NAZWISKA:
- w Polsce nazwiska to jest późne zjawisko historyczno-społeczne, powstały w późnym średniowieczu
- do tego momentu w Polsce dominowały imiona, różnego rodzaju określenia (od cech, otoczenia, wykonywanych
czynności)
- od 15 do 16w. nadawano nazwiska szlachcie
- nazwiska stopniowo rozprzestrzeniały się na pozostałe warstwy społ (mieszczaństwo i chłopstwo – w 17 i początku 18w)
- od momentu …..? wszystkie grupy społeczne miały obowiązek posiadania nazwiska
-> nazwisko - odrębna jednostka językowo-historyczna w aspekcie prawa; jednostka obowiązkowa i dziedziczna;
niezmienna w swojej formie słowotwórczej, fonetycznej (w kwestii wymowy) i graficznej (w formie zapisu) funkcjonuje na
ziemiach polskich od 19w na podstawie prawa stanowionego
Nazwy żeńskie (feminatywne) obejmują nazwy istot żywych płci żeńskiej; formantami mogą być:
- ica (tygrysica)
- yca (caryca)
- ka (piekarz – piekarka) (z nim są jazdy, bo: magister – magisterka (a to praca a nie kobitka)
- yni (sprzedawca – sprzedawczyni, gospodarz – gospodyni)
- ini (przykładu brak bo ania nie pamięta)
Nazwiska żeńskie:
- powstają od nazwisk męskich, zazwyczaj na podstawie końcówki rodzajowej
-> fomant paradygmatyczny (zerowy) – niektóry nazwiska/nazwy nie mają w odmianie formantów/końcówek, nie ma tego
w określonych przypadkach, a zapisywane jest to wówczas za pomocą zera morfologicznego (zero morfologiczne 0/)
(tylko w działaniach językowych)
• Ograniczenia wewnątrzjęzykowe:
1.Wielofunkcyjność formantów – ograniczenia dystrybucyjne formantu ‘ka’ (magister – magisterka)
2. Ograniczenia fonetyczne (wymowa): zbitki spółgłosek, alternacje (ucieczki głoskowe np. e ruchome), nie tworzymy z
zasady w formie wzorcowej nazw żeńskich rzeczowników, które kończą się na ‘log’, bo powstają wyrazy pejoratywne
3. (chuj wie, czy jeszcze jakieś są)
• 2 możliwości tworzenia czegoś tam:
1. zmiana paradygmatu męskiego na żeński:
a) końcówki paradygmatyczne (-ska, -cka, -dzka, -y na -a)
lub
2. Dodawanie formantów przynależnościowych; do męża (-owa, -ina, -yna, - ewa) lub do ojca (-ówna, -anka) najczęściej
dot nazwisk zakończonych na spółgłoski, rzadziej na samogłoski; dziś tworzymy nazwiska żeńskie, kończące się na
spółgłoskę bez zmiany końcówki, a z dodaniem leksemu ‘pani’
przykłady:
- kowalski -> kowalska
- kowal -> pani kowal/kowalówna/kowalowa
- Holland -> pani Holland/hollandówna/hollandowa
- sapieha -> pani sapieha/sapieżyna/sapieżanka (alternacja h do ż)
- Rakoczy -> Rakocza
- szczyszko -> pani szczyszko/szczyszkowa/szczyszkówna
Odmiana nazwiska:
1. grupa przymiotnikowa (nazwiska zenskie odmieniają się jak przymiotniki, np. ‘niska, ładna’ – ka -ska, -cka)
Końcówka -na, końcówki odmężowskie -ewa, -owa
2. grupa rzeczownikowa (nazwiska żeńskie odmieniają się jak rzeczowniki pospolit,e np. dolina, szkoła, polanka;
zakończone formantami -ina, yna, -ówna, -anna + samodzielne -a)
3. nazwiska nieodmienne (wymuszają stosowanie formy ‘pani’ + nazwisko); zakończone samogłoskami -o, -i, -e, -y lub
spółgłoską
Zad (EGZ)
- Puzynina
- Kozakówna
- Sokołowska
