedzialnych”, a tyrania większości, ludu, nie jest lepsza od żadnej innej tyranii. Społeczeństwo otwarte „cechuje prawo do podejmowania przez jednostki osobistych decyzji, co do swego życia, a także «współzawodnictwo o status społeczny», wiążące się z istnieniem równych szans życiowych oraz otwartych kanałów awansu społecznego. Ideałem filozofa nie jest „ani rząd większości, ani «absolutna wolność», lecz samorząd”^20. Popper podjął również zagadnienie zastosowania „krytycznych i racjonalnych metod naukowych do problemów społeczeństwa otwartego”. Krytykował także historycystyczne filozofie społeczne za negatywny stosunek do możliwości demokratycznych reform. Popper opowiadał się za „cząstkową inżynierią społeczną, tzn. za koniecznością eliminowania konkretnego zła z życia społecznego, a przeciwko próbom dążenia do realizacji jakiegoś całościowego Dobra”^21. Swoje zainteresowanie metodami nauk społecznych tłumaczy Popper „powstaniem totalitaryzmu oraz klęską, jaką poniosły nauki społeczne i filozofie społeczne próbujące go zrozumieć” 40. Filozof boleje nad tym, że wiele wykształconych i inteligentnych osób wysnuwa tezy o nieuchronności totalitaryzmu. Ich zdaniem demokracja to jedna z form rządzenia, która obumiera w toku ewolucji, a chcąc walczyć z totalitaryzmem trzeba sięgać po jego metody Po zakończeniu II wojny światowej, zdecydował się powrócić na stałe do Anglii; zamieszkał w Londynie i do emerytury był profesorem logiki i metodologii nauk w London School of Economics. Z wielu prac, które Popper napisał, największe znaczenie posiadają trzy książki: (a) wymieniana już Logik der Forschung (Logika odkrycia naukowego ), (b) The Open Society and its Enemies ( Społeczeństwo otwarte i jego wrogowie ), (c) The Poverty of Historicism (Nędza historycyzmu ). W 1959 roku wydał swoje najważniejsze dzieło: "The Logic of Scientific Discovery", które było "wyklarowaną", rozszerzoną i pogłębioną wersją jego pierwszej książki. Filozofia Poppera wyrosła w dużym stopniu pod wpływem, ale i jednocześnie w opozycji do pozytywizmu logicznego. Zdaniem Poppera pozytywiści logiczni popełniali dwa "kardynalne błędy":  chcieli sprowadzić wszelkie naukowe poznanie do postaci logiczno- matematyczno-fizycznej, odrzucając niemal całkowicie wszelkie inne sposoby myślenia

(^19) Tamże, s. 12 (^20) Tamże (^21) A. Szahaj, M. N. Jakubowski, Filozofia polityki , Warszawa 2005., s. 112.

charakteryzująca społeczeństwo otwarte, którą Popper nazwał zasadą indywidualnej odpowiedzialności jednostki za skutki własnych wyborów i decyzji. Zasada ta jest oczywista w świetle dwóch poprzednich zasad, którymi są zasada wolności i zasada poszanowania indywidualności. Dochodził do przekonania, że „przyszłość zależy od nas samych, my zaś nie zależymy od żadnej konieczności historycznej”^23. „Kowalami własnego losu możemy zostać tylko wówczas, gdy „przestaniemy pozować na jego proroków”^24

Kolejnymi dwiema zasadami społeczeństwa otwartego są: zasada równości oraz prawo do awansu społecznego. Zasadę równości należy rozumieć jako równość szans wolnych indywiduów na drodze do osiągania wszelkiego rodzaju godności, zaszczytów, stanowisk, a także jednakowość szans w dostępie do różnych dóbr. Z kolei prawo do awansu społecznego winno być rozumiane jako prawo jednostki do wybijania się ponad inne jednostki włącznie z możliwością aspirowania przez jedną jednostkę do miejsca zajmowanego przez inną jednostkę.

Popper uznawał, że gotowość do samodzielnego myślenia to podstawa społeczeństwa otwartego. Narzędziami wolności są bowiem: wiedza, samodzielne myślenie, kwestionowanie autorytetów, krytycyzm i samokrytycyzm^25. Tak więc nawet krytykując Poppera możemy obrać wytyczoną przez niego drogę do społeczeństwa otwartego. Nie jest ona łatwa — prowadzi w kierunku „nieznanego, niepewnego i niebezpiecznego Jednak alternatywą dla tego wysiłku jest zdaniem Poppera tylko zezwierzęcenie.

(^23) K. Popper, Spo ł ecze ń stwo otwarte… , s. 5 (^24) Tanżde 6

BIBLIOGRAFIA:

 Ray Monk, Wittgenstein. Powinność geniusza , przeł. A. Lipszyc, Ł. Sommer, Warszawa, KR 2003  · Bogusław Jasiński „Leksykon filozofów współczesnych”, Wydawnictwo ETHO, Warszawa 1999  M. Kawecka , W. Sady , W. Walentukiewicz Uwagi o religii i etyce” , Znak, 1995  Bogusław Wolniewicz, Wstęp do Tractatus Logico-Philosophicus , Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970  Bogusław Wolniewicz Dociekania filozoficzne , PWN, 1972,  A.Chmielewski, Społeczeństwo otwarte czy wspolnota. Filozoficzne i moralne podstawy nowoczesnego liberalizmu oraz jego krytyka we współczesnej filozofii społecznej , Wrocław 2001  A. Szahaj, M. N. Jakubowski, Filozofia polityki , Warszawa 2005.

· Strona internetowa :  www.wikipedia.pl  www.gavagai.pl  www.cytaty.eu