Nauka i filozofia epoki baroku, Notatki z Filozofia

Pobierz Nauka i filozofia epoki baroku i więcej Notatki w PDF z Filozofia tylko na Docsity!

Nauka i filozofia epoki baroku

Wprowadzenie Przeczytaj Prezentacja mulmedialna Sprawdź się Dla nauczyciela

Bibliografia:

Źródło: Rozprawa o metodzie, [w:] Stanisław Cynarski, Historia powszechna 1500–1648. Wybór tekstów źródłowych, Kraków 1981, s. 208–209. Źródło: John Locke, Rozważania dotyczące rozumu ludzkiego, t. 1, tłum. B.J. Gawecki, Warszawa 1955, s. 119–120. Źródło: Thomas Hobbes, Lewiatan, [w:] Teksty źródłowe do nauki historii w szkole. Pierwsze rewolucje burżuazyjne w Europie, t. 16, oprac. Z. Libiszowska, Warszawa 1960, s. 29–30. Źródło: Jakub Bossuet o istocie władzy absolutnej, [w:] Wiek XVI–XVIII w źródłach, oprac. S.B. Lenard, M. Sobańska-Bondaruk, Warszawa 1999. Źródło: John Locke o państwie liberalnym, [w:] Teksty źródłowe do nauki historii w szkole. Pierwsze rewolucje burżuazyjne w Europie, t. 16, oprac. Z. Libiszowska, Warszawa 1960.

Źródło: J.D. Bernal, Nauka w dziejach, Warszawa 1957.

Źródło: Contentplus.sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Twoje cele

Scharakteryzujesz poglądy XVII‐wiecznych filozofów. Opiszesz postęp w naukach przyrodniczych. Zinterpretujesz myśl polityczną XVII w. Ocenisz wkład XVII‐wiecznych myślicieli w rozwój nauki.

Przeczytaj

Filozofia XVII w.

Filozofia XVII w. charakteryzuje się dużą różnorodnością idei i teorii. Jednocześnie pozostaje w ścisłym związku z naukami przyrodniczymi, a najwięksi myśliciele tego okresu łączą swoje zainteresowania filozoficzne z konkretnymi dziedzinami nauki. Uwagę wielu filozofów przykuwało bowiem poszukiwanie nowej metody naukowego wyjaśniania zjawisk przyrodniczych. Podstawowymi kierunkami metodologicznymi były racjonalizm i empiryzm, które opierały się na wzorach rozumowania matematycznego. Racjonalizm głosił, że poznanie jest niezależne od doświadczenia i jedynym środkiem jego osiągnięcia jest rozum. Empiryzm natomiast uznawał, że wiedza musi się wywodzić z dowodów zmysłowych i uogólniania eksperymentów. Czołowymi reprezentantami racjonalizmu byli Descartes (forma spolszczona Kartezjusz), Spinoza i Leibniz, a empiryzmu Galileusz, Hobbes i Locke.

Wśród wielu koncepcji szczególne miejsce przysługuje kartezjanizmowi. René Descartes (1596–1650) był skrajnym racjonalistą. Odrzucał wartość poznania za pośrednictwem zwodniczych jego zdaniem zmysłów, a za jedyne źródło wiedzy uznawał umysł. Uważał, że człowiek wyposażony jest we wrodzoną intuicyjną wiedzę. Dzięki niej może poznać świat, o ile zastosuje prawidłową metodę rozumowania.

René Descartes, Kartezjusz (1596–1650) – francuski filozof i matematyk, czołowy przedstawiciel XVII-wiecznego racjonalizmu. Uznawał pewność myślenia człowieka za podstawę wiedzy; głosił zasadę: cogito ergo sum (myślę, więc jestem). Był zwolennikiem metody myślenia opartej na wzorach rozumowania matematycznego i uznawał ją za uniwersalną i całkowicie pewną. Do najważniejszych jego dzieł należą Rozprawa o metodzie, Medytacje o pierwszej filozofii i Zasady filozofii. Źródło: Frans Hals, Wikimedia Commons, domena publiczna.

We Francji popularnością zaczął cieszyć się jansenizm, ruch religijny i społeczny postulujący odnowę katolicyzmu w duchu nauk św. Augustyna. Zwolennikiem jansenizmu był m.in. słynny matematyk i filozof Blaise Pascal.

Problematyką związaną z edukacją zajmował się Jan Ámos Komenský. Tworzył podręczniki szkolne i pracował nad teoretycznymi zagadnieniami z zakresu pedagogiki i dydaktyki. Propagował powszechny i jednolity (obejmujący wszystkie dzieci niezależnie od płci i stanu) system nauczania.

Jan Ámos Komenský (1592–1670) – początkowo działał w Czechach. Jako duchowny braci czeskich na skutek prześladowań religijnych w 1627 r. musiał opuścić Czechy i zamieszkał w Lesznie, gdzie pracował m.in. w tamtejszym gimnazjum. W czasie potopu szwedzkiego opowiedział się po stronie Karola Gustawa, w wyniku czego po klęsce Szwedów był zmuszony uchodzić z Polski. Zmarł w Amsterdamie. Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Rozwój nauk przyrodniczych w XVII w.

Galileusz (1564–1642), opierając się na empirycznych i matematycznych metodach badań przyrodniczych, stworzył materialistyczny i mechanistyczny obraz świata. Zasłynął jako konstruktor teleskopu, dzięki któremu odkrył plamy na Słońcu, cztery główne satelity Jowisza, góry i kratery na Księżycu oraz zaobserwował okresy pojawiania się planety Wenus. Jest również odkrywcą prawa bezwładności oraz prawa

swobodnego spadania ciał. Swoimi badaniami potwierdził poglądy Kopernika na temat miejsca Ziemi w Układzie Słonecznym, ale pod wpływem perswazji inkwizycji musiał się ich wyrzec.

Jednym z najtęższych umysłów epoki w dziedzinie nauk przyrodniczych był Isaac Newton (1643–1727). Do najważniejszych jego osiągnięć należało sformułowanie prawa powszechnego ciążenia i opracowanie na jego podstawie teorii ruchu planet. W dziedzinie optyki wysunął koncepcję korpuskularnej budowy światła. Był również prekursorem nauki o cieple. Głosił deistyczny i mechanistyczny pogląd na świat.

Isaac Newton (1643–1727) – angielski fizyk i matematyk. Odkrył prawo powszechnego ciążenia i sformułował trzy zasady dynamiki, zwane zasadami dynamiki Newtona. W dziedzinie matematyki stworzył rachunek różniczkowy i całkowy. W dziedzinie optyki sformułował koncepcję korpuskularnej budowy światła i odkrył, że światło składa się z wielu barw. Źródło: Godfrey Kneller, Wikimedia Commons, domena publiczna.

Thomas Hobbes (1588–1679) był autorem systemu mechanistycznego materializmu. Według niego cały wszechświat jest wieczną, niezależną od człowieka materią w ruchu. Świat ten jest dostępny poznaniu ludzkiemu za pomocą zmysłów, ale musi być obserwowany w ruchu i badany przy pomocy metody geometrycznej.

Galileusz, Galileo Galilei (1564–1642) – włoski matematyk, astronom i fizyk, twórca podstaw eksperymentalno-matematycznych metod badawczych w naukach przyrodniczych; zbudował wagę hydrostatyczną i pierwszy termoskop. Źródło: Oavio Leoni, Wikimedia Commons, domena publiczna.

prawem dla sprawujących władzę powinno być dobro ludu. W przeciwnym razie demokracja przeradza się w anarchię, arystokracja w oligarchię, a monarchia w tyranię.

John Locke (1632–1704) – angielski filozof; jeden z czołowych przedstawicieli nowożytnego empiryzmu i sensualizmu. Utrzymywał, że jedynym źródłem wiedzy jest doświadczenie, a umysł człowieka w momencie przyjścia na świat jest niezapisaną kartą (łac. tabula rasa). W zakresie teorii państwa opracował zasady konstytucjonalizmu, liberalnej demokracji oraz koncepcji umowy społecznej jako źródła władzy. Źródło: Godfrey Kneller, Wikimedia Commons, domena publiczna.

Zwolennikiem teorii umowy społecznej był również Locke. Uważał on, że źródłem władzy państwowej jest lud, który dysponuje władzą suwerenną. Na co dzień władzę sprawuje państwo, które otrzymało mandat do jej sprawowania warunkowo. W przypadku posługiwania się nią w sposób niegodziwy, lud może władzę odebrać. Według Locke’a najlepszą formą państwa jest monarchia konstytucyjna, w ramach której interesy ludu powinny być zabezpieczone takimi zasadami jak odpowiedzialność króla przed parlamentem i rozdział władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej. Jego główne dzieła to: List o tolerancji, Dwa traktaty o rządzie, Rozważania dotyczące rozumu ludzkiego oraz Myśli o wychowaniu. Bardziej radykalne poglądy

Portret Jacques’a Bénigne Bossueta pędzla Pierre'a Mignarda, ok. 1675 r. Źródło: Renaud Camus, licencja: CC BY 2.0.

głosił Spinoza, który był zwolennikiem demokracji bezpośredniej, w której rządy sprawowane są przez zgromadzenia wolnych i równych obywateli.

Jacques Bénigne Bossuet (1627–1704), podobnie jak poprzednicy, za główny cel istnienia państwa uznawał zapewnienie bezpieczeństwa jego mieszkańcom. Uważał, że najlepiej ten cel realizuje monarchia absolutna, której przeciwstawiał jej zdegenerowaną postać: monarchię arbitralną. O ile pierwsza zapewnia poddanym ochronę, o tyle druga zamienia ich w niewolników. Władzę królewską wywodził z prawa boskiego. Uważał ją za naturalną konieczność, ponieważ tylko istnienie kierującej się rozumem władzy przeobraża niezorganizowany tłum w sprawnie funkcjonujące państwo.

Słownik

deizm

(z łac. deus, D. dei – bóg, bóstwo) pogląd filozoficzno‐religijny, zgodnie z którym Bóg stworzył świat, ale po akcie stworzenia przestał ingerować w jego dalsze losy

dualizm

(z łac. dualis – podwójny) w filozofii umysłu stanowisko zakładające istnienie dwóch odrębnych substancji: cielesnej i mentalnej

empiryzm

(z gr. empeiria – doświadczenie) przekonanie, że głównym źródłem wszelkiej wiedzy jest doświadczenie, a rozum w poznaniu odgrywa mniejszą rolę

idealizm

(z łac. idealis – idealny; od gr. idea – kształt, wyobrażenie) pogląd, według którego świat dostępny ludzkim zmysłom nie jest całością rzeczywistości, oprócz niego istnieją wieczne i niezmienne byty niematerialne

laicyzacja

(z łac. laicus – świecki) zeświecczenie, proces uniezależniania się różnych dziedzin życia społecznego, politycznego, kulturalnego itp. od wpływów Kościoła oraz duchowieństwa i nadanie im charakteru świeckiego

materializm

(z łac. materialis – materialny) teoria filozoficzna, według której istnieje tylko materia, wykluczająca możliwości istnienia bytów niematerialnych

Kołakowski Andrzej, Rozum doświadczalny, „Mówią Wieki” 8/1993.

Kołakowski Andrzej, Rozum technologiczny, „Mówią Wieki” 9/1993.

Mroczkowska‐Rusiniak Dorota, Wenecki karnawał, „Mówią Wieki” 4/2008.

Otto Maria, W pracowni Jana Heweliusza, „Mówią Wieki” wydanie specjalne 3/2013, Gdańsk

• miasto wielkiej historii.

Sikora Adam, Służebnik Lewiatana, „Mówią Wieki” 4/1997.

Prezentacja mulmedialna

Polecenie 1

Zapoznaj się z prezentacją mulmedialną. Oceń znaczenie wynalezienia i zastosowania w nauce teleskopu oraz mikroskopu.

Twoja odpowiedź

Przed wynalezieniem lunety ludzie obserwowali gwiazdy nieuzbrojonym okiem. Przełomem okazało się wynalezienie w XVII w. tuby zaopatrzonej w dwie soczewki. Uczynił to na początku stulecia holenderski optyk Hans Lippershey. W 1609 r. Galileusz skonstruował własną lunetę, dzięki której udało mu się dokonać wielu odkryć astronomicznych.

Trwa

wczytywanie

danych. ..

Galileusz prezentujący doży Wenecji działanie lunety Źródło: wikipedia.org, autor: Giuseppe Berni, domena publiczna

Isaac Newton ukończył budowę teleskopu zwierciadlanego w 1668 r.

Teleskop zwierciadlany składa się z głównego zwierciadła wklęsłego i płaskiego, ustawionego pod kątem lustra wtórnego. Zwierciadło płaskie wyprowadza poza obudowę wiązkę światła odbitego od zwierciadła głównego.

Trwa

wczytywanie

danych. ..

Teleskop Isaaca Newtona Źródło: teleskopy.pl, lic. edukacyjna

Teleskop Isaaca Newtona – schemat Źródło: wikipedia.org, autor: MesserWoland, CC-BY-SA-

Chrisaan Huygens Źródło: wikipedia.org, autor: Caspar Netscher, domena publiczna

Zegar wahadłowy Huygensa Źródło: wikipedia.org, autor: Chrisaan Huygens, domena publiczna

Uczeń Galileusza Evangelista Torricelli jest uważany za ojca barometru – przyrządu do pomiaru ciśnienia atmosferycznego.

Evangelista Torricelli Źródło: wikipedia.org, domena publiczna

Trwa

wczytywanie

danych. ..