notatki z ekonomii i podstaw organizacji podmiotów gospodarczych, Notatki z Ekonomia

Pobierz notatki z ekonomii i podstaw organizacji podmiotów gospodarczych i więcej Notatki w PDF z Ekonomia tylko na Docsity! Rynek – system współzależnych transakcji kupna i sprzedaży dobra. Rynek koordynuje działalność podmiotów gospodarczych za pomocą mechanizmu rynkowego. Mechanizm rynkowy za pośrednictwem systemu cen dostarcza podmiotom gospodarczym informacje o stopniu rzadkości dóbr. Informacje te podmioty ekonomiczne przetwarzają wg zasady racjonalności i kierując się własnymi korzyściami podejmują decyzje o przeprowadzeniu transakcji. Niewidzialna ręka rynku sprawia, że jednostki, dążąc do własnych korzyści, działają również dla dobra publicznego, nie zdając sobie nawet z tego sprawy. Jeżeli wymiana pomiędzy dwoma podmiotami jest całkowicie swobodna i odbywa się bez przymusu, to nigdy do niej nie dojdzie, jeśli obie strony nie zyskają na niej. Popyt na dobro to przypadająca na jednostkę czasu wielkość zapotrzebowania odpowiadająca różnym cenom tego dobra. Rozróżniamy: a) indywidualną krzywą popytu, opisującą reakcje pojedynczego nabywcy dobra na zmiany ceny, b) rynkową krzywą popytu, opisującą zależność łącznego popytu rynkowego wszystkich nabywców dobra od poziomu ceny. Rynkową krzywą popytu wyprowadzamy dodając indywidualne krzywe popytu wszystkich nabywców. Prawo popytu mówi, że przy innych czynnikach nie zmienionych (ceteris paribus) wielkość zapotrzebowania na określone dobro maleje w miarę wzrostu ceny. Podaż dobra to ilość dobra w jednostce czasu oferowana na rynku przy różnych wysokościach ceny Rozróżniamy: a)indywidualną krzywą podaży pojedynczego dostawcy towaru (przedsiębiorstwa), b) rynkową krzywą podaży, pokazującą łączną wielkość podaży danego towaru na rynku przy różnych poziomach ceny. Rynkową krzywą podaży wyprowadzamy z indywidualnych krzywych podaży poszczególnych wytwórców. Prawo podaży mówi, że przy innych czynnikach stałych wzrost ceny zachęca producentów do zwiększenia oferowanej ilości dobra, a spadek ceny powoduje zmniejszenie oferowanej ilości. Przesunięcie całej krzywej podaży:  zmiana technologii produkcji  zmiana cen czynników produkcji  zmiana struktury rynku  polityka państwa (podatki) Cena – wartość usługi lub towaru wyrażona najczęściej przy pomocy pieniądza Cena równowagi (P0) rynkowej to cena, przy której zapotrzebowanie zrównuje się z ilością oferowaną na rynku Cena (P) S E P 0 D Ilość (Q) Q 0 Cel wprowadzenia ceny minimalnej - ochrona producentów Skutki wprowadzenia ceny minimalnej:  nadwyżka podaży nad popytem  konieczność wykupywania przez państwo nadwyżki produkcji – powstaje problem co zrobić ze skupioną nadwyżką  problem producentów, którym nie udało się sprzedać państwu nadwyżek produkcyjnych  obniżenie realnych dochodów konsumentów na wskutek:  podatków, z których finansowane są skupy nadwyżek  wyższych cen produktów na rynku  państwo może racjonować produkcję  problemy powstałe po likwidacji ceny minimalnej (istniejące zapasy powodują gwałtowny spadek cen i ponowne naciski na wprowadzenie ceny minimalnej).  spadek konkurencyjności przedsiębiorstw – „i tak sprzedam w skupie” Cena maksymalna jest to najwyższa cena, którą można uzgodnić w legalnej transakcji kupna i sprzedaży - jest ona niższa od ceny równowagi - oferowana ilość jest mniejsza od zapotrzebowania Przykłady wprowadzenia ceny maksymalnej: - czynsze mieszkaniowe - ceny żywności Jeżeli rząd ustali maksymalną cenę sprzedaży danego towaru na poziomie P1, to efektem będzie nadwyżka popytu wynosząca AB. Cena (P) S B A E D > S P 0 P 1 D Ilość (Q) Q 0 Q 2 Q 1 Cel wprowadzenia ceny maksymalnej: - ochrona najbiedniejszych konsumentów Możliwe skutki wprowadzenia ceny maksymalnej: - nadwyżka popytu nad podażą - spadek produkcji - racjonowanie towarów (reglamentacja: bony, kartki) - subsydia dla producentów - kontrola kosztów (wertykalne rozszerzenie kontroli cen) - horyzontalne rozszerzenie zakresu kontroli cen - spadek jakości produktów i konkurencyjności firm - zahamowanie postępu i inwestycji Jeśli państwo nie wpływa na cenę równowagi, rynek nazywamy wolnym. podstawowych usług lokatorom. Wiadome jest, że to zmusi z kolei mieszkańców do opuszczenia i porzucenia lokali, czego skutkiem będzie w niedalekiej przyszłości powstanie slumsów. Łańcuszek owych niekorzystnych skutków pociąga za sobą dalsze zmiany, bo przede wszystkim wysycha źródło dochodów miejskich, zasilane wcześniej przez nieruchomości poddane opodatkowaniu. Miasta w ten sposób zmierzają do bankructwa. Tak więc im mniej rozsądku wykazuje rząd w ustalaniu niskich czynszów maksymalnych, tym większą można mieć pewność, że nadal trwać będzie niedobór wynajmowanych domów i mieszkań. Podsumowując przykład zastosowania przez rząd cen maksymalnych na czynsze mieszkań łatwo stwierdzić, że gdy nierozsądnej kontroli poddaje się takie dobra jak na przykład chleb, piekarze mogą po prostu przestać produkować go i sprzedawać. Niedobór chleba zaraz zostanie zauważony i rząd zostanie zmuszony do podniesienia ceny maksymalnej. Inaczej wygląda to w przypadku mieszkań, bo są one trwałe i długo czasu musi minąć, aby odczuć rezultaty tego pomysłu. Wtedy dochodzi się do wniosku, że kontrola czynszów jest po prostu bezowocna i szkodliwa. (H. Hazlit, 1993) Jak już wcześniej wspomniano za pomocą wysokich cen można alokacji i ograniczenia do niewielkich rozmiarów popyt na towar występujący w małych ilościach. Jednak rozwiązanie to może być uważane przez społeczeństwo za niesprawiedliwe. Oto prosty przykład. Zbyt wysokie ceny żywności mogą prowadzić do pogorszenia sytuacji ludzi o niskich dochodach. Z tego powodu przy niedoborze żywności w kraju państwo może ustalić górny pułap cen żywności, by grupy uboższe mogły zakupić niezbędną ilość produktów spożywczych. Wyobraźmy sobie, że w przypadku wojny ustał wszelki import żywności. Zasób żywności na rynku wewnętrznym jest więc ograniczony. (Patrz wykres 2) Cena w warunkach równowagi wolnorynkowej wyznaczona jest przez punkt przecięcia się krzywej popytu i podaży. Jest to punkt E, dla którego wynosi ona P0 i jest bardzo wysoka. Spróbujmy teraz przeanalizować sytuację, gdy państwo nie pozwoli na ustalenie się równowagi rynkowej i wyznaczy cenę w wysokości P1. Poziom sprzedaży odpowiada punktowi A, którego wartość wynosi Q1. Odcinek AB stanowi nadwyżkę popytu nad podażą. Czyli ustalenie górnego pułapu cen wywołało niedobór podaży w stosunku do popytu. Taką sytuację zauważymy zawsze, gdy ceny maksymalne będą niższe od poziomu równowagi. Zastanówmy się nad odwrotną sytuacją. Pułap cenowy P2, powyżej ceny równowagi, nie miałby żadnych konsekwencji ekonomicznych. Równowaga wolnorynkowa występowałaby nadal w punkcie E i kontrola cen przez państwo nie miałaby na nią wpływu. Wróćmy jednak do poprzedniego przypadku. Wprowadzenie górnego pułapu P1 daje uboższym grupom ludności możliwość zakupu żywności, na którą nie byłoby ich stać przy wyższych cenach. Można uznać ten fakt za dobrą stronę tej decyzji. Jednak równocześnie wielkość podaży zmniejsza się z Q0 do Q1, a w wyniku utrzymania się nadwyżki popytu AB pojawia się konieczność wprowadzenia jakiejś formy racjonowania towarów. Sami dobrze wiemy, że tego rodzaju system racjonowania może okazać się niesprawiedliwy. Kolejnym przykładem kontrolowania cen jest wprowadzenie ceny minimalnej, która oznacza podwyższenie cen uzyskiwanych przez producentów lub dostawców. Doskonale znanym przykładem tego zjawiska jest wprowadzenie płacy minimalnej, która obowiązuje w całym kraju. Na wykresie 5 widzimy krzywą popytu i podaży pracy. Przecięcie się tych krzywych wyznacza nam równowagę wolnorynkową. Poziom płacy wynosi W0, a zatrudnienie Q0. Płaca minimalna W1 poniżej punktu równowagi nie wpłynie na faktyczną wysokość płacy, podobnie jak było w przypadku cen maksymalnych żywności powyżej punktu równowagi wolnorynkowej. Będzie ona wciąż występowała na poziomie punktu E. Po wprowadzeniu płacy na poziomie W1 przedsiębiorstwa zgłaszają popyt na pracę Q1. Pojawia się nadwyżka podaży AB. Pracownicy, którzy uzyskali zatrudnienie w zwiększonym wymiarze godzin znajdą się w lepszej sytuacji niż poprzednio – ich płaca bowiem będzie wyższa. Natomiast inni ucierpią. Zauważmy, że ogólna wielkość zatrudnienia (mierzona czasem pracy) zmniejszyła się z Q0 do Q1. Cel nie został w pełni osiągnięty. Zmienił, na lepszą, sytuację tylko pewnej grupy ludzi. (D. Begg, 1997) Szkodliwe skutki wynikają z prób ustawowego podniesienia płac minimalnych. Płaca jest ceną pracy i rządzą nią te same prawa co innymi cenami. Jeżeli na przykład przeprowadzi się ustawę zabraniającą wypłacania pracownikom mniej niż np. 300 zł za 40 godzinny tydzień pracy to pierwszym skutkiem tej decyzji będzie to, że Ci wszyscy których praca ma dla pracodawcy wartość mniejszą niż 300 zł w ogóle nie znajdą zatrudnienia. W ten sposób pozbawia się człowieka możliwości zarabiania takiej ilości pieniędzy na jaką pozwalają jego umiejętności, a niskie płace zastępuje się po prostu bezrobociem. Natomiast jeśli uchwali się ustawę zmuszającą do wypłacania wyższych wynagrodzeń w danym przemyśle będzie on mógł nałożyć wyższe ceny na swoje produkty, tak że ciężar wyższych płac po prostu przesunie się na konsumentów. To spowoduje z kolei inne skutki, a mianowicie skłoni konsumentów do nabywania produktów importowanych albo tańszych towarów zastępczych lub do zmniejszenia ilości zakupionego towaru w tym przemyśle. Jeśli natomiast cena produktu nie wzrośnie, najmniej wydajni producenci w tym przemyśle, będą wypadać z rynku i w ten sposób postępować będzie bezrobocie. Nie da się uniknąć wniosku, że płace minimalne powiększają bezrobocie. Innym problemem jest program zasiłków, który ma na celu pomóc ludziom dotkniętym bezrobociem wywołanym przez ustawowe płace minimalne. Jeśli ustali się płacę minimalną na takim poziomie, że ktoś zarobi mniej niż 600 zł, a zasiłek wynosi np. 500 zł, to wiadomym jest, że ta osoba woli pozostać w stanie bezczynności. W ten sposób pozbawia się społeczeństwo nie tylko usług jakie mógłby pełnić owy pracownik, ale także pozbawia się człowieka niezależności oraz szacunku dla samego siebie jaki dostarcza nam utrzymywanie się choćby na niskim poziomie, ale własnym wysiłkiem. Takie skutki zawsze mają miejsce tam, gdzie zasiłek jest niewiele niższy od najmniejszego zarobku. Im bardziej podwyższamy zasiłek tym bardziej ludzie wolą powstrzymywać się od pracy. Wnioskując należy pamiętać o skutkach zasiłków i trudnościach jakie się z nimi wiążą, gdy rozważamy wprowadzenie ustawowych płac minimalnych. Łatwo zauważyć, że wielkie firmy, które korzystają z pozycji monopolistycznej dają najwyższe płace i oferują najlepsze warunki pracy. Natomiast najniższe płace oferują zwykle małe firmy, walczące z nadmierną konkurencją. Najlepszym sposobem podwyższenia płac jest po prostu podwyższanie krańcowej produktywności siły roboczej. Dokonać tego można poprzez np. zwiększenie ilości maszyn, które pomogą pracownikom lub poprzez różnego typu udoskonalenia, zwiększenie wydajności, pracowitości, wykształcenia. Im więcej bowiem wytwarza pojedynczy pracownik tym bardziej podnosi bogactwo całego społeczeństwa. To wszystko podnosi jego wartość jako pracownika i tym samym pracodawca wypłaci mu wyższą płacę, bo płace realne są z produkcji, a nie z ustaw rządu. Dlatego też polityka rządu powinna zachęcać i ułatwiać pracodawcom osiąganie zysków, rozszerzanie działalności, inwestycji na nowsze sprzęty, które przede wszystkim zwiększą produktywność pracowników. To wszystko doprowadzi do jednego podstawowego celu, mianowicie podniesie stawki płac. (H. Hazlit, 1993) Łatwo zauważyć, że wprowadzenie cen minimalnych w większości przypadków opiera się na tych samych zasadach i powoduje podobne skutki. Przy czym należy zaznaczyć, że występuje często interwencja państwa w postaci skupu pewnej ilości dóbr, w celu uzupełnienia prywatnego popytu. Najbardziej uniwersalnym przykładem wprowadzenia cen minimalnych jest skup artykułów rolnych, np. zboża. Przedmiotem regulacji cen są między innymi pszenica, jęczmień, owies, kukurydza, proso, a ponadto mąka pszenna i żytnia. W tym przypadku stosuje się cenę interwencyjną, która wyznacza minimalny poziom ceny dla rynku wewnętrznego. Po tej cenie skupowane jest przez państwowe organizacje interwencyjne oferowane zboże we wszystkich miejscach, gdzie prowadzony jest skup interwencyjny. Zakupy interwencyjne mają pomóc tym rolnikom, którzy na wolnym rynku nie zdołali uzyskać ceny wyższej od ceny interwencyjnej. Cena interwencyjna zwiększana jest w okresie listopad - maj co miesiąc o dopłaty, aby zrekompensować koszty magazynowania oraz zapewnić stałe dostawy zbóż na rynek. (internet) Regulowanie rynku cukru odróżnia się tym od regulacji pozostałych rynków, że konsekwentnie zapewnia stabilny poziom cen cukru wewnątrz Jednolitego Rynku Rolnego. Regulacją objęte są cena buraka cukrowego i cena cukru. Cena interwencyjna cukru surowego obowiązuje w całej UE. W oparciu o cenę interwencyjną na cukier biały, marżę przetwórczą, zawartość cukru i koszt dostawy buraków do cukrowni ustala się cenę podstawową buraków cukrowych. Na podstawie tej ceny ustala się cenę minimalną równą 98% ceny podstawowej (kwota A) lub 60,5% ceny podstawowej (kwota B) .Cukrownie zobowiązane są zapłacić producentom co najmniej cenę minimalną za buraki standardowej jakości. Cena minimalna nie dotyczy kwoty C. Krajom członkowskim przydziela się kwotę podstawową A i kwotę podstawową B na cukier. Każdy kraj członkowski dzieli te kwoty pomiędzy swoich producentów cukru. Kwota C objęta jest zakazem sprzedaży na Wspólnym Rynku i musi być wyeksportowana.(internet) http://www.ppr.pl/displayResource.do? _resourcePK=2003&_phType=A(18,05,2003) Potwierdzonym faktem jest, że „23. 08. 1995 r. Rada Ministrów przyjęła rozporządzenie, w którym w sezonie 1995/1996 na polski rynek miało trafić 1,5 mln ton cukru. To była ta kwota A, którą ustalono na podstawie danych o przeciętnej konsumpcji cukru w Polsce w poprzednich latach. Minimalną cenę zbytu określono na 1,16 zł za kilogram. Była ona o 20 gr wyższa niż w 1994 roku. Cena ta dotyczyła okresu od 1 października 1995 roku do 30 września 1996 roku. Ustalenie kwoty A miało umożliwić producentom sprzedaż cukru po cenie nie niższej od wyznaczonej przez rząd cenie minimalnej. Zgodnie z decyzją Rady Ministrów cukrownie mogły sprzedać dodatkowe za granicę (po niższej od ceny minimalnej cenie światowej) 122,9 tys. ton cukru (tzw. kwota B), czemu towarzyszyły dopłaty z budżetu państwa. Minister rolnictwa rozdzielił kwoty A i B między poszczególne cukrownie. Jeśli któraś sprzedałaby za granicę więcej cukru niż wynikało z przydziału, nie mogła z tego tytułu liczyć na żadne dodatkowe dopłaty z budżetu. Decyzja rządu oznaczała wejście w życie uchwalonej przez Sejm w 1994 roku tzw. ustawy cukrowej.” (B. Czarny, 2002) Na rynku produktów rolnych często pojawiają się konflikty pomiędzy dostawcami i nabywcami. Jeżeli państwo wyrazi zgodę na zakup pewnej ilości nadwyżki podaży to dostawcy i nabywcy nie będą mogli narzekać. Tak jest w Europie. Ceny masła są ustalone powyżej poziomu od ceny równowagi wolnorynkowej. Rządy UE są więc zmuszone do nabywania