Notatki do egzaminu z historii gospodarczej Polski, Notatki z Historia gospodarcza i społeczna

Pobierz Notatki do egzaminu z historii gospodarczej Polski i więcej Notatki w PDF z Historia gospodarcza i społeczna tylko na Docsity!

1. W periodyzacji marksowskiej (1859) w oparciu o dominację sposobów produkcji wyróżnia się 5 formacji społeczno-ekonomicznych, czyli stadiów rozwoju społeczeństw: Periodyzacja Marksistowska - W roku 1859 Karol Marks stwierdził, że w dziejach ludzkości istnieje prawidłowe następstwo dominacji określonych sposobów produkcji na tej podstawie wyróżnił formacje społeczno ekonomiczne (stadia rozwoju społeczeństwa):
2. Wspólnota pierwotna
3. Formacja niewolnictwa
4. Formacja feudalizmu
5. Formacja kapitalizmu
6. Formacja socjalizmu
7. Walt Rostow w 1960 r. w The Stages of Economic Growth przedstawił periodyzację opartą na 5 stadiach rozwoju: The traditional society. The preconditions for take-off. The take-off. The drive to maturity. The age of high mass-consumption. Periodyzacja stadiów rozwoju wg Walta Rostowa: 1.Społeczeństwo tradycyjne - wysoki udział zatrudnionych w rolnictwie to około 75%; niska wydajność pracy; hierarchiczna struktura społeczna; władza w rękach posiadaczy ziemi. Feudalizm. 2.Społeczeństwo przejściowe - tworzone podstawy rozwoju gospodarczego; zmiany w technice produkcji i strukturze społecznej, systemie politycznym i hierarchii wartości; okres przejściowy od feudalizmu do kapitalizmu (XVI - XVIII w.) 3.Stadium startu gospodarczego - istnienie bodźca uruchamiającego gwałtowny rozwój 4.Społeczeństwo dojrzałości - gospodarka zdolna do produkowania prawie wszystkiego 5.Społeczeństwo konsumpcji masowej - gospodarka uzyskuje możliwość produkowania wszystkiego, czego chce.
8. Wymień podstawowe cechy systemu feudalnego: -stosunek poddańczy pomiędzy właścicielem ziemskim a ludnością wiejską (chłop nie posiadał ziemi na własność, był jedynie jej użytkownikiem. W zamian z użytkowanie zmuszony był świadczyć na rzecz właściciela ziemskiego tzw. Rentę feudalną.

• władztwo gruntowe uzależnione od przywilejów właścicieli ziemskich na danym terenie.
• hierarchia (ustrój lenny, jaki wykształcił się w okresie feudalizmu polegał na zwierzchności między feudałami a monarchą. Na czele systemu feudalnego stał monarcha, a feudałowie stanowili jego wasali lub byli wasalami innych feudałów-seniorów.
• Ustrój lenny cechowało to, że był to stosunek pomiędzy dwiema osobami połączonymi kontraktem lennym, w którym jedna sobą - senior, nadawała drugiej osobie - wasalowi nieruchomość w lenno w zamian za określone świadczenia. Przedmiotem lenna była zazwyczaj ziemia. Zawarcie kontraktu polegało na tym, że wasal składał seniorowi hołd lenny, zaś senior dokonywał aktu inwestytury, czyli symbolicznego przekazania lenna.
• Obowiązki wasala polegały na: służbie wojskowej, obowiązku rady, świadczeniach finansowych. Obowiązki seniora polegały na zapewnieniu możliwości objęcia i dzierżawienia lenna oraz zapewnieniu sądownictwa.
• podział stanowy ( stan to wyodrębniona grupa społeczna wyróżniająca się odrębnymi prawami i przywilejami. W średniowieczu wyłoniły się 3 stany: szlachecki, mieszczański i duchowny).

• nierówność obywateli wobec prawa (Było to związane z wprowadzeniem przywilejów dla określonych jednostek czy grup społecznych.)
• Państwami feudalnymi rządzili zazwyczaj monarchowie powoływani na tron w drodze dziedziczenia, elekcji bądź będący połączeniem powyższych zasad.
• Wyróżnić należy cztery występujące po sobie formy państwa feudalnego: monarchia wczesnofeudalna, rozdrobnienie feudalne, monarchia stanowa, monarchia absolutna.
  4. Rodzaje renty feudalnej: czynsz - forma pieniężna renty feudalnej; stałe świadczenie w pieniądzu renta naturalna/połownictwo - forma naturalna renty feudalnej; dostarczanie właścicielowi ziemi określonej części zbioru (od 1/3 do ¾). pańszczyzna - forma odrobkowej renty feudalnej; przymusowa praca chłopów na rzecz pana w zamian za prawo użytkowania ziemi, będącej własnością pana
  5. Istniały rozmaite obciążenia pracy chłopów, jak … -Powaby, czyli dodatkowe pilne prace na pańskiej ziemi. -Przewozy, czyli obowiązek transportu towarów.
• Stróża, czyli konieczność ochrony dóbr szlacheckich, przejść granicznych albo grodów strażniczych stosowana do XII wieku- potem wymieniona na daninę w zbożu lub pieniądzu -Pańszczyzna, która umożliwiała maksymalizację zysków oraz zapewniała ciągłość produkcji.
  6. Jakie warstwy społeczne można rozróżnić w mieście średniowiecznym? patrycjat – najbogatsza warstwa mieszczan, w której byli najbogatsi kupcy, bogaci rzemieślnicy, bankierzy, właściciele gruntów miejskich. W jego rękach skupiała się władza ekonomiczna i polityczna, albowiem członkowie rady miejskiej w zasadzie pochodzili z patrycjatu pospólstwo – średniozamożni rzemieślnicy cechowi oraz drobni kupcy- pełnoprawni obywatele miasta, ale bez urzędów plebs – najbiedniejsza ludność pozbawiona obywatelstwa miejskiego, własności i praw. Zaliczała się do niego: służba, czeladnicy, żebracy i szeroko rozumiany margines społeczny
  7. Jakie stany społeczne występowały w średniowiecznej Polsce?  rycerstwo  duchowieństwo  mieszczaństwo  chłopstwo
  8. Z czego wynikał wzrost liczby ludności Polski pomiędzy XI a XIV w.? wzrost liczby ludności był spowodowany przyrostem naturalnym oraz imigracją, napływ ludności do polski był spowodowany powstaniem instytucji immunitetu
  9. Jak zmieniło się rolnictwo w XIII w.? Na początku XIII wieku zaczęto wprowadzać nieregularną trójpolówkę, a mniej więcej od połowy wieku regularną trójpolówkę (w miejsce dwupolówki). Zmniejszyło to działki uprawne z 22 do 16-17 ha. Zaczęto stosować także nowe narzędzia: pług z żelaznym lemieszem i odkładnicą, brony częściowo żelaznej, sierpów do zbioru zbóż oraz kosy do siana. W wyniku tego postępu plony wzrosły do 4-5 ziaren z jednego zasianego czyli 6-7, kwintali z ha.
  10. Od XIII w. datuje się rozwój górnictwa … Złota
  11. Czym były cechy rzemieślnicze? cechy - stowarzyszenia zrzeszające rzemieślników, powstające przede wszystkim w celach ekonomicznych (obrona interesów rzemieślniczych przed konkurencją), posiadały określone prawa i przywileje, znajdowały się pod ochroną prawa miejskiego.
  12. Co oznaczał przymus cechowy?

15. Czym był spowodowany spadek wartości pieniądza w okresie średniowiecza? Spadek był spowodowany przez wejście w obieg tzw. “Złego pieniądza” czyli monet bitych z gorszych, mniej wartościowych kruszców, o różnych wagach i próbach. Książęta wypuszczali nową, gorszą monetę sygnowaną identycznie jak ta obowiązująca i kazali ludziom wymieniać lepsze monety na gorsze pod groźbą konfiskaty
16. Co należało do regaliów książęcych? Do regaliów książęcych należały: prawa zakładania i utrzymywania karczem, prawo wydobywania kruszców i soli, wyłączne prawo bicia monety oraz pobieranie opłat targowych, ceł i myt. Wreszcie pewne dochody komora mogła czerpać z łupów wojennych
17. Czym była wolnizna? Wolnizna (staropol. lgota) – stosowany w średniowieczu dla osadników osiedlających się w nowym miejscu przywilej pozwalający im na użytkowanie ziemi pańskiej bez ponoszenia za to stosownych opłat. Wolnizną określano też ziemię objętą ulgami gospodarczymi. Zależnie od warunków panujących na zasiedlonym obszarze wolnizna mogła trwać nawet do 20 lat. W tym czasie osadnicy mieli się zagospodarować, pobudować chaty, często kościół, a przede wszystkim wykarczować lub osuszyć przydzielony teren tak, aby nadawał się pod uprawy rolne. Po upływie wolnizny chłopi za użytkowanie ziemi płacili czynsz w pieniądzu lub w naturze (najczęściej w różnego gatunku zbożu) tym samym pod względem obowiązków zrównywani byli z mieszkańcami innych, starszych osad położonych na terenie właściciela ziemi. Ze względu na trudny teren i konieczność posiadania drogi formą zabudowy takiej wsi była tzw. łańcuchówka.
18. Szlaki handlowe w średniowiecznej Polsce Handel zagraniczny w Polsce odbywal si na tradycyjnych drogach handlowych. Największą rolę odgrywała droga z Węgier nad Bałtyk (Koszyce, Nowy Sącz, Bochnia, Kraków, Piotrków, Toruń, Gdańsk) i z Bałtyku nad Morze Czarne (Gdansk, Torun, Lublin, Lwów, Kijów i Kaffa). Glówne szlaki rozgałęziały się w kierunku Wrocławia i Poznania. Szlak Solny to dawny trakt handlowy, który służył do transportu "białego złota". Pojęcie "białe złoto" zrodziło się w średniowieczu. Tak niegdyś nazywano sól, ze względu na jej wielkie znaczenie w gospodarce i handlu. Sól nie była wtedy przyprawą, lecz stanowiła podstawę dalekomorskiego handlu produktami spożywczymi. Wszystko to, co było podatne na zepsucie (np. ryby, mięso), konserwowane było w soli, aby umożliwić transport na duże odległości. Szlak, przy którym znajdowało się Opole, wiódł z Wieliczki przez Kraków, Bytom do Wrocławia i dalej na zachód do Niemiec lub na północ do Poznania. Sól z Wieliczki dostarczana była w formie tzw. „bałwanów słowackich" – były to bryły soli kamiennej o wadze ok. 600 kg. Przywożono je wozami dwu- lub czterokonnymi, na które ładowano przeważnie po 2 bałwany. Sól transportowano w zimie i lecie, gdy drogi stawały się łatwiej przejezdne. Sól przed deszczem chroniło płótno rozpięte nad wozem. Dla większego bezpieczeństwa kupcy i przewoźnicy soli formowali karawany złożone z wielu wozów. Wliczając konwojentów ładunku, w transporcie takim uczestniczyło nawet 50 ludzi. Znajdująca się w Wieliczce pod Krakowem kopalnia soli kamiennej powstała w średniowieczu. Z jej powstaniem związana jest legenda o węgierskiej księżniczce Kindze. Kopalnia czynna jest do dziś. Od XIII wieku do 1772 wspólnie z kopalnią soli „Bochnia” wchodziła w skład żupy krakowskiej. Sole wydobywane w kopalni pochodzą z miocenu.

Kraków, miasto to, otrzymało lokację na prawie magdeburskim w 1257 roku. Od tego czasu miasto rozwijało się pod względem gospodarczym i urbanistycznym. Kraków stał się jednym z najważniejszych ośrodków handlu i miejscem, w którym przecinały się liczne szlaki handlowe. Od XIII wieku Kraków zaczął nabierać charakterystycznego dla gotyckiego miasta handlowego oblicza. W centrum znajdował się rynek pełniący funkcję placu targowego. Na rynku ustawiano kramy, gdzie handlowano wszelkimi towarami włącznie ze szczególnie cenioną solą. Na rynku znajdował się także ratusz – siedziba władz miejskich. Wokół rynku powstawało najwięcej domów kupieckich. Wtedy też powstał szachownicowy układ ulic, w który wpisano przebudowywany w gotyckim stylu Kościół Mariacki. Miasto otoczono murami zwieńczonymi kranelażem i wzmocnionymi basztami. Siedem bram prowadzących do miasta wychodziło na drogi, które łączyły się ze szlakami handlowymi. Ślady osadnictwa w rejonie Opola sięgają wieków średnich i wiązały się z korzystnym pod względem obronnym ale także gospodarczym, położeniem. Korzystne warunki obronne stanowiła mało dostępna, pokryta bagnami, lewobrzeżna strona Odry, rozwojowi gospodarczemu sprzyjało usytuowanie na skrzyżowaniu prastarych szlaków handlowych. Jedna z dróg wiodła przez nasze miasto, a prowadziła z Kijowa przez Kraków do Wrocławia i dalej na zachód, zaś z północy, znad Morza Bałtyckiego tzw. "szlak bursztynowy", przez Bramę Morawską do Włoch i dalej. Inny ważny szlak to szlak solny. Opole uzyskało prawa miejskie na początku XIII wieku, a co za tym idzie na terenie miasta rozpoczęto osadnictwo w oparciu o wzory niemieckie. Serce miasta stanowiła wyspa Pasieka oraz okolice rynku. To na Pasiece istniały składy soli, którą transportowano przez miasto w kierunku zachodnim. Na drugi brzeg Odry przeprawiano się przez most drewniany. Zgodnie ze źródłami biegł tędy szlak handlowy z Krakowa do Wrocławia. Po śmierci ostatniego z Piastów Opolskich - Jana III Dobrego Opole na ponad 200 lat trafiło pod rządy Habsburgów. Jak twierdzą historycy, nie były to dla jego rozwoju lata rozkwitu. Niektórzy badacze piszą wręcz o upadku miasta. Dość powiedzieć, że pod koniec XVII wieku Opole liczyło mniej mieszkańców niż za czasów Jana Dobrego. Ożywienie gospodarcze nastąpiło dopiero pod panowaniem Prus. Wrocław jest jednym z najstarszych miast w Polsce, to tutaj krzyżowały się dwie główne drogi handlowe – Via Regia i Szlak bursztynowy. Dowodem na to, iż miasto było ważnym ośrodkiem handlowym w dawnych czasach był fakt, iż miasto należało do Ligi Hanzeatyckiej. Prawa miejskie po raz pierwszy Wrocław otrzymał w 1226 roku. 15 lat później został doszczętnie zniszczony przez Tatarów. Okres odbudowy sprzyjał ożywieniu gospodarczemu i ekonomicznemu miasta. Powstawały kamienice kupieckie wokół rynku. Do jednego z narożników rynku przylega Plac Solny, nazywany tak od momentu powstania, co dowodziło, iż w tym miejscu odbywał się handel „białym złotem”. Od 1335 roku miasto wraz z księstwem wrocławskim znalazło się pod zwierzchnictwem Czech a następnie zostało włączone do Monarchii Habsburskiej. Wraz z wybuchem wojny trzydziestoletniej nastąpiło przejściowe zahamowanie rozwoju miasta. Załamał się handel, spadła liczba ludności, zatrzymała się produkcja.

19. Główne instrumenty handlu w średniowieczu Kupcy organizowali się w miastach w gildie , które dla bezpieczeństwa organizowały wyprawy lądowe bądź morskie; w niektórych miastach prowadziły domy handlowe, obsługiwały targi i jarmarki.

1866-1868 (w samej Rosji podatek gruntowy wprowadzono w 1875 r.), zaś podymne miejskie zastąpiono podatkiem od nieruchomości miejskich w 1902 r.

28. Scharakteryzuj pobór… Pobór, to podatek nadzwyczajny, stanowił on wielokrotność podatku łanowego (simpla) i uchwalono go w podwójnej wysokości (dupla), bądź potrójnej (trypla). Od 1578 roku pobór płacili: kmiecie, zagrodnicy, komornicy, młynarze, karczmarze, rzemieślnicy wiejscy, pasterze, księża prawosławni, a niekiedy szlachta zagrodowa; od poboru wolne były łany folwarczne. Równolegle z poborem sejmy nakładały na miasta nadzwyczajny szos. Od 1629 roku podstawę poboru stanowiło podymne, gdzie także uchwalano wielokrotność stawki podstawowej.
29. Czym były jurydyki? Tereny w obrębie murów miejskich bądź poza nimi na przedmieściach, wyłączone spod jurysdykcji władz miejskich i należące do szlachty lub duchowieństwa. W miejscach takich powstawały struktury konkurencyjne wobec ich miejskich odpowiedników, nie skrępowane przepisami i ograniczeniami miejskimi — odbywały się w nich targi, działali nie zrzeszeni w cechach rzemieślnicy (partacze). Miasta starały się przeciwdziałać procesowi dezintegracji swojego systemu administracyjno- prawnego poprzez uzyskanie od władców zakazu tworzenia jurydyk i nienadawania libertacji oraz serwitoriatów. Mandat Kazimierza Jagiellończyka z 1452 roku uzyskany przez radę miejską Poznania zakazał nabywania gruntów w obrębie murów przez Kościół, w praktyce jednak takie zakazy stanowiły martwe prawo. Wokół większych miast jurydyki przybierały charakter miast prywatnych. W pierwszej połowie XVIII wieku Warszawę otaczało 28 miasteczek jurydyk. Niektóre z nich np. Grzybów, Mariensztat, Leszno były bardzo ludne. Sam Solec liczył około 5000 mieszkańców. Jurydyki zostały zlikwidowane przez Konstytucję 3 maja w 1791 roku, a po jej upadku ponownie w 1793. W szczątkowej formie jurydyki dotrwały na terenie Królestwa Kongresowego, do drugiej połowy XIX wieku np. w Łodzi — własności rodzin fabrykantów — jurydyka Scheiblera i jurydyka Poznańskiego. Jurydyki natomiast nigdy nie powstały w tzw. wielkich miastach pruskich (Toruń, Gdańsk, Elbląg, włącznie z ich patrymonium), które w przeciwieństwie do innych miast posiadały dużą autonomię prawno-ustrojową, rządziły się samodzielnie i były silne ekonomicznie. Jurydyki zakładano zazwyczaj dzięki nadaniom królewskim, choć równie często powstawały one w sposób pozaprawny, na prywatnych gruntach w pobliżu miasta.
30. Kim byli partacze, szturarze? Partacz– rzemieślnik pracujący w mieście lub w jego pobliżu, który nie miał uprawnień, nienależący do cechu mimo jego istnienia, często osiedlający się w nieobjętych prawem miejskim jurydykach. Partacze byli silnie zwalczani przez cechy, jako zagrażająca im konkurencja (łamiąca monopol produkcji). Bronili się przed konfiskatą wyrobów, a także narzędzi pracy. Partacze byli znani od XV wieku. Zazwyczaj wywodzili się z biedoty miejskiej, której nie było stać na finansowe sprostanie procedurze cechowej. Wyroby partaczy były z reguły tańsze i wbrew współczesnemu znaczeniu słowa nie miały gorszej jakości
31. Co oznaczał immunitet w średniowieczu? zwolnienie osób albo określonych obszarów od całości lub części świadczeń i danin na rzecz księcia i przeniesienia ich na rycerza lub opata otrzymującego immunitet
32. Zasady osadnictwa na prawie polskim i niemieckim Osadnictwo na prawie polskim

Feudałowie zachęcali i starych, i nowych osadników do osiedlania się na prawie polskim, co dawało im takie korzyści, jak:  wydłużanie okresu wolnizny (czyli zwolnienia z obowiązku uiszczania świadczeń),  atrakcyjny sposób poboru czynszu (w pieniądzu bądź zbożu),  możliwość zmiany miejsca zamieszkania,  określenie stosunku do ziemi na zasadzie własności użytkowej. Osadnictwo na prawie polskim oparte zostało na lokalnej tradycji, zwyczajach i nie pozostały po nim dokumenty pisane. Na prawo polskie bywali przenoszeni nie tylko „wolni goście”, ale również poddani o długim „stażu”, a czasami również i niewolnicy, będący dosyć nieliczną kategorią ludności w Polsce. Osadnictwo na prawie polskim przynosiło efekty w postaci wzrostu produkcji i dochodów feudała. Osadnictwo na prawie niemieckim W XIII i XIV w. sprowadzając osadników „z zewnątr z”, feudałowie starali się przyspieszyć zagospodarowanie pustek. Sytuacja „gości” prezentowała się lepiej niż ludności miejscowej, gdyż mogli oni wynegocjować lepsze warunki. Podstawowe zasady osadnictwa na prawie niemieckim:  wolność osobista osadników,  prawo do dziedzicznego posiadania gruntu i rozporządzania nim przy zachowaniu ogólnej zwierzchności właściciela gruntu (feudała) pod warunkiem wywiązywania się z obowiązkowych świadczeń,  wolnizna np. 10-20 lat,  autonomia sądowa w postaci tzw. sądu ławowego pod przewodnictwem sołtysa,  istnienie samorządu na wsiach – ławy z sołtysem na czele,  w miastach prawo magdeburskie; zasadźca zostawał wójtem dziedzicznym z przywilejami, a w późniejszych latach wójt został zastąpiony radą miejską, która wybierała burmistrza  miasto: rynek (z kościołem, ratuszem i sukiennicami) w centrum i od niego prostopadle rozchodziły się ulice, miasto ogrodzone murem i barbakanem, ciasna budowa miasta, wąskie uliczki, murowane domy patrycjatu, rzemieślnicy mieli drewniane domki, a biedota gnieździła się pod murami

33. Na czym polegała trójpolówka i jakie były jej korzyści? Trójpolówka – sposób uprawy roli polegający na podzieleniu pola na trzy części. Każdego roku uprawiane są tylko dwie z nich, a trzecia ugoruje, co pozwala na „odpoczywanie” ziemi. Jedno pole obsiewano jesienią zbożem ozimym, drugie obsiewano wiosną zbożem jarym, a trzecie pole ugorowane stanowiło pastwisko. zalety:  wolniej wyjawiał glebę  zmniejsza ryzyko nieurodzaju  lepiej rozłożony kalendarz prac rolnych
34. Na czym polegała „rewolucja cen” w Polsce w XVI w.? Korzystny wskaźnik terms of trade zwiększył tendencję do wzrostu eksportu zbóż i bydła oraz importu artykułów rzemieślniczych i przemysłowych, powodując brak zainteresowania lokatami inwestycyjnymi poza rolnictwem.
35. Czym był dualizm agrarny? Tak określana jest dwutorowość rozwoju rolnictwa w europie od XV do XVII wieku:  W Europie Zachodniej: rozpowszechnianie się czynszów i dzierżawy  W Europie Wschodniej: rozpowszechnianie gospodarki folwarczno-pańszczyźnianej
36. Czym był folwark? Folwark (niem. Vorwerk) – istniejący od XII wieku rodzaj wielkiego gospodarstwa rolnego, a od XIV wieku także rolno-hodowlanego, nastawionego na masową produkcję zboża i

justycjariusza-

6. zakazano przyłączenia gruntów chłopskich do folwarków i zapewniono chłopom spełniającym swe powinności nieusuwalność z ziemi bez wyroku sądo wego -
7. patent urbarialny (1789, odwołany w 1790)- celem którego było ujednolicenie systemu podatkowego dla gruntów chłopskich i folw arcznych. zmierzał do zniesienia pańszczyzny i zamiany jej na czynsz z jednoczesną parcelacj ą folwarków
8. służba wojskowa dla chłopców- najpierw dożywotnia,później skrócona do 20 lat
9. zlikwidowano okolo 150 klasztorów kontemplacyjnych, kler diecezjalny poddano kontroli, skonfiskowano dobra duchowieństwa
10. Żydom nadawano nazwiska o brzmieniu niemieckim, starano się narzucić im szkołę świec ką z niemieckim językiem nauczania oraz wprowadzono dla nich wojskowy obowiązek
11. w Akademii Krakowskiej i uczelni lwowskiej wprowadzono niemiecki język wykładowy 12.włączenie Galicji do austriackiego obszaru celnego, przecięcie granicy celnej dotychczaso wych szlaków handlowych, odcięcie kraju od tradycyjnych rynków zbytu i zaopatrzenia w sur owce
12. austriacki monopol solny i tytoniowy oraz podwyższenie podatków
13. królewszczyzny znajdujące się wcześniej w dożywotnim użytkowaniu tenutariuszy przejęto na własność państwa, a potem sprzedawano prywatnym nabywcom. 42. Jakie zmiany społeczno-gospodarcze wprowadzono w Królestwie Polskim po Kongresie Wiedeńskim?

• Niski cenzus majątkowy zapewnił prawa wyborcze 100 tysiącom osób
• Równość dla chrześcijan (Żydzi musieli czekać na panowanie Aleksandra II), ale chłopi nie mogli swobodnie wybierać sobie miejsca zamieszkania
• W 1819 wprowadzono cenzurę ograniczając wolność słowa i druku
• Przywrócono dla katolików obowiązek ślubów kościelnych i zakaz rozwodów
• W 1820 zniesiono obowiązek podatku szkolnego płaconego przez włościan, co utrudniło rozwój oświaty ludowej -Francuski system organizacyjny wojska zmieniono na rosyjski
• Wydatki na wojsko stanowiły 50% budżetu
• Rozwinięcie produkcji karabinów, dział i amunicji 43. W jakich latach obradował Sejm Wielki i co uchwalono w jego trakcie?
• Sejm Wielki/ Czteroletni 1788-1792.
• Reorganizacja armii (pruskim wzorem wprowadzono pobór wojskowy spośród poddanych chłopów (jeden poborowy na sto dymów szlacheckich i pięćdziesiąt królewskich i duchownych)
• Służba wojskowa miała trwać 6-8 lat
• Żołnierze po 12 latach nienagannej służby mogli uzyskać wolność osobistą
• Miano utworzyc 30 kompanii artylerii i 6 batalionów strzelców, Szkołę Artylerii w Warszawie i Inżynierii w Kamieńcu
• 1789- powołanie komisji cywilno-wojskowych mających przejąć całość administracji terytorialnej w województwach, powiatach i miastach
• Konstytucja 3 maja- Rzeczpospolita miała się stać monarchią dziedziczną, prawa wyborcz szlachty miały być oparte na cenzusie majątkowym, władza wykonawcza w rękach Straży Praw, gwarancja nietykalności osobistą mieszczan (zakaz aresztowania bez wyroku), zniesiono prawny podział na zajęcia szlacheckie i mieszczańskie, rady miejskie oddano pod nadzór władz centralnych, zlikwidowano jurydyki, przyznano prawo uczestnictwie w Sejmie 24 mieszczanom (mogli zabierać głos tylko w sprawach dotyczących miast, handlu i przemysłu, ale nie mogli brać udziału w głosowaniu), Konstytucja znosiła odrębności

polityczne Korony i Wielkiego Księstwa Litewskiego, Konstytucja zachowała poddaństwo chłopów

44. Jakie prawa gwarantował chłopom Uniwersał Połaniecki? Kościuszko obiecywał chłopom wolność osobistą, zmniejszał pańszczyznę i zapewniał ze strony władz powstańczych ochronę przed samowolą dziedziców. 45. Skąd i dokąd eksportowano sukno za czasów Księstwa Warszawskiego? Za czasów Księstwa Warszawskiego eksportowano sukno z Wielkopolski do Rosji. 46. Co określamy mianem ,,sum bajońskich”? Mianem „sum bajońskich” określamy wierzytelności pruskich towarzystw kredytowych, które powstały na początku XIX wieku, gdy ziemianie w tzw. Prusach Południowych zaciągali niskooprocentowane kredyty na hipotekę własnych dóbr. 47. Czym w czasie rozbiorów były kontrakty? Zjazdy w celach handlowych w określonym miejscu i czasie 48. Z czyjej inicjatywy i w którym roku powstał w XIX w. Bank Polski jako państwowy bank emisyjny? Bank Polski powstał w 1828 roku z inicjatywy księcia Franciszka Ksawerego Druckiego- Lubeckiego i był on państwowym bankiem emisyjnym. Wprowadził on do obiegu bilety o wartości 5,10,50,100 zł. 49. Jakie były przesłanki i skutki pierwszej rewolucji przemysłowej? Rewolucja przemysłowa- przejście od pracy ręcznej do pracy maszyn (od manufaktury) do fabryki. Przyczyny rewolucji przemysłowej

• wynalezienie maszyny parowej;
• wzrost liczby ludności;
• wzrost zapotrzebowania na towary;
• człowiek chciał żyć lepiej i wygodniej, mieć większe zyski;
• od XVII wieku likwidowano wiele barier celnych, utrudniających swobodną wymianę handlową, wybudowano nowe drogi i kanały rzeczne, co umożliwiło szybszy transport
• do wytapiania żelaza zaczęto używać węgla , a nie drewna, co podziałało pozytywnie na wydajność -stosowano obrabiarki i świdry do obróbki metalu, co pozwoliło wykonywać bardziej skomplikowane elementy metalowe Skutki rewolucji przemysłowej:
• wynaleziono wiele nowych urządzeń i metod wytwarzania w różnych gałęziach przemysłu (zwłaszcza w przemyśle włókienniczym („latające czółenko”, które dwukrotnie zwiększyło wydajność pracy tkacz; mechaniczna przędzarka napędzana kołem wodnym; krosno mechaniczne, metalowym, hutniczym, górnictwie i w źródłach energii
• niszczenie fabryk przez robotników, gdyż uważali, że maszyny zabierają im prace
• powstały nowe gałęzie przemysłu i nowe metody wytwarzania
• migracje ludności ze wsi do miast -narodziny proletariatu i burżuazji -narodziny ruchu robotniczego -zwiększenie wydobycia węgla i produkcji żelaza
• wzrost dochodów państwa;
• rozwój handlu;
• zwiększony import;
• mechanizacja rolnictwa;

55. Co to jest propinacja? Było to wyłączne prawo właściciela dóbr ziemskich do produkcji i sprzedaży piwa, gorzałki i miodu w obrębie jego dóbr oraz przywilej do sprowadzania tych wyrobów z innych miast i czerpania z tego tytułu dochodów. Sprzedaż pańskiego alkoholu odbywała się w karczmie pańskiej, w której obowiązywał zakaz sprzedaży obcego alkoholu. Przywilej propinacji dzierżawiony był często przez Żydów, sołtysów lub karczmarzy, a dochody właściciela dóbr z propinacji często przekraczały te z innych form działalności. Niejednokrotnie pan feudalny zmuszał chłopów do zakupu trunków w swoich karczmach lub nakładał opłaty na chłopów produkujących napoje alkoholowe na własne potrzeby. Kiedy chłop nie wykupił narzuconej mu ilości piwa czy wódki, przypadającą na niego ilość alkoholu wylewano w jego chałupie a on i tak za alkohol musiał zapłacić. Dochodziło do tego że nie chciano na wsi zawierać ślubów z obawy przed płaceniem za narzucony przez właściciela dóbr zbyt wysoki kontyngent wódki 56. Z jakiego powodu Aleksander II wydał ukaz o uwłaszczeniu chłopów w Królestwie Polskim 2 marca 1864 r.? Aleksander II wydał ukaz o uwłaszczeniu chłopów, aby nie brali oni udział w powstaniu styczniowym. Władze carskie chciały odsunąć chłopów od powstania styczniowego, w którym odgrywali oni dość dużą rolę, walcząc m.in. właśnie o uwłaszczenie. 57. Jakie istniały systemy pieniężne w XIX w. Monometalizm srebrny (Polska), monometalizm złoty (Anglia) i bimetalizm (Unia Łacińska) Pieniądz papierowy jako banknoty wymienialne na pieniądz kruszcowy na każde żądanie i biletów skarbowych emitowanych przez państwo W pierwszych latach Królestwa Polskiego w obiegu znajdowały się złotówki o wartości 30 groszy oraz talary o wartości 6złp, ale mennica wypuszczała także złote monety o wartości 25 złp. Bank Polski (1828) wprowadził do obiegu bilety o wartości 5, 10, 50 i 100 złp. Od 1813 przez obecność garnizonów rosyjskich w obiegu znajdowały się rosyjskie ruble. Od 1841 zaczęto likwidować monetarną odrębność Królestwa i obowiązującą jednostką stał się rubel srebrny i kopiejka W przyporządkowanym Prusom Wielkim Księstwie Poznańskim, prócz pruskiej waluty wprowadzono niewielką ilość miedzianych groszy i trojaków Wielkiego Księstwa Poznańskiego. W nowoutworzonym Wolnym Mieście Krakowie w 1835 roku puszczono w obieg srebrne złotówki i monety dziesięcio- i pięciogroszowe. Na rewersach tych monet widnieje ukoronowany herb miasta Krakowa. Zupełne zlikwidowanie odrębności monetarnej Królestwa Polskiego nastąpiło w latach czterdziestych i pięćdziesiątych XIX wieku. Obowiązującą walutą został rubel, który dzielił się na 100 kopiejek. 58. Zmiany w rolnictwie na przełomie XIX i XX wieku. Na przełomie XIX i XX wieku w Europie nastąpiło wyraźne powiązanie praktyki rolniczej z naukami przyrodniczymi. Zaowocowało to rozszerzeniem się melioracji , płodozmianu, nawożenia gleby nawozami mineralnymi, wprowadzeniem aklimatyzacji i selekcji nasion , skutecznym zwalczaniem szkodników, obsiewaniem łąk i wytwarzaniem pasz treściwych. Wszystkie te działania agrotechniczne doprowadziły do zwiększenia plonów o około 30%. 59. W którym roku Rada Regencyjna powołała Główny Urząd Statystyczny? 13 lipca 1918 r. Rada Regencyjna Królestwa Polskiego reskryptem powołała Główny Urząd Statystyczny, jako centralną instytucję państwową, jedyną upoważnioną do prowadzenia badań statystycznych, przechowywania zbiorów danych, przygotowania opracowań oraz ich upowszechniania na potrzeby całego społeczeństwa. 60. Wymień rodzaje porozumień monopolistycznych.

Pool - luźne porozumienie zawierane w celu realizacji konkretnych przedsięwzięć, takich jak prowadzenie wspólnej polityki cenowej, określenie rynków zbytu lub tworzenie funduszy. Porozumienie to ma najczęściej charakter doraźny. Jest dość często zawierane w okresie złej koniunktury, a rozwiązywane gdy pojawiają się oznaki ożywienia w gospodarce. Kartel - zmowa (umowa) państw lub przedsiębiorstw posiadających decydujący wpływ w tej samej lub podobnej gałęzi gospodarki której celem jest całkowita kontrola nad rynkiem oraz jego regulacja cen, podaży i popytu. Syndykat - (zwany także wspólnotą interesów) jedna z form wchodzenia przedsiębiorstw na rynki międzynarodowe. Jest to trwałe porozumienie przedsiębiorstw o porównywalnej wielkości, działających w tej samej branży i mających podobny stopień rozwoju. Mimo umów prawnych regulujących stosunki między przedsiębiorstwami tworzącymi syndykat, ekonomicznie i prawnie pozostają one niezależne. Trust - monopol, w którym niknie ostatecznie zarówno ekonomiczna jak i prawna samodzielność poszczególnych przedsiębiorstw. Dotychczasowi ich właściciele stają się udziałowcami powstającego trustu, na którego czele stoi zarząd kierujący produkcją i zbytem, wyznaczający ceny i określający podział zysków. Koncern - ekonomiczna forma organizacji skupiającej przedsiębiorstwa o odrębnej osobowości prawnej należące do jednego właściciela; koncern powstaje na skutek koncentracji kapitału, w wyniku fuzji firm, dokonywanej zazwyczaj drodze zakupu akcji lub udziałów innych firm. Firmy wchodzące w skład koncernu mają wspólny zarząd, lecz oddzielną osobowość prawną. Holding - organizacja grupująca za pomocą mniej lub bardziej wyraźnych powiązań różne samodzielne pod względem prawnym podmioty gospodarcze, przy czym jeden z podmiotów ma w tym powiązaniu pozycję dominującą i podporządkowuje sobie pozostałe. Istotą holdingu jest zarządzanie przez jedną organizację innymi podmiotami oraz kontrolowanie działalności.

61. Wymien 3 przykłady monopoli w II RP? Monopol spirytusowy, monopol solny, monopol tytoniowy 62. Proces unifikacji w II RP po I wojnie światowej. Unifikacja prawa w II RP to całokształt działań legislacyjnych przeprowadzonych w Polsce, polegających na zastąpieniu prawa państw zaborczych jednolitym dla całego kraju prawem polskim. Najpierw ujednolicono niektóre podatki bezpośrednie. W 1920 wprowadzono jednolity podatek od dochodu z kapitałów i podatek przemysłowy. Do 1927 ujednolicono podatki pośrednie, akcyze oraz system monopoli skarbowych. Pełna unifikacja nastąpiła w latach trzydziestych. Wprowadzono markę polsk, którą następnie zastąpił złoty polski, którego wartość oparto na parytecie złota, który był emisjonowany przez niezależny Bank Polski 63. Reformy rolne w II RP Pod naciskiem partii chłopskich Sejm Ustawodawczy przyjął 10 lipca 1919 r. uchwałę o zasadach reformy rolnej. Maksimum posiadania ziemi określono na 60 do 180 ha w zależności od warunków lokalnych, z podniesieniem limitu do 400 ha na Kresach Wschodnich i w niektórych częściach byłego zaboru pruskiego. Uchwała nie była ustawą i jedynie wytyczyła kierunek reformy rolnej.

• parcelacja ziemi państwowej i tej wykupowanej od właścicieli,
• parcelacja dóbr kościelnych, -odszkodowania za wywłaszczone majątki w wysokości połowy ceny rynkowej,
• możliwość uzyskania kredytu na zakup ziemi w wysokości 75% wartości parceli,
• przyznanie ziemi bezrolnym i małorolnym chłopom

Działaniu reformy rolnej PKWN podlegały nieruchomości rolne:

• stanowiące własność Skarbu Państwa będące własnością obywateli III Rzeszy i obywateli polskich narodowości niemieckiej
• będące własnością zdrajców narodu skazanych prawomocnie przez sądy polskie za zdradę stanu, pomoc udzielona okupantowi i inne podobne przestępstwa Przeprowadzenie reformy rolnej obejmowało: a) upełnorolnienie istniejących gospodarstw karłowatych, małorolnych i średniorolnych, b) tworzenie nowych samodzielnych gospodarstw rolnych dla bezrolnych, robotników i pracowników rolnych oraz drobnych dzierżawców, c) tworzenie w pobliżu miast i ośrodków przemysłowych gospodarstw dla produkcji ogrodniczo-warzywniczej, d) zarezerwowanie odpowiednich terenów dla szkół oraz poddanych zarządowi państwowemu lub samorządowemu ośrodków dla podniesienia kultury rolnej, wytwórczości nasiennej, hodowlanej oraz przemysłu rolnego, e) zarezerwowanie Ustawa o nacjonalizacji przemysłu odpowiednich terenów pod rozbudowę miast, kolonii mieszkaniowych i ogródków działkowych oraz terenów na potrzeby wojskowe, komunikacji publicznej lub melioracji. 69. Ustawa o nacjonalizacji przemysłu z 3 stycznia 1946 roku. Na jej podstawie na własność państwa przeszło ponad 35 tys. przedsiębiorstw. Bez odszkodowania przeszły na własność państwa przedsiębiorstwa należące do wroga lub kolaborantów, czyli: a) Rzeszy Niemieckiej i byłego Wolnego Miasta Gdańsk b) obywateli Rzeszy Niemieckiej i byłego Wolnego Miasta Gdańska z wyjątkiem osób narodowości polskiej lub innej przez Niemców prześladowanej, Za odszkodowaniem znacjonalizowano: -przedsiębiorstwa państw sojuszniczych i neutralnych
• przedsiębiorstwa należące do szczególnie istotnych gałęzi przemysłu (górnictwo, hutnictwo, elektrownie, włókiennictwo i wiele innych);
• wszystkie inne przedsiębiorstwa, które mogły zatrudnić więcej niż 50 osób na jedną zmianę (przy produkcji lub 150 jeśli tak zadecydowalo minister przemysłu)
• Przedsiębiorstwa transportowe i telekomunikacyjne;
• Tylko przedsiębiorstwa, które istniały w chwili wejścia w życie ustawy. 70.Czym była UNRRA? Administracja Narodów Zjednoczonych do Spraw Pomocy i Odbudowy – została założona 9 listopada 1943 roku w Waszyngtonie. Miała na celu niesienie pomocy wyniszczonym przez wojnę krajom Azji i Europy. Największy wkład finansowy w jej funkcjonowanie wniosły Stany Zjednoczone, Kanada i Wielka Brytania. Pomocy zaczęto udzielać wyzwolonym krajom jeszcze przed zakończeniem II wojny światowej. Szybko okazało się, że Polska jako najbardziej zrujnowane przez wojnę państwo stała się jej największym beneficjentem. UNRRA została w 1945 przejęta przez ONZ, a w 1947 rozwiązana 71. Kiedy została przeprowadzona reforma bankowa po II Wojnie Światowej? Dekret o reformie bankowej został wydany 25 października 1948 roku. 72.Jakie były główne cele Planu trzyletniego (1947-1949)? Udane Szybka odbudowa zniszczeń wojennych w przemyśle prowadząca do uprzemysłowienia kraju, czyli wzrostu udziału przemysłu w wytwarzaniu dochodu narodowego, zmniejszenie przeludnienia agrarnego, przywrócenie przedwojennego poziomu konsumpcji na jednego

mieszkańca, likwidacja bezrobocia, podniesienie stopy życiowej ludności, szybka odbudowa dziedzin traktowanych jako priorytetowe – energetyki i transportu.

73. Na czym polegała reforma płac ze stycznia 1949 r.? Reforma płac wprowadzona 1 stycznia 1949r. polegała na wyrównywaniu płac dotąd zróżnicowanych regionalnie i branżowo. Środki na reformę czerpano z obiegu, który wzrósł w końcu roku o 32% w stosunku do roku poprzedniego. Ceny targowiskowe wzrosły o 8%. 74. Na czym polegała kolektywizacja rolnictwa? Kolektywizacja rolnictwa- proces łączenia gruntów chłopskich w gospodarstwa będące własnością grupową (spółdzielczą). Idea kolektywizacji wywodziła się z marksistowskich koncepcji przebudowy rolnictwa po zwycięstwie rewolucji proletariackiej, a urzeczywistnienie nastąpiło w ZSRR. 75. Przedstaw główne cechy planów gospodarczych w PRL. P.G. Cechą dominującą realizacji planów wieloletnich PRL było przekraczanie produkcji przemysłowej i niewykonywanie pozostałych wskaźników. Wynikało to z doktrynalnej strategii rozwoju gospodarczego, w której przyjęto prymat rozwoju przemysłu, a wśród gałęzi przemysłu dawano pierwszeństwo przemysłowi ciężkiemu. Oprócz doktryny sam model gospodarczy ułatwiał realizację planów w dziedzinie przemysłu ciężkiego, a nawet ich przekraczanie. Produkcja przemysłu ciężkiego szła na potrzeby przemysłu ciężkiego. Stal, cement, obrabiarki mogłyby krążyć w obiegu zamkniętym. Był to samonapędzający się mechanizm, praktycznie niereformowalny. W wyniku funkcjonowania tego modelu gospodarczego w ciągu 40 lat produkcja stali, kwasu siarkowego czy cementu w przeliczeniu na jednego mieszkańca Polski była na poziomie krajów wysoko rozwiniętych, natomiast produkcja samochodów osobowych, tworzyw sztucznych, papieru- na poziomie krajów opóźnionych w rozwoju gospodarczym. 76. Podstawowe zmiany w polityce społeczno-gospodarczej w dekadzie 1970-1980. (tzw. Dekada Gierka) W grudniu 1970r. po wybuchu strajków związanych z wprowadzeniem podwyżki cen, władzę przejął Edward Gierek. -rząd zaciągnął ogromne kredyty w zachodnich bankach komercyjnych, aby kupić licencje mające unowocześnić polską gospodarkę i budowę nowych zakładów przemysłowych (większość licencji nie przyjęła się w Polsce, wzrósł import, ale eksport nie przynosił oczekiwanych Zysków) -Wysokie oprocentowanie  wzrost zadłużenia Polski

• zbudowano Hutę Katowice, Port Północny w Gdańsku, Elektrownię w Bełchatowie, powstały kopalnie węgla kamiennego i brunatnego
• Zwiększono nakłady na budownictwo mieszkaniowe (wielkie płyty)
• wzrost cen strajki i czerwiec ‘ 1971r. Opracowany nowy plan pięcioletni na lata 1971-1975. W założeniu miał on przynieść nie tylko modernizację przemysłu ciężkiego, lecz także podnieść wyraźnie stopę życiową Polaków. Rok 1972 zaliczał się do najpomyślniejszych z punktu widzenia materialnych warunków bytu ludności w Polsce powojennej. Do sklepów trafiły zachodnie towary, ludzie zaczęli wyjeżdżać za granicę (również w celach zarobkowych i handlowych), otwarto granicę z NRD (ruch bez paszportów). Na wsi zniesiono dostawy obowiązkowe, wprowadzono emerytury rolnicze i objęto rolników państwową służbą zdrowia. Dla miast przygotowano ambitny program mieszkaniowy. Uruchomiono produkcję samochodu dostępnego dla średnio sytuowanej polskiej rodziny (Fiat 126p).