Pobierz Notatki, j. polski, szkoła średnia - barok i więcej Notatki w PDF z Język polski tylko na Docsity!
1. Kultura baroku.
1.1. Prądy myślowe baroku.
koniec XVI – XVII w. ; brak określonych wydarzeń zaznaczających początek i koniec epoki barocco (port.) – perła o nieregularnym kształcie, (wł.) dziwność centrum kultury barokowej są Włochy , włoski poeta – Giambattisto Marino w 1653 w Paryżu powstaje pierwsza uczelnia – Akademia Francuska, prowadzi to do przeniesienia centrum kultury europejskiej do Francji (do II WŚ) twórcy francuscy: Molier, P. Corneille, M. Boileau wzmocnienie znaczenia kultury hiszpańskiej w Europie, twórcy: Lope de Vega, Calderon della Barca, Louis de Gongora, Miguel de Cervantes („Don Kichot”) KONTRREFORMACJA: Kościół reaguje na renesansową reformację; organizuje sobór trydencki – w Trydencie (1545-1563). Główne postanowienia soboru: mocne szkolnictwo (sieć szkół męskich) prowadzone przez zakon jezuitów (św. Ignacy Loyola) – proces rekatolizacji w Europie , sztuka sakralna ma pokazywać wielkość i potęgę Kościoła (ciężkie, bogate budowle świątyń) powstaje Indeks Ksiąg Zakazanych HUMANIZM: humanizm antropocentryczny zakwestionowali już twórcy renesansowi: Jan Kochanowski w trenach i Mikołaj Sęp-Szarzyński w sonetach w baroku, w przywołaniu augustynizmu i średniowiecza, występuje humanizm teocentryczny – skierowanie z człowieka w stronę Boga SZTUKA: stale występujące motywy i tematy zarówno antyczne jak i religijne czy biblijne Peter Paul Rubens (rubensowskie) pełne, obfite, kształtne postaci, szczególnie kobiety; naturalne światło bijące od kobiet Rubensa Giovanni Lorenzo Bernini – dynamiczne, emocjonalne, ekspresywne rzeźby („Porwanie Prozerpiny”, „Apollo i Dafne”) Rembrandt van Rjin - „Szlachcic polski” w Polsce – realistyczne portrety trumienne (schorowane, stare twarze)
1.2. Polska kultura XVII w.
1683 – odsiecz wiedeńska, liczne walki Polski na wschodzie kulturę tworzą głównie przedstawiciele demokracji szlacheckiej (szlachta i rycerstwo = ziemiaństwo) szlachta upatruje swoich przodków w starożytnym włoskim plemieniu Sarmatów znanych ze swojej odwagi, męstwa, honoru, bitności, waleczności; legenda rodu była dla szlachty wzorcem złota wolność szlachecka (liberum veto, wolna elekcja); polska szlachta domaga się większych przywilejów, uprawnień wobec państwa ze „złotej wolności” u szlachty wyrastają negatywne cechy: megalomania (zamknięcie się w tradycjach), ksenofobia (niechęć do tego, co obce i nowe), nietolerancja , dewocja (fałszywa pobożność, obrzędowość), anarchia (bezrząd, samowola, nieobowiązywanie przepisów prawa) stolica Polski zostaje przeniesiona do Warszawy (1597 – zmienia król Zygmunt III Waza, bo często tam odbywały się sejmy, a sam był ze Szwecji i chciał być bliżej kraju)
2. Filozofia XVII w.
2.1. René Descartes.
Kartezjusz (1596-1650) filozof, matematyk i przyrodnik; Urodził się i wychował w La Haye w środkowej Francji. Ukończył jezuicką szkołę w La Fleche. Rozczarował się jej programem, dominowała tam metoda scholastyczna, która polegała na dogmatach wiary i Logice Arystotelesa. Zwrócił się wtedy ku naukom ścisłym, które studiował w Paryżu. Walczył w wojnie trzydziestoletniej. W 1649 wyjechał na zaproszenie zainteresowanej filozofią królowej Krystyny do Szwecji, gdzie wkrótce zmarł. Celem Kartezjusza było doskonalenie swojego umysły i poznawanie prawdy. Wzmocnił pozycję rozumu jako władzy poznawczej, budując fundament pod klasyczny racjonalizm. Filozof ten uznał, że naukowe poznanie jest możliwe dzięki dedukcji, którą też wskazał jako metodę uprawiania filozofii. Tej tezie poświęcił swoje najbardziej znane dzieło – Rozprawę o metodzie. człowiek jest res cogitas – rzecz myśląca analiza narzędzi poznawczych: zmysły są zawodne, rozum jest źródłem poznania Jak oddzielić sen od jawy? Czy to nie jakiś złośliwy demon podsuwa nam złudzenia zmysłowe? cogito ergo sum – myślę, więc jestem Jakie powinny być cechy myślenia, aby było ono miarodajne?
**1. wyrazistość
- jasność, klarowność** filozofia, metody myślenia tworzą podstawę nauk ścisłych (matematyki, nauk przyrodniczych)
2.2. Blaise Pascal.
Blaise Pascal (1623-1662) filozof, matematyk, fizyk, biolog, „duchowy” uczeń Kartezjusza (czytał jego pisma); urodzony w Clermont we Francji. Z powodu nie najlepszego stanu zdrowia Blaise nie chodził do szkoły. Uczył go w domu ojciec. Kiedy skończył 16 lat napisał niezwykłe dzieło – Esej o krzywych stożkach w którym sformułował twierdzenie Pascala. Gdy ojciec zmarł odziedziczył on wielki majątek, zaczął podróżować po całym świecie i kontynuował swoje badania. Do najważniejszych jego dzieł należą Myśli i Prowincjałki. prowadząc swoje badania doszedł do pytania o celowość nauki i stwierdził, że nie odpowie ona na najważniejsze pytania w życiu człowieka (np. cierpienie, śmierć, szczęście) uważał, że ślepej nauce potrzebna jest wiara, którą zdefiniował jako porządek serca (w dziele Myśli ) człowiek jest (metafora z Myśli ) wątły, słaby, naginający się jak trzcina ; jest on ponad zwierzętami, ponieważ myśli (świadomość śmierci) „Człowiek jest tylko trzcina, najwątlejszą w przyrodzie, ale trzciną myślącą.”
„O swej pannie” treść: treść nieistotna, zachwyt nad ideałem piękna przedstawionej figury kobiety forma: anafora „biały”, wyolbrzymienie „białości” (piękna) kobiety, w zakończeniu wiersza figura sumacji (wymienienie wcześniej wspomnianych rzeczy w końcówce wiersza) „Do panny” treść: „twardość”, stanowczość kobiety, która jest większa niż wymienione najtwardsze przedmioty koncept: anafora „twardy”, hiperbolizacja zjawiska, figura sumacji
3.3. Nurt dworski i metafizyczny w poezji Naborowskiego.
Daniel Naborowski (1573-1640) Pochodził z raczej niezamożnej rodziny szlacheckiej.. Przez kilkanaście lat studiował na uniwersytetach w Niemczech, Włoszech i Francji. Jednym z jego nauczycieli był Galileusz. Ponadto Naborowski wiele podróżował po Europie Zachodniej. Na całe swoje życie związał się z litewskim dworem Radziwiłłów. Pełnił u nich funkcje dyplomaty oraz nadwornego medyka i nauczyciela. Jego dokładna biografia obecnie jest znana w niewielkim stopniu. Mimo to w dzisiejszej historii literatury uważa się go za jednego z pierwszych, wybitnych autorów barokowej poezji dworskiej, odznaczającej się fantazyjnymi konceptami, nawiązującej do twórczości włoskiego poety Giambattisty Marina. „Na oczy królewny angielskiej” – konceptyzm porównania oczu Elżbiety I do coraz to piękniejszych zjawisk (hiperbolizacja jej piękna) oko słowa – metafora „patrzenia” słowem kompozycja łańcuchowa (jedno porównanie prowadzi do kolejnego), chiazm „Marność” – metafizyka motyw vanitas (Kohelet, stoicki dystans) opis wspólnego doświadczenia marności (1 os., l.mn.); obserwacja podmiotu, że „świat oddaje cześć marności” , rzeczom nieważnym, materializmowi, bogactwu i tak będzie zawsze, ponieważ człowiek pragnie mieć, hiperbola „marna marność słynie” wniosek: „miłujmy i żartujmy/ żartujmy i miłujmy”, dystans do własnych przywiązań, zachowanie w tym pobożności i uczciwości (barok) „Krótkość żywota” – metafizyka obrazy paradoksów ukazujące przemijalność życia, jedynym dowodem istnienia człowieka jest jego nagrobek na cmentarzu barokowa fascynacja absurdem istnienia i niepojętą szybkością przemijania „Do Anny” – metafizyka anafora „z czasem” treść: czas płynie, życie przemija, a świat oddaje cześć czasowi, temu, co jest dla niego ważne; wbrew przemijającemu czasowi miłość podmiotu do ukochanej, Anny nie przeminie metafizyczna zaduma nad tym, co w życiu może być stałe pośród nieustannego przemijania
3.4. Kultura sarmacka w „Pamiętnikach” Jana Chryzostoma Paska.
Jan Chryzostom Pasek (ok.1638-ok.1701) Jest najwybitniejszym pamiętnikarzem doby baroku. W latach 1656-1667 uczestniczył w wojnie przeciw Rakoczemu, Szwedom i Moskwie. Z natury był awanturnikiem i zawadiaką typowym szlachcicem, stąd jego liczne procesy z sąsiadami. Był pięciokrotnie skazywany na banicję (wygnanie), a w 1700 roku został skazany na infamię (utratę czci i niesławę). Swoje wojenne przygody i karierę szlachcica-ziemianina opisał pod koniec życia w Pamiętnikach. Dzieło Paska jest jednym z wielu tego typu utworów, ponieważ w okresie baroku panowała swoista moda na pisanie pamiętników. Mentalność sarmaty: przesądność, sztuczna cnotliwość, dewocja pycha , chciwość, zarozumiałość megalomania (makaronizmy) spotkania na biesiadzie, nadużywanie alkoholu , a przez to kłótnie oraz pojedynki, awanturnictwo pomysłowość anarchia niezaradność, naiwność Język sarmaty: rozbudowane, wielokrotnie złożone zdania = składnia hipotaktyczna (cecha XVII w.) makaronizmy (gł. latynizmy) – wtrącenia z języków obcych; miały pokazać rzekome „wykształcenie” sarmaty, a nadmierne ich używanie odkrywały pychę, zarozumiałość i megalomanię bardzo dynamiczny język, styl szlacheckiej gawędy liczne wykrzyknienia, hiperbolizacja rzeczywistości
3.5. Patriotyzm sarmacki w poezji Wacława Potockiego.
Wacław Potocki (1621-1696) Pochodził z zamożnej rodziny szlacheckiej. Był wyznawcą arianizmu. Aktywnie uczestniczył w obradach sejmików ziemskich, obejmował urzędu i brał udział w prowadzonych przez RP wojnach. Walczył przeciwko Szwedom podczas „potopu szwedzkiego”. Kiedy w 1658 roku z polski zostali wygnani arianie, Potocki zmuszony sytuacją, niechętnie przeszedł na katolicyzm. Twórczość Potockiego zawiera szeroki opis obyczajów sarmackich. Ponadto autor zajmował się w niej krytyką szlachty. Tępił ciemnotę, zacofanie, sobiepaństwo i fanatyzm religijny. Był świadomy ogólnonarodowego dobra. Opowiadał się za ograniczaniem przywilejów szlacheckich i wzmacnianiem władzy króla. „Veto, albo nie pozwalam” liryka zwrotu do adresata, zmiana zwrotu na ostrzejszy z „miły bracie” na „bękarcie” gra j. łacińskiego: (liberum) veto jest dla polski jak vae (biada) stanowcze napomnienie podmiotu o nadużywaniu złotej wolności przez szlachtę (przestroga); zły szlachcic jest nazwany „bękartem”, bo jest złym „dzieckiem” ojczyzny- matki (ks. Skarga) „Zły nie pozwala na dobro i tym słówkiem [veto] ojczyznę rozwala.” „Pospolite ruszenie” pospolite ruszenie – oddziały polskiej armii złożone ze szlachty liryka opisowa; podmiot opowiada, że nikt już nie staje do walki dramat braku obronności polskich granic, megalomania szlachty, nadużywanie alkoholu „Zbytki polskie” chciwość polskiej szlachty, dbałość jedynie o wartości materialne; przestroga: wszystkie bogactwa wraz z upadkiem ojczyzny znikną ( „pogasną jako w wodzie zatopione świece” )
