Pobierz Nauczanie religijne w służbie ekumenizmu - doświadczenia ewngelickie i więcej Publikacje w PDF z Teologia protestancka tylko na Docsity!
Ireneusz Lukas* Warszawa
Nauczanie religijne w służbie ekumenizmu
– doświadczenia ewangelickie
Ewangelickie nauczanie religijne we wszystkich postaciach i przeja- wach powinno się odbywać w perspektywie ekumenicznej. Postulat ten jest dziś powszechnie obowiązujący w ewangelickiej pedagogice religii. Jego re- alizacja odbywa się wszakże na różne sposoby, nie tylko w treści nauczania, ale także w formie. W znacznym stopniu zależy także od przyjętego modelu edukacji religijnej.
1. Ekumeniczny wymiar ewangelickiej pedagogiki religii
Warto zauważyć, że pedagogika religii odegrała istotną rolę w uświado- mieniu ekumenicznego wymiaru nauczania. Nauczanie religijne w jej ujęciu rozumiane jest bowiem jako element całościowej edukacji humanistycznej i społecznej. Z tego względu koncepcje pedagogiki religii, wraz z rozwojem jej tożsamości jako samodzielnej dyscypliny naukowej, w coraz większym stopniu uwzględniały problematykę ekumeniczną, a także pluralizm i wie- lokulturowość. Teoretyczny rozwój pedagogiki religii można wręcz opisać w kategoriach odkrywania poszczególnych fenomenów edukacyjnych, któ- re każdorazowo stanowią o postrzeganiu edukacji religijnej w perspektywie ekumenicznej. Zaliczyć można do nich między innymi dowartościowanie wyzwań pluralizmu i globalizacji, co w konsekwencji otwarło nauczanie
- (^) Ks. mgr Ireneusz Lukas, asystent w katedrze pedagogiki religii Chrześcijańskiej Aka- demii Teologicznej w Warszawie, dyrektor Polskiej Rady Ekumenicznej, duchowny Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w RP.
252 Ireneusz Lukas
religijne na kwestie kształcenia ekumenicznego, międzykulturowego i mię- dzyreligijnego^1. Publikacje dotyczące ekumenicznego wymiaru nauczania religii. Spośród ważnych prac dotyczących nauczania religijnego w służbie eku- menizmu i międzykulturowości, na szczególną uwagę zasługuje wydawa- na obecnie seria książkowa pt. Pedagogika w społeczeństwie pluralistycz- nym , redagowana przez ekumeniczny zespół, który tworzą H.-G. Ziebertz, F. Schweitzer, R. Englert i U. Schwab^2. Współcześni przedstawiciele pro- testanckiej pedagogiki religii opracowali także monografie poświęcone w całości zagadnieniu ekumenicznego wymiaru edukacji religijnej m.in. – U. Böhm^3 , M. Bröking-Bortfeldt^4 , R. Koerrenz 5 , R. Sauer i R. Mokrosch 6. Zagadnienia dotyczące ekumenicznego wymiaru nauczania religijnego z per- spektywy międzyreligijnej i międzykulturowej podejmują także K. E. Nip- kow 7 , J. Lähnemann 8 , H.-G. Heimbrock^9 czy W. Wieße^10. Z prac wydanych w języku polskim warto wymienić przekład wykładów H.-G. Ziebertza^11 czy pracę M. Patalona^12. Wymienione publikacje potwierdzają, że współczesne ewangelickie nauczanie religijne uwzględnia wyzwania współczesności związane z wy- miarem ekumenicznym. Ewangelicka pedagogika religii podejmuje nie tylko refleksję na ten temat, ale również zawiera apel o uznanie faktu, że
(^1) B. Milerski, Kształcenie międzykulturowe w szkole z perspektywy pedagogiki religii , w: T. Lewowicki, F. Szlosek (red.), Kształcenie ustawiczne do wielokulturowości , Warszawa–Ra- dom 2009, s. 130–138. (^2) H.-G. Ziebertz, F. Schweitzer, R. Englert, U. Schwab (red.), Religionspädagogik in pluraler Gesellschaft , Freiburg 2002 i następne (dotychczas ukazało się 5 tomów). (^3) U. Böhm, Ökumenische Didaktik: ökumenisches Lernen und konfessionell Kooperationen Religionsunterricht deutschsprachiger Staaten , Göttingen 2001. (^4) M. Bröking-Bortfeldt, Mündig Ökumene lernen. Ökumenisches Lernen als religions- pädagogisches Paradigma , Oldenburg 1994. (^5) R. Koerrenz, Ökumenisches Lernen , Gütersloh 1994. (^6) R. Sauer / R. Mokrosch, Ökumene im Religionsunterricht. Glauben lernen im evange- lisch-katholischen Dialog , Gütersloh 1994. (^7) K. E. Nipkow, Bildung in einer pluralen Welt , t. 2: Religionspädagogik im Pluralismus , Gütersloh 1998. (^8) J. Lähnemann, Evangelische Religionspädagogik in interreligiöser Perspektive , Gött- ingen 1998. (^9) H.-G. Heimbrock, Religionsunterricht im Kontext Europa. Einführung in die kontextuelle Religionsdidaktik in Deutschland , Stuttgart 2004. (^10) W. Weiße, Vom Monolog zum Dialog. Ansätze einer interkulturellen dialogischen Re- ligionspädagogik , Münster–New York 1996. (^11) H.-G. Ziebertz, Religijność i wychowanie w świecie pluralistycznym , Kraków 2001. (^12) M. Patalon, Pedagogika ekumenizmu. Procesualność jako paradygmat interkonfesyjnej i interreligijnej hermeneutyki Johna B. Cobba, Jr. , Gdańsk 2007.
254 Ireneusz Lukas
trzy modele: wyłącznej odpowiedzialności Kościołów i związków wyzna- niowych, wspólnej odpowiedzialności Kościołów, związków wyznaniowych i państwa oraz wyłącznej odpowiedzialności państwa i jego agend. Ogólnie można stwierdzić, że w przypadku nauczania konfesyjnego o charakterze tradycjonalistycznym mamy do czynienia z modelem wyłącz- nej odpowiedzialności Kościołów i związków wyznaniowych (np. Polska), w przypadku nauczania konfesyjnego o charakterze otwartym – modelem współodpowiedzialności Kościołów, związków wyznaniowych i państwa (np. Niemcy), w przypadku nauczania ponadkonfesyjnego – modelem współodpowiedzialności Kościołów, związków wyznaniowych i państwa (np. Dania) bądź modelem wyłącznej odpowiedzialności państwa i jego agend (np. Szwecja). W odniesieniu do powyższej prezentacji można stwierdzić, że nauczanie religijne w najwyższym stopniu służy ekumenizmowi w państwach, które przyjęły model otwarty o charakterze konfesyjno-dialogicznym bądź model ponadkonfesyjny, respektując zarazem zasadę współodpowiedzialności Ko- ściołów, związków wyznaniowych i państwa, bądź też zasadę wyłącznej od- powiedzialności państwa za edukację religijną w szkole. Z tej perspektywy edukacja religijna jest częścią ogólnej edukacji humanistycznej i społecznej, wpisując się w realizację jej podstawowych zadań, także o charakterze eku- menicznym. Konfesyjno-kooperacyjny model nauczania. Ciekawym przykładem dydaktycznej konkretyzacji idei nauczania ekumenicznego jest praktykowa- na w niemieckich szkołach (w ramach modelu konfesyjnego o charakterze otwartym) koncepcja konfesyjno-kooperacyjnego nauczania religii. Opiera się ona na bliskiej współpracy głównie pomiędzy kościołami ewangelickim i rzymskokatolickim i może przyjmować różne formy: od wymiany nauczy- cieli, poprzez uczestnictwo uczniów różnych wyznań we wspólnych zaję- ciach lub ich częściach, wspólne prezentowanie poszczególnych zagadnień w ujęciu różnych tradycji wyznaniowych – tzw. team teaching^15. Innym przykładem konfesyjnej kooperacji są de jure ewangelickie lekcje religii w Hamburgu, mające jednak de facto charakter międzyreligijny. Określane są one mianem „lekcji religii dla wszystkich” 16. Międzyreligijny charakter lekcji religii w założeniu powinien być jednym z elementów ogólnego wy- kształcenia w wielokulturowym społeczeństwie. Zwolennicy takiej formy
(^15) Por. U. Böhm, dz. cyt., s. 135–182; por. także F. Schweitzer, A. Biesinger, Gemeinsam- keiten stärken – Unterschieden gerecht werden. Erfahrungen und Perspektiven zum konfessio- nell-kooperativen Religionsun-terricht , Breisgau 2002, s. 87 n. (^16) Por. F. Doedens, W. Weiße (red.), Religionsunterricht für alle. Hamburger Perspektive zur Religionsdidaktik , Münster 1997.
Nauczanie religijne w służbie ekumenizmu... 255
nauczania religijnego zakładają, że człowiekowi potrzebne jest „konkretne wyznanie, ale niekoniecznie ograniczenie wyznaniowe”^17.
3. Definicja ekumenizmu
Próbując opisać, w jaki sposób i w jakiej formie ewangelickie nauczanie religijne służy ekumenizmowi, warto przypomnieć także znaczenie słowa ekumenizm. Pojęcie to bowiem, mimo że najczęściej używane na określenie ogółu działań mających na celu pojednanie chrześcijan i dążenie do jedno- ści w chrześcijaństwie, nierzadko rozumiane jest o wiele szerzej. Wywodzi się ono z języka greckiego ( oikouménē ) i oznaczało pierwotnie „zaludniony, zamieszkany świat”. Źródło tego określenia stanowi czasownik gr. oikein – „zamieszkiwać”, wywodzący się z kolei od gr. oikos – „dom, mieszkanie, go- spodarstwo domowe”. Przymiotnik „ekumeniczny” używany jest od XVI w. w znaczeniu „dotyczący całej ziemi, spraw powszechnych, dotyczący kato- lickiego – w znaczeniu powszechnego – chrześcijaństwa na ziemi, a także dotyczący konfesji chrześcijańskich i Kościołów na całym świecie”^18. Etymologicznie można wyróżnić trzy obszary znaczeniowe słowa „eku- menia”: 1. zamieszkała ziemia, 2. własny dom, własne gospodarstwo do- mowe, 3. ogół chrześcijaństwa. Ostatnie znaczenie odpowiada najbardziej powszechnemu użyciu słowa „ekumenia”. Drugie znaczenie odwołuje się do gr. korzeni oikos i oznacza obszar bezpośredniej odpowiedzialności, wy- rażającej się między innymi poprzez styl życia. Ekumenia może tu odnosić się nie tylko do pojedynczej osoby i jej obszaru odpowiedzialności, ale może dotyczyć państwa, związku państw, np. Europy, jako „wspólnego domu”. Pierwsze znaczenie etymologiczne „ekumenii” odnosi się do całej ziemi, a także całej ludzkości i dzięki ruchowi ekumenicznemu stało się XX w. powszechnie znane^19. Gdy w soborach i synodach starożytnego Kościoła uczestniczyli nie tylko chrześcijanie z jednej prowincji, ale z całego cesarstwa rzymskiego,
(^17) Por. W. Weiße, Religionsunterricht für alle. Reform- und Lehrplanarbeit für einen in- terkulturell geöffneten dialogischen Religionsunterricht in Hamburg , w: W. Weiße, dz. cyt., s. 163 n. (^18) Por. F. Hasselhoff, Geschichte und Bedeutung des Wortes Ökumene , w: F. Hassel- hoff, H. Krüger (red.), Ökumene in Schule und Gemeinde , Frankfurt am Main 1975, s. 15–28; W. A. Visser’t Hooft, Das Wort ökumenisch – seine Geschichte und Verwendung , w: R. Rouse, S. C. Neil, Geschichte der ökumenischen Bewegung 1517–1948 , Bd. 2, Göttingen 1957, s. 434– –441; U. Böhm, dz. cyt., s. 17–20; K. Karski, Ekumenia , w: T. Gadacz, B. Milerski (red.), Religa. Encyklopedia PWN , t. 3, Warszawa 2002, s. 388. (^19) Por. U. Böhm, dz. cyt., s. 17.
Nauczanie religijne w służbie ekumenizmu... 257
(ang. ecumenical learning , niem. ökumenisches Lernen )^24. Słowem „eku- menizm” opisywano odtąd nie tylko rzeczywistość, ale zaczęto nim także określać relacje i perspektywę, w której powinno się dokonywać nauczanie. Ekumenia oznacza więc w tym kontekście „zamieszkałą ziemię” jako prze- strzeń do odkrywania wzajemnych relacji, w której człowiek jest powołany do wychodzenia poza krąg najbliższego otoczenia^25.
4.1. Instytut ekumeniczny w Bossey
Sprawa kształcenia ekumenicznego od samego początku utworzenia ŚRK (Amsterdam 1948) odgrywała ważną rolę. Jednak już przed powoła- niem ŚRK w 1946 r. w Bossey koło Genewy utworzono Instytut Ekumenicz- ny, którego celem było kształcenie przedstawicieli Kościołów w zakresie szeroko pojętego ekumenizmu 26. Podstawowe zadanie ekumeniczne wszyst- kich Kościołów członkowskich ŚRK określono jako „stawanie się wszyst- kich Kościołów jednym Kościołem misyjnym w procesie odnowy”^27. Także współcześnie jednym z założeń nauczania ekumenicznego, odwołujących się do postulatów pedagogicznych i teologicznych, jest proces odnowy życia poprzez konfrontację człowieka ze świadectwami wiary, uwzględniając jego współczesne problemy i pytania^28.
4.2. Zgromadzenie w Uppsali
Zgromadzenie Ogólne ŚRK w Uppsali (1968) po raz pierwszy nie eks- ponowało różnic w nauczaniu poszczególnych Kościołów. Podkreślono nato- miast różnice pomiędzy bogatą Północą i biednym Południem na kuli ziem- skiej. Poruszano także zagadnienia sprawiedliwości społecznej. W Uppsali
(^24) U. Becker, Ökumenisches Lernen , w: N. Mette, F. Rickers (red.), Lexikon der Religions- pädagogik , Neukirchen 2001, t. 2, s. 1445; por. G. Rüppell, dz. cyt., s. 154. (^25) D. Oesselmann, G. Rüppell, P. Schreiner (red.), Impulse zur konzeptionellen Weiterent- wicklung ökmenischen Lernens , Münster 2008, s. 5. „Auszug aus der heimatlichen Provinz“ (^26) http://www.oikoumene.org/en/activities/bossey/about-bossey.html W. A. Visser’t Ho- oft, pierwszy sekretarz generalny ŚRK, który zainicjował utworzenie instytutu ekumenicznego w Bossey, podczas inauguracji w 1946 r. powiedział: „Program Instytutu ma trzy główne przed- mioty: biblię, świat i Kościół powszechny”. Cyt. za: http://www.oikoumene.org/en/activities/ bossey/about-bossey/a-short-history.html (^27) Cyt. za: U. Böhm, dz. cyt, s. 19. (^28) Por. B. Milerski, Pedagogika religii , w: Z. Kwieciński, B. Śliwerski (red.), Pedagogika. Podręcznik akademicki , Warszawa 2005, s. 274.
258 Ireneusz Lukas
domagano się dydaktyki ekumenicznej, rozumianej jako teoria i praktyka, w których powinna się urzeczywistniać wiara. Postulowano przy tym łącze- nie perspektywy globalnej z lokalnym kontekstem. Po Zgromadzeniu w Uppsali w roku 1969 utworzono w siedzibie ŚRK w Genewie Wydział do spraw kształcenia ( Education Department , obec- nie Education and ecumenical formation ). Ernst Lange, który w latach 1968–1970 kierował genewskim biurem, sformułował w późniejszym czasie (1974) ważną myśl w nawiązaniu do teologii Dietricha Bonhoeffera:
Kościół jest tylko wówczas Kościołem, gdy istnieje dla innych. Horyzontem, w którym owo bycie Kościoła dla innych się dokonuje, jest horyzont ekume- niczny, świat krzyczących rozdźwięków i rosnących współzależności, świat w stanie konieczności dążenia do pokoju, odpowiedzi na pytania dotyczące sprawiedliwości i wolności, których należy przede wszystkim szukać na linii północ–południe. Nie ma bowiem pokoju bez sprawiedliwości, bez prawa do samostanowienia, nowego podziału władzy i posiadania^29.
4.3. Zgromadzenie w Nairobi
Podczas Zgromadzenia Ogólnego ŚRK w Nairobi (1975) po raz pierw- szy na ogólnoświatowym forum podjęty został temat kształcenia ekume- nicznego jako zagadnienia pedagogicznego. Kształcenie (niem. Bildung ) stało się od tego czasu w światowym ruchu ekumenicznym jego stałym i nieodłącznym elementem. Jednym z podtematów omawianych w ramach tematu głównego zgromadzenia Jezus Chrystus wyzwala i jednoczy ( Jesus Christus befreit und eint ), był problem Wychowanie do wolności i wspólnoty ( Erziehung zur Befreiung und Gemeinschaft )^30. Kościoły zostały wezwane do tworzenia „nowego porządku międzynarodowego”. Jednym z prioryte- tów dla ŚRK stało się „dążenie do sprawiedliwego, pozwalającego na pełne uczestnictwo i zapewniającego trwałość społeczeństwa” 31. W dokumencie końcowym Zgromadzenia ŚRK w Vancouver znajduje się wezwanie do nie- zwłocznego włączenia do wszystkich działań i programów pedagogicznych
(^29) Cyt za: U. Becker, Ökumenisches Lernen. Überlegungen zur Geschichte des Begriffs, seiner Vorstellungen und seiner Rezeption in der westdeutschen Religionspädagogik bis Van- couver 1983 , w: K. Goßmann (red.), Glaube im Dialog. 30 Jahre religionspädagogische Reform. Für Hans Bernhard Kaufmann , Gütersloh 1987, s. 251. (^30) Tamże, s. 254. (^31) D. Oesselmann, G. Rüppell, P. Schreiner (red.), dz. cyt., s. 6. „Streben nach einer ge- rechten, partizipatorischen und nachhaltigen Gesellschaft (just, participatory, and sustainable society/JPSS)”.
260 Ireneusz Lukas
4.5. Zgromadzenia w Seulu i Harare
Zgromadzenie Ogólne ŚRK w Seulu (1990) podsumowało efekty proce- su koncyliarnego, a także podjęło zobowiązania do dalszej kontynuacji wy- znaczonego kierunku. Zgromadzenie to w historii ekumenizmu postrzegane jest wszakże jako zakończenie etapu, w którym ŚRK inicjowała programy w zakresie odpowiedzialności za świat w ramach ruchu ekumenicznego. Ko- lejne zgromadzenia w Canberze (1991) i Harare (1998) wyznaczyły nowe kierunki w ruchu ekumenicznym, które znalazły także odzwierciedlenie na płaszczyźnie nauczania religijnego. W Harare zainicjowano „Dekadę prze- zwyciężania przemocy“ (2000–2010), która powinna w głównej mierze przyczyniać się do stymulowania procesów edukacyjnych na poziomie lo- kalnym. Wskazano także na potrzebę edukacji poprzez projekty i inicjatywy w zakresie kształcenia teologicznego z uwzględnieniem aspektów edukacji feministycznej, a także kształcenia ekumenicznego ze wskazaniem na pro- blematykę międzyreligijności^36. Nauczanie ekumeniczne zostało określone mianem priorytetowego programu ŚRK podczas ostatniego Zgromadzenia Ogólnego w Porto Alegre (2006) 37. Ważną rolę w jego realizacji stanowią Instytut Ekumeniczny w Bossey oraz inne programy akademickie, któ- rych celem jest rozwijanie nowych koncepcji nauczania ekumenicznego, uwzględniających współczesne wyzwania związane z wielokulturowością, pluralizmem i globalizacją.
5. Memoranda edukacyjne
Zaprezentowany powyżej zarys rozwoju nauczania ekumenicznego w kontekście ruchu ekumenicznego znalazł w tradycji protestanckiej od- zwierciedlenie w oficjalnych dokumentach kościelnych. Istotną rolę odegrały w tym zakresie między inymi memoranda edukacyjne Kościoła ewangelic- kiego w Niemczech, obszerne dokumenty wyrażające stanowisko Kościoła w kwestiach nauczania i kształcenia szkolnego: Nauczanie ekumeniczne. Podstawy i impulsy (1985) 38 , Tożsamość i porozumienie. Miejsce i perspekty-
(^36) D. Oesselmann, G. Rüppell, P. Schreiner (red.), dz. cyt., s. 6. (^37) ŚRK, Porto Alegre, Sprawozdanie Komisji do Spraw Programowych , par. 18– http://www.oikoumene.org/de/dokumentation/documents/oerk-vollversammlung/porto-ale- gre-2006/1-erklaerungen-andere-angenommene-dokumente/institutionelle-angelegenheiten/ bericht-des-ausschusses-fuer-programmrichtlinien/bericht-in-der-angenommenen-fassung. html (27.02.2010). (^38) Ökumenisches Lernen. Grundlagen und Impulse. Eine Arbeitshilfe , Gütersloh 1985.
Nauczanie religijne w służbie ekumenizmu... 261
wy nauki religii w sytuacji pluralizmu (1994) 39 oraz Miara człowieczeństwa. Ewangelickie perspektywy dla edukacji w społeczeństwie wiedzy i naucza- nia (2003)^40. Mimo że memoranda są poświęcone odrębnym zagadnieniom szczegółowym, zawierają bezpośrednie odniesienia do problematyki kształ- cenia ekumenicznego oraz szerzej międzyreligijnego i międzykulturowego.
5.1. Nauczanie ekumeniczne
Memorandum Nauczanie ekumeniczne. Podstawy i impulsy jest kamie- niem milowym w praktycznej realizacji założeń nauczania ekumenicznego, definiowanych w ramach ŚRK. O ile bowiem sama koncepcja nauczania religijnego jako formy realizacji imperatywu współpracy i otwartości eku- menicznej w historii ruchu ekumenicznego znana była od dawna, dopiero memorandum Nauczanie ekumeniczne nadało jej konkretny kształt, a za- razem legitymizację kościelną. Memorandum to przyczyniło się także do rozwoju dyskusji pedagogiczno-religijnej nad definicją i rozwojem pojęcia „nauczanie ekumeniczne”, jak również do jego konkretyzacji dydaktycznej. Punkt wyjścia stanowi rozumienie ekumenii jako potrzeby współistnienia podzielonych Kościołów, chrześcijan, a także całej ludzkości na ziemi. To co wspólne, współpraca podzielonych Kościołów w konkretnym kontekście, jak np. współpraca Kościołów ewangelickich i katolickiego w Niemczech, jest w tej perspektywie tylko małą częścią tego, co kryje się pod pojęciem „ekumenia”. Obszar realizacji nauczania ekumenicznego – w myśl memo- randum – odnosi się w szczególności do nauczania religijnego w szkole, za- razem jednak znacznie poza nie wykracza. Poszczególne rozdziały analizują możliwości realizacji nauczania ekumenicznego w ramach nauczania religij- nego podczas nabożeństw (cześć I, rozdział 2), w parafiach (cześć I, rozdział 3): w przedszkolach, podczas szkolnych lekcji religii, pracy młodzieżowej, a także w najbliższym otoczeniu i regionie (część I, rozdział 4). W myśl memorandum, mówiąc o nauczaniu ekumenicznym, nie chodzi o wprowa- dzenie nowego przedmiotu czy nowego obszaru aktywności. Nie chodzi także o przekazywanie informacji o różnicach wyznaniowych czy historii ruchu ekumenicznego. Nauczanie ekumeniczne zdefiniowane zostało raczej jako „wymiar wszystkich istniejących obszarów pracy i służby”^41. W takim kierunku zmierzały także od połowy lat 70. rozważania pedagogiczne, co
(^39) Identität und Verständigung. Standort und Perspektiven des Religionsunterrichts in der Pluralität. Eine Denkschrift der Evangelischen Kirche in Deutschland , Gütersloh 1994. (^40) Maße des Menschlichen. Evangelische Perspektiven zur Bildung in der Wissens- und Lerngesellschaft. Eine Denkschrift , Gütersloh 2003. (^41) Ökumenisches Lernen. Grundlagen , s. 12.
Nauczanie religijne w służbie ekumenizmu... 263
współpraca w szkole^44 przedstawione zostało zarówno teologiczne, jak i her- meneutyczno-pedagogiczne uzasadnienie międzykulturowości. Uzasadnie- nie teologiczne odwołuje się do ewangelickiego rozumienia Kościoła jako wspólnoty ekumenicznej, wspólnoty wiary i wyznania, a nie instytucjonal- nych rozgraniczeń. „Argumentacja hermeneutyczno-pedagogiczna opiera się na przekonaniu, że problem konfesyjności należy postrzegać w katego- riach hermeneutycznego przedrozumienia, warunkującego postrzeganie rze- czywistości”^45. Z tego względu nauczanie religijne, chcąc służyć ekumeni- zmowi, musi być połączone z odkrywaniem własnej tożsamości konfesyjnej. Konkluzja memorandum w tym zakresie brzmi następująco:
Wielostronna zależność pomiędzy tożsamością konfesyjną i porozumieniem ekumenicznym uświadamia nam, jakie zadanie w obliczu pluralizmu światopo- glądowo-religijnego zostało przed nami postawione w zakresie porozumienia kulturowego i kształcenia pedagogicznego: wśród tego, co różne, wzmacniać to, co wspólne, w działaniu, które prowadzi poprzez zróżnicowania, a nie po- nad nimi^46.
Nauczanie religijne rozumiane jako zadanie prowadzenia ucznia „w” i „poprzez” świat zróżnicowań i wielości jest formą kształcenia ekumenicz- nego i międzykulturowego zarazem.
5.3. Miara człowieczeństwa
Kolejne memorandum Miara człowieczeństwa nie mówi wprost o na- uczaniu ekumenicznym, ale szeroko analizuje kontekst, w którym obec- nie odbywa się kształcenie (niem. Bildung ). Jeden z rozdziałów nosi tytuł Globalizacja wymaga kształcenia międzykulturowego i międzyreligijnego^47. Wymiar ekumeniczny nauczania religijnego zawiera się w problematyce wielokulturowości. Autorzy memorandum zwracają uwagę, że zjawiska glo- balizacji nie powinno się ograniczać tylko do wymiaru politycznego czy go- spodarczego. Globalizacja to także spotkanie kultur i intensyfikacja spotkań międzykulturowych. Kształcenie międzykulturowe, w które wpisuje się idea
(^44) Identität und Verständigung , s. 61–72. (^45) B. Milerski, Kształcenie , s. 135. (^46) Cyt. za: B. Milerski, Kształcenie , s. 135. (^47) Maße des Menschlichen , s. 75–78.
264 Ireneusz Lukas
nauczania ekumenicznego, rozumiane jest jako „forma uznania różnic i na- uczania poprzez kontrast”^48.
6. Polskie publikacje ekumeniczne
Spośród najnowszych publikacji wydanych w Polsce z myślą o naucza- niu religijnym, uwzględniających perspektywę ekumeniczną, należy wy- mienić najnowszy podręcznik religii ewangelickiej Życie i wiara^49 do trze- ciej klasy gimnazjum. W rozdziale trzecim Z chrześcijaństwem przez wieki przedstawione są różne Kościoły chrześcijańskie, zaś w rozdziale czwartym Religie świata. Jednostki lekcyjne przygotowywali przedstawiciele po- szczególnych Kościołów i wyznań 50. W 2009 r. wydana została publikacja Świętować wspólnie, poznawać się wzajemnie. Święta roku kościelnego^51 , opracowana przez międzynarodową, ekumeniczną grupę redakcyjną. Jest to uzupełniający podręcznik do nauczania religii ewangelickiej. Z kolei Ko- misja Wychowania Chrześcijańskiego Polskiej Rady Ekumenicznej (PRE) opracowała pionierską na gruncie polskim ekumeniczną publikację W dro- dze za Chrystusem. Kościoły chrześcijańskie w Polsce mówią o sobie^52. Jest to kompendium wiedzy o Kościołach chrześcijańskich opracowane według wspólnie ustalonego schematu. Autorami poszczególnych rozdziałów są du- chowni i świeccy przedstawiciele Kościoła rzymskokatolickiego i siedmiu Kościołów zrzeszonych w PRE. Książka jest skierowana w pierwszym rzę- dzie „do katechetów, nauczycieli, studentów i wszystkich tych, którzy chcą poznać różnorodność chrześcijaństwa w Polsce”^53.
(^48) Tamże, s. 75; por. także B. Milerski, Kształcenie , s. 135. (^49) Życie i wiara. Podręcznik do nauczania kościelnego – religii ewangelickiej, III klasa gimnazjum , Bielsko-Biała 2008. (^50) „Ale Ty trwaj” – podręcznik religii ewangelickiej do trzeciej klasy gimnazjum , „Zwiastun Ewangelicki” 18 (2008), s. 14–15. (^51) H. Hanisch, D. Reiher (red.), Świętować wspólnie, poznawać się wzajemnie. Święta roku kościelnego , Dzięgielów 2009. (^52) H. Tranda, M. Patalon (red.), W drodze za Chrystusem. Kościoły chrześcijańskie w Polsce mówią o sobie. Kraków 2009. (^53) Tamże, s. 9.
