Pobierz Notatki, j. polski, szkoła średnia - Młoda Polska i więcej Notatki w PDF z Język polski tylko na Docsity!
1. Kultura Młodej Polski.
1.1. Charakterystyka epoki.
Ramy czasowe: od 1890 r. – data umowna, lata 90. XIX w., początek twórczości innej niż pozytywistyczna; do 1918 r. – koniec I wojny światowej, powstanie II RP NAZWY:
- modernizm – zakłada nowatorstwo prądów w epoce, odejście od realizmu, bunt przeciwko materializmowi, swobodę twórczą
- neoromantyzm – krytyka pozytywizmu, odniesienia i inspiracja romantyzmem, fascynacja Norwidem
- Młoda Polska – najbardziej obiektywna nazwa, wzorowana na nazwach epoki w innych państwach (np. Młoda Francja, Młode Niemcy)
- można spotkać się również z nazwą fin de siecle – z francuskiego oznaczającą „koniec, schyłek wieku”, nazwa ta opisuje poczucie „końca cywilizacji” obecne w społeczeństwie, jest to również związane ze zbliżającą się największą do tej pory wojną w Europie Modernizm stanowił bunt pokoleniowy wobec kryzysu założeń filozofii pozytywistycznej. Zarzuty stawiane reprezentantom poprzedniej epoki to: minimalizm, lojalizm i serwilizm wobec zaborców, nieskuteczność haseł epoki, racjonalizm ograniczający artystę, niski poziom intelektualny i artystyczny literatury z tezami opartymi o powtarzające się schematy. Centrum epoki w Europie, po raz ostatni, była Francja , natomiast w Polsce był to Kraków , gdyż znajdował się w zaborze austriackim, w którym panowała większa swoboda kulturowa i autonomia Polaków. Klimat epoki wyznaczały spotkania artystów (cyganerii, bohemy artystycznej) i krytyków w kawiarniach , na których dyskutowano w atmosferze dymu tytoniowego i alkoholu. Znanymi przedstawicielami europejskiej bohemy byli m. in.: Arthur Rimbaud, Paul Verlaine, Stanisław Przybyszewski. Młoda Polska opierała się o cykl programowych artykułów Artura Górskiego pod wspólnym tytułem Młoda Polska (1898r.). Były one manifestem ideowo-artystycznym młodego pokolenia, które pragnęło doprowadzić do odrodzenia Polski poprzez wzorowanie się na ideologii polskiego romantyzmu oraz wykreowanie nowych norm etycznych i estetycznych. O założeniach nowej epoki pisał również Stanisław Przybyszewski w pracy „ Confiteor”.
1.2. Filozofia.
ARTHUR SCHOPENHAUER , niemiecki filozof Według niego u podstaw życia leży jedna, irracjonalna wola życia (bezkresne dążenie, ślepy popęd w stronę przeżycia, przetrwania). Jest przedstawicielem pesymizmu metafizycznego – wola, wiecznie niezaspokojona i skłócona ze sobą, czyni ze świata, który jest jej przejawem, pole konfliktów i cierpienia (każdy podmiot dąży do przetrwania kosztem innego podmiotu). Człowiek jest jednym z uprzedmiotowień woli, skazany jest na nieustanny ból i cierpienie ; ciągle ponosi klęski , nie może osiągnąć wyznaczonych celów, ani zaspokoić własnych ambicji; towarzyszy mu poczucie niedosytu, niespełnienia ; życie w lęku przed losem i śmiercią. Zdaniem Schopenhauera jedynym sposobem na umorzenie cierpień jest unicestwienie woli życia (dążenie do NIRWANY) – wyzbycia się wszelkich pragnień i dążeń.
Dążąc do nirwany można obrać jedną z dwóch dróg:
- etyka współczucia – wg. Schopenhauera chwilowe uczucie ulgi może przynieść człowiekowi szczere współczucie. Myśląc o bólu innych, często zapominamy o swoim.
- estetyka kontemplacji , kontemplacja dzieł sztuki – obcując z pięknem, człowiek zatapia się w nim i wyzbywa się chwilowo dążeń; stąd bierze się hasło modernistów: sztuka dla sztuki FRYDERYK WILHELM NIETZSCHE , niemiecki filozof Jego koncepcje opierają się na podziale ludzi na 2 grupy:
- rasę panów : reprezentują siłę, dostojność; są to nadludzie, których rasę należy „stworzyć”, tworzą nowe wartości
- rasę niewolników : większość, masa, zwyczajni ludzie; Nietzsche przypisuje im również wartości chrześcijańskie Nietzsche krytykował moralność i kulturę współczesną oraz etykę chrześcijańską, szczególnie altruizm, równość, wolność i sprawiedliwość. Reprezentował postawę nihilizmu , czyli „przewartościowania wszystkich wartości” aż do ich całkowitego odrzucenia - zanegowanie moralności opartej na ideałach, przyjęcie koncepcji moralności opartej na instynktach. HENRI BERGSON , francuski filozof Twórca koncepcji intuicjonizmu – kierunku w teorii poznania, wg którego głównym lub jedynie wartościowym sposobem poznania jest intuicja, rozumiana jako niewyrażalny w języku akt bezpośredniego, ale nie zmysłowego obcowania z przedmiotem, pozwalający na przeżycie jego konkretnej, niepowtarzalnej natury (istoty, wewnętrznego sensu); odrzucenie poznania racjonalnego i empirycznego; Intuicjonizm oddziałuje w większym stopniu dopiero w epoce XX-lecia międzywojennego. Hasło związane z tym kierunkiem to elan vital – „pęd życia”, poddanie się sile natury. DEKADENTYZM od fr. decadence – „schyłek, kres, upadek”
- postawa życiowa oraz prąd artystyczny
- kryzys wszelkich wartości, absurd istnienia
- przeświadczenie, że wszystko w kulturze już było i wykazało swoją jałowość
- bezradność, bezsilność, inercja (bezwład woli), znużenie, rezygnacja
- apatia, przygnębienie
- poczucie bezsensowności egzystencji; podejmowania jakiejkolwiek aktywności/ działalności, bierność Według myślenia twórców młodopolskich artysta stoi w konflikcie ze światem :
- staje się boskim indywiduum, tworzącym niezależną i świętą sztukę kapłanem
- krytykuje mieszczański (filisterski) sposób życia, bunt przeciwko mieszczańskim normom moralnym
- cechuje go również ostentacyjna demonstracja pogardy dla marazmu mieszczańskiego życia
„Piosenka jesienna” Paul Verlaine Wymowa wiersza jest dekadencka i pesymistyczna. Podmiot liryczny jest tak bardzo dręczony przez dławiący ból, że nie potrafi odnaleźć swego miejsca w świecie, nie potrafi się przystosować: „ W zwątpieniu tkwię /Jak w chorym śnie /I płaczę”. J ego jedynym pragnieniem jest, by minąć, zatrzeć się w tle jesieni, zgubić swe oblicze , nigdy już nie musieć zastanawiać się nad sobą i światem. Chce – niczym zeschły liść (częsty symbol w poezji modernistów)– ulecieć wraz z wiatrem. W wierszu Verlaine zawarł wiele środków artystycznego wyrazu. Prócz personifikacji bólu, który jest jego dręczycielem ( „I w smutku, w mgle / potyka się / I dźwięczy” ), mamy w wierszu dwa porównania. Pierwsze dotyczy zestawienia złego stanu psychicznego pierwszoosobowego podmiotu lirycznego z rzeczywistością chorego snu-koszmaru, z którego nie można się obudzić ( „W zwątpieniu tkwię / Jak w chorym śnie” ), a drugie: chęci oderwania się od problemów i zmiany miejsca pobytu, niczym zeschły liść, miotany na wietrze: „ O, minąć chcę,/ W jesieni tle/ Się zatrzeć - /Jak zeschły liść, /Co nagle wzbił się /Z wiatrem.”
2.2. „Jądro ciemności”.
Joseph Conrad (1857-1924) – naprawdę: Józef Konrad Korzeniowski, marynarz, Polak, pisarz angielski; najważniejsze dzieła: „ Lord Jim” , „Jądro ciemności”. Zagadnienie I: problematyka dzieła i interpretacja tytułu Tytuł dzieła jest głęboko symboliczne i wieloznaczeniowe. Dosłownie oznacza środek kontynentu Afrykańskiego, natomiast w znaczeniu symbolicznym może to być dusza człowieka żyjącego we współczesnym, zepsutym świecie; „jądro” – istota, tajemnica bytu i ludzkiego życia; „ciemność” – moralne zło, któremu może ulec człowiek. Problematyka :
- krytyka materialnych i egoistycznych dążeń kolonialistów kosztem ludów Afryki w imię pięknych haseł „postępu i cywilizacji”
- portret tyrana, przywódcy owianego tajemnicą, legendą; z systemem kłamliwych haseł i idei
- zetknięcie człowieka ze złem i tego konsekwencje (zło się rozprzestrzenia, intryguje, przyciąga); podróż w głąb swojej duszy, poznanie siebie i innych Zagadnienie II: przestrzeń realna opowiadania– biali/czarni Biali: (dyrektor stacji, pracownicy, buchalter, lekarz) cywilizowani, schludnie ubrani, obraz groteskowy, ironiczny, prześmiewczy, odczuwali wyższość wobec czarnych, zepsuci pragnieniem zysku Czarni : prości, kultywują swoją kulturę, ofiary kolonizatorów, uważani za „dzikusów”, podatni na manipulację białych, masa, tłum, brak konkretnych jednostek Zagadnienie III: postać Kurtza Agent handlowy, wokół jego postaci rozpościera się aura tajemniczości i niedomówień. Wzbudzał strach i przerażenie. Przez całe dwie pierwsze części Jądra ciemności postać Kurtza rysuje się czytelnikowi niczym herosa, lecz w momencie konfrontacji z Marlowem wypada on zdecydowanie negatywnie. To właśnie on znajduje się w samym jądrze ciemności, czyli w sercu Konga. Postać Kurtza jest ucieleśnieniem wszystkich negatywnych aspektów procesu kolonizacji Afryki. Conrad ukazał pychę, bezczelność, samouwielbienie, chciwość i z jaką „wielcy odkrywcy” oswajali czarny ląd. Zagadnienie IV: postać Marlowa Jest człowiekiem uczciwym, szlachetnym i przenikliwym. Szokuje go okrucieństwo wobec ciemnoskórych, jednak nie ma odwagi, aby się temu przeciwstawić. Czuje pogardę wobec ludzi, którzy źle traktują innych z powodu innego odcienia skóry. Pod wpływem zdobytych doświadczeń zaczął patrzeć na świat pesymistycznie, przestał wierzyć w dobre intencje kolonializmu.
3. Modernistyczna poezja polska.
3.1. Programy artystyczne twórców modernizmu – „Confiteor” St. Przybyszewskiego.
Stanisław Przybyszewski (polski pisarz, poeta, dramaturg, nowelista okresu Młodej
Polski, skandalista, przedstawiciel cyganerii krakowskiej i nurtu polskiego dekadentyzmu) prezentuje założenia programu artystycznego twórców młodopolskich. Według niego:
- sztuka jest odtworzeniem absolutu-duszy, jest celem samym w sobie , źródłem
- sztuka ma być niezależna – ma być wyzwolona od służenia pouczeniom moralnym, ideom, człowiekowi, polityce, narodowi, społeczeństwu itd.
- odbiorcą sztuki ma przestać być masa , gdyż sztuka dla szerokiego, prostego ludu staje się nauczycielką, więc jest na jego usługach
- przy tych założeniach sztuka staje się świętą religią , a artysta jest kapłanem sztuk i, nie służy ideom i narodom, „artysta stoi ponad życiem, ponad światem, jest Panem Panów, nieokiełznany żadnym prawem, nieograniczony żadną siłą ludzką” – romantyczna wizja artysty
3.2. Manifest pokolenia modernistów w utworze „Koniec wieku XIX”.
Kazimierz Przerwa-Tetmajer ( 1 865-1940) – polski poeta, nowelista, powieściopisarz. Utwór „ Koniec wieku XIX” to manifest pokolenia modernistów. Tytuł wiesz kieruje uwagę na konkretny punkt czasu, historii. Tak więc tytuł wskazuje, że wiersz można traktować jako swoisty dokument historyczny, ukazujący to, co dla ówczesnego człowieka było istotą jego czasów. Podmiotem lirycznym jest tu zbiorowość, przedstawiciele „końca wieku”. Wiersz sprawia wrażenie rozprawy filozoficznej – u twór wymienia postawy życiowe, analizuje je i wskazuje dlaczego je odrzuca. Kolejne strofy przynoszą propozycje postaw, zachowań, które miałyby pomóc przezwyciężyć „chorobę wieku”: „przekleństwo”, „ironia”, „wzgarda”, „rozpacz’, „walka’, „rezygnacja”, „byt przyszły”, „użycie”. Wszystkie zostają bezwzględnie zanegowane. W pierwszym przypadku „przekleństwo” oraz „ wzgarda” są odrzucone, bo „tylko dziki” lub „tylko głupiec” mogliby przyjąć podobną postawę, a przecież człowiek końca XIX wieku to istota już w pełni cywilizowana, posiadająca ogromny zasób wiedzy. Inne argumenty apelują poprzez porównania do rozsądku: „Ale czyż mrówka rzucona na szyny może walczyć z pociągiem nadchodzącym w pędzie?”. Człowiek w obliczu wszelkich czekających na niego zagrożeń, wobec świata jest bezsilny jak mała mrówka, choć nie kieruje się on też instynktem, jak skorpion: „Więc za przykładem trzeba iść skorpiona, co się zabija, kiedy otoczą go żarem?”. Paradoks sytuacji „schyłkowców” polega na tym, że kierując się światłym rozumem, doszedł do wniosku, że nic nie ma sensu, a nie umie przyjąć argumentów nierozumowych , takich jak np. religia. Jest stracony, bo wszystko wie. Dokonuje się tu przecież również zaprzeczenia postawy dekadenckiej bierności: „Rezygnacja?... Czyż przez to mniej się cierpieć będzie, gdy się z poddaniem schyli pod nóż gilotyny?”. Ostateczny gest niemego zwieszenia głowy ( najlepiej obrazuje wspomniany paradoks: okazało się, że efektem rozwiniętej cywilizacji, postępu naukowego, jest odkrycie tragiczności ludzkiego losu, a przede wszystkim ludzkiej bezsilności : „Jakaż jest przeciw włóczni złego twoja tarcza, człowiecze z końca wieku?… Głowę zwiesił niemy.” - odpowiedź na właściwą postawę życiową pozostaje w sferze niewiedzy podmiotu.
pieniądza wyznacza artyście, którego praca nie wpływa bezpośrednio na pomnażanie ogólnego bogactwa, miejsce na samych nizinach hierarchii społecznej. Dramatyczna sytuacja życiowa artystów, którzy zdają sobie sprawę, że mogą „z głodu zginąć gdzieś pod progiem” , dodatkowo podkreśla ich oddanie dla sztuki. Sztuka pełni tu rolę wyzwolicielki z dekadenckiego nastroju. Powracające stwierdzenia: „choć życie nasze splunięcia niewarte”, „gdy wszystko nic warte”, „chociaż życie nasze nic niewarte” , ukazują, że wiersz ten jest zakorzeniony w młodopolskiej świadomości kryzysu wszelkich wartości, nawet życia. Takie pesymistyczne spojrzenie na świat i człowieka znalazło swoje filozoficzne zaplecze w myśli Schopenhauera, w niej też młodopolscy twórcy odnajdywali drogę wyzwolenia. Obok nirwany, takim wyzwoleniem okazuje się sztuka. Całość utworu jest interesującym przykładem hymnu, w którym grupa artystów głosi pochwałę sztuki-wyzwolicielki. Chór artystów manifestuje swoją wyższość, wie, że został powołany przez siły nadprzyrodzone: „W piersiach naszych płoną ognie przez Boga samego włożone: więc patrzym na tłum z głową podniesioną”. Artyści, mimo przeświadczenia o swej wyjątkowości, są odtrąceni przez społeczeństwo. Artysta – „król bez ziemi” – pozostaje jednak wierny wyższym ideałom: „możemy z głodu skonać gdzieś pod progiem, ale jak orły z skrzydły złamanemi”.
3.4. Impresja poetycka – dzieła Kasprowicza i Tetmajera.
Impresjonizm to prąd artystyczny, który na początku obecny był w malarstwie, jednak z czasem zaczęto go wykorzystywać również w literaturze. Jego nazwa pochodzi od reprezentatywnego dzieła kierunku – „Impresja, wschód słońca” Claude’a Moneta. Jednymi z najważniejszych malarzy impresjonistycznych byli: Claude Monet, Auguste Renoir, Edward Degas. Zarówno w malarstwie jak i w literaturze impresjonizm cechują:
- subiektywizm, utrwalenie wrażeń jednostkowych
- próba uchwycenia zmysłowych, ulotnych momentów i wrażeń
- gra świateł
- dynamika zmieniającego się obrazu
- tajemniczość, melancholia
- tematy związane głównie ze światem natury Kazimierz Przerwa-Tetmajer „ Melodia mgieł nocnych (Nad Czarnym Stawem Gąsienicowym” Podtytuł kieruje czytelnika w stronę konkretnego miejsca, nie jest to poetycka fantazja, lecz relacja z autentycznego, aczkolwiek subiektywnego widzenia. W wierszu mówią upersonifikowane mgły nocne, jednak lepiej traktować je jako bohaterki wiersza. Właściwy podmiot to artysta- impresjonista, którego głównym celem jest uchwycenie momentalnego wrażenia. Służy temu właśnie włożenie relacji w usta mgieł nocnych, które na bieżąco informują o wszystkich swoich ruchach. Pejzaż nad Stawem Gąsienicowym został zobaczony przez poetę w kategoriach muzycznych. Muzyczność utworu przejawia się nie tylko w tytule. Wiersz ma rytmiczną, regularną budowę, co tylko potęguje efekt muzyczny i oddaje subtelny wyciszony nastrój górskiego pejzażu. Wiersz zaczyna się jakby w środku tanecznego pląsu: „Cicho, cicho, nie budźmy śpiącej wody w kotlinie, lekko z wiatrem pląsajmy po przestworów głębinie…”. Mgły nocne same siebie uciszają. Zarysowuje się tu kontrast między uśpioną, zastałą wodą, a lekką ruchliwą mgłą, która z nad stawu rozprzestrzenia się na cała okolicę. Elementy krajobrazu górskiego: księżyc, potoki, drzewa, kwiaty, nadają swoje właściwości, tańczącym mgłom. Wiersz ten jest dobrym przykładem SYNESTEZJI -połączenia różnych zjawisk zmysłowych. Melodia mgieł nocnych to nie tylko dźwięki: „szmer”, „szum”, „szept” , ale również zapach, barwa i efekty świetlne ( „tęcza blasków” ). Cały opis jest przepełniony ruchem, kolejne obrazy bardzo szybko się zmieniają, to wrażenie podkreślają czasowniki mówiące o zabawie: „okręcajmy się”, „pląsajmy”, „się bawmy”, ścigajmy”.
Jednak w tym przepełnionym grą barwy, dźwięku i woni opisie, można odnaleźć zdanie o pesymistycznej tonacji: „Oto gwiazdę, co spada, lećmy chwycić w ramiona, lećmy, lećmy ją żegnać, zanim spadnie i skona”. Nie jest to wyraz dekadenckiej schyłkowości, ale w tym dystychu kryje się, charakterystyczna dla impresjonizmu świadomość chwilowości, zmienności i przemijalności wszystkiego, czego doznajemy. Ten wiersz to spełnienie postulatu, że uchwycenie chwili w jej niepowtarzalności jest wartością samą w sobie. Jan Kasprowicz „ Krzak dzikiej róży w Ciemnych Smreczynach” Cztery sonety tworzące cykl powiązane są motywem tytułowego krzaku dzikiej róży i limby – podstawowych symboli. Róża i limba umiejscowione są w krajobrazie górskim, a dokładnie tatrzańskim. Każdy z poszczególnych sonetów przedstawia krajobraz o różnej porze dnia, co jest przejawem impresjonizmu – pragnienia uchwycenia kolorów, światła, wrażeń emocjonalnych danej chwili. Wiersz Kasprowicza jest tzw. impresją słowno-muzyczno-malarską , gdyż za pomocą synestezji mistrzowsko łączy ze sobą przeżycie słuchowe, wzrokowe itp. Sonet I poświęcony jest głównie krzakowi dzikiej róży – głównemu „bohaterowi” cyklu. Pierwsza zwrotka przedstawia otoczenie krzaku. Jest tuż przed świtem, przyroda górska jeszcze się nie obudziła (stawy „drzemią” ). Zwraca uwagę kolorystyka – skały są szare, stawy – pawiookie (neologizm słowotwórczy), krzak – ciemnoczerwony. Wyraźnie rysuje się kontrast między krzakiem a resztą otoczenia: jest ono ogromne, przepastne i po trosze straszne, a krzak – mały i bezbronny. Zwrotka druga wprowadza kolejne elementy przyrody: bujne trawy, niedostępną śliską skalną turnię i kosodrzewinę (ponura metafora „kosodrzewiny wężowiska” , kojarząca się negatywnie). Wszystkie te elementy tworzą ponury, niebezpieczny krajobraz, nieodpowiedni dla delikatnego krzaku. W utworze widzimy personifikację krzaku. Posiada on ludzkie uczucia, jest zalękniony, szuka schronienia w obcym, nieprzyjaznym otoczeniu, lęka się burzy. W zwrotce czwartej pojawia się kolejny, ważny element krajobrazu – stara spróchniała limba. Jest ona jedynym towarzyszem krzaku w niebezpiecznym dla niego świecie. Sonet II przedstawia krajobraz górski po wschodzie słońca. Zmienia się kolorystyka – skały i las zostają prześwietlone przez słońce. Zwrotka druga wprowadza kolejne dwa elementy przyrody: wodospad i mgłę, która przynosi „wzdychania” i „żale” krzaku dzikiej róży, który wśród otaczającej go przyrody nie czuje się bezpiecznie. Zwrotka trzecia przedstawia krzak, szukający schronienia wśród skał, czwarta – po raz kolejny limbę. Sonet III rozpoczynają wykrzyknienia, dynamizujące obraz. Wzdychania i rozżalenia przenikają powietrze. Pojawiają się elementy przyrody ożywionej – zwierzęta górskie. Kozice swobodnie biegają po turniach, ptak jest wolny i szybuje w przestworzach – zwierzęta czują się w górach dobrze. Kontrastuje to z obrazem krzaku, który chowa się wśród skał. Utwór zamyka obraz limby. W sonecie IV sytuacja liryczna rozgrywa się wieczorem, cała przyroda zaczyna układać się do snu. Zmiany, które zachodzą w przyrodzie są niespokojne, pełne niepokoju z powodu nadciągającej burzy. Czuć zapach ziół, słychać dźwięki echa, które wydają się być dźwiękami nie z tego świata i „płyną po rosie”. Sonet IV kończy się nawiązaniem do leżącej, próchniejącej limby, powalonej przez burzę. Podstawowymi (niejednoznacznymi) symbolami utworu są krzak dzikiej róży i limba. Róża jest symbolem piękna, młodości, życia, delikatności, zdrowie, siła– zagrożonych przez otaczający ją okrutny świat. Limba zaś symbolizuje śmierć, przemijanie, starość, przegraną, kruchość. Oba symbole są ze sobą skontrastowane , łączy je jednak ze sobą przekonanie o ulotności wszelkiej nadziei, nietrwałości urody i blasku i zagrożeń, czyhających na człowieka w okrutnym świecie.
3. Jaki jest obraz Boga? (czy w myśli treści tekstu ma on prawo do sądzenia człowieka?) Ludzie w tekście zwracają się do Boga o litość, słowami „Kyrie eleison”. Nie otrzymują oni jednak żadnej pomocy. Dotyka ich wszechmocny ból, Bóg powoduje u nich strach oraz przerażenie, boją się jego wyroku. Postawa Boga wywołuje w ludziach bunt, oskarżają go o ignorancje wobec ich cierpień. Człowiek zarzuca bogu, że stworzył go niedoskonałego, aby teraz karał go za bycie niedoskonałym. Przedstawiony w tekście Bóg nie jest miłosierny, nie potrafi już wybaczać grzechu. Jest gniewny i niewrażliwy, ludzie mają poczucie niesprawiedliwości wobec jego wyroku. Jest to antychrześcijański moment tego tekstu. 4. Do jakich kontekstów odwołuje się Kasprowicz? Przede wszystkim widoczny jest powrót do średniowiecza, poprzez tytuł w języku łacińskim. Pierwszym kontekstem jest nawiązanie do Biblii, granie anielskich trąb oraz słynne „Z prochu powstałeś i w proch się obrócisz” z księgi Rodzaju. Wers „ogień skrzepnie, blask ściemnieje” to aluzja do kolędy „Bóg się rodzi ” autorstwa XVIII-wiecznego polskiego poety, Franciszka Karpińskiego. Następnie nawiązano do litanii religijnych poprzez słowa „Kyrie eleison”. Przedstawiony świat ma nawiązanie do apokalipsy św. Jana („płonące miecze”, „trąby”) Pojawia się także symbol krzyża, na którym został powieszony Jezus oraz jego cierniowa korona. Dość oczywistym motywem jest wygnanie Adama i Ewy z raju. Całość tekstu przypomina monolog Konrada z „Dziadów cz. III”.
3. 6. „Księga ubogich” – neoklasycyzm i franciszkanizm.
Jan Kasprowicz (1860-1926): polski poeta, dramaturg, krytyk literacki i tłumacz. „Księga ubogich” to cykl wierszy (pieśni – klasycyzm ) wydany po raz pierwszy w 1916 roku. Wszystkie zawarte w nim utwory powstały w plenerze, podczas wędrówek po Tatrach (liryka tatrzańska), które często były źródłem inspiracji dla wielu twórców młodopolskich. Wstęp (pierwsze cztery strofy) Przywołana w tekście dusza, jest duszą poety. W pieśni zostały przedstawione zjawiska atmosferyczne, które przez podmiot traktowane są jak bracia i przyjaciele (FRANCISZKANIZM). Natura przynosi mu natchnienie. Widoczna jest stoicka (wartości klasyczne) postawa podmiotu, zachowuje spokój ducha i powagę, przez co osiąga szczęście. Podmiot całkowicie zaakceptował przemijanie, jest świadomy nadchodzącej śmierci. Nie ma w nim lęku ani bólu. Pieśń I Podmiot liryczny powraca do bliskiego mu miejsca, położonego w górach. Dostrzega kontrast pomiędzy tamtejszą scenerią, a miejskim zgiełkiem, z którym przed powrotem obcował na co dzień, wywołuje u niego refleksje nad życiem. Podmiot liryczny wita się z elementami krajobrazu, na który spogląda, z szacunkiem i zachwytem zwraca się do otaczającej go natury ( afirmacja przyrody). W drugiej strofie podmiot liryczny definiuje odległość, mógł być tuż obok bliskiej mu przyrody, ale nie mógł być „z nią”, bo na drodze stawali mu ludzie i dzieła ich rąk. Ma dość zgiełku miasta, gdyż nie może się tam rozwijać. Pieśń XI Podmiot przedstawia swoje osobiste dramaty: w jego sercu znajdowało się napięcie, o którym wiedziały zło i potęgi,a swoją gwałtowność skierował do Boga. Podmiot przyznaje się, że jego serce stało się zuchwałe, nie patrzył z dystansem na swoje dramaty. Był wierny swojemu sercu, dlatego nie czuje skruchy, zmagał się dla dobra świata. Bóg widząc, że błądzi, nie wyszedł mu naprzeciw a pozwolił się zreflektować. Pieśń XII Pieśń ta przedstawia miłość podmiotu do swojej ukochanej. Podmiot zachwyca się jej młodością oraz pięknem, z uwielbieniem patrzy na wszystko, każdą najmniejszą rzecz, którą robi. Kobieta jest dla niego wsparciem, pyta o jego plony refleksji filozoficznej. Towarzyszy mu nieprzerwanie w życiu, pragnie, aby ukochany znalazł odpowiedzi na najważniejsze dla niego pytania. Pieśń XLI Podmiot liryczny mocno zaznacza wolę walki o wolną ojczyznę. Autor przedstawia w pieśni trzy obrazy ludzi, którzy są niegodni mówienia o sprawie Polski. Bardzo krytycznie ocenia ich postawy, przestrzega, że nawet ich pozorne działanie (troska o ojczyznę jedynie w słowach)nie zagłuszą sumienia, które prędzej czy później się odezwie. Podmiot podkreśla, że Polska jest sercem , a nie czymś na pokaz, dzięki czemu można by zdobyć sławę i bogactwo. Jest świadomy swojej głębokiej miłości do ojczyzny , jednak nie afiszuje się z nią, nie jest to dla niego najważniejsze. Prowadzi swoją osobistą refleksję, że: naród daje mu siłę, złe rzeczy spotykają zarówno ludzi jak i ojczyznę; są chwile piękne i złe; nie można zwracać uwagi na złych ludzi, należy mieć radość i siłę w odrodzenie ojczyzny. Podmiot stwierdza, że polskość objawia się w szacunku do przodków, świecie natury, w sercu, w doli i niedoli oraz w promienności Bożej. Polskości nie ma u tych, którzy żyją z podłym sercem i robią karierę „na” ojczyźnie, nie zważając na jej rzeczywistą sytuacje.
„O miłości wroga” Podmiotem lirycznym wiersza jest człowiek, który doświadcza wielkiej krzywdy i bólu od swojego bliźniego. Głęboko mierzy się on z trudnymi sytuacjami, po to, aby nie zabić swojego wnętrza. Z jednej strony walczy ten, który jest krzywdzony, nie odpłaca ona tym co został, nie ma w nim nienawiści ani zawiści. Nie kieruje swojego dramatu do wroga, wykorzystuje to do bycia bliżej Boga. Z drugiej strony przedstawiony został człowiek, który niszczony jest przez zło. Zło, które prowadzi ludzi do piekła. Podmiot dzięki działaniom wroga, zobaczył, że mimo obnażenia przez wroga (zniszczenia jego dobrego imienia, skrzywdzenie jego ukochanej), jest piękny, oczyścił się ze wszystkiego. Nieszczęście w życiu spotkało wroga, nie podmiot. Okrutnie doświadczony przez drugiego, podmiot liryczny, stojąc nad jego grobem, mówi „Klęknijmy razem, bracie... Mogiła się otwarła – Módlmy się za twą duszę, co nieszczęśliwie zmarła”. Wszystkie jego działania doprowadziły do śmierci jego ducha, podmiot chce się razem z nim modlić. Miłość podmiotu polega na życzeniu wszystkiego, co najważniejsze w momencie śmierci, pragnie podarować mu wieczność. Głęboko wierzy w możliwe przebaczenie dla swojego wroga. Wiersz napisany jest w formie dystychów , zwrotów składających się z dwóch wersetów (stylizacja biblijna, psalmy). Ponad to używanie określeń „tyś… jam”, buduje podniosły styl tekstu. Tytuł odwołuje się do postawy wskazywanej w tekstach Ewangelii. Wszystko to pokazuje, że tekst umieszczony został w kontekście chrześcijańskim, biblijnym (szczególnie w kontekście FRANCISZKAŃSKIM , podkreślanie wartości przesłania ewangelii). „Przedśpiew” – credo poetyckie Staffa Wiersz ten obrazuje człowieka, który wszystkiego już w życiu doświadczył. W utworze występuje „ja” liryczne, które wskazuje na lirykę bezpośrednią – utwór uznawany jest za credo artysty. W pierwszych wersach podmiot liryczny ukazuje się jako „czciciel gwiazd i mądrości”, „wyznawca snów i piękna” oraz „uczestnik godów”, jest on wrażliwym estetą. Kieruje się w życiu filozofią epikurejską , mimo tego, że doświadczył goryczy „bólu i troski” oraz „tęsknot rozbicia”, wypowiada się apostrofą „a jednak wam będę głosić pochwałę życia”. Ma on także w sobie stoickie zdystansowanie do świata. Żył długo w samotności, mieszkając w górach i lasach, a chwile złe i dobre, czyli „dni chmurne” i „dni słońca krasach” wspomina pamięcią jakby przez „jakieś dziwne, wielkie miasta”. Podmiot widział śmierć oraz początki nowego życia. Podczas swojego życia, doświadczył wszystkiego, co może dotknąć człowieka. Podsumowując, tekst nawiązuje do słynnych słów Terencjusza: „człowiekiem jestem i nic, co ludzkie nie jest mi obce”. W wierszu pojawia się także motyw „homo viator”, podmiot jest człowiekiem wędrującym, a jego wędrówka przez „pola żniwne i mogilne kopce” to symbol wędrówki przez życie , której doświadcza każdy człowiek mierząc się z przemijalnością. Cały utwór ma charakter refleksyjno-filozoficzny , w ostatnich wersach podmiot podkreśla ze nauczył się znosić cierpienie. Pochwala on tajemnice życia, stał się mędrcem, który został ukształtowany przez swoje własne, życiowe doświadczenia. „Ars Poetica” Wiersz jest przykładem liryki bezpośredniej. Staff w utworze podjął znany w literaturze motyw ars poetica – sztuki poetyckiej. Podmiot liryczny, który jest twórcą, porusza kwestie, odnoszące się do procesu twórczego oraz określa źródło natchnienia. Natchnienie to pochodzi z głębi serca , ma tło emocjonalne. Jakaś wewnętrzna siła (dajmonium), która domaga się utrwalenia jej. Podmiot porównuje natchnienie do motyla , którego należy złapać, artysta musi nauczyć się to robić. Mówi o tym, że nie tworzy dla świata, ale po to, aby utrwalić nieuchwytny czas. Podmiot bezpośrednio zwraca się do adresata, którego nazywa bratem. Poezja ma być prosta i zrozumiała, ma zachwycać swym pięknem. Trzecia strofa prostuje prostotę tekstu, według podmiotu wiersz powinien łączyć w sobie rytm i dźwięk. Dzieło ma być jasne i proste a tym samym prowadzić do kontaktu między twórcą a czytelnikiem.
„Zachód jesienny” Jest to liryka opisowa. Tytuł nawiązuje do sensu całego wiersza. Ukazuje on impresjonistyczny obraz zachodzącego słońca podczas jesiennego wieczoru. Harmonia utworu wprowadza w melancholie , nastrój oraz pogodę ducha. Przeszłość zostaje określona jako zaczarowany ogród , natomiast przyszłość jako misa owoców. Są one połączone – przyszłość jako owoce jest rezultatem przeszłości przedstawionej jako zaczarowany ogród. Wnętrze człowieka jest ogrodem , w którym panuje jesień , jest symbolem dojrzałości i nieustannego przemijania. Na początku ukazane zostają opadające liście w kolorze złota oraz dojrzałe winogrona. W następnej zwrotce przywołany zostaje zmierzch, jest on jak dzieciństwo, jego kolory odcienie i barwy zachęcają do zadumy nad sensem życia oraz zapomnieniu o wszystkich złych rzeczach tego świata, skupieniu się wyłącznie na teraźniejszości. Porównywane zostało to do dzieciństwa ze względu na to, że dzieci nie skupiają się na tym co złe, wierzą ze wszystko jest prawda, a życie jest dla nich proste: „Wszystko jest prawdą. Wszystko jest wszędzie”. Kończąca wiersz zwrotka to opis słońca zachodzącego całkowicie za horyzont oraz nieba, na którym pojawia się mrok. Kolory słońca zostały porównane do purpurowego soku, ostatnie promienie nadają drzewom czerwoną barwę. Zjawisko to podsumowuje piękny dzień, który właśnie przemija. Jest to metafora ludzkiego życia, pokazuje, że wszystko ma swój koniec i nikt nie jest w stanie się przed nim uchronić. Należy zaakceptować to co ma nadejść w przyszłości.
4.2. Charakterystyka społeczeństwa polskiego – akt I.
Akt I ma charakter realistyczny, nie jest fantastyczny. Nie występują w nim również, pojawiające się w dalszych częściach symbole. Przedstawia różnice w polskim społeczeństwie. Czepiec jest chłopem, który pragnie poznawać świat, interesuje się polityką, przez co czyta wiele gazet. Podejmuje rozmowę z dziennikarzem, który podobnie jak chłop pojawia się na weselu. Zostaje zbyty oraz potraktowany ze zniewagą, dziennikarz wykazuje się ogromnym brakiem szacunku wobec niego, pragnie uciec od codziennej polityki. Czepiec natomiast ma świadomość swojej wartości oraz siły. Zna swoją historię oraz tradycję, wiedzą tą wykazuje się, przywołując choćby postać Głowackiego. Radczyni wykazuje swoją niewiedze co do wiejskiego życia. Ignorancja upraszcza rzeczywistość, protekcjonalnie traktuje Kliminę , ta natomiast traktuje Radczynię jako partnerkę w rozmowie. Radczyni śmiało wchodzi w prywatne życie chłopki. Wiejska kobieta ma poczucie wartości, bez zastanowienia, broni swojej osoby, nie kryjąc zdenerwowania. Pan Młody zafascynowany jest otaczającą go rzeczywistością wiejską. Bez przerwy wpatruje się w piękno swojej żony, okazuje jej miłość i traktuje z ogromną czułością. Panna Młoda jest zniecierpliwiona oraz poddenerwowana gadatliwością Pana Młodego. Mężczyzna nie posiada wrażliwości, otwarcie mówi zonie o innych, wcześniejszych kochankach, które były obecne w jego życiu. W momencie, gdy, ukochana skarży się na uciążliwe buty, Pan Młody wykazuje się nieznajomością wiejskiej tradycji. Proponuje zdjęcie obuwia, na co Panna Młoda reaguje gwałtownie i z ogromnym oburzeniem. Rachela swoim przybyciem na wesele, wprowadza elementy fantastyczne. To za jej sprawą, w późniejszych aktach, w zabawie będą towarzyszyć zjawy. Akt I utrzymany jest w konwencji komedii realistycznej; zbudowany z dialogów inteligencji z chłopami (dialogi te pokazują, że obie grupy nigdy nie dojdą do porozumienia (komizm); autor łączy liryzm scen z ostrą satyrą: CHLOPI INTELIGENCJA Radczyni → chłopi skłonni do bijatyk, dbają tylko o swoje interesy, są gorsi. Twierdzi, że małżeństwo Rydla z Mikołajczykówną to nieporozumienie. Czepiec → inteligencja nie jest stworzona do pracy przypisanej chłopom, zarzuca im marazm, niechęć do działania. Pan Młody → zachwyca się chłopami, narzeka, że żył w ciaśni, chłopomania Dziad → uważa, że różnice między grupami społecznymi w zasadzie nie istnieją: wszyscy najpierw się kłócą ze sobą, a potem się razem bawią. Zatracili wszelkie wartości Dziennikarz → uważa chłopów za ograniczonych, wyśmiewa ich udział w zyciu publicznym Żyd → uważa, że intencje Rydla nie są szczere, w dodatku nie pasuje on do wsi, wszystkie jego zabiegi są w celu pokazania się, niedługo jednak szybko je zaprzepaści Gospodarz → widzi w chłopach potęgę, docenia ich trudną pracę, jednak wie, że są skłonni do kłótni i awantur Ojciec → uważa, że inteligencja przygląda się wsi, jak jakiemuś niezwykłemu zjawisku
4.3. „Wesele” narodowym studium psychoanalizy – akt II.
Artystyczna analiza tego co tkwi w narodzie za pomocą poszczególnych jednostek. Wyspiański starał się obnażyć to co kryje się wewnątrz ludzi, związane ze sprawą Polską. Zjawą, która jest na granicy życia realnego i fantastycznego jest Chochoł. Pojawia się jako pierwszy, ujrzany przez Isię, która próbuje go przegonić. Wyspiański za pomocą tej zjawy zapowiada wydarzenia mieszane w akcie III. Początek aktu II jest realistyczny, środek fantastyczny, natomiast koniec jest ponownym wyjściem z pola fantastycznego. Elementami fantastycznymi są spotkania postaci realistycznych z ich fantastycznym alter ego. Treścią całego aktu II jest to co znajduje się w głębi duszy ludzi: Scena III Chochoł odpowiada na zaproszenie państwa młodych, nie przychodzi sam, potwierdza przyszłe przybycie kolejnych zaproszonych gości. Isia nie reaguje na przybycie zjawy, nie zważa na jego słowa, wygania nieproszonego przybysza. Rozpoczyna się narodowe studium oraz panowanie poetyckiego nastroju. Widmo i Marysia: Widmo jest narzeczonym Marysi, który zmarł. Razem rozpamiętują wspólnie spędzone chwilę, Marysia przypomina sobie ukochanego, jednak nie pozwala na ponowne narodzenie się uczuć, jest świadoma nieprawdopodobności tego spotkania. Świat fantastyczny przenika do świata rzeczywistego, tworzy się między nimi więź („Romantyczność” A. Mickiewicza ) Widmo pragnie ponownej miłości i pocałunku od ukochanej, ona ma jednak świadomość, że jest martwy. Przywołuje Wojtka, który tak jak ona znajduje się w świecie realnym. Stańczyk i Dziennikarz: Stańczyk jest błaznem-filozofem, jest to uosobienie mądrej myśli politycznej. Wita dziennikarza słowami: „salve, bracie!”. Dziennikarz jest reprezentantem konserwatywnego towarzystwa w Krakowie. Za sprawą Stańczyka, Dziennikarz zastanawia się nad słusznością polityki prowadzonej przez stronnictwo. Błazen wspomina historię Polski oraz pewnie zarzuca politykom brak chęci i mocy do zmian. Stańczyk uświadamia mężczyźnie, że polityka ta usypia naród, a nie prowadzi od zwycięstwa. Społeczeństwo staje się przygnębione i zapomina o świetlanych latach w historii Polski. Jako błazen, spełnia swoją rolę i drwi ze skruchy Dziennikarza. Wie, że mimo wyrażanego bólu nie zmieni on swojego zachowania. Nazywa Dziennikarza „puszczykiem”, a na koniec spotkania wręcza mu kaduceusz (symbol błazeńskiej władzy) aby mącił nim w umysłach Polaków: „Masz tu kaduceus polski, mąć nim wodę mąć”. Rycerz Zawisza Czarny i Poeta: Zawisza Czarny z Grabowa , objawia się Poecie i przypomina mu wspaniale zwycięstwa Polaków. Uświadamia Poecie, że jego marzenia o potędze, podobnie jak mit wieszcza narodowego nie przystają do rzeczywistości. Zjawia się jako symbol minionej sławy i bezużyteczności poezji dekadenckiej; uważa, że Polakom potrzebna jest poezja nawołująca do walki. Pragnie pociągnąć Poetę do działania, ten owładnięty strachem i możliwością niepowodzenia, odrzuca sugestie Rycerza. Pan Młody i Hetman Ksawery Branicki: jeden z przywódców konfederacji targowickiej , ukazuje się Panu Młodemu. Hetman reprezentuje egoizm magnacki, zdradę kraju oraz służenie za pieniądze obcym interesom. Podąża za nim chór diabłów, które krzyczą, Hetman nie pragnie już złota, które go pali. Pan Młody zarzuca Hetmanowi zdradę kraju, natomiast ten zarzuca mu zdradę swojej grupy społecznej. Podświadomie Pan Młody nie jest pewien swoich zaślubin z chłopkom.
4.4. Akt III.
W ostatnim akcie dramatu przeplatają się obie powyższe konwencje : Wyspiański obala mity narodowe , które rzekomo miały prowadzić do wywalczenia przez Polaków niepodległości (mit chłopa – Piasta, o sojuszy chłopa i inteligenta, mity romantyczne). Wokół chaty gromadzą się chłopi na powstanie, Jasiek gubi złoty róg schylając się po czapkę z pawich piór i przygląda się polskiemu społeczeństwu, które niby żyje, lecz jest uśpione, niegotowe do podjęcia walki. Tańczą w błędnym kole do śpiewającego im Chochoła. Parada widm z aktu II, pokazuje kompleksy indywidualne bohaterów, ich pragnienia oraz lęki. Za pomocą pojawiających się widm, Wyspiański kompromituje mity narodowe: − romantyczny nurt czynu (Polacy myślą, że mogą wszystko, rzeczywistość jest jednak inna) − mit chłopa-Piasta (chłopska część społeczeństwa nie jest jeszcze gotowa do walki) − koncepcja mesjanizmu − rozrachunek z przeszłością i teraźniejszością − w Polakach brakuje siły zjednoczenia się i chęci do zmian Hetman : Polacy zdradzają samych siebie, nie potrafią uszanować innych grup społecznych Wernyhora : ofiarował moc do walki, jego marzenie nie stało się jednak faktem W utworze został rozwiany mit o potędze Polskiej, społeczeństwo nie dorosło jeszcze do walki i odzyskania niepodległości. Na Polakach ciąży błędne koło, które idealnie obrazuje groteskowy chocholi taniec na końcu dzieła. („ Pan Tadeusz” polonez na końcu utworu).
4.5. „Wesele” jako dramat narodowy.
Narodowy element został ukazany poprzez symbole: ➢ chocholi taniec: wykorzystanie groteski, która łączy ze sobą powagę sytuacji oraz obraz „błędnego” tańca. Wyraża on słomiany zapał i bezradność Polaków, dają sobą kierować. ➢ złoty róg : siła, duch walki. Jest to moc wzywająca Polaków do podjęcia się walki, budzi w nich odwagę oraz chęć zmian. ➢ złota podkowa : szczęście i wolność Polaków. Zostaje schowana na przyszłość, symbol tego, że nie ma jeszcze idealnego czasu na walkę ➢ czapka z pawich piór: symbol pychy i pragnienia rzeczy materialnych Przestrzeń sceniczna W dekoracji pojawia się spójność zamysłu reżyserskiego. Tekst ten pokazuje główną idee dzieła, która polegała na przedstawieniu w jednym miejscu, symbolicznych elementów dwóch grup społecznych. Cały tekst ma przemyślaną syntezę różnych sztuk: ➢ muzyka (I-głośna II-cicha III-chochola muzyka) ‘ ➢ oświetlenie (I- jasno II-półmrok III- światło poranka) ➢ dekoracja Skrzydlate słówka: − „Niech na całym świecie wojna (…) byle polska wieś zaciszna (…) byle polska wieś spokojna” Dziennikarz
_- „Panowie duża by już mogli mieć (…) ino oni nie chcom chcieć” Czepiec
- „Sami swoi, polska szopa”_ Ksiądz − - „Pospolitość skrzeczy” Poeta - „Chłop potęgą jest i basta” Gospodarz - „Kto mnie wołał, czego chciał” Chochoł - „Miałeś chamie złoty róg, został ci się ino sznur” Chochoł - „Polska to jest wielka rzecz” Poeta - „A to Polska właśnie” Poeta
5. „Chłopi” Władysława Stanisława Reymonta.
Chłopomania − fascynacja życiem chłopów; swoje źródło miała w romantycznym zainteresowaniu ludowością, jego wierzeniami, obyczajami oraz systemem wartości; uwidoczniło się przekonanie, że chłopi i kultura ludowa przechowuje najcenniejsze cechy narodowe
5.1. Obraz życia chłopskiego.
Praca dla chłopów Praca przy gospodarstwie jest punktem odniesienia w ich życiu – to Natura wyznacza rytm dnia i ich obowiązki (pora roku wyznacza inne). Wiążę się również ze sferą świętości. Tę sferę swojego życia obdarzają pewną czcią, szacunkiem i zobowiązaniem. Ziemia jest tym, co towarzyszy im od narodzin aż do śmierci Praca buduje także poczucie wspólnoty i spaja społeczeństwo. Rola religii Społeczność chłopska jest głęboko religijna, wspólnie uczestniczy we Mszach Świętych i uroczystościach. W samej świątyni występuję między nimi układ hierarchiczny – im bliżej ołtarza, tym ważniejsza jest rodzina/osoba. Szanują osobę księdza. Cykl religijny również jest ważnym punktem odniesienia w ich życiu. Weselne obyczaje i tradycje Chłopi są „skarbnicą” obyczajów i tradycji. Świadczą o tym m.in. tradycje związane z weselem Boryny i Jagny: przygotowanie domu weselnego, obcięcie warkoczy młodej mężatce, przybycie pierwszych gości i prowadzenie ich do domu weselnego, prowadzenie panny do domu narzeczonego, błogosławieństwo, uroczyste witanie państwa młodych, pierwszy taniec, weselny poczęstunek, oczepiny, przenosiny młodej mężatki do domu męża.
5.2. Budowa powieści.
Chłopi są powieścią o cechach epopei : występuje w niej zbiorowy – gromada chłopska (zróżnicowana i zhierarchizowana między sobą). Powieść przestronnie portretuje daną społeczność w przełomowym momencie ich życia. Narracja jest 3-os. w stylu biblijnym, poetyckim, występuję w powieści stylizacja dialektyczna. Powieść jest oparta na kompozycji tetralogii – podziału na 4 pory roku, tak mocno związanymi z życiem codziennym chłopów. Mamy również 3 nałożone na siebie płaszczyzny fabularne: cykl agrarny, cykl liturgiczny i cykl egzystencjalny. Wydarzenia i bohaterowie zostali przedstawieni w sposób realistyczny, a momentami naturalistyczny, a opisy przyrody wpisane są w kierunek impresjonizmu.
5.3. Rodzina Borynów
Maciej Boryna W dużej mierze ucieleśnia ideał chłopa polskiego, jest on już mężczyzną dojrzałym, wręcz starzejącym się, charakteryzuje się krzepą i siłą; najbogatszy gospodarz we wsi = przywódca gromady, człowiek skąpy i bardzo przywiązany do ziemi; Boryna nie lubi słabości, nie lituje się nad sobą ani innymi; Nieczuły na biedę innych, stoi na stanowisku, że nie da się pomóc wszystkim potrzebującym; Boryna żałuje pochopnej decyzji o ślubie z Jagną, ale z godnością znosi jej zdradę. Antek Boryna Podobnie jak ojciec – to człowiek dumny i uparty. Dlatego też żyją z Maciejem Boryną we wrogich stosunkach. Musi pracować jak wyrobnik, nie ma też swojej ziemi, bo ojciec nie chce mu jej przepisać, pozostawiając grunty w ścisłej zależności od swojej woli; ma żal do ojca o małżeństwo z Jagną, kobietą, której pragnie dla siebie. Zaniedbuje i krzywdzi swoją rodzinę; zdradza Hankę, zapomina o obowiązkach względem niej i dzieci.
