Pobierz Najważniejsze zagadnienia teorii finansów publicznych. Prawo Wagnera i więcej Skrypty w PDF z Finanza Pubblica tylko na Docsity!
A. Nowak-Far
Literatura: Political Economy 1950, No. 58; [w:] The Organization of Economic Activity: Issues Pertinent to the Choice of Market Versus Nonmarket Allocation, [w:] Expenditures and Policy Analysis, Markham, Chicago 1970; nikomachejska, [w:] ley Bonds Net Wealth?, Journal of Political Economy 1974, No. 82(6); The Principles of Morals and Legislation, London 1823; tice, Oxford trica 1957, No. 25; and Instruments, Oxford 2001; nowski se w warunkach demokracji, Warszawa 1997; tween Anarchy and Leviathan, Chicago 1975, Public Finance and Public Choice: Two Contrasting Visions of the State, Cambrid ge 2000; z częścią ogólną, Warszawa 2010; Rozdział I. Zasadnicze zagadnienia teorii , Strategic Public Finance, Basingstoke 2004; P. , P. Wiener W. Wójtowicz R. Dębowska-Romanowska K. J. Arrow 2005; (ed.), Dictionary of the History of Ideas, New York 1973; J. Blau^ finansów publicznych P. BofingerArystoteles , Prawo finansowe, Warszawa 2000;, A Difficulty in the Concept of Social Welfare, Journal of, The Existence of Social Welfare Functions, Econome B. Brzeziński , Monetary Policy: Goals, Institutions, Strategies, Dzieła wszystkie, t. 5, Warszawa 1996; S. N. Durlauf , Prawo finansowe. Część konstytucyjna wraz tenżeJ. Margolis , Formal Theories of Social Welfare,, T. Dębowska-Romanowska tenżeJ. M. Buchanan , L. E. Blume , R. H. HavemanR. J. Barro , The Limits of Liberty: Be K. Binmore J. M. Buchanan (eds.), The New Pal , Arystoteles ,Are Government R. A. Musgrave (eds.), Public, J. Bentham Natural Jus , S. J. Bai M. Kali , Finan, Etyka tenże- - - - - ---,,,
grave Dictionary of Economics, t. 1–8, Basingstoke 2008; Finance and Public Policy: Responsibilities and Limitations of Government, Cam bridge 2003; nego i świeckiego, Warszawa 2005; 1997; J. Context: An Introduction to Market Concepts in Legal Reasoning, Cambridge 2004; wybrane, t. 2, Warszawa 1949; Applications for the Public Sector, Pacific Grove 1986; ton Choice III, Cambridge 2003; Theory and Practice, New York 1989; et inter-niveaux des tâches publiques dans l’administration europeénne: Logique Locke (eds.), The Economics of Public Spending, Oxford 2003; (^) K.tenże , Dwa traktaty o rządzie, Warszawa 1992; Marks , Reciprocity: An Economics of Social Relations, Cambridge 2008; T. Hobbes , Krytyka programu gotajskiego, [w:], Lewiatan czyli materia, forma i władza państwa kościel R. A. Musgrave J. L. Mikesell S. Ch. Kolm A. Nowak-Far , Fiscal Administration: Analysis and, P. B. Musgrave , Justice and Equlity, Cambridge R. P. Malloy , Distribution inter-sectorielle K. Marks D. Miles A. L. Hillman D. C. Mueller , Public Finance in,,, Law in a Market (^) G. MylesF. Engles ,, Public, Dzieła (^) , Public I. Pres - - -
Nb. 1 A. N owak-Far
systémique et gestion du personnel, [w:] un ambition pour demain cje, działanie i przyszłość, Warszawa 2007; ca, Milano 1906; w Polsce, Warszawa 2003; Poznań 1994; spodarce rynkowej, [w:] sowy w Polsce, Warszawa 2003; wa Fifth and Sixth Editions of the Encyclopaedia Britannica (ed.), Works and Correspondence of David Ricardo, vol. IV: Pamphlets and Papers 1815–1823, Cam ceton 2014; Runs, Cowles Foundation Paper 1979, No. 486; Justice, and the Humanities, Oxford 2009; Public Choice 1981, No. 37(2); K. nen selbstärtdigen Abtheilangen mics and Morality, Oxford Bücker 1994; § 1. D. , H. Podstawowe pojęcia i koncepcje teorii sektora RicardoJ. Tobin Z. PolańskiDietzel bridge 1951; B. Pietrzak , Funding System: An Article in the Supplement to the Fourth,, Deficit Spending and Crowding Out in Shorter and Longer), Lehr und Handbuch der Politischen Ökonomie. In einzel , Limoges 2005; B. , Wprowadzenie. System finansowy we współczesnej go 2010. PietrzakS. T. Pinckaers , P. H. SchuckZ. Polański , Leipzig 1894; publicznego A. Wagner , J. RawlsZ. Polański H. Pauliat tenże , Why Government Fails so Often, Prin, V. Pareto , Źródła moralności chrześcijańskiej, G. TullockB. Woźniak (zusammenarbeit:, Teoria sprawiedliwości, Warsza, Pakt Stabilności i Wzrostu. Funk E. ZamirJ. P. Tomain , (ed.), L’emploi public en B. Woźniak , Manuale d’economia politi, Why So Much Stability?, (red.), System finansowy, B. ,1822, [w:] Medina (red.), System finanCreon’s Ghost: Law, A. Buchenberger , Law, Econo P. Straffa Europe:--------,
1 I. Dwusektorowość gospodarki a^ rynkowego nienie dwóch sektorów: prywatnego i publicznego. w tym ujęciu definiowany jako taki, który – w podstawowym zakresie – wytwarza i świadczy dobra i usługi prywatne; taki, który wytwarza i świadczy dobra i usługi publiczne. Decydującym kryterium wydzielenia sektorów jest więc konwencjonalny, bo uproszczony i odwołujący się do charakterystyki fizykalnej dóbr i usług ich podział na: 1) W podstawowym modelu funkcjonowania gospodarki zakłada się ist dobra i zywne i konkurencyjne (rywalizacyjne) – tj. których nabycie jest funk cją popytu poszczególnych osób (lub – w nieco innym ujęciu – go spodarstw domowych), zaś zużycie przez ostatecznych konsumentów wyłącza wszystkie inne osoby (i oczywiście inne gospodarstwa domo we z możliwości użycia danego dobra; nabycie więc danego dobra pry watnego przez jakąś osobę zasadniczo wyłącza wszystkie inne z możli wości użycia tego dobra; usługi prywatne^ ( market failure , a więc takie, których spożycie jest eksklu )^ zakłócenie mechanizmu sektor publiczny Sektor prywatny zaś jako jest - ------
Rozdział I. Zasadnicze zagadnienia teorii finansów publicznych
Nb. 4–6 A. N owak-Far
wiem przymus szkolny); do drugiej grupy zaliczyć można udostępnianie wystaw muzealnych i zabytków o tak dużym znaczeniu, że w społecznym odczuciu wymagają finansowania publicznego. jakieś formy interwencji publicznej nie odzwierciedla więc obiektywnego (bo opartego na cechach fizykalnych) dwój podziału dóbr na publiczne lub prywatne, lecz raczej jest bardziej skomplikowanym podziałem na to, co powinno (bądź może) być zapewniane przez gospodarstwa domowe sobie samym i to co powinno (bądź może) być zapewniane na ich rzecz przez państwo w jego rozmaitych formułach organizacyjnych. Ten podstawo wy wybór determinuje także sposób rozstrzygnięcia dwu istotnych kwestii owego „zapewniania” świadczeń, a mianowicie: 1) 2) 3) W podstawowym ujęciu, rozumienie tego, które świadczenia wymagająsposobu określania na poszczególne dobra/usługi popytu, co jest prze cież potrzebne do określenia wielkości świadczenia poszczególnych dóbr/usług;sposobu finansowania poszczególnych świadczeń, co jest z kolei istot nym elementem określającym formułę „zapewnienia” świadczenia (którą można także nazwać formułą „produkcji” i „wytwarzania” da nego dobra;sposobu udostępnienia poszczególnych świadczeń, które to pojęcia określa również zagadnienie kanału dystrybucji, określenia kryterium dostępu do dobra lub usługi, jak również ewentualnego określenia ceny---- (^456) gólnego wyjaśnienia. Tu bowiem popyt jest określony – na poziomie in dywidualnym (poszczególnych gospodarstw domowych) ich preferencja mi spożycia określonego zestawu dóbr, które muszą (aby w ogóle powstał popyt) współwystępować z możliwością ich nabycia. Zagregowany po pyt na dane dobro/usługę determinuje więc także poziom świadczenia. Ilość/liczba dóbr i usług, które faktycznie zostaną nabyte jest więc także funkcją ograniczenia budżetowego gospodarstw domowych – jedynie bo wiem te, które mogą uiścić wyznaczoną przez zgłaszających podaż cenę uzyskają dostęp do danego dobra/usługi. wałby według takich samych reguł jak rynek dóbr/usług prywatnych. Co prawda istnieje na nie jakiś popyt, ale nie ma analogicznego do rynku dóbr/ usług publicznych, „łatwego” i przejrzystego mechanizmu jego identyfika cji. Ludzie bowiem nie „składają” w jakichś „przedsiębiorstwach” jakichś „zamówień” na dobra publiczne, np. na bezpieczeństwo zapewniane przez istnienie systemu obrony narodowej. Z drugiej strony jest pewne, że owo Jedynie „zapewnienie” świadczeń dóbr prywatnych nie wymaga szcze W przypadku dóbr/usług publicznych, nie ma rynku, który funkcjono owego dostępu dla korzystającego. ------- Rozdział I. Zasadnicze zagadnienia teorii finansów publicznych
A. N owak-Far Nb. 7–
bezpieczeństwo sobie oni jednak cenią – i to nawet bardzo (szczególnie zaś wtedy, gdy jest ono realnie zagrożone). Powstaje w tym przypadku oczy wisty obrony narodowej, byliby także skłonni płacić za to dobro. Jednocześnie jednak właśnie bezpieczeństwo zapewniane przez obronę narodową ma typowe cechy dobra publicznego – może być użytkowane (konsumowa ne) przez wszystkich ludzi, których potrzeba bezpieczeństwa dotyczy, zaś korzystanie z niego przez kogokolwiek z nich nie ujmuje nic z ilości i ja kości tego dobra świadczonego komukolwiek innemu. Stąd logicznym, gdyby znano popyt, logicznym rozwiązaniem byłoby obliczenie kosztu zapewnienia wspomnianego rodzaju bezpieczeństwa i rozłożenie go na wszystkich zainteresowanych. Ponieważ jednak używanie (konsumpcja) bezpieczeństwa zapewnianego przez obronę narodową ma – jak zawsze w przypadku dóbr publicznych – postać egalitarną, u osób zeń korzystają cych powstaje sytuacja pokusy niepokrycia swojej części kosztu jego za pewnienia. Przy znacznej liczbie użytkowników, niknie przecież poczu cie własnej potrzeby, za to bardzo ujawnia się – z indywidualnego punktu widzenia skądinąd racjonalne – poczucie, że niepokrycie tego kosztu nie spowoduje widocznego uszczerbku co do ilości i jakości świadczenia. Jest to zjawisko określane jako „ anemicznym uzasadnieniem może być także (pozorne) niecenienie sobie Skoro ludzie cenią sobie bezpieczeństwo zapewniane przez system problem identyfikacji wielkości popytujazda na gapę ” (ang.. free ride ), dla którego------ danego dobra. Gdy jednak skala unikania ciężaru finansowania danego dobra jest znaczniejsza, zaczyna to powodować istotny uszczerbek dla po ziomu świadczenia – społeczeństwo otrzymuje dobro/usługę poniżej ujaw nianych preferencji. wy państwa, działający na zasadzie przymusowego ponoszenia ciężarów świadczenia dóbr/usług publicznych. System ten zabezpiecza się przed „rozszczelnieniem” w wyniku „jazdy na gapę” niektórych osób korzysta jących z tego świadczenia poprzez odpowiednio rozbudowany i szeroko rozumiany system administracji danin. Jego podstawową rolą jest inicja tywa dotycząca reguł rozkładu ciężaru danin, naliczanie danin (bądź alter natywnie kontrola naliczania danin przez inne podmioty, w tym i samych zobowiązanych do ich płacenia), jak również zapewnienia przestrzegania przyjętych reguł daninowych przez wszystkie podmioty w państwie. Pod stawową funkcją tego aparatu jest więc zapobieganie zjawisku „jazdy na gapę” (także niezamierzonemu – wtedy, gdy podmioty zobowiązane po prostu się mylą w obliczeniu swojego zobowiązania), jak również odstra szania od uchylania się od danin lub ich unikania. Sposobem finansowania dóbr publicznych jest więc system danino - -------^78
§ 1. Podstawowe pojęcia i koncepcje teorii sektora publicznego
A. N owak-Far Nb. 13–
jest oczywiste np. w odniesieniu do systemu obrony narodowej, w której w wielu przypadkach musi on działać jednolicie i pod jednym dowódz twem, nie wspominając już o tak ważnej kwestii, że w tym przypadku uni ka się rozproszenia świadczeń także ze względu na konieczność zachowa nia tajemnicy państwowej). publicznych nie jest spełniony automatycznie przez system rynkowy jest to, że sektor prywatny nie jest w stanie osiągnąć równowagi, która byłaby „optymalna z punktu widzenia osiągałaby najwyższy poziom wydajności w sensie teorii jest osiągnięty wtedy, gdy zasoby gospodarcze są rozdzielone w taki spo sób, że stworzony w ten sposób poziom dobrobytu prowadzi do polepsze nia sytuacji choćby jednej osoby przy pozostawieniu sytuacji innych osób bez zmiany w stosunku do jakiegoś punktu wyjścia sprzed zmiany aloka cji tych zasobów niony podstawowy warunek – mianowicie nie mają one ceny określanej w mechanizmie rynkowym odzwierciedlającym popyt (i podaż) nych przecież społeczeństwu dóbr/usług publicznych prowadzi do ko nieczności zaangażowania się państwa w ich świadczenie. Owo zaanga żowanie również uzasadnia. Trzecim warunkiem, który w odniesieniu do świadczenia dóbr/usług Ewidentne zakłócenie mechanizmu rynkowego w przypadku potrzeb (^1). W odniesieniu do dóbr/usług publicznych nie jest speł tzw. optimum Pareto ” (lub innymi słowy Pareto ). Stan taki (^2). - ---------
problemami. Dotyczą one sposobu jego interwencji w odniesieniu do me chanizmów świadczenia dóbr i usług oraz jej konkretnych mechanizmów. Musi ono bowiem wprowadzić w miejsce brakujących warunków funkcjo nowania systemu świadczenia dóbr/usług publicznych jakieś mechanizmy surogacyjne, tzn. zastępujące to, czego nie ma. brze” zarządzane państwo w pierwszym rzędzie zapewniało system, w któ s. tekście finansów publicznych, [w:] Theory and Practice, McGraw-Hill, New York 1989, s. 60–61. of Market Versus Nonmarket Allocation, [w:] Expenditures and Policy Analysis, Markham, Chicago 1970, s. 59–73. 322. Zob. bardziej zaawansowaną prezentację warunków optimum Pareto w kon^ Tworząc i kształtując sektor publiczny, państwo stoi przed inherentnymi W odniesieniu do sposobu interwencji, formułuje się postulat, by „do 12 V. ParetoK. Arrow^ §^ 2. , The Organization of Economic Activity: Issues Pertinent to the Choice, Manuale d’economia politica, Societa Editrice Libraria, Milano 1906,^ Interwencja państwa i jej mechanizmy R. A. Musgrave, P. B. Musgrave, J. Margolis, R. H. Haveman Public Finance in (eds.), Public-----^13141516
§ 2. Interwencja państwa i jej mechanizmy
Nb. 17–18 A. N owak-Far
rym każdy jego obywatel (będący w podobnej sytuacji do innych) mógł korzystać z w miarę równego dla grupy, do której on należy, poziomu świadczeń. Zakłada się idealistycznie, że kryteria klasyfikacji do grupy nie będą arbitralne, lecz raczej będą oparte na jakiś legitymizowanych re gułach sprawiedliwości (o czym będzie mowa dalej). Dodatkowym postu latem, który się tutaj najczęściej formułuje jest postulat (pomocniczości) pomocniczości zastosowana do organizacji państwa obejmuje spełnienie następujących założeń: 1) 2) 3) nego, należy zauważyć, że zasada pomocniczości ma nieco inne ujęcie. Otóż sektor publiczny jest w tym kontekście definiowany jako swoiste zaangażowanie państwa w system wytwarzania i dystrybucji dóbr i usług potrzebnych społeczeństwu do jego prawidłowego funkcjonowania – przy czym nie należy zapominać, że owo zaangażowanie musi być postrzegane (^) W odniesieniu do reguł współdziałania sektora publicznego i prywatpo pierwsze, że grupy większe, w szerszych zadaniach (i celach), nie powinny przejmować zadań od grup mniejszych, o węziej określonych zadaniach;po drugie, że grupy większe powinny realizować tylko takie zadania, z którymi grupy mniejsze nie mogą sobie poradzić samodzielnie;po trzecie, że grupy większe powinny pomagać grupom mniejszym w realizacji ich zadań i celów. W konwencjonalnym ujęciu np. (^1). P. Swianiewicza subsydiarności , zasada--- (^1718) i oceniane w kontekście jakiś przyjętych reguł jego współdziałania z sek torem prywatnym. bliczny. Legitymowanym ujęciem sektora publicznego w analizie ekono micznej i prawniczej jest bowiem potraktowanie go jako nolitycznej jednolitych świadczeń, dokonywanych według zobiektywizowanych, a co najważniejsze, legitymowanych społecznie kryteriów świadczenia (i do stępności świadczenia dla obywateli) na całym terytorium państwa. Dla odróżnienia, sektor prywatny można ująć jako zatomizowany zespół bar dzo różnorodnych i zróżnicowanych co do siły ekonomicznej podmiotów gospodarczych, których decyzje podyktowane są czystym rachunkiem zy sków i strat, a więc wielkościami zdeterminowanymi przede wszystkim przez popyt i podaż (rozumiane klasycznie – w pierwszym przypadku, jako chęć i możliwość nabycia określonej ilości/liczby dóbr lub usług po okreś lonej cenie, Sektor prywatny ma zaś inną konstrukcję podmiotową niż sektor pu (^1) P. Swianiewicz („władzy publicznej”), od której można oczekiwać w miarę ceteris paribus , Finanse lokalne – teoria i praktyka, Warszawa 2004, s. 20–21., w drugim zaś przypadku jako chęć i możli struktury mo - -- - - ---- Rozdział I. Zasadnicze zagadnienia teorii finansów publicznych
Nb. 21–23 A. N owak-Far
- alternatywnych zestawów świadczeń stosują rozbieżne kryteria wyboru – jedne, które skłaniają do dania preferencji jednemu zestawowi świad czeń, a inne, które dają w tym zakresie pierwszeństwo zestawowi zupeł nie dla wyboru demokratycznego i – ponadto – spełniają wymóg najwyższej ekonomicznej efektywności, należy się posłużyć przede wszystkim taki mi, które spełniają wymóg tzw. efektywności ku oznaczającą, że nie należy wybierać takich zakresów świadczeń wy branych przez grupę wyborców, dla których istnieją alternatywy wybrane przez wszystkich wyborców. Racjonalność wymaga w tym przypadku do konania wyboru takiej technologii produkcji jakiegoś dobra publicznego, której kosztem alternatywnym jest jak najmniejsza strata mierzona (przy danej krzywej możliwości produkcyjnych oraz założeniu dwutowarowej gospodarki) możliwością produkcji innych dóbr o podobnym znaczeniu dla społeczeństwa. Także w konsumpcji zastępowanie jednego przez da nego konsumenta jednego dobra innym musi być motywowane malejącą (^) Po piąte wreszcie, sami wyborcy dokonując wyborów poszczególnych W wyborze metody selekcji takich preferencji, które są reprezentatywne bu ich powiązania z innymi świadczeniami w ramach zestawu propo^ nowanego wyborcom;powstają sytuacje, w których wybór pomiędzy alternatywą A i B zależy od tego, czy wyborcom przedstawiono, czy nie, trzecią alternatywę Cinnemu. Pareto – w tym przypad 1 - -------. (^222321) krańcową użytecznością tych dóbr i musi prowadzić do sytuacji, w której rezygnacja z konsumpcji dóbr na korzyść innych prowadzi do wyrównania krańcowych stóp ich substytucji dla oby dwu tych osób. cja jest nierywalizacyjna. Na ogół przyjmuje się, że konsumenci tych dóbr korzystają z nich po równo sumpcji, jak i – co za tym idzie – wielkość ciężaru, który dana osoba jest skłonna ponieść aby pozyskać świadczenie takich dóbr nie jest równo miernie w społeczeństwie rozłożona. Stąd ważną kwestią polityki fiskal nej jest w końcu zadecydowanie, w oparciu o analizę owej skłonności, ile każdy z konsumentów miałby płacić za dane dobro bądź usługę publiczną. Wspomniane zróżnicowanie preferencji wynika bowiem stąd, że krańcowa użyteczność z konsumpcji danego dobra bywa dla dwu konsumentów róż na w zależności od np. ich wieku czy sytuacji majątkowej. I tak np. ludzie s. 189–202. grave W odniesieniu do dóbr publicznych, należy zauważyć, że ich konsump (^12) Tak np. w ujęciuZob. także, P. B. Musgrave G. Tullock Musgreave’ów , op. cit. , Why So Much Stability?, Public Choice 1981, No. 37(2),, s. 66. (^2). Faktycznie jednak zarówno korzyść z kon, z których prezentacji skorzystano. Zob. R. A. Mus - ---- - Rozdział I. Zasadnicze zagadnienia teorii finansów publicznych
A. N owak-Far Nb. 24
dysponujący poważnym majątkiem korzystają z systemu zapewniającego porządek i spokój społeczny więcej niż osoby niedysponujące żadnym ma jątkiem, który należałoby chronić w przypadku np. poważniejszych niepo kojów społecznych. Warto także zauważyć, że przyjęta na rysunku krzy wa przedstawiająca indeks użyteczności dóbr jest stosunkowo arbitralnie wyznaczona – w zależności od tego, do jakich dóbr (lub koszyków dóbr) się ona odnosi zestawu dóbr i usług publicznych wyborcy muszą mieć pełną informa cję o programach politycznych, a ponadto, muszą także wiedzieć, jakich alternatywnych programów nie wybierają, bo te nie zostały sformułowane przez żadne z ugrupowań partyjnych. Zgodnie z tzw. Arrowa bowiem nie da się stworzyć takiego mechanizmu, który zapobiegałby jego własnej nieefektywności tywności tego mechanizmu są następujące 1) 2) Aby dokonać (ujętego teoretycznie) wyboru pożądanego przez nichwarunek P ( konstytucja danego kraju umożliwiała działanie mechanizmu logicznie możliwego wyborów dotyczących alternatywnych zakresów świadczeń publicznych;warunek M ( ściowego preferowania świadczenia, system wyboru zakresu świadczeń jest inherentnie niedoskonały, Kolm konstytucyjnego pluralizmu wyborumonotoniczności zauważa, że może mieć ona wiele różnych kształtów (^2). Zgodnie z teorią niemożliwości, warunki efek) – wymagający, by w warunkach wyj x (^3) :nad y w danej ofercie zakresu teorią niemożliwości ) – wymagający, by 1 - -----.
- R. A. Musgrave Economy, 1950, No. 58, s. 328–346. jego pierwotnej koncepcji [w:] Econometrica 1957, No. 25, s. 302–313. Welfare, [w:] House, New York 1973, s. 276–284. 123 świadczeń, zaoferowanie wyborcom nowego, alternatywnego zakresu,^ w którym zwiększy się wielkość świadczenia^ nowej oferty za lepszą niż stara;warunek N ( cy, by w zasadzie różne w treści oferty świadczeń, które jednak mają to samo uszeregowanie świadczeń, w odniesieniu do których wyborcy formułują swoje preferencje, były przez nich uznawane za w sumie tak samo atrakcyjne;warunek O ( kresie wyborów przedstawianych elektoratowi nie istniała choćby jed (^) S-Ch. KolmK. J. Arrow Jest to ujęcie zaproponowane przez samego P. P. Wiener , , Justice and Equity, MIT Press, Cambridge 1997, s. 85–89; zob. także P. B. Musgrave , A Difficulty in the Concept of Social Welfare, Journal of Political niezależności od alternatyw nieistotnychnieoktrojowania konstytucji (ed.), Dictionary of the History of Ideas, Scribner’s Publishing, J. Blauop. cit. , s. 79., The Existence of Social Welfare Functions,Zob. np. K. J. Arrow Arrowa ) – wymagający, by w za^ x , po uwzględnieniu krytyki^ , Formal Theories of Socialprowadziło do uznania) – wymagają---^24
§ 2. Interwencja państwa i jej mechanizmy
A. N owak-Far Nb. 27–
(bo uzyskują one najwyższą ze wszystkich ich produktywność/użytecz ność). liwe jest zorganizowanie zasobów tak, że powstają korzyści skali, wystę puje efektywne użycie istniejących technologii, zaś produkcja odbywa się przy najmniejszym możliwym wykorzystaniu zasobów (w tym i czasu). Wydajność dynamiczna możliwość wdrażania innowacji – a powstałą w tym wypadku nadwyżkę dzielą rzetelnie pomiędzy siebie a swoich klientów. ku stwarzania przez określone podmioty znacznych kosztów zewnętrznych (tj. kosztów ich działalności ponoszonych przez podmioty bezpośrednio niezainteresowane jej wynikami, a tym bardziej niezaangażowane w ich funkcjonowanie). W takim przypadku państwo powinno albo zapobiegać ich powstaniu, albo przyjmować takie reguły prawne, które powodują in ternalizację wspomnianych kosztów. Internalizacja polega wtedy na ponie sieniu przez podmiot stwarzający koszty zewnętrzne takiego ciężaru (zwy kle podatkowego albo wynikającego z prawnie ustanowionego obowiązku restytucji), który równoważy wysokość tego kosztu. ra publicznego. Jest ona najczęściej tłumaczona nie z którym rozwój społeczeństwa industrialnego prowadzi do zwiększe nia oczekiwań stałego postępu – w tym postępu społecznego. W wymiarze Akceptowana z tych pozycji jest także interwencja państwa w przypad W dłuższym okresie daje się zauważyć stała tendencja do wzrostu sekto Wydajność produkcyjna występuje zaś wtedy, gdy przedsiębiorstwa mają istnieje wtedy, gdy w gospodarce moż prawem Wagnera , zgod---------- politycznym prowadzi to do tworzenia presji politycznej na redystrybu cję dobrobytu tworzonego przez przedsiębiorstwa w formule zwiększenia świadczeń na rzecz tego postępu. Medium redystrybucji jest zaś sektor publiczny. Prowadzi to do stałego jego wzrostu – wzrostu wielkości i ja kości jego świadczeń, ale i wzrostu poziomu ich finansowania podatko wego tendencja ta prowadzi do nadmiernej ekspansji sektora publicznego – do takiego stopnia, że zagraża to swobodzie obywateli oraz demokratyczne mu porządkowi państwa ważnej zmiany strukturalnej w gospodarce i systemie instytucjonalnym państwa. W wyniku tego zjawiska państwo zaczyna być istotnym świad czeniodawcą i uczestnikiem rynkowej gry, w której każdy z uczestników Und Handbuch der Politischen Ökonomie. Winter’sche Verlagshandlug, Leipzig 1894, s. 9–48. of Chicago Press, Chicago 1975, zwł. s. 130–146. Rozrost sektora publicznego (jakkolwiek oceniany) jest wyrazem po (^12) J. M. Buchanan Zob. (^1). Dostrzegając także tę prawidłowość A. Wagner , The Limits of Liberty: Between Anarchy and Leviathan, University ( zusammenarbeit (^2). : A. Buchenberger In einzelnen selbstärtdigen Abtheilangen, Buchanan , K. Bücker argumentował, że, H. Dietzel ), Lehr------^282927
§ 3. Rozmiary świadczeń publicznych
Nb. 30 A. N owak-Far
zabiega także o dostęp do zasobów. W tym wymiarze stwierdzenie, że roz rost sektora publicznego jest nadmierny wskazuje, że powoduje on jakieś niepożądane zjawiska gospodarcze. Najpowszechniej stwierdzenie o nad mierności rozrostu sektora publicznego opiera się na wskazaniu, że powo duje to „zbytnie” zwiększenie konieczności finansowania podatkowego. Formułuje się także wnioski o wypychaniu ( – nie tylko z samego rynku dóbr i usług, ale przede wszystkim z rynku za sobów, przede wszystkim rynku kapitału. cję nawiązującą do analizy przepływów finansowych w gospodarce – w ta kim ujęciu przywołuje się tzw. długu publicznego albo ze zwiększenia dochodów podatkowych budżetów jednostek sekto ra publicznego, albo z ich deficytu. Te dwie możliwości są jednak zawsze ekwiwalentne – dług publiczny musi bowiem i tak być kiedyś sfinanso wany z podatków. Stąd z punktu widzenia przedsiębiorstw i gospodarstw domowych oba rozwiązania są równoważne (ekwiwalentne) dania wskazują jednak, że finansowanie deficytem może prowadzić do nie pożądanych efektów w zakresie redystrybucji międzypokoleniowej (młod sze pokolenie spłaca wtedy długi zaciągnięte przez pokolenia starsze bez szczególnego udziału w korzyściach z zaciągniętego długu). Wskazują one także na to, że – gdy z deficytu budżetowego finansuje się obniżkę podat W ocenie wzrostu sektora publicznego przywołuje się także argumenta. Głosi on, że wydatki sektora mogą być finansowane Richardiański teoremat ekwiwalentności outsting ) sektora prywatnego (^1). Nowsze ba------------ (^30) ków – albo prowadzi to do efektu majątkowego (w postaci zwiększenia oszczędności przedsiębiorstw i gospodarstw domowych, które racjonalnie mogą oczekiwać zwiększenia podatków w przyszłości) czej negatywnie wpływa na bieżącą aktywność gospodarczą (a to z tego powodu, że zwiększona emisja długu publicznego prowadzi do zmniej szenia popytu na papiery wartościowe emitowane przez przedsiębiorstwa, zmniejszając ich rynkową wartość oraz wydatki inwestycyjne) and Sixth Editions of the Encyclopaedia Britannica 1822, [w:] and Correspondence of David Ricardo, Vol. IV: Pamphelts and Papers 1815–1823, Cambridge 1951, s. 143–204. Economy1974, No. 82(6), s. 1095–1117. Cowles Foundation Paper 1979, No. 486, s. 217–236. (^123) Tak np. D. Ricardo Tak. np. J. Tobin R. J. Barro , Funding System: An Article in the Supplement to the Fourth, Fifth, Deficit Spending and Crowding Out in Shorter and Longer Runs,, Are Government Bonds Net Wealth?, Journal of Political P. Straffa (^2) , albo istotnie i ra (^3) (ed.), Works. -- Rozdział I. Zasadnicze zagadnienia teorii finansów publicznych
