notatki antyk - sprawdzian z polskiego, Notatki z Język łaciński i kultura antyczna

Pobierz notatki antyk - sprawdzian z polskiego i więcej Notatki w PDF z Język łaciński i kultura antyczna tylko na Docsity!

GRECY  Literatura  Tragedie greckie które stanowią kanon literatury światowej  Grecy zbudowali podstawy współczesnego teatru  Klasycznymi zabytkami sztuki światowej są greckie dzieła w dziedzinie architektury i rzeźby. Powstały trzy porządki architektoniczne.  Filozofia  Religia politeistyczna  Mity greckie, czyli opowiadania o bogach i herosach stały się inspiracją dla światowej literatury, epopeje Homera "Iliada" i "Odyseja" opowiadające dzieje wojny trojańskiej oraz podróż greckiego herosa Odyseusza.  Igrzysk olimpijskie  system po lityczny, wzorem dla systemu demokratycznego panującego w dniu dzisiejszym pozostaje demokracja ateńska oraz jej instytucje. RZYMIANIE  zapoczątkowano roboty melioracyjne, które miały na celu osuszanie bagien, brukowanie drog i ulic. Całe imperium rzymskie pokrywała sieć dróg, które liczyły parę tysięcy kilometrów długości.  Mosty  system wodociągów (akweduktów) doprowadzano górską wodę do miasta  Budowano termy, czyli centra sportowo - rekreacyjne, gdzie mieściły się łaźnie parowe i wodne. Były tam baseny kąpielowe, baseny pływackie, wanny oraz prysznice.  Udoskonalono system urządzeń kanalizacyjnych  Wybudowano po raz pierwszy publiczne szalety.inaczej ubikacje  Za czasów Herona skonstruowano pierwszą pompę strażacką, Po pożarze Rzymu oddziały strażackie.  Rzymianie udoskonalili prawodawstwo ,stworzyli system prawny i współczesne terminy prawne  liczby rzymskie i kalendarze , wprowadzenie lat przestepnych co 4  W dziedzinie wojskowości skonstruowano i zastosowano machiny oblężnicze, które używano do początku XV wieku  alfabet łaciński.  W dziedzinie architektury wprowadzono nowe rozwiązania architektoniczne i elementy, jak sklepienie beczkowe i kopuły.

Wynalezienie pisma umożliwiło ludziom utrwalanie tego, co się dzieje z nimi i z otaczającym ich światem. Możliwość gromadzenia i przechowywania tych informacji miały znaczący wpływ na zmiany społeczne i ekonomiczne, ponieważ na ich podstawie kształtowały się wizje świata różnych kręgów kulturowych.

2. Terminem „starożytność” określa się czasy od około 4000 lat p.n.e.do 476 r. n.e. (upadek cesarstwa zachodniorzymskiego). Natomiast pojęcie „antyk” odnosi się do kultury śródziemnomorskiej (Grecji i Rzymu) do V w. n.e. Ten dorobek kulturowy określa się jako klasyczny (w znaczeniu: doskonały) i obok Biblii jest uważany za pierwowzór etyki i estetyki cywilizacji europejskiej.
3. Antyk jako epoka literacka rozpoczyna się ok. VI w. p.n.e. i trwa do V w. n.e. Ze starożytnością wiąże się początek sztuki, literatury, filozofii i nauki.
4. Politeizm, wielobóstwo – wiara w istnienie wielu bóstw
5. Monoteizm, jedynobóstwo - wiara w istnienie jednego boga
6. Kalogatia - odzwierciedleniem szlachetnego i etycznego postępowania.
7. Antropocentryzm- pogląd filozoficzny i religijny, według którego człowiek stanowi centrum i cel Wszechświata
8. Filozofia przyrody – dział filozofii zajmujący się refleksją nad naturą, wiedzą na jej temat oraz stosunkiem do niej człowieka.
9. m.in. na podst. fragmentów Świata Zofii J. Gaardera ( zapamiętać tytuł tekstu kultury)
10. Sokrates: poglądy na temat moralności, mądrości ( Wiem, że nic nie wiem), porównanie z Jezusem, sposób nauczania;
11. Najwłaściwiej rzecz ujmując idealista to człowiek, który swoje życie podporządkował konkretnej idei
12. Demokryt z Abdery - Znane powiedzenia: Naprawdę istnieją tylko atomy i próżnia, reszta jest opinią. Próżnia jest konieczna, by ruch był możliwy. Nic nie dzieje się bez przyczyny, lecz wszystko z jakiejś racji i konieczności .Życie bez radości jest jak długa podróż bez gospody Ostatni i największy z greckich filozofów przyrody. Wraz ze swoim nauczycielem - Leukipposem (Leucypem) sformułował filozofię atomizmu. Postulował on, że materia składa się z wiecznych i niepodzielnych cząstek - atomów.

jaka panowała w Sparcie, łatwo zauważyć, że tamtejszy system państwa wyraźnie mu imponował i to właśnie, dlatego zaczerpnął z niego wiele pomysłów np. system edukacji. Z resztą jest to uzasadnione, Sparta wyszła z wojny peloponeskiej na znacznie lepszej pozycji niż Ateny. Panował tam porządek i wewnętrzna harmonia, państwo było dobrze rządzone a obywatele byli zadowoleni, czego nie można było powiedzieć o państwie Ateńskim.

17. Idealizm Platona: Rozumowanie: Własnością pojęć jest jedność i stałość, przedmioty, wedle których te pojęcia są urobione, muszą mieć te same własności, co pojęcia. Tymczasem wszystkie rzeczy, które znamy nie mają tych własności – są złożone i zmienne. Stąd wniosek: Nie rzeczy są przedmiotami pojęć. Co więc jest? Platon doszedł do wniosku, że istnieje byt, który bezpośrednio nie jest dany – idea. Pojęcie idei: Idea (i tylko idea) jest bytem prawdziwym, wiecznym, niezmiennym, odgórnym wyznacznikiem tego, jakie rzeczy powinny być w realnym świecie. Platon uważał, że Bóg stworzył nasz świat na podobieństwo świata idealnego, na wzór wiecznych idei w wiecznej materii. Idee funkcjonują w naszym umysłach, nie ma ich w świecie rzeczywistym.Jest to wiedza człowieka a priori o świecie, w którym żyje, zanim jeszcze pozna ten świat zmysłami. Na przykład można podać pewne pojęcia, którymi posługujemy się przed poznaniem: większy, mniejszy, całość, część. Relacja idei względem rzeczy postrzeganej zmysłowo: Wszystkie rzeczy, pojęcia (zwierzęta, uczucia) na ziemi są powidokami idei. Wszystko na Ziemi ma swój wzór w świecie idei. „Rzecz to odkrycie ideału w rzeczywistości”Rzeczy są zmienne, zniszczalne, poznawane przez zmysły, a idee poznawane przez pojęcia, niezmienne, wieczne.Rzeczy nie dorównują ideom, są jednak z nimi związane i do nich podobne, są od nich zależne.Rzeczy powstają z idei – to dzięki ideom w głowach rzemieślników powstają wyroby.Idea (byt prawdziwy) => pojęcie => rzecz Hierarchia idei: Idea dobra =>Liczby i figury idealne (całość, część, jedność, dwoistość, tożsamość, różnica) =>Idee najogólniejsze (sprawiedliwość, prawda, piękno) =>Idee szczegółowe (koń, pies, brzoza) =>Poziom bytów matematycznych (geometria, stereometria, arytmetyka, astronomia, muzyka, dusza świata, dusze ludzkie) =>Poziom świata fizycznego. Drogi do świata idei: a. Parabola jaskini: Ludzie siedzą w jaskini, tyłem do wejścia (czyli miejsca, skąd pada światło) i widzą tylko cienie, poruszające się na ścianie – kajdany to nasze zmysły, przez które nie widzimy idei tylko ich wyobrażenia w rzeczywistym świecie. Z jaskini można wyjść – jak? b.

c. Droga nauki: przez poznanie. Za najlepsze nauki Platon uważał matematykę i dialektykę: d. Matematyka przyzwyczajała umysł do obcowania z ideami, ale u jej podstawy leżą aksjomaty – skąd wiadomo, że są prawdzie? e. Dialektyka jest lepsza od matematyki, operuje ona czystym, bezobrazowym myśleniem – człowiek aby poznać idee wspina się po „drabinie dialektycznej” f. g. Droga miłości: idea piękna ma przywilej bycia widzialną, gdy kochamy, to dusza przypomina sobie, jak było w świecie idei. W uproszczeniu: Są dwa rodzaje miłości, ale tylko jedna jest dobra – miłość platoniczna, homoseksualna. Miłość zmysłowa, heteroseksualna jest uważana za wszeteczną. h. Miłość to chęć posiadania tego, co dobre, piękne – najpierw pożąda się pięknych ciał (miłość zmysłowa), później dostrzega się, że piękno duszy jest dużo lepsze, pożąda się pięknych myśli i czynów. Z tego poziomu można dojść do stwierdzenia, że wszystkie piękne rzeczy, czyny, myśli mają w sobie jeden wspólny pierwiastek – piękno wieczne, będące pięknem zawsze i dla każdego

• ideę piękna. i. Platońska koncepcja duszy; j. Człowiek nie może żyć bez duszy, ciało bez duszy jest martwe. k. Dusza jest nieśmiertelna (Platon uznawał reinkarnację): życie i śmierć są przeciwnościami (jak parzystość i nieparzystość), skoro dusza należy do pojęć życia, to nie może umrzeć. l. Dusza pochodzi ze świata idei Dusza ludzka składa się z 3 części: rozum , popędliwość (temperament, uczuciowość)pożądliwość (zmysłowość) m. Hyperuranium – dusza to rydwan => rozum to woźnica, a popędliwość i pożądliwość to konie. Każdy podąża za rydwanem swojego Boga – np. jeżeli główną cechą człowieka jest władczość, to znaczy, że jego rydwan podąża za Zeusem. n. Stąd też biorą się cnoty kardynalne:Roztropność – cnota rozumuMęstwo – cnota konia (popędliwość)Umiarkowanie – cnota drugiego konia (pożądliwość) o. Najważniejszą, czwartą cnotą jest sprawiedliwość – umiejętność utrzymania 3 pierwiastków w równowadze, dzięki temu rydwan jedzie spokojnie do przodu. p. WAŻNE: Soma sema = ciało grób => ciało jest grobem duszy, dusza jest uwięziona w złym ciele, umysł chce poznawać idee a ciało zmusza go do patrzenia na świat za pomocą zmysłów (kajdany). Można się uwolnić od ciała za pomocą filozofii a nie przez religijną ekstazę. Pewna część duszy jest skażona, bo jest związana z ciałem.

24. Antyczny ideał piękna Za piękne uznawano wszystko, co cenne, słuszne i pożyteczne. Prawda, piękno i dobro to 3 najważniejsze wartości (Platon). W sztuce najważniejsza jest forma i określone proporcje. Zwracano uwagę na mimesis,
25. Kontrapost − w sztukach plastycznych sposób ustawienia postaci tak, iż cały ciężar jej ciała opiera się na jednej nodze, podczas gdy druga jest odciążona i lekko wspiera się na ziemi.
26. Doryforos Posąg wys. 2,12 m, przedstawiający stojącego mężczyznę, wykonany przez Polikleta ok. 440 r. p.n.e. Doryforos opierał ciężar ciała na prawej nodze; lewa pozostawiona w tyle dotykała ziemi zaledwie czubkami palców. Prawej nodze dźwigającej odpowiadała uniesiona lewa ręka, niosąca oszczep oparty na ramieniu. Podobnie, w myśl zasady przeciwieństw, opuszczona lewa ręka odpowiadała cofniętej lewej nodze. Ścisła zależność układu poszczególnych części ciała tworzy harmonijną całość. Twórca wprowadził tutaj w życie założenia, jakie wyłożył w swoim dziele teoretycznym. Posąg jest pełen życia; widać zupełni
27. Łuki triumfalne są najbardziej charakterystycznymi budowlami architektury rzymskiej. Wznoszone w uznaniu zasług dla zwycięskich wodzów. Ściśle związane z rytuałem triumfalnym.
28. Kanon – zespół wzorców, reguł i metod wytwarzania obowiązujących w danym okresie w odniesieniu do przedstawiania ludzkiej postaci, stylu architektonicznego lub wszelkich form artystycznych na określonym obszarze.
29. kolumnada «rząd lub kilka rzędów kolumn pełniących funkcję dekoracyjną i konstrukcyjną»
30. Sumeryjskie świątynie Inną cechą świątyń Sumerów był owalny kształt niektórych z nich. Jest to jednak powierzchowne podobieństwo, ponieważ rozplanowanie przestrzeni wewnątrz owalu było w każdym przypadku odmienne.
31. Bazylika – współcześnie tą nazwą najczęściej określa się chrześcijańską świątynię wielonawową z nawą główną wyższą od naw bocznych, posiadającą okna ponad dachami naw bocznych.

32. Kopuła – sklepienie o kształcie czaszy, półkoliste, półeliptyczne, ostrołukowe lub cebulaste, oparte na murze lub bębnie budowane nad pomieszczeniami o planie kolistym, eliptycznym albo wielobocznym za pośrednictwem pendentywów lub tromp.
33. Amfiteatr – odkryta arena o kształcie elipsy lub koła, otoczona – najczęściej wznoszącymi się schodkowo – rzędami siedzeń dla widzów i przeznaczona do publicznych pokazów m.in. walk gladiatorów, walk z dzikimi zwierzętami, naumachii.
34. Realizm to artystyczna próba odtworzenia życia takim, jakie ono jest. Zadanie artysty sprowadza się do opisu tego, co widzi w najdokładniejszy i najuczciwszy sposób, jak to tylko możliwe.
35. Sztuka antyku Celem sztuki antycznej było piękno – jedna z 3 podstawowych wartości triady platońskiej. Cechy sztuki antyku: odpowiednia forma jako źródło piękna, zasada mimesis ,kanon piękna ludzkiego ciała oparty na idealnych proporcjach, Harmonia. Ważnym elementem sztuki antyku jest powstanie i rozwój teatru oraz gatunków dramatycznych: tragedii i komedii. Do najsłynniejszych tragików greckich należeli: Ajschylos, Sofokles i Eurypides.
36. Jak analizować rzeźbę?
37. Dionizos– w mitologii greckiej bóg płodności, dzikiej natury, winnej latorośli i wina, reprezentujący jego upajający i dobroczynny wpływ.
38. kolejni aktorzy na scenie - Tespis, Ajschylos, Sofokles; Eutypides;
39. ( także: rola teatru w życiu starożytnej Grecji ( np.: polityczna, ludyczna, religijna, katharsis - jak był ten stan osiągany ( także: litość i trwoga)
40. charakterystyka ( także: fatum, hybris, zasada 3 jedności, 3 aktorów na scenie, sceny miłosne i tragiczne, decorum, mimesis, związek z mitem, pochodzenie i język bohaterów, rola chóru

• Opinia o bohaterach "ukrywa się" w pieśniach chóru, jest on komentatorem i opowiada zdarzenia, które dzieją się poza sceną. Tragedia antyczna składała się z:

1. Prologu = wstępu; aktor wygłaszał zapowiedź tragedii, dialog zapowiadający treść utworu (np. dialog Antygony z Ismeną).
2. Parados - wejście chóru na scenę, pierwsza pieśń chóru.
3. Epejsodion - czyli "epizod", część akcji.
4. Stasimon - czyli komentarz chóru.
5. Epejsodion - kolejne wydarzenia.
6. Stasimon - znów komentarz chóru.
7. Exodos = zakończenie, ostatnia pieśń, wyjście chóru.
8. Teatr Starożytnej Grecji Powstał z uroczystości religijnych ku czci Dionizosa. W VI w. p.n.e. chór uczestniczący w obrzędach wyłonił z siebie koryfeusza, przewodnika chóru. Następnie pojawili się aktorzy (pierwszego aktora wprowadził Tespis). W tym czasie ukształtowała się forma literacka zwana dramatem i powstały budowle zwane teatrem. Widowiska traciły stopniowo charakter kultowy, zachowały jednak cechy uroczystości powszechnych. W ciągu wieków teatr ulegał przeobrażeniom od teatru objazdowego (VI w. p.n.e.), przez klasyczny teatr z V w. p.n.e., teatr hellenistyczny (od IV w. p.n.e. na obszarach zhellenizowanych) po teatr grecko-rzymski. Pierwotny grecki teatr składał się z kolistej przestrzeni (orchestra) z ołtarzem, leżący niedaleko świątyni, na stoku wzgórza sytuowano widownię (theatron). Z pojawieniem się aktora w widowisku powstał mały budynek sceniczny (skene), wkrótce nieodzowne tło dla przedstawienia. W V w. p.n.e. teatr grecki posiadał już okazałą skene (długa budowla ze ścianą frontową), do której przylegały dwa skrzydła boczne (paraskenia) i pomost (proskenion), gdzie występowali aktorzy. Orchestra (miejsce dla chóru) uległa zmniejszeniu. W ówczesnym teatrze używano maszynerii, umożliwiającej m.in. podnoszenie i opuszczanie bóstw oraz malowanych dekoracji (pinakes). Widowiska teatru klasycznego (VI - V w. p.n.e.) odbywały się dwa razy do roku w okresie świąt i były połączone z konkursem dramatycznym. Organizacją spektakli zajmowało się 3 choregów (choregia), a autor dramatu przygotowywał swój dramat do wystawienia, a nawet grał główną rolę. 5 sędziów typowało zwycięzcę. Ajschylos wprowadził drugiego aktora, Sofokles trzeciego. Aktorzy ubierali na scenę szaty o

symbolicznym (dla widza zrozumiałym) kolorze i kroju, na twarze zakładali maski (komiczne lub tragiczne), informujące widza o charakterze i wieku postaci, na głowy peruki. Aby ich można było lepiej widzieć, wkładali na nogi podwyższające obuwie (koturny). Recytacja była zbliżona do śpiewu. Prócz klasycznego dramatu istniały w Grecji widowiska przedstawiane przez zespoły wędrowne o charakterze farsowym (mim). Teatr grecki stworzył konwencje i formy kontynuowane przez teatr europejski do chwili obecnej.religijne korzenie dramatu sięgają świąt na cześć boga Dionizosa, zwanych dionizjami (święta winobrania);

• Małe Dionizje (wiejskie) obchodzono z okazji otwierania naczyń z młodym winem, program zawierał procesje, występy grup aktorskich zabawy ludowe;
• Wielkie Dionizje (miejskie) – największe święto Ateńczyków, stające się z czasem igrzyskami teatralnymi, trwające ok. 5 dni;
• I dzień – ofiara z kozła (tragos) składana Dionizosowi, której towarzyszyły chóry śpiewające pieśni na cześć boga (tzw. Dytyramby), przeniesienie posągu Dionizosa ze światyni do miejsca, w którym w dniu następnym miały odbywać się występy:
• II dzień – pieśń chórów młodzieżowych i męskich;
• III i IV dzień – przedstawienia teatralne (tragedie, dramaty satyrowe i komedie);
• Ostatni dzień – ogłoszenie wyników i rozdawanie nagród. CHÓr Pierwotnie występy śpiewaków i tancerzy w starożytnej Grecji uświetniające uroczyste obchody Dionizji; w antycznej tragedii jego pieśni wypełniały przerwy między aktami albo też przewodziły akcji, miały swoje znaczenie i nazwę: na wejście – parodos, w trakcie rozwoju akcji na orchestrze – stasimon, na wyjście – exodos, śpiewane przemiennie z aktorem – kommos. W komedii chór wykonywał pieśni nie mające związku z akcją – parabasis. W tragedii Ajschylosa chór uczestniczył w działaniach dramatycznych, u Sofoklesa był sędzią i komentatorem wydarzeń, u Eurypidesa jego pieśni były w niewielkim tylko stopniu związane z akcją, natomiast w tragediach rzymskich Seneki Młodszego chór pojawiał się tylko między aktami. KORYFEUSZ Przodownik chóru w teatrze greckim. Poddawał on innym chórzystom rytm i melodię. Miał duże znaczenie. Rola koryfeusza w teatrze greckim łączy się z dytyrambem, gdyż w tej pieśni wyodrębnił się przodownik chóru, intonujący dytyramb, kierujący śpiewem i tańcem. Stąd w starożytnej Grecji wyraz koryfeusz nabrał znaczenia "wybitny, przodujący"; ORCHESTRA

bohatera a wartościami i mocami wyższymi, jakim musi się on przeciwstawić, co prowadzi do nieuniknionej katastrofy. Gatunek powstał w starożytnej Grecji z obrzędów religijnych, a jego klasyczną formę ukształtowali: Ajschylos, Sofokles i Eurypides. ( gr. Tragos = kozioł, ode = pieśń) najwyżej ceniony przez Greków gatunek literacki. v DRAMAT SATYROWY Odmiana komedii, w której chór występował w kostiumach przedstwiających satyrów, wystawiany po trzech tragediach, zktórymi łącznie tworzył tzw. Tetralogię (cztery utwory) v KOMEDIA (Z grec. Komos = wesoły orszak) Jeden z podstawowych gatunków dramatu, znany od starożytności. Posługując się komizmem, przedstawia świat i ludzi w sposób pogodny. W komedii staroattyckiej (starożytna Grecja) do głosu dochodziły zarówno polityka, jak i ówczesna obyczajowość. Do jej klasyków należał Arystofanes. BUDOWA DRAMATU

• prologos – pierwsza scena aż do wystąpienia chóru na orchestrze; zapowiedź wydarzeń;
• parados – wejście chóru;
• epeisodia – partie między śpiewakami chóru wypełnione monologami lub dialogiem aktorów;
• stasimon – komentarz akcji, pieśń śpiewana przez chór stojący na orchestrze;
• exodos – ostatnia pieśń śpiewana podczas wyjścia chóru.
• Dramatem greckim rządzi zasada trzech jedności:akcji, czasu, miejsca. DIONIZOS Bakchos (mitologia grecka), bóg płodnych sił natury, religijnej ekstazy i wina, mający ponadto związek z życiem pozagrobowym. Syn Zeusa i Semele, wychowany na dworze króla Atamasa w Orchomenos w Beocji. Dotknięty obłędem za sprawą Hery, odbywał wędrówki po świecie w towarzystwie satyrów i menad (był m.in. w Egipcie i w Indiach, gdzie wprowadził uprawę winorośli). Na wyspie Naksos poślubił porzuconą przez Tezeusza Ariadnę. Jego orgiastyczny kult, znany na Peloponezie już w XIII w p.n.e., był pochodzenia wsch., a do Grecji przyszedł prawdopodobnie z Tracji. Połączono go z czasem z kultem Apollona w Delfach, dzieląc święty rok pytyjski na część apollińską i dionizyjską, a także z kultem Demeter i Persefony w Eleusis (misteria → eleuzyjskie). Mity związane z D. (→ Zagreusem) zostały przejęte i przekształcone przez orfików (orfizm, kosmogonia orficka). Główne święta ku czci Dionizosa to attyckie i ateńskie Dionizje. W Rzymie zw. był Bachusem i utożsamiany często z Liberem, czczony podczas orgiastycznych bachanaliów. Poświęcono mu winorośl, bluszcz, sosnę (której żywicą konserwowano wino) i figę. Atrybutami Dionizosa były: gałąź winorośli, tyrs, maski tragiczne (z jego świąt wziął początek dramat gr.) oraz fallus, byk i kozioł - symbole witalności i płodności. W sztuce starożytnej (zwł. w sztuce archaicznej) przedstawiano go jako brodatego mężczyznę w szatach trackich

lub frygijskich, siedzącego na tronie, później (w sztuce klasycznej) częściej jako pięknego, nagiego młodzieńca. W okresie hellenistycznym (III-I w. p.n.e.) utożsamiono Dionizosa z Sabazjosem. AJSCHYLOS Eschyl (525-456 p.n.e.), tragediopisarz grecki, pochodzący z Eleusis koło Aten, uważany za twórcę tragedii klasycznej. Brał udział w wojnach perskich, w bitwie pod Maratonem ( p.n.e.), Salaminą (480 p.n.e.) i Platejami (479 p.n.e.). W ostatnich latach życia, wskutek konfliktu z władzami Aten i oskarżenia o zdradzenie tajemnic misteriów, uszedł na Sycylię. Zmarł w Geli. Był wielokrotnym zwycięzcą zawodów dramatycznych (po raz pierwszy 484 p.n.e.). Napisał 70 tragedii i 20 dramatów satyrowych. W całości zachowało się 7 sztuk: Błagalnice, Persowie, Prometeusz skowany, Siedmiu przeciw Tebom oraz trylogia Oresteja (Agamemnon, Ofiarnice, Eumenidy). Ajschylos czerpał tematy głównie z eposów Homera i tzw. poetów cyklicznych (objaśniających i uzupełniających w swoich utworach dzieła Homera). Zajmował się problematyką moralną i religijną, tajemnicą losu i postępowania człowieka, walczącego z przeznaczeniem, namiętnościami i wolą bogów. Podkreślał rolę pychy (hybris) w ludzkich nieszczęściach i odpowiedzialność za winy. Cierpienie, wynikające z klęsk życiowych, uczy wg niego umiaru w postępowaniu. Ajschylos wprowadził do dramatu innowacje: drugiego aktora, prolog, opisy i opowiadania przedstawiające wydarzenia spoza sceny. Ograniczył rolę chóru na rzecz dialogu. Był popularny wśród współczesnych i potomnych (wpływ na Senekę Młodszego). Znany w renesansie, największe uznanie zyskał w końcu XVIII w. i w okresie romantyzmu, kiedy, pod wpływem Prometeusza skowanego, powstało i upowszechniło się w literaturze pojęcie prometeizmu. Pierwsze polskie tłumaczenie tragedii Ajschylosa powstało 1873 (Z. Węclewski), późniejsze, m.in. J. Kasprowicza (1931) i S. Srebrnego (1954). SOFOKLES (496-406 p.n.e.), tragediopisarz grecki, jeden z trzech wielkich tragików starożytnych (obok Ajschylosa i Eurypidesa). Brał udział w życiu politycznym Aten (był skarbnikiem Związku Ateńskiego, strategiem, kapłanem herosa-lekarza Amynosa). Autor ok. 120 sztuk (90 tragedii, 30 dramatów satyrowych). Zachowało się tylko 7 tragedii: Ajas, Antygona, Edyp król, Trachinki, Elektra, Filoktet, Edyp w Kolonie. W papirusach z Oksyrynchos w Egipcie odkryto 400 wierszy dramatu satyrowego Tropiciele. Sofokles wprowadził innowacje w zakresie sposobu wystawiania dramatu: dodał trzeciego aktora, zwiększył liczbę członków chóru z 12 do 15 i rolę przodownika chóru. Tematykę czerpał z mitów trojańskich, tebańskich i ateńskich. Tragedie Sofoklesa były popularne w renesansie i w XIX w. (zwłaszcza w Niemczech), do dziś grane są w teatrach. Przekłady polskie.

46. Deus ex machina (łac. „bóg z maszyny”, kalka językowa greckiego ἀπὸ μηχανῆς θεός (apò mēchanês theós)) – pojęcie wprowadzone do dramatu antycznego przez Eurypidesa. Zsyłał on w swoich przedstawieniach boga, który gwałtownie rozwiązywał akcję, aby sztuka nie trwała zbyt długo. Maszyną nazywano specjalne urządzenie mechaniczne, dzięki któremu aktor grający boga spuszczany był na scenę z góry na linach. Potocznie stwierdzenie to oznacza wszystkie nagłe zmiany sytuacji, niedające się logicznie wyjaśnić w kategoriach rozwoju wydarzeń.
47. Aktorzy i stroje Aktor Aktorami w greckim teatrze dramatycznym byli wyłącznie mężczyźni. Jeśli w sztukach występowały postacie kobiece, grali je również panowie. Było ich maksymalnie trzech. Zdarzało się też, że jeden aktor grał kilka ról w jednym przedstawieniu. Stroje występujących były charakterystyczne. Aktorzy nosili podczas spektakli luźne, powiewne szaty, które dokładnie pokrywały całe ich ciała. Na nogach mieli koturny, czyli obuwie o wysokiej podeszwie. Natomiast na głowach upinali wysokie fryzury. Zarówno szaty, buty, jak i uczesanie miały na celu nadanie występującym znacznego wzrostu. Każdy aktor nosił maskę, która mówiła, jaką gra on postać. Maski owe dzieliły się na tragiczne lub komediowe. Mówiły one o płci postaci, jej wieku, pozycji społecznej, charakterze i innych cechach. Dodatkowo – dzięki swojej budowie (między innymi szeroko otwartym ustom) pełniły funkcje akustyczne. Wzmacniały głos aktora na tyle, że był on słyszany przez najdalej znajdujących się widzów.

Rekwizyty W teatrze greckim stosowano rekwizyty. Często służyły one identyfikacji postaci (na przykład: kiedy pojawiała się postać z trójzębem od razu wiadomo było, że jest to bóg Posejdon). Aktorzy ubierali na scenę szaty o symbolicznym (dla widza zrozumiałym) kolorze i kroju, na twarze zakładali maski (komiczne lub tragiczne), informujące widza o charakterze i wieku postaci, na głowy peruki. Aby ich można było lepiej widzieć, wkładali na nogi podwyższające obuwie zwane koturnami. Recytacja była zbliżona do śpiewu. Podczas przedstawień używano również skomplikowanych maszyn. Jedną z nich był dźwig służący do pokazywania boskiej postaci w powietrzu. Istniały też urządzenia służące do wywoływaniu odgłosu i efektu wizualnego piorunu oraz wiele innych konstrukcji. Co ciekawe, w czasach współczesnych nieodłącznym atrybutem teatru jest kurtyna. Grecy natomiast kurtyny nie znali.

48. Katharsis ( gr. oczyszczenie) – uwolnienie od cierpienia, odreagowanie zablokowanego napięcia, stłumionych emocji, skrępowanych myśli i wyobrażeń.
49. Stasimon – w starożytnym teatrze greckim pieśń wykonywana przez chór stojący na orchestrze, pod przewodnictwem koryfeusza.
50. Kommos (teatr) Ten artykuł dotyczy pojęcia związanego z teatrem starożytnym. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa. Kommos - scena lamentu aktora; miejsce, w którym widzowie powinni przeżywać katharsis, np. w dramacie Sofoklesa Antygonie kommos

nadprzyrodzonych jest mitem. Szczegółowe definicje różnią się przede wszystkim ze względu na to, jaką dyscyplinę naukową reprezentuje badacz, który definicję sformułował

59. Mitologia – zbiór mitów opowiadanych w danej społeczności lub literacko uporządkowany zbiór opowieści o bóstwach i istotach nadprzyrodzonych, a także nauka zajmująca się zbieraniem, analizą, klasyfikacją i interpretacją mitów.
60. Mit o Orfeuszu i Eurydyce jest przede wszystkim opowieścią o niezwykłej miłości, której nie przerywa nawet śmierć. Zrozpaczony Orfeusz gotów jest zrobić wszystko by odzyskać ukochaną. Mimo swoich wysiłków traci ją. Przyczyną jest niezwykła tęsknota i chęć spojrzenia na żonę chociaż przez chwilę.
61. Mit Mity są pradawną opowieścią, nieposiadającą jednego autora. Jego twórca jest bowiem zawsze zbiorowość. Opowieść mówiąca o sprawach dla danej społeczności istotnych: o początku świata, o bogach i bohaterach, o ich rodowodzie i niezwykłych czynach. Mity tworzą przestrzeń dzieł wiecznych, są uniwersalne, o nieprzemijającej wartości, ukazują modelowe sytuacje, w jakich może znaleźć sie każdy człowiek. W odróżnieniu od Biblii nie są dziełem zbiorowym Najpierw przekazywane ustnie, co doprowadziło do wielu niesporności oraz faktu wzajemnego wykluczania się różnych wersji danego mitu. W wieku XX mit jest przedmiotem żywego zainteresowania wielu humanistów. Są to m.in. Bronisław Malinowski, Mircea Eliade, Joseph Campbell, Claude Levi- Stauss. Obcenie dokononuje się desakralizacja, a także narasta kryzys wartości. Powstają tzw. "mitologie codzienne" - ich głównym siedliskiem jest kultura masowa, ale również propaganda i reklama. Funkcje mitów:
    1. Objaśniały niezrozumiałe zjawiska przyrody, kształtowały wyobrażenia o świecie, czyli pełniły funkcję poznawczą
    2. Objaśniały danej społeczności jej miejsce w świecie, kształtowały więź społeczną, czyli pełniły funkcję światopoglądową.
    3. Funkcja sakralna - wyrażały i podtrzymywały wierzenia religijne, opisywały rytuały i obrządki religijne. Mity występują w różnych kulturach. Stworzyli je nie tylko grecy, ale również Rzymianie, Celtycy, Słowianie, Chińczycy. Pomiędzy mitologiami są najczęściej bardzo płynne: tematy, wątki mitów przechodzą od jednego do innego. Na mity greckie wpłynęły mity bliskowschodnie. Z kolei olbrzymi był wpływ Greków na mitologię rzymską. Ze względu na tematykę mity dzieli się na:
    4. kosmogoniczne ("kosmos"- świat) - mówiące o początku świata

2. teogoniczne ("teos"- bóg) - mówiące o narodzinach bogów
3. antropogeniczne ("antropos"- człowiek) - mówiące o początkach ludzkości
4. genealogiczne- mowiące o historii rodu Do IX w. p.n.e. mity były opowieścią wygłaszaną przy akompaniamencie w formingi lub kitary przez wędrownych śpiewaków, zwanych aojdami. (Homera nazywano ociemniałym śpiewakiem, był aojdem) Kodyfikatorami mitów greckich i rzymskich byli: Homer - IX-VIIw. w "Iliadzie" i "Odysei" Hezjod- w VII-VI w. Pindar- Vw. p.n.e tragicy greccy: Ajschylos, Sofokles, Eurypides Wergiliusz- rzymski poeta w Eneidzie Owidiusz - (w "Przemianach" zwanych również metamorfozami) W wieku XX mitografami najbardziej znanymi byli: Robert Graves "Mity greckie" (1955) Michael Grant "Mity rzymskie" (1971) Jan Parandowski "Mitologia" (1924) Zygmunt Kubiak "Mitologia greków i rzymian" (1997) Znaczenie mitu:
5. Mity zrodziły myśl greków oraz myśl spadkobierców greków
6. Spowodowały powstanie nowych rodzjaów i gatunków literackich, były podstawowym dla nich tworzywem
7. Są źródłem frazeologizmów
8. z tematyki mitologicznej czerpią sztuki piękne, europejskie malarstwo, rzeźba (greccy rzeźbiarze: Fidiasz, Skropas, Praksyteres, Lizyp); ustalili plastyczna wizję postaci bogów, przypisywali im określone cechy fizyczne, rysy, strój oraz atrybuty (przedmioty symboliczne dla danej postaci, z którymi zawsze byli pokazywani) Mity społeczeństw nowożytnych Mity funkcjonują w społeczeństwach nowożytnych np. XX- wieczna ideologia faszystowska głosiła mit o wyższości nortyckiej nad żydowska, ideologia komunistyczna. Mity XX- wieczne odwołują sie do zbiorowych emocji, kształtują przeświadczenia społecznei zachowania, nie są już zwiazane z wierzeniami religijnymi. Jednakże pod wpływem czynników irracjonalnych wpływają na świadomość społeczną; są niezwykle trwałe

62. Mitologizmy, czyli związki frazeologiczne zaczerpnięte z mitologii