Nauki o państwie i prawie, Notatki z Politologia

Pobierz Nauki o państwie i prawie i więcej Notatki w PDF z Politologia tylko na Docsity! PODSTAWY NAUKI O PAŃSTWIE Pojęcie państwa: • Dla Greków państwo to polis, dla Rzymian res publica lub imperium, w średniowieczu pojawiły się pojęcia regnum i terra. • W epoce Renesansu pojawiło się bliskie już naszemu rozumieniu pojęcie włoskie la stato. Termin ten upowszechnił się w kolejnych dwóch wiekach we Francji, Niemczech i Anglii. • Pojęcie państwo znane w języku polskim już od XII wieku i oznaczało władanie ziemią, a także władzę, panowanie. Była to więc własność ziemi, własność szlachecka, kasztelańska, okręgowy sąd pana feudalnego. • W znaczeniu dzisiejszym termin państwo zaczęto przyjmować na ziemiach polskich od przełomu XVIII/XIX wieku. Do tego czasu państwo polskie określane było takimi nazwami jak republika, rzeczpospolita, królestwo, korona, policja. Typy państwa (Max Weber 1931r.): • Suwerenne państwo w ramach europejskiego systemu państw (XVII). • Relatywnie zamknięte państwo handlowe oparte na burżuazyjno-kapitalistycznym społeczeństwie i takich formach gospodarki (XVIII). • Liberalne państwo prawa z konstytucją ukierunkowane na wolności osobiste jednostki (XIX). • Połączenie wszystkich tych tendencji w państwo narodowe. Państwo- pewien szczególny typ organizacji politycznej, która kontroluje podstawowe środki przymusu na określonym terytorium, autonomicznym w swoim funkcjonowaniu, a zarządzanie nią następuje centralnie za pomocą formalnie ustanowionych norm takich jak prawo czy ideologia. Wyznaczniki państwa: • Odrębność terytorialna- państwo ma jasno zakreślone granice swojego obszaru. Ta mapa polityczna określa także sposoby prowadzenia polityki Mn. Wraz z zarysowaniem granic sprawowanej władzy państwowej, ale także pod wpływem rozwoju światowej gospodarki wolnokonkurencyjnej i aliansów międzypaństwowych oraz bloków politycznych, problemem o kapitalnym znaczeniu staje się geopolityka. • Określona ludność- nacjonalizm XIXwieczny ustalił przekonanie, że najlepszym rozwiązaniem jest jednorodne doświadczenie historyczne, które wyraża się w jednolitości narodu. Państwa wielonarodowe zostały poddane wielkiej próbie w okresie I WŚ. W rezultacie powstały państwa względnie jednorodne kulturowo i etnicznie. Dużego znaczenia nabiera również pojęcie obywatelstwa. Obywatelem jest osoba, która ma określony status prawny dający jej możliwości pełnego uczestnictwa w życiu danego narodu. • Suwerenność- chodzi tutaj o pełny i wyłączny tytuł wydawania praw, jak również o możliwość ich egzekwowania wśród ludzi zamieszkujących dane terytorium. Suwerenność oznacza także zdolność do odwołania się do przemocy politycznej wobec obywateli nieposłusznych lub naruszających ład publiczny. W polityce Mn oznacza realizację zasady suwerenności narodów. • Rząd- wyraża w czystej postaci zasadę suwerenności swoich decyzji wobec ludności zamieszkującej dane terytorium. Władza polityczna jest całkowicie utożsamiona z państwem jako niezależnym związkiem politycznym. • Poczucie narodowej tożsamości- możliwe jest za sprawą utożsamienie się z terytorium narodowym. Ten proces ma tyleż wymiar intelektualny jako powstanie zbiorowej samoświadomości zabudowanej symbolami i rytuałami oraz psychiczny. Pomaga w tym wspólna historia, rozważanie jej pożytków w postaci tradycji, ale niezbędne do tego jest wspólne medium- jeden język i literatura jako pewien wzór dyskursu kulturowego. To wszystko składa się na wspólną kulturę. Państwo według Arystotelesa- państwo jest pewną organizacją rożnych grup ludzi niezbędnych dla jego istnienia. Państwo w tym ujęciu to wspólnota równych obywateli pełniących służbę wojskową i uczestniczących w pracy ciał obradujących. Dla istnienia państwa niezbędni są jednak także ludzie nie będący obywatelami- chłopi, rzemieślnicy i wszelkiego rodzaju robotnicy. Grupa ludzi pozbawiona podmiotowości politycznej jest konieczna dla zrealizowania przez państwo jego celu, czyli zapewnienia swym obywatelom możliwie doskonałego życia (państwo jest wspólnotą równych mającą na celu możliwie doskonałe życie). Państwo według Colina Piersona- państwo współczesne należy charakteryzować poprzez uwydatnienie sześciu cech- suwerenności terytorialnej, zorganizowanej przemocy, legalności i praworządności opartej na K, praw obywatelskich, zarządzania podatkami oraz racjonalnej administracji państwowej. Państwo zgodnie z obecnym ujęciem prawnomiędzynarodowym- w Międzyamerykańskiej Konwencji o Prawach i Obowiązkach Państw z 26 grudnia 1933r. określono państwo jako podmiot prawa Mn powinno posiadać następujące atrybuty- ludność, określone terytorium, rząd oraz zdolność do utrzymywania stosunków z innymi państwami. Podmiotowość prawnomiędzynarodowa państwa obejmuje zdolność do następujących przedsięwzięć- zawieranie UMn, utrzymywanie stosunków dyplomatycznych i konsularnych, uczestniczenie w organizacjach Mn, odwoływanie się do pokojowych sposobów załatwiania sporów Mn oraz podejmowanie samoobrony. Inne koncepcje państwa : • Św. Tomasz z Akwinu (1225-1274r.)- traktuje państwo jako społeczność doskonałą (societas perfecta) samowystarczalną, niezależną i samorządną. Istnienie państw wiąże się ściśle z występowaniem pewnego porządku prawnego oraz władzy, która by go chroniła i miała możliwość zaspokajania potrzeb obywateli oraz gwarantowała im pokój od zewnątrz. Celem państwa jest bonum commune, czyli dobro wspólne, które wyraża się w zachowaniu pokoju i zapewnieniu powszechnej szczęśliwości doczesnej. • Marksistowska koncepcja- zakłada że państwo jest organizacją przymusową służącą klasie panującej. Według Lenina (1870-1924r.) państwo jest maszyną do utrzymania panowania jednej klasy nad drugą. • Czesław Znamierowski (1888-1967r.)- twierdził, że państwo jako organizacja władcza unormowana K jest niezbędne dla społeczności o większej liczbie członków żyjących na większym terytorium. Celem państwa jest ochrona i obrona członków tej grupy oraz utrzymanie porządku wewnętrznego. W państwie występują- grupa władcza (rządzący) i politycznie bierna niezorganizowana masa (rządzeni). Suwerenność państwa: • Suwerenność wewnętrzna- oznacza, że władza państwowa jest władzą najwyższą na danym obszarze i sama decyduje o swoim zakresie działania. • Suwerenność zewnętrzna- oznacza, że państwo jest organizacją niezależną w podejmowaniu decyzji od innych państw. Jest ono suwerenne wtedy, gdy ma zwierzchnią władze nad terytorium i ludnością i gdy może dobrowolnie nawiązywać równorzędne stosunki z innymi państwami, być członkiem wybranych przez siebie organizacji Mn oraz swobodnie kształtować swoją formę i ustrój społeczno-gospodarczy. Zakres suwerenności państwa jest ograniczony na skutek Mn współzależności ekonomicznych, politycznych i militarnych. Państwo jako organizacja terytorialna- obejmuje ludzi znajdujących się na danym terytorium zakreślonym granicami. Terytorium państwa, to zarówno obszar lądowy, jak i wody przybrzeżne, obszar w głąb ziemi, strefa powietrzna nad jego obszarem oraz statki wodne i powietrzne. Państwo zachowuje wyłączność do danego terytorium. Państwo jako organizacja przymusowa- przynależność do niej ma charakter sformalizowany. Określa ją obywatelstwo. Osoby przebywające na terytorium danego państwa są zobowiązane do akceptowania obowiązujących reguł prawnych. Naruszenie prawa wiąże się z sankcjami i możliwością wyegzekwowania przestrzegania porządku prawnego zgodnie z procedurą w danym państwie. GENEZA PAŃSTWA Koncepcja teistyczna- koncepcje teistyczne wiążą powstanie państwa z działaniem istoty nadprzyrodzonej. Stanowiąc fragment doktryny Starożytnego Wschodu oznaczały, że władca sam jest bogiem bądź że jego władza pochodzi od bóstwa. W nowej erze koncepcje teistyczne były kontynuowane przez chrześcijaństwo. I tak święty Augustyn (354-443r.) twierdził, że każda władza państwowa pochodzi od Boga. Święty Tomasz z Akwinu uzasadniał, że od Boga pochodzi sama zasada władzy, a istniejące konkretnie państwa są dziełem ludzi. Takie stanowisko prowadzi do wniosku, że państwa mogą być zarówno dobre jak i złe, czyli takie, którym można się przeciwstawić. wieku p.n.e. dążenia ludowe do ustanowienia demokracji stały się coraz powszechniejsze. ■ Polis demokratyczna- istotą są rządy ludu. Dla Ateńczyków oznaczało to szansę dojścia do godności publicznych także przez ludzi ubogich, gdyż za piastowanie urzędów wypłacano pensję. Demokracja dawała ubogim równość praw politycznych. Była jednak dobrem dostępnym jedynie wybrańcom. W V wieku przed p.n.e. na 250-300 tysięcy mieszkańców Aten prawa polityczne posiadało jedynie 40-50 tysięcy. Pozbawione ich były kobiety oraz liczni cudzoziemcy. Stanowiący blisko połowę społeczeństwa niewolnicy nie byli ludźmi w rozumieniu Greków. Rzym: • Królestwo- okres królewski jest najmniej udokumentowany w dziejach Rzymu. Tradycja przekazała nam imiona siedmiu władców, choć w rzeczywistości musiało być ich więcej, a tylko trzech ostatnich pochodzących z Etrurii uważamy za postacie historyczne. W okresie królewskim naród rzymski opierał się na więziach rodowych. Ludność składała się z Latynów i spokrewnionych z nimi Sabinów. Mieszkańcy trudnili się głównie rolnictwem. W 509r. obalono ostatniego króla i proklamowano republikę. • Republika- w IV wieku władza przeszła w ręce bogaczy po części patrycjuszowskiego, a po części plebejskiego pochodzenia- nobilów. Choć lud niekiedy się przeciwko ich rządom buntował, to jednak rosnące terytorialnie państwo było w większości chłopskie, a chłopi, czyli podpora armii byli przyzwyczajeni do posłuszeństwa i aprobowali rządy bogaczy. Od III wieku p.n.e. najważniejszym organem w państwie był Senat, choć formalnie duże uprawnienia należały na podobieństwo Grecji do ZL. Wszyscy urzędnicy byli wybierani i odpowiadali przed ZL. Podobnie jak w Atenach obowiązywały dwie zasady- kadencyjność, to znaczy urzędnik piastował swoją funkcję przez dany okres (1 roku) oraz kolegialność, czyli ten sam urząd sprawowały jednocześnie co najmniej dwie osoby. Miało to zapobiegać tyranii. Jedynie w sytuacji zagrożenia na pół roku wybierano dyktatora dysponującego nieograniczoną władzą. • Kryzys republiki- w I wieku p.n.e. Rzym podwoił swój obszar i przeżywał zarazem poważny kryzys. Szlachta senatorska była skłócona z ekwitami, chłopi biednieli, lud miejski ulegał demoralizacji, trwały walki pomiędzy stronnictwami politycznymi, dochodziło do mordów politycznych, biedni sprzedawali swoje głosy bogatym i ambitnym. Republika zaczęła dogorywać. Odrzucano demokratyczne tradycje. Powstawały warunki sprzyjające dyktaturze sprytnej jednostki. Zwycięzcy wodzowie mogli dyktować swoje warunki. Zawierano nawet prywatne umowy o podziale państwa na strefy wpływów. Taką właśnie prywatną umową był I triumwirat zawarty przez Cezara, Pompejusza i Krassusa. Rychło między triumwirami doszło do konfliktu. Pełnię władzy przechwycił Cezar. Skupiwszy w swoim ręku najważniejsze urzędy republikańskie wprowadził rządy dyktatorskie. Został zamordowany przez zwolenników republiki. • Cesarstwo- śmierć Cezara nie uratowała republiki. Walkę o władzę, która się rozpętała po śmierci dyktatora wygrał Oktawian, zwany później Augustem. W okresie cesarskim można wyróżnić dwa podokresy. ■ Pryncypat- czyli pierwszy w Senacie, to nazwa ustroju wprowadzonego przez Oktawiana w 27r. Polegał on na skupieniu wszystkich ważnych urzędów republikańskich w rękach jednego człowieka (komedia republiki). ■ Dominat- reformy wprowadzone przez cesarza Dioklecjana w 284r. ostatecznie przekształciły imperium w monarchię absolutną opartą na armii i urzędnikach. Nazwa ustroju pochodzi od słowa dominus (pan i bóg), jako że cesarz nakazał, aby oddawano mu cześć boską już za życia, a nie jak dotąd po śmierci. Władza panującego była poza wszelką kontrolą. Był panem życia i śmierci swych poddanych, a jego wola stawała się najwyższym prawem. ŚREDNIOWIECZE Państwo patrymonialne: • Pojęcie to zostało stworzone przez historyków ustroju na przełomie XVIII/XIX wieku. Przeciwstawiono ustrój państwa, w którym władza pochodzi od ludu (suwerenność narodu), takiemu, w którym źródłem i piastunem władzy jest jeden człowiek (suwerenność monarchy). Patrymonialna koncepcja państwa ujmowała je jako dziedziczną własność dynastii panującej. Było to charakterystyczne dla państw wczesnego średniowiecza- frankijskiego, anglosaskiego, Rusi Kijowskiej, Polski pierwszych Piastów. Nie było naówczas znane rzymskie rozumienie państwa jako dobra publicznego, wspólnej wartości obywateli (res publica). Monarcha dysponował terytorium swego kraju oraz wszelkimi uprawnieniami publicznymi, tak jak majątkiem prywatnym. Nie licząc się z racją stanu, rozdawał ziemię i urzędy wedle własnego uznania. • Problemy dotyczyły także dziedziczenia monarchii i następstwa tronu. Państwo oraz majątek prywatny ulegały podziałowi między synów zmarłego władcy, z których każdy stawał się dziedzicznym monarchą. • Konsekwencją było feudalne rozbicie dzielnicowe licznych państw naszego kontynentu. Podział zatem Polski na dzielnice po 1138r. nie był wcale osobliwym zjawiskiem na tle Europy. Monarchia stanowa: • Przezwyciężenie rozbicia dzielnicowego oraz prawne i społeczne wyodrębnienie się zróżnicowanych grup społecznych, czyli stanów oraz udział stanów uprzywilejowanych i mieszczaństwa w zarządzaniu państwem były podstawą nowej formy państwa średniowiecznego- monarchii stanowej. Udział stanów w sprawowaniu władzy wyrażał się w zdobywaniu uprawnień politycznych, w działalności zgromadzeń stanowych oraz w różnych formach samorządu stanowego. • Uregulowano zasady następstwa tronu w postaci monarchii dziedzicznej albo monarchii elekcyjnej. • Najbardziej charakterystyczną instytucją monarchii stanowej ograniczającą uprawnienia monarchy były centralne zgromadzenia stanowe, np. parlament w Anglii, SG we Francji, Sejm Rzeszy czy Sejm walny w Polsce. Pojawienie się tych zgromadzeń w poszczególnych krajach i później ograniczenie ich uprawnień bądź likwidacja wyznaczają czas trwania monarchii stanowej w danym państwie. PAŃSTWO NOWOŻYTNE Suwerenność państwa nowożytnego była określana jako coś więcej niż niezależność od władzy kościelnej. Zrodziła się idea państwa liberalnego, które szanuje równość wszystkich obywateli wobec prawa i jest neutralne względem zróżnicowanych wierzeń religijnych i przekonań moralnych obywateli. W państwie nowożytnym pod wpływem rosnącej siły politycznej mieszczaństwa i chrześcijaństwa pojawiła się idea wzajemnej niezależności państwa i Kościoła. Państwo renesansowe: • Monarchia stanowa tworzyła w okresie średniowiecza układ kruchej równowagi pomiędzy Koroną (królem, księciem), a stanami i ich przedstawicielstwami, np. sejmikami. Dalsza jej ewolucja mogła prowadzić do większego jeszcze udziału wyższych warstw społeczeństwa w sprawowaniu rządów. • Po wydarzeniach rewolucji angielskiej XVII wieku, kraj ten stał się wzorem liberalnego państwa konstytucyjnego. Liberalnego, to znaczy akceptującego i popierającego wolność osobistą obywateli. Ustrój wielu państw europejskich począł zmieniać się, czyli ewoluował w kierunku rządów absolutystycznych. • Absolutyzm oznacza nieskrępowaną władzę monarchy nad poddanymi, czyli władzę jednego człowieka nie ograniczoną przez żadne instytucje, np. sejmy czy sejmiki. • Taka forma rządów monarchicznych pojawiła się w Europie w XVI wieku, chociaż wywodziła się z idei starożytnych i średniowiecznych. Podwaliny nowożytnej koncepcji absolutyzmu stworzył Bodin. Dodajmy, że systemy odrzucające wzorzec absolutyzmu często były określane w Europie mianem ustrojów republikańskich niezależnie czy miały króla. Posiadały namiastkę monarchy czy były klasycznymi republikami, jak stworzone przez Niderlandczyków i Wenecjan republiki oligarchiczne. Organizacja państwa renesansowego: • Sprawowanie silnej władzy monarszej, królewska kontrola Kościoła, wzrost liczby i znaczenia urzędników wynikający z obejmowania przez państwo swoją kontrolą coraz to nowych dziedzin życia, wystawianie urzędów na sprzedaż. • O polityce i ustroju decydowała kalkulacja ekonomiczna. Państwo kierowane było przez płatnych urzędników, działających zgodnie z racją stanu. Wojny prowadzili kondotierzy bogacący się, unikający bitew i często zmieniający strony konfliktu. Absolutyzm XVII wieku: • Absolutyzmem nazywamy taką formę rządów, która oparta jest na idei jedności i niepodzielności władzy politycznej. • Władza absolutna jest skupiona w rękach jednostki, która ma wyłączność tworzenia prawa i kierowania całokształtem spraw państwowych przy jednoczesnym pozostawaniu poza kontrolą społeczną. Innymi słowy monarcha jest suwerenem. • Cechą państwa absolutnego było posługiwanie się organami kolegialnymi, w których nie podejmowano decyzji jednoosobowo. Władca sądził, że formuje w ten sposób organ bardziej fachowy, w którym mogli zasiadać różni specjaliści, a także, że organy wieloosobowe zredukują możliwości ograniczenia władzy królewskiej przez zdolnych i ambitnych dygnitarzy. • Inną osobliwością państwa absolutnego było sprzedawanie urzędów. Nawet oficerowie kupowali sobie dowództwa pułków. Już od początków XVII wieku obowiązywała zasada dziedziczenia i prawa sprzedania odziedziczonego urzędu. Sprzedawanie i dziedziczenie urzędów nie tylko dawało ogromne korzyści finansowe monarchii (król od każdej takiej transakcji otrzymywał procent), lecz również sprzyjało lojalności urzędników wobec króla. Ludzie, którzy utopili fortunę w kupnie urzędu, starali się dobrze i efektywnie pracować, aby nie tylko odkuć się, ale i nieźle zarobić. • Oparcie władzy monarszej na grupie urzędniczej nazywamy państwem policyjnym. W XVII wieku słowo policja miało nieco inne znaczenie niż dzisiaj. Oznaczało bowiem całą administrację, a nie tylko jej część spełniającą funkcję ochrony praworządności. Tak więc państwo policyjne to po prostu państwo urzędnicze, administracyjne. REPUBLIKA Zgodnie ze współczesną definicją ustrój polityczny, w którym władza jest sprawowana przez organ wyłoniony w wyniku wyborów na określony czas. Cechy republiki: • Wybór władzy: ■ Parlament. ■ Głowa państwa- może mieć charakter jednoosobowy (prezydent) lub wieloosobowy (Rada Państwa w PRL, Dyrektoriat we Francji), wyłaniana jest albo w drodze wyborów (powszechne lub dokonywane przez parlament, albo w inny sposób). • Władze powoływane są najczęściej na czas określony, nierzadko występują ograniczenia ilości kadencji, które może sprawować jedna osoba. Historia: • V-I wiek p.n.e.- klasyczna Republika rzymska, jako pierwowzór. • Średniowiecze- miejskie republiki w Italii wzorowane na klasycznej rzymskiej, np. Florencka, Sieny, Lukki, oraz republiki kupieckie- Wenecka, Genui, a także ruska Republika Nowogrodzka, ale również Związek Szwajcarski, jako republika federalna do dziś. • XVI-XVIII wiek- RON, jako przykład państwa o ustroju mieszanym- republiki z monarchią. Ponadto w Holandii powstała Republika Zjednoczonych Prowincji, jako republika federalna o charakterze protestanckim. • Przełom XVIII i XIX wieku- Stany Zjednoczone w wyniku rewolucji francuskiej, gdzie Francja została tymczasowo przekształcona w republikę, a później w wyniku wojen napoleońskich w Italii powstały nowe krótkotrwałe republiki, np. Cisalpińska czy Rzymska. • Nowe republiki powstały także w Ameryce Łacińskiej, np. Peru w 1821r. • Wiele państw w Europie, Azji i Afryce zrezygnowało z monarchii, różny charakter- liberalne (w zachodniej Europie po II WŚ), socjalistyczne bądź komunistyczne (ZSRR, ChRL), Arystoteles- dokonał podziału państw ze względu na ich formę na- monarchie i tyranie (rządy jednoosobowe), arystokracje i oligarchie (rządy kolegialne) oraz politee (rządy klasy średniej i wyższej) i demokracje (rządy ludu). Optymalna monarchia, następnie arystokracja, demokracja. Machiavelli- nie ma ustroju idealnego, przystosowanego do wszelkich zadań państwa, ale że forma państwa jest zależna od zadań jakie państwo ma do spełnienia. Definicja demokracji: • Aksjologiczna- sposób rządzenia oparty na wartościach (wolność, równość, tolerancja). • Proceduralna- odnosi się do instytucji , podkreśla mechanizm sprawowania władzy , wybory, podział władz, instytucje ochrony praw. • Materialna- sposób sprawowania władzy służący osiągnięciu konkretnych celów społecznych. Cechy: • Istnienie instytucjonalnych i proceduralnych mechanizmów zapewniających obywatelom uczestnictwo w sprawowaniu władzy państwowej. • Społeczna kontrola działalności aparatu państwowego. • Przedstawicielski charakter instytucji państwowych podejmujących kluczowe decyzje polityczne. • Poddawanie metod rządzenia stosowanych przez organy władzy publicznej permanentnej weryfikacji urzędowej i obywatelskiej. • Wolne wybory. Państwa demokratyczne- zasada suwerenności narodu, zasada przedstawicielstwa, zasada podziału władz, zasada pluralizmu politycznego i społecznego, zasada rządów większości z poszanowaniem praw mniejszości, zasada wolnych wyborów, zasada konstytucjonalizmu oraz zasada praworządności. Autorytaryzm: • Obywatele nie mają wpływu na treść działalności organów państwowych, co wynika albo z nieistnienia odpowiednich rozwiązań prawnych albo z ich niewykorzystywania z przyczyn od obywateli niezależnych. • Obywatele nie mają wpływu na obsadę kadrową organów państwowych, a działalność organów państwowych pozostaje poza kontrolą społeczną. • Organy państwowe same określają cele swego działania. • Organy przedstawicielskie albo nie istnieją albo nie odgrywają istotnej roli. • Wolności i prawa jednostki są ograniczone. • Środkiem sprawowania władzy jest w skrajnych przypadkach stosowany na szeroką skalę prymus fizyczny, w tym także pozaprawny. • Skala niedemokratyzmu reżimu może być różna, od stosunkowo łagodnych postaci autokratyzmu, po skrajne formy totalitaryzmu. • Państwa realnego socjalizmu przed rozpoczęciem transformacji ustrojowej. • O charakterze policyjnym i wojskowym (zwłaszcza w Afryce, w Ameryce Południowej i Środkowej). Totalitaryzm: • Władza państwowa stara się podporządkować sobie i kontrolować niemal wszystkie sfery życia obywateli. • Zniesienie wszelkiej autonomii jednostki i społeczeństwa wobec państwa. • Instytucje społeczeństwa obywatelskiego nie istnieją. • Władza stara się narzucić wszystkim obywatelom jeden preferowany przez siebie system ideologiczny, system wartości i wzorców postępowania, posługuje się w szerokim wymiarze przymusem, stosuje represje. • Wszelkie formy działalności społecznej poddane są nadzorowi państwa, w tym nadzorowi o charakterze policyjnym. • Istnienie ośrodka kierowniczego w państwie w postaci monarchy, wodza, grupy osób, partii lub ruchu politycznego stanowiącego faktyczny i jedyny ośrodek władzy. • Wszelki pluralizm zarówno społeczny jak i polityczny jest zwalczany. • Wolności i prawa jednostki faktycznie nie istnieją. TYPY USTROJÓW Państwo demokratyczne: • Państwo demokratyczne należące do kręgu europejskiej kultury politycznej odwołuje się do powszechnie uznawanych zasad, wartości i norm praktykowanych i wzbogaconych w procesach rozwoju cywilizacyjnego. • Współczesne demokratyczne państwo konstytucyjne jest państwem prawa realizującym w szczególności zasady suwerenności narodu, pluralizmu politycznego oraz podziału władzy. • Istotny wpływ na funkcjonowanie państwa w europejskim kręgu kulturowym mają także zasady zwyczajowe, a wśród nich przede wszystkim racjonalność i tolerancja. • Racjonalność w demokracji oznacza oddzielenie celów od środków. Takie podejście stwarza możliwość wypracowywania decyzji wychodzących naprzeciw interesom zarówno jednostkowym jak i zbiorowym. Umożliwia dość efektywne przewidywanie rezultatów. • Zasadą stosowaną w różnych sferach życia w państwie demokratycznym jest tolerancja. Oznacza ona uznawanie prawa człowieka do posiadania odmiennych poglądów, gustów, stylów życia, postaw, obyczajów i zwyczajów z wyłączeniem jednak idei antyhumanistycznych, zbrodniczych, a ponadto oznacza szacunek dla cudzych poglądów. Tolerancja ma chronić nawet tych, którzy negują demokrację, jeśli formy ich zachowania nie naruszają obowiązujących mechanizmów prawnych. • Państwo demokratyczne utrwala takie wartości kardynalne jak wolność, równość, sprawiedliwość, porządek. Wolność jednostki jest wartością podstawową i stanowi jej niezbywalne prawo. Równość w państwie demokratycznym oznacza przede wszystkim równość wobec norm obowiązującego systemu prawa. Porządek jako wartość, to zasada postępowania zarówno indywidualnego, jak i zbiorowego uznającego reguły ładu obowiązującego w państwie demokratycznym. Typy państwa demokratycznego: • Państwo liberalne- jest historycznie najstarsze. Jego podstawę stanowiły zwłaszcza rozwój gospodarki kapitalistycznej (rynkowej), prawne ograniczenie sfery działania państwa, demokratyzacja prawa wyborczego oraz gwarancje dla indywidualnych praw wolnościowych i równości szans. Jest to państwo, w którym obowiązuje zasada podziału władzy. Centralnym organem państwowym jest parlament. Deputowani rozporządzają mandatem wolnym (nie mogą otrzymywać żadnych instrukcji ani być odwoływani w czasie kadencji). W modelu liberalnym państwo jest gwarantem prawa własności i gospodarki rynkowej. O jego legitymizacji decyduje przestrzeganie mechanizmów demokratycznych. • Państwo socjalne- rozwinięty i konkurencyjny w stosunku do liberalnego model państwa. Problem socjalny był związany z proletaryzacją i zubożeniem wielu grup społecznych w Europie. Gospodarcze kryzysy koniunkturalne i strukturalne oraz konieczność poszerzania rynków zbytu stały się przyczyną interwencjonizmu państwowego, jak aktywnej roli państwa w procesach gospodarczych i kształtowaniu polityki socjalnej. W państwie socjalnym gospodarka, społeczeństwo i państwo są ściślej ze sobą powiązane. Idea wolności jest sprzężona z państwem dobrobytu. Interwencjonizm państwowy obejmuje politykę gospodarczą i społeczną. Aktywna rola państwa w gospodarce oznacza działania zmierzające do regulowania rynku. Gwarantują one prawidłowość procesów produkcji, zmiany strukturalne i konkurencyjność towarów i usług na rynkach Mn. Polityka społeczna państwa zapewnia bezpieczeństwo socjalne. Interwencjonizm państwowy w sferze socjalnej jest finansowany z dochodów państwa czerpanych z podatków. Pracownicy są chronieni przez umowy zbiorowe, zawierane przez partnerów socjalnych (zrzeszenia pracodawców, związki zawodowe) oraz przez unormowania państwowe . Następuje likwidacja dyskryminacji politycznej, np. kobiet, mniejszości. Aktywna rola państwa wymaga rozbudowanego aparatu państwowego. Państwo totalitarne: • Istotą państwa totalitarnego jest jego wszechobecność we wszystkich przejawach życia społecznego. W sferze kulturowej przejawia się ona w powszechnej indoktrynacji angażującej wszelkie środki oddziaływania na ludzką świadomość. • Państwem niedemokratycznym, w którym sytuacja społeczeństwa jest dużo gorsza niż w autorytaryzmie, jest państwo totalitarne. Dwa najbardziej znane historyczne przykłady takiego państwa to III Rzesza Niemiecka za rządów Adolfa Hitlera i Związek Radziecki w okresie sprawowania władzy przez Józefa Stalina. Celem takiego państwa jest stworzenie nowego człowieka, zaś wszelkie metody są do owego celu środkami. • W takim państwie władza ma pełną kontrolę nad obywatelami, kontroluje wszystkie dziedziny życia. W państwie totalitarnym nie można, jak w autorytarnym żyć własnym życiem. Władza bowiem wymaga okazywania poparcia, wymaga politycznego uczestnictwa obywateli. Społeczeństwo jest więc zmuszone do aktywnego uczestnictwa w organizowanych wiecach czy zebraniach, które mają charakter parareligijny. Obiektem kultu jest wódz. • W totalitaryzmie człowiek traci w zasadzie całą swą prywatność. Wszystko co nie jest zakazane, jest obowiązkowe. Państwo totalitarne to więc takie, w którym nic nie jest obojętne władzy państwowej i w którym nic nie powinno się dziać bez jej wiedzy i oddziaływania. • W państwie totalitarnym nie mogą istnieć inne organizacje polityczne niż partia rządząca i jej przybudówki. Partia lub wąską grupę społeczną składającą się z jej członków zawłaszcza w praktyce władzę publiczną. Aparat państwowy i partyjny istnieją obok siebie, z tym że partia wchłania tutaj państwo. Jej aparat ma większe znaczenie. Zajmowanie stanowisk państwowych jest zarezerwowane tylko dla członków partii. Taka monopartia nastawia się również na pozyskiwanie do swoich szeregów kolejnych członków, przez co staje się partią masową. Partia taka jeszcze przed przejęciem władzy głosi ideologię w prosty sposób tłumaczącą istniejącą rzeczywistość ideologię, która postuluje głębokie zmiany społeczne i polityczne mające spowodować nastanie lepszego świata. Po zdobyciu władzy ideologia ta staje się jedynie słuszna i obowiązująca. Ludzie nie tylko muszą ją przyjąć, ale również w zgodzie z nią postrzegać świat. • Istotnym elementem takiej ideologii jest wskazanie wroga publicznego. W hitleryzmie wrogiem takim byli Żydzi, w stalinizmie kapitaliści czy ziemianie, a więc ludzie posiadający własność (wróg klasowy). Ideologie te dążą również do przekształcenia samej natury człowieka. Człowiek ma stać się trybikiem w wielkiej machinie państwowej, przestaje więc być niepowtarzalną jednostką. Wspólnie z innymi pod czujnym okiem partii i jej wodza buduje ową szczęśliwość, czy to w postaci przestrzeni życiowej dla rasy panów- Niemców (hitleryzm), czy to bezklasowego społeczeństwa, w którym każdy otrzyma to czego potrzebuje (stalinizm). • W państwie totalitarnym rozwinięty jest aparat przemocy i kontroli, czyli policja polityczna (Gestapo w III Rzeszy, czy NKWD w ZSRR). Terror jest codzienną metodą sprawowania władzy. Może uderzyć w każdego. Każdy człowiek postrzegany jest przez wymiar sprawiedliwości i policję polityczną jako wróg obiektywny czy potencjalny (wygląda na wroga, jego pochodzenie czy znajomi wskazują na to, że może być wrogiem). Aparatowi policji politycznej pomaga często nie tylko system tajnych współpracowników, ale i postrzeganie donosicielstwa za cnotę i obowiązek obywatelski (szczególnie w Związku Radzieckim). Państwo totalitarne wykorzystuje słabą naturę człowieka gotowego interesownie, ale często i bezinteresownie nieść szkodę innym. • Poza monopolem władzy, ideologii i przemocy partia rządząca ma w państwie totalitarnym również monopol środków komunikacji społecznej. Wszystkie massmedia są podporządkowane i propagują oficjalną ideologię. Społeczeństwo jest odcięte od informacji innych niż przekazywane przez państwo totalitarne. Najczęściej świat kreowany przez media ma mało wspólnego z rzeczywistością, ale jest na tyle skuteczny, że ludzie postrzegają go jako prawdziwy. Zaczynają więc widzieć go tak, jak chce tego partia. • Jeszcze jedną ważną cechą państw totalitarnych jest ich ekspansywność. Powiększanie terytorium państwowego tłumaczone jest przez ideologię czy to zdobyciem wspomnianej już przestrzeni życiowej (III Rzesza), czy to rozprzestrzenieniem się rewolucji i sprawiedliwości społecznej na inne obszary (ZSRR). Warto przy tym zauważyć, że nawet nazwa państwa radzieckiego nie była związana ani z krainą geograficzną, ani z narodem. Ową ekspansywność zakładano więc wcześniej. Przykładem tej cechy państwa totalitarnego jest wzniecenie przez Hitlera II wojny światowej, czy przyłączenie do Związku Radzieckiego obszarów państw bałtyckich, części Polski oraz Rumunii. • Funkcja gospodarcza: ■ Nazywana funkcją gospodarczo-organizatorską. ■ Całokształt działalności państwa w sferze stosunków gospodarczo-społecznych polega na oddziaływaniu państwa na procesy gospodarcze w formie bezpośredniej i pośredniej. ■ Funkcja gospodarcza polega na stwarzaniu korzystnych warunków dla wykorzystywania bogactw naturalnych kraju, wytyczaniu szlaków komunikacyjnych, zapewnianiu bezpieczeństwa systemu pieniężnego, organizowaniu przedsięwzięć gospodarczych wymagających koncentracji wielkich sił i środków, bezpośrednich działaniach gospodarczych. • Model klasycznej gospodarki liberalnej (XVIII i XIX wiek): ■ Zakładał maksymalne ograniczenie roli państwa w sferze ekonomicznej (koncepcja państwa nocnego stróża, hasła leseferyzmu). ■ W modelu tym gospodarczo aktywne miały być niemal wyłącznie indywidualne podmioty gospodarcze, a rolą państwa było jedynie zapewnienie im wolności gospodarczej. • Model gospodarki socjalistycznej: ■ Państwo jest głównym organizatorem życia gospodarczego i największym właścicielem, centralnym planistą i zarządcą działalności gospodarczej. Państwo to tworzyło struktury administracyjne do zarządzania gospodarką metodami nakazowo dyrektywnymi. Samodzielność podmiotów gospodarczych była skrajnie ograniczona. • Model społecznej gospodarki rynkowej: ■ Dla zapewnienia prawidłowego funkcjonowania tej gospodarki, a zwłaszcza zaś dla zachowania konkurencji i zapobiegania monopolizacji rynku państwo musi stale oddziaływać na gospodarkę stwarzając warunki rozwoju działalności gospodarczej. ■ Oznacza istnienie interwencjonizmu państwowego w gospodarce. ■ Organami realizującymi są zarówno parlamenty, jak też organy administracji gospodarczej i finansowej. ■ Stosują one jako środki oddziaływania na gospodarkę, różnorodne instrumenty prawne i finansowe. ■ Instrumenty te są zgodne z regułami wolnego rynku, a pozwalają przy tym na realizację przez gospodarkę wolnorynkową niezbędnych celów społecznych. • Funkcja socjalna: ■ Celem jest zapewnienie obywatelom zabezpieczenia społecznego obejmującego ubezpieczenie społeczne, ochronę zdrowia, pomoc społeczną oraz zapewnienie odpowiednich warunków pracy i bytowania. ■ Zapewnienie pracy i godziwego za nią wynagrodzenia, bezpieczeństwa i higieny pracy, ochronę środowiska naturalnego przed skażeniami, a obywatelom minimum egzystencji. ■ To ważny czynnik zapewnienia pokoju społecznego. ■ Zapewnia odpowiedni rozwój demograficzny społeczeństwa oraz jego kondycję zdrowotną, tak fizyczną jak i psychiczną. ■ Zasięg realizacji i treść zależą od poziomu zamożności. ■ Mniejsze znaczenie mają założenia doktrynalne, np. różnice poglądów między konserwatystami, a liberałami czy socjaldemokratami. ■ Funkcję socjalną realizują przede wszystkim organy administracji publicznej. ■ Państwo współdziała z różnymi organizacjami zajmującymi się tymi samymi sprawami, np. ze związkami zawodowymi, organizacjami charytatywnymi czy fundacjami. • Funkcja kulturalno-wychowawcza- całokształt działalności państwa w sferze kultury i wychowania społeczeństwa. • Dwa kierunki działań: ■ Wpajanie wiedzy członkom społeczeństwa, upowszechnianie zdobyczy cywilizacyjnych, rozpowszechnianie dóbr kulturowych. ■ Kreowanie i upowszechnianie w społeczeństwie idei politycznych i wartości ideologicznych wyznawanych przez siły rządzące. ■ Kształtowanie postaw i zachowań obywatelskich dotyczących życia społecznego i funkcjonowania państwa, które są korzystne z punktu widzenia ustroju społeczno- gospodarczego i ustroju politycznego państwa. ■ Państwa wykorzystują te działania do indoktrynacji społeczeństwa, a dzieje się tak nie tylko w państwach niedemokratycznych. ■ Wypełnianie funkcji kulturalno-wychowawczej staje się coraz trudniejsze. ■ W realizacji uczestniczą- państwowy system edukacyjny, państwowe ośrodki naukowo-badawcze, administracja kultury i nauki, organy administracyjne realizujące działalność informacyjną i propagandową, pozostające w gestii państwa środki masowego komunikowania. ■ Państwo często współdziała z organizacjami religijnymi, ze stowarzyszeniami oraz fundacjami. ■ Decydującą rolę odgrywają środki niewładcze (przekonywanie i pozytywne oddziaływanie). ■ Państwo nie rezygnuje jednak także z rozmaitego rodzaju restrykcji, posunięć administracyjnych czy finansowych. Funkcja zewnętrzna państwa: • Całokształt działalności prowadzonej w ramach stosunków z innymi państwami oraz organizacjami i wspólnotami Mn. • Celem jest zapewnienie bezpieczeństwa państwa na zewnątrz, ochrona jego terytorium, ochrona interesów wspólnoty politycznej i obywateli, zapewnienie korzystnych stosunków z innymi państwami. • Wymaga podejmowania działań na rzecz trwałości niepodległości państwa, jego suwerenności i integralności terytorialnej, ale także wewnętrznego rozwoju w różnych sferach życia społecznego i gospodarczego. • Państwa: ■ Doskonalą swoje zdolności obronne. ■ Prowadzą aktywną działalność w różnych organizacjach międzynarodowych w skali globalnej (ONZ), w skali regionalnej (OBWE, OJA, OPA) czy broniących bezpieczeństwa państw z użyciem także sil zbrojnych (NATO). ■ Uczestnictwo w regionalnych organizacjach o charakterze społeczno-gospodarczym i politycznym (UE, CEFTA, WTO, NAFTA). ■ Państwa utrzymują i rozwijają stosunki polityczne, gospodarcze i kulturalne z innymi państwami. ■ Prowadzą różne ogniwa aparatu państwowego, takie jak służba dyplomatyczna i konsularna, armia, organy administracji. ■ Aktywność wielu organów państwa, przede wszystkim organów władzy wykonawczej- głów państw, rządów, służb zagranicznych, administracji gospodarczej, spraw socjalnych, kultury. ■ Działalność ta nie jest obca także organom władzy ustawodawczej i sądowniczej. ■ Stosunki dwustronne (bilateralne), stosunki wielostronne (multilateralne), często w ramach wyspecjalizowanych organizacji Mn. ■ Działania państwa sprzyjające kontaktom między obywatelami różnych państw oraz rozwijaniu przepływu informacji nabrały współcześnie cech masowości. ■ O wielości i charakterze kontaktów międzyludzkich rozstrzygają państwa ustanawiając w tych sprawach stosowne regulacje paszportowe, wizowe, dotyczące wymiany pieniądza, komunikacji. ■ O przepływie informacji rozstrzygają głównie państwa regulując te zagadnienia prawnie i tworząc elementy stosownej infrastruktury technicznej. ■ Realizowana jest przede wszystkim środkami niewładczymi o charakterze pokojowym (umowy, porozumienia, współpraca). ■ Państwa w razie konieczności sięgają po środki pokojowe. ■ Między funkcjami wewnętrznymi i zewnętrznymi zachodzi ścisła więź. ■ Pozycja państwa w stosunkach zewnętrznych zależy od jego siły wewnętrznej mierzonej stabilnością ustroju społeczno-politycznego, rozmiarami bogactwa sfery ekonomicznej, liczebnością, wykształceniem i poziomem kultury ludności, zasobami naturalnymi, talentami przywódczymi osób kierujących państwem, ale także wkładem państwa do ogólnoludzkiej skarbnicy wartości i dokonań. APARAT PAŃSTWOWY Pojęcie organu państwowego- odpowiednio zorganizowana instytucja utworzona na podstawie przepisów prawa i powołana do wykonywania określonych zadań w imieniu państwa przy zastosowaniu środków wynikających z charakteru władzy państwowej. System organów państwowych, ciała pomocnicze oraz agendy państwowe, czyli przedsiębiorstwa i zakłady państwowe oraz siły zbrojne i przedstawicielstwa danego państwa działające poza jego granicami. Cechy konstytutywne organów państwowych: • Są tworzone oraz działają na podstawie przepisów prawa. • Posiadają wyodrębnioną strukturę organizacyjną, w układzie zewnętrznym w stosunku do innych organów państwowych, wewnątrz poszczególnych organów państwowych. • Mają wyraźnie określone prawem zakresy kompetencyjne, a ich kompetencje są zindywidualizowane. • Działają w imieniu i na rachunek państwa. • Skuteczność ich działań jest zagwarantowana możliwością zastosowania przymusu państwowego. • Mogą realizować działania władcze w różnych formach (w drodze stanowienia aktów normatywnych, wydawania orzeczeń sądowych czy aktów administracyjnych i sprawowania kontroli). Jedność systemu organów państwowych: • Jedność celów działania. • Włączenie wszystkich organów państwowych w organizacyjną wspólnotę i podporządkowanie ich jednolitym zasadom organizacyjnym i funkcjonalnym. • Decydująca roli organów przedstawicielskich w stosunku do pozostałych organów państwowych. Działania podejmowane przez organy w imieniu państwa: • Działania władcze- po stronie adresatów rodzą skutki prawne w postaci obowiązków i uprawnień polegają na stanowieniu norm prawnych, konkretnych aktów administracyjnych lub wyroków sądowych. • Działania niewładcze- wyrażają stanowisko organów władzy wobec określonych wydarzeń społecznych, ale nie rodzą skutków prawnych, np. orędzie prezydenta RP do narodu. Organy jednoosobowe: • Skupienie władzy w gestii jednej osoby (prezydent, minister, wojewoda), a za sprawowanie tej władzy ponosi wyłączną odpowiedzialność. • Nie wyklucza to istnienia przy boku tej osoby specjalnego zespołu doradców lub pomocników, którzy mogą wywierać znaczący wpływ na rozstrzygnięcia. • Zaletą jest szybkość podejmowania decyzji i łatwość ustalenia odpowiedzialności za ich skutki, a słabością natomiast możliwość podjęcia decyzji nietrafnej. Organy wieloosobowe: • Organy kolegialne składające się z wielu osób podejmujących w równoprawny sposób wspólnie decyzje w formie uchwał i ponoszące za nie solidarną odpowiedzialność (izba parlamentu, rząd, rada gminy czy powiatu). • Zaletą jest głębsze rozważenie przed aktem podjęcia, a słabością wydłużony w czasie tryb decydowania i trudności dotyczące ustalenia indywidualnej odpowiedzialności za skutki. • Próbuje się kształtować tak struktury organów państwowych, aby łączyły one zalety organów jednoosobowych i kolegialnych, unikając ich wad. • Nie zawsze mają charakter kolegialny, bo czasem są one wewnętrznie zorganizowane na zasadzie hierarchicznego zróżnicowania stanowisk i oparte w swej wewnętrznej strukturze na zasadzie jednoosobowego kierownictwa (niektóre centralne organy administracji, organy kontroli). Max Weber i trzy źródła legitymizacji: • Władza legalna: ■ Wynika z przestrzegania przez władcę obowiązujących norm (normy prawne i obyczajowe). ■ Stan legitymizacji trwa do momentu kiedy władca naruszy obowiązujące reguły. ■ Idealnym przykładem jest władza biurokratyczna, bo posiada bardzo klarowny i precyzyjnie określony system zasad określających relacje pomiędzy panującym i poddanym. ■ Poddany podlega władcy tylko w takim zakresie w jakim wyznaczone jest to poprzez przepisy (porównuje do relacji pomiędzy przełożonym i podwładnym). ■ Prawo do doboru aparatu pomocniczego, gdzie dobierany jest za pomocą kryteriów obiektywnych. • Władza tradycyjna: ■ Przestrzeganie przez w władcę tradycji. ■ Władca posiada przyzwolenie społeczne dopóki przestrzega norm obyczajowych. ■ Relacje pomiędzy panem i sługą. ■ Aparatem pomocniczym jest służba dobierana przez panującego na podstawie innych kryteriów- stopień pokrewieństwa, osobistego poddania, lojalność. ■ Władza patriarchalna- całkowite uzależnienie sługi oraz władza stanowa i względna autonomii poddanego. • Władza charyzmatyczna: ■ Weber był zwolennikiem charyzmy jako potencjału zaufania, którym społeczeństwo obdarza jednostkę. ■ Charyzma wypływa z zewnątrz jest związana z wiarą wyznawaną przez społeczeństwo. ■ Od jednostki wymaga się by swoim działaniem nie naruszyła wiary, czyli potencjału zaufania. Poziomy legitymizacji władzy Johna Beethama: • Poziom reguł- władza jest legitymizowana kiedy jest zdobyta i sprawowana zgodnie z obowiązującymi regułami i normami prawnymi. • Poziom przekonań- rządzący i rządzeni są zgodni co do sposobu interpretacji co najmniej dwóch kwestii- źródeł autorytetu władzy i interesu społecznego. • Poziom zachowań indywidualnych- podmiot daje przez działanie aktywny wyraz swojemu poparciu. Władza prawomocna: • Znajdująca się w rękach osób postrzeganych jako uprawnione do jej sprawowania. • W demokracji republika- wybieralny urzędnik państwowy, a w monarchii król. • Poszczególne działania prawomocnej władzy mogą być poddawane wątpliwości. • Władza jest akceptowana zarówno przez tych, którzy ją sprawują jak i przez tych, którzy jej podlegają. Władza nieprawomocna: • Opiera się na przymusie na stosowaniu lub groźbie użycia siły w celu wymuszenia uległości. • Sprawujący władze nieprawomocną nie są wyposażeni w prawo do stosowania przymusu przez tych, wobec których go używają. John Locke i Dwa traktaty o rządzie (1690r.): • Wyróżnił on trzy rodzaje władz- prawodawczą, wykonawczą i federacyjną. • Uzasadniał zwłaszcza potrzebę rozdzielenia władzy prawodawczej od wykonawczej. • Oddanie władzy prawodawczej w gestię ciała zbiorowego, którego postanowienia prawodawcze powinny stale zachowywać swą moc i być stale wykonywane. • Niezbędne, aby wykonywanie ustanowionych przez władzę prawodawczą ustaw należało do innego już organu, nie tego, który te ustawy stworzył. Monteskiusz (1689-1755r.): • O duchu praw- władza- ustawodawcza, wykonawcza, sądownicza. • Zasady podziału władzy : ■ Zasada społecznego podziału władzy- zapewnienie wszystkim stanom i warstwom społecznym wpływu na władzę państwową. ■ Zasada funkcjonalno-organizacyjnego podziału władzy- wyróżnienie trzech równorzędnych rodzajów władz oraz przydzielenie poszczególnych rodzajów władz odrębnym organom państwowym. ■ Zasada równowagi i wzajemnego hamowania ułożenie stosunków- między trzema rodzajami władz, aby żadna z nich nie uzyskała przewagi nad inną. ■ Zasada jedności- historycznie starsza od zasady podziału władzy. W tradycyjnej wersji, to postać jedynowładztwa, jednostka spełniająca funkcje prawodawcze, wykonawcze i sądownicze (monarchie absolutne). W czasach nowożytnych również w niedemokratycznej odmianie republikańskiej, w faszystowskim państwie hitlerowskim i w totalitarnym państwie stalinowskim. Rousseau i Umowa społeczna: • Jedność władzy miała polegać na supremacji (dominacji) w systemie organów państwowych tego organu za pośrednictwem, którego lud przede wszystkim sprawuje swoją suwerenną władzę. • Organem tym był parlament. • Wszystkie pozostałe organy państwa miały działać tylko jako wyraziciele woli parlamentu i tylko w granicach udzielonych przez parlament upoważnień. • Zasada jednolitości: ■ Zakładała wyłączną kontrolę najwyższego ogniwa władzy państwowej- parlamentu przez suwerenny lud. ■ Uznawała za niezbędne podejmowanie przez samego zbiorowego suwerena bezpośrednich aktów sprawowania władzy państwowej (referendum). POLITYKA A PRAWO Jeśli prawo to zespół norm to odpowiednik w sferze politycznej to normy polityczne. W jednym i drugim obszarze mamy sferę normatywną oraz realną. Sfera normatywna: • Działania kreujące normy prawne i polityczne. • Normy polityczne i prawne. • Działania kontroli politycznej i prawnej. Sfera realna: • Jak normy prawne działają na standardy polityczne? • Jakie są reguły rządzenia? • Co grozi za nieprzestrzeganie norm politycznych, a prawnych? • Czy to co nie jest zabronione prawnie jest dozwolone? Stanowiska odnośnie źródeł prawa: • Pozytywistyczne- tylko państwo jako twórca prawa. • Prawnonaturalne- źródłem dla prawa stanowionego jest prawo natury ono jest nadrzędne, państwo musi to uwzględnić. • Stanowisko socjologiczne i psychologiczne- nie jest ważny związek państwa z prawem lecz czynnik społeczny. Normy regulujące zależność prawo, a władza: • Prawo represyjne- gwarantujące określoną asymetrię uprawnień stron. • Prawa obywatelskie- gwarantujące określoną kontrasymetrię uprawnień i obowiązków. • Prawo społeczne- gwarantujące określoną symetrię uprawnień i obowiązków. • Decydenci polityczni muszą uwzględniać normy prawne i polityczne. • Prawo jest podstawowym instrumentem sprawowania władzy publicznej. • Bodziec skłaniający do określonych zachowań przez tworzenie i stosowanie prawa państwo realizuje swoje funkcje polityczne. • Prawo legitymizuje normatywnie władzę państwa. • Prawo określa status obywateli w stosunkach państwem. • Prawo jako wyraz polityki państwa. • Polityka jest bardziej dynamiczna, a prawo stabilne. Podział nauki prawa: • Dogmatyka praw- bada aktualnie obowiązujące normy prawne, opisuje się przepisy prawne, które obowiązują, przekłada je na język potoczny. • Historia- prawo, które kiedyś obowiązywało. • Teoria prawa- posługująca się logiką bada cechy przysługujące każdemu prawu. Czynniki wpływające na treść prawa- światopogląd, grupy interesów społecznych, tradycja, moralność oraz opinia publiczna. Budowa normy prawnej: • Hipoteza- adresat- do kogo i w jakich warunkach zostaje zastosowana norma prawna kto? - „każdy kto ”. Dotyczy osób, ogólne, indywidualne lub generalne. • Dyspozycja- formułuje sposób postępowania mający zastosowanie w stosunku do określonego adresata „kto zabija człowieka”. • Sankcja- zapowiedź zastosowania ujemnych następstw jeśli podmiot nie zastosuje się do norm prawnych. Podział sankcji: • Represyjna- zapowiedź wymierzenia przez państwo kary wobec podmiotu naruszającego prawo. • Egzekucyjna- wymierzana jednostce w celu przymuszenia jej do wykonywania obowiązków, których wykonywać nie chce. • Nieważności- uznanie za nieważne z mocy prawa działań zmierzających do wywołania skutków prawnych z powodu niezgodności tych działań z obowiązującym prawem. Osoba fizyczna- możliwości nabywania praw i zaciągania zobowiązań od chwili poczęcia (pod warunkiem, że dziecko jest żywe) do ukończenia 12 lat człowiek nabywa prawa, ale nie może zaciągać żadnych zobowiązań. Od 13 do 18 roku życia człowiek nabywa prawa i może zaciągać niektóre zobowiązania (w zwykłych czynnościach dnia codziennego ). Od 18 roku życia może nabywać prawa i zaciągać zobowiązania. Osoba prawna: • Instytucja, organizacja, której prawo przyznaje osobowość prawną, możliwość nabywania praw i zaciągania zobowiązań. • Osoby prawne reprezentowane są przez osoby fizyczne, czyli osoby które posiadają upoważnienia do podejmowania decyzji w imieniu instytucji. Przedmiot stosunku prawnego: • Rzecz- część przyrody, która da się wyodrębnić z przyrody. Rzeczy dzielą się na nieruchomości i ruchomości podzielne (ziemia) i niepodzielne (samochód). • Dobro niematerialne- głos, prawo do transmisji, prawa autorskie. • Zachowania się ludzi- umowa o dzieło, umowa zlecenie. ETAPY ROZWOJU KONSTYTUCJONALIZMU Etap pierwszy (koniec XVIII wieku do końca I WŚ): • Zapotrzebowanie na K po doświadczeniach z oświeceniem (Biblia już nie wystarcza). • Okres wielkich socjalnych przeobrażeń (odejście od feudalizmu do kapitalizmu- według marksistów, odejście od społeczeństwa wiejskiego do miejskiego- według liberałów). • Od początku XIX wieku rozwój pozytywizmu prawniczego (to jest ważne, co jest napisane) kształtuje się podstawowy katalog spraw, które miały wejść do konstytucji- forma państwa, system organów państwowych, prawa i wolności osobiste, a od „Rerum Novarum” dochodzą jeszcze system gospodarowania (zwłaszcza typ własności środków produkcji) oraz sposób zmiany konstytucji. Etap drugi (okres międzywojenny): • Powstaje 28 nowych K po rozpadzie wielkich mocarstw. • Do treści katalogu spraw dołączono kolejny punkt- prawa i wolności polityczne. Etap trzeci (po II WŚ):